W kierunku efektywno

ś

ci oddziaływa

ń

penitencjarnych...

Probacja 2, 2009

111

Edyta Pindel

W kierunku efektywno

ś

ci oddziaływa

ń

peniten-

cjarnych. Resocjalizacja w polskich zakładach

karnych

Jednostka, od momentu uznania jej działania za akt przest

ę

pczy przez

formaln

ą

instytucj

ę

kontroli, chc

ą

c uzyska

ć

akceptacj

ę

społeczn

ą

i powróci

ć

do społecze

ń

stwa po karze pozbawienia wolno

ś

ci jako prawowity, kieruj

ą

cy

si

ę

powszechnie obowi

ą

zuj

ą

cymi zasadami jurydycznymi i etycznymi jego

członek, musi wykona

ć

poczwórny wysiłek. Rozsta

ć

si

ę

ze swoj

ą

przeszło-

ś

ci

ą

, zmodyfikowa

ć

tera

ź

niejszo

ść

, wykreowa

ć

przyszło

ść

oraz na tej pod-

budowie rozpocz

ąć

nowe

ż

ycie. Wysiłek ten nie jest jednak aktem jednora-

zowej decyzji i jednego podj

ę

tego działania, nie jest równie

ż

realizowany

w pró

ż

ni, st

ą

d zale

ż

ny jest od wielu czynników (zarówno tych sprzyjaj

ą

cych,

pojawiaj

ą

cych si

ę

w wyniku nieprzewidywalnego zbiegu okoliczno

ś

ci lub

intencjonalnie wprowadzanych, jak równie

ż

hamuj

ą

cych cały ten proces)

i powi

ą

zany jest ze zmian

ą

to

ż

samo

ś

ci indywidualnej, zrozumieniem,

ż

e

czas

ż

ycia jeszcze trwa i w zwi

ą

zku z tym mo

ż

na co

ś

zrobi

ć

dla siebie, dla

innych oraz przeobra

ż

eniem pojmowania warto

ś

ci celów materialnych i po-

czuciem zm

ę

czenia w wyniku powi

ą

zania si

ę

z systemem sprawiedliwo

ś

ci.

Pocz

ą

tki realizacji tego wysiłku sprowadzaj

ą

si

ę

do powstawania w

ą

tpliwo

ś

ci

co do słuszno

ś

ci i po

ż

yteczno

ś

ci pełnienia swojej dotychczasowej roli, roli

przest

ę

pcy, które prowadz

ą

do jej kwestionowania. Tutaj równie

ż

jest miej-

sce na analiz

ę

i zrozumienie przyczyn swoich wadliwych zachowa

ń

i postaw

społecznych, usprawiedliwienie wynikaj

ą

cych z nich reakcji innych ludzi oraz

ukazanie gotowo

ś

ci do zmian. Nast

ę

pnym stadium jest poszukiwanie i oce-

na roli alternatywnej oraz intelektualne i emocjonalne wł

ą

czenie si

ę

w dzia-

łania rozwijaj

ą

ce strukturalne czynniki i mechanizmy procesów twórczych,

dzi

ę

ki czemu uzewn

ę

trzniaj

ą

si

ę

potencjały niezb

ę

dne na dalszej drodze

osobistej przemiany. Ostatni etap to zainicjowanie procesu społecznego
adaptowania własnych form aktywno

ś

ci opartych na ujawnionych potencja-

łach, zmiana pogl

ą

dów oraz powstanie nowej to

ż

samo

ś

ci społecznej, umo

ż

-

liwiaj

ą

cej ustanowienie i podj

ę

cie odmiennych od realizowanych do tej pory

ról społecznych (Shover N., 1983; Urban B., 2004; Konopczy

ń

ski M., 2007).

Bior

ą

c pod uwag

ę

powy

ż

sze przesłanki, wska

ż

my na zakład karny jako

na miejsce, gdzie mo

ż

e zainicjowa

ć

si

ę

wspomniany wysiłek skazanego.

Aby jednak tak si

ę

stało, wa

ż

nym punktem wyj

ś

cia w pracy penitencjarnej

jest spojrzenie na wi

ęź

nia przez pryzmat jego „ludzkiej twarzy” ukształtowa-

nej w wyniku splotu ró

ż

nych okoliczno

ś

ci (pocz

ą

wszy od okresu dzieci

ń

-

E. Pindel

Probacja 2, 2009

112

stwa), przy obecno

ś

ci i wpływie osób (szczególnie tzw. „istotnych”) w jego

dotychczasowym

ż

yciu oraz danie mu wiary i szansy na zmian

ę

tudzie

ż

mo

ż

liwo

ś

ci realizacji własnej odr

ę

bno

ś

ci osobowej. Ponadto potrzeba nakie-

rowania działa

ń

na bezpo

ś

redni kontakt ze skazanym, ukształtowania od-

powiednich relacji mi

ę

dzy nim a osobami prowadz

ą

cymi oddziaływania peni-

tencjarne oraz poznawania zakładowego

ś

rodowiska skazanego, w tym peł-

nionych przez niego ról społecznych, jak i okre

ś

lania struktur, procesów gru-

powych i przemian, których jest uczestnikiem.

Kara pozbawienia wolno

ś

ci ma zapobiec powrotowi do przest

ę

pstwa

przez wzbudzenie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego
społecznie po

żą

danych postaw, poczucia odpowiedzialno

ś

ci oraz potrzeby

przestrzegania porz

ą

dku prawnego (art. 67 k.k.w.). Wi

ę

zienie, aby spełni

ć

ten cel, powinno by

ć

widziane w czterech wymiarach: normalno

ś

ci, zinte-

growania, uczestnictwa i temporalno

ś

ci. Normalno

ść

, czasem okre

ś

lana jako

zasada normalizacji, to zbli

ż

enie warunków

ż

ycia w wi

ę

zieniu do warunków

ż

ycia na wolno

ś

ci. W integralno

ś

ci chodzi o utrzymanie

ś

cisłego kontaktu

wi

ęź

nia ze

ś

wiatem zewn

ę

trznym. Uczestnictwo sprowadza si

ę

do wkompo-

nowania opinii wi

ęź

niów w proces podejmowania decyzji o wykonaniu kary.

Temporalno

ść

to postulat minimalizowania czasu izolacji wtedy, gdy jest to

mo

ż

liwe (Lasocik, 2000). Jako

ść

tego czterowymiarowego obrazu zakładu

karnego tworzy m.in. realizowana w jego obr

ę

bie resocjalizacja, która po-

winna widzie

ć

niedostosowanie jako problem: wadliwych postaw (Pospiszyl

K., 1973), nieakceptowania i nieprzestrzegania norm społecznych (Konop-
nicki J., 1972), nieadekwatnych postaw, przekona

ń

i nastawie

ń

(Czapów C.,

1978), zaburzonych relacji interpersonalnych i wadliwych ról społecznych
(Urban B., 2005), patologicznych zachowa

ń

, cech osobowo

ś

ci i preferencji

aksjologicznych (Pytka L., 2005) oraz wadliwie ukształtowanej to

ż

samo

ś

ci

(Konopczy

ń

ski M., 2007). W zwi

ą

zku z tym, w jej obszarze, powinny by

ć

podejmowane oddziaływania oparte zarówno na klasycznej, jak i twórczej jej
koncepcji. St

ą

d resocjalizacja powinna by

ć

nastawiona na korektywn

ą

zmia-

n

ę

parametrów społecznych i osobowych, wyposa

ż

anie w mo

ż

liwo

ś

ci przy-

stosowawcze oraz rozwijanie i kreowanie potencjałów. Takie poł

ą

czenie

sprzyja wytworzeniu u skazanego nowego stosunku do otaczaj

ą

cej rzeczy-

wisto

ś

ci społecznej, któr

ą

zaczyna zauwa

ż

a

ć

w kategoriach sytuacji akcep-

towalnych i rozwi

ą

zywalnych oraz pozwala na otrzymanie nowych kompe-

tencji poznawczo-osobowych pozwalaj

ą

cych na rozwi

ą

zywanie wielu sytu-

acji

ż

yciowych, w tym sytuacji trudnych. W ostateczno

ś

ci tworzy si

ę

prawdo-

podobie

ń

stwo, i

ż

skazani mog

ą

, (ale nie musz

ą

!) wykorzysta

ć

to po karze

pozbawienia wolno

ś

ci, a tym samym pojawia si

ę

szansa na osi

ą

gni

ę

cie

pewnego stopnia sukcesu resocjalizacyjnego w wyniku oddziaływa

ń

peni-

tencjarnych (Szaszkiewicz M., 2007).

W kierunku efektywno

ś

ci oddziaływa

ń

penitencjarnych...

Probacja 2, 2009

113

W odpowiedzi na powy

ż

sze, w kodeksie karnym wykonawczym uwzgl

ę

d-

niono rozwi

ą

zania, które maj

ą

temu dopomóc. Nale

żą

do nich: system pro-

gramowego oddziaływania i system terapeutyczny, okre

ś

lenie statusu ska-

zanego przez wykazanie praw i instrumentów ich egzekwowania oraz obo-
wi

ą

zków,

ś

rodki aktywizacji skazanych (praca, nauczanie, zaj

ę

cia kulturalno

– o

ś

wiatowe, sportowe), kontakty ze

ś

wiatem zewn

ę

trznym, a zwłaszcza

z rodzin

ą

przez korespondencj

ę

, widzenia oraz system przepustek, jak rów-

nie

ż

okres przygotowania skazanego do opuszczenia zakładu karnego

z współuczestnictwem kuratora, instytucji i organizacji, w obr

ę

bie których

podejmuje si

ę

działania na rzecz pomocy skazanym (Sta

ń

do-Kawecka B.,

2000; Szczygieł G. B., 2002).

I cho

ć

cz

ę

sto słyszy si

ę

głosy,

ż

e s

ą

to tylko i wył

ą

cznie zapisy teoretycz-

ne ze wzgl

ę

du na brak podparcia ich dobrymi rozwi

ą

zaniami praktycznymi,

a resocjalizacja nie istnieje, to jednak w wielu podejmowanych działaniach
na terenach zakładów karnych, w stosunku do skazanych, doszuka

ć

si

ę

mo

ż

na w wi

ę

kszym czy mniejszym stopniu dobrych posuni

ęć

wychodz

ą

cych

naprzeciw powy

ż

szym zapisom. Wszystko to jednak zale

ż

ne jest od mo

ż

li-

wo

ś

ci, jakimi dysponuje okre

ś

lone wi

ę

zienie. I tak, zakłady karne dobieraj

ą

do poszczególnych skazanych m.in. takie formy aktywno

ś

ci, które wzbudza-

j

ą

ich motywacj

ę

do działalno

ś

ci zawodowej i zaaprobowania pracy jako

ź

ródła pozyskiwania

ś

rodków na utrzymanie własne i rodziny. Przykładem

tego mog

ą

by

ć

programy aktywizacji skazanych czy wi

ę

zienne kluby pracy.

Natomiast przez organizacj

ę

ró

ż

norakich zaj

ęć

kulturalno-o

ś

wiatowych

i sportowych ucz

ą

skazanych wielu, dot

ą

d nieznanych dla niektórych z nich

form sp

ę

dzania wolnego czasu. Jest to szczególnie wa

ż

ne, dlatego

ż

e spora

cz

ęść

skazanych pochodzi ze

ś

rodowisk zaniedbanych, odznaczaj

ą

cych si

ę

brakiem zainteresowa

ń

uczestnictwem w

ż

yciu kulturalnym, jak równie

ż

dla-

tego, i

ż

przez te zaj

ę

cia nast

ę

puje rozwój zainteresowa

ń

i ch

ę

ci ich realiza-

cji. Zaj

ę

cia sportowe pozwalaj

ą

na zachowanie zdrowia fizycznego i psy-

chicznego oraz daj

ą

mo

ż

liwo

ść

zaspokojenia potrzeby ruchu, a tak

ż

e przy-

czyniaj

ą

si

ę

do łagodzenia napi

ęć

i konfliktów. Organizowanie natomiast

ró

ż

nego rodzaju kursów, jak równie

ż

stwarzanie mo

ż

liwo

ś

ci nauki i samo-

kształcenia przeciwdziała ot

ę

pieniu intelektualnemu i w pewnym stopniu

mo

ż

e wyznacza

ć

nowe perspektywy

ż

yciowe. Na terenie jednostek peniten-

cjarnych podejmowane s

ą

takie formy aktywno

ś

ci, jak: wieczory autorskie,

wieczory poetyckie, spotkania kabaretowe, działalno

ść

plastyczna, działal-

no

ść

teatralna, wernisa

ż

e prac skazanych, aukcje wyrobów r

ę

kodzieła,

spektakle teatralne, warsztaty teatralne prowadzone przez aktorów, spotka-
nia z lud

ź

mi kultury oraz konkursy twórczo

ś

ci wi

ę

ziennej (Szczygieł G. B.,

2006; Dybalska I., 1999, 2001). Formy tej aktywno

ś

ci, np. w postaci prezen-

tacji dorobku skazanych, realizowane s

ą

tak

ż

e na zewn

ą

trz zakładu karne-

go. Ponadto w wi

ę

zieniu prowadzi si

ę

wypo

ż

yczalni

ę

ksi

ąż

ek i prasy, stwa-

E. Pindel

Probacja 2, 2009

114

rza mo

ż

liwo

ść

korzystania z urz

ą

dze

ń

audiowizualnych oraz wyra

ż

a zgod

ę

na tworzenie zespołów w celu prowadzenia działalno

ś

ci kulturalnej, o

ś

wia-

towej, społecznej i sportowej. Z tego wzgl

ę

du równie

ż

zezwala si

ę

skazanym

na nawi

ą

zanie kontaktów oraz na współdziałanie z odpowiednimi stowarzy-

szeniami, organizacjami i instytucjami. Szczególnie zezwala si

ę

na podej-

mowanie prac na cele publiczne. Racjonalnie zaplanowany czas w trakcie
odbywania

kary

pozbawienia

wolno

ś

ci

zapobiega

tworzeniu

si

ę

i zacie

ś

nianiu solidarno

ś

ci przest

ę

pczej i przeciwdziała nudzie, a tym samym

przem

ę

czeniu psychicznemu (Sta

ń

do-Kawecka B., 2000; Borowski R., Wy-

socki D., 2001).

Działalno

ść

penitencjarna wsparta jest tak

ż

e ze strony

ś

rodowiska ze-

wn

ę

trznego. Dzi

ę

ki temu mo

ż

liwe jest zwi

ę

kszenie poziomu nauczania

i zatrudnienia, pomoc finansowa i rzeczowa (tak

ż

e dla rodzin skazanych),

opieka moralna (w tym posługa religijna i opieka duszpasterska), pozyski-
wanie rodzin skazanych dla pracy wychowawczej. Powszechny charakter
ma tak

ż

e współpraca z wydawcami i kolporterami prasy. Do skazanych tra-

fiaj

ą

równie

ż

członkowie klubów katolickich czy lokalnych organizacji, które

promuj

ą

warto

ś

ci

ż

ycia rodzinnego. Z kolei stacje sanitarno-epidemiolo-

giczne prowadz

ą

działalno

ść

profilaktyczn

ą

zwi

ą

zan

ą

z unikaniem zaka

ż

enia

wirusem HIV, poradnie odwykowe zespołów opieki zdrowotnej, kluby absty-
nenta oraz Kluby Anonimowych Alkoholików wzmacniaj

ą

specjalistyczn

ą

działalno

ść

penitencjarn

ą

skupion

ą

wokół spraw odwykowych, a zakłady

doskonalenia zawodowego współdziałaj

ą

z administracj

ą

wi

ę

zienn

ą

, staraj

ą

c

si

ę

podnosi

ć

kwalifikacje skazanych. Zakłady karne staj

ą

si

ę

tak

ż

e miejscem

odwiedzin członków ró

ż

nych zwi

ą

zków wyznaniowych, przedstawicieli

Rzecznika Praw Obywatelskich, studentów i naukowców. Wszystko to przy-
bli

ż

a

ż

ycie wi

ę

zienne do normalno

ś

ci, na ró

ż

ny sposób odrywa wi

ęź

niów od

ś

rodowiska przest

ę

pczego i pokazuje,

ż

e mo

ż

na prze

ż

ywa

ć

silne doznania

dzi

ę

ki pozytywnym zachowaniom oraz organizowaniu i uczestniczeniu

w innych ni

ż

do tej pory formach aktywno

ś

ci (Zagórski J., 1996). Ponadto

współpraca ze społecze

ń

stwem akcentowana przez zasad

ę

otwarto

ś

ci ma

zneutralizowa

ć

szereg negatywnych reperkusji takich zjawisk, jak deprywa-

cja, wzajemna demoralizacja i prizonizacja. Ma ona równie

ż

zmniejszy

ć

de-

struktywny wpływ podkultury wi

ę

ziennej, a zwłaszcza jej wpływ stygmatyza-

cyjny na osoby odbywaj

ą

ce kar

ę

pozbawienia wolno

ś

ci oraz inne skutki izo-

lacji penitencjarnej wynikaj

ą

cej z totalnego charakteru tej instytucji (Machel

H., 2001).

Wszelkie przyj

ę

te w wi

ę

zieniach formy działania w stosunku do osób od-

bywaj

ą

cych kar

ę

pozbawienia wolno

ś

ci ukierunkowane s

ą

na stymulowanie

ich zainteresowania w kierunku ci

ą

głego poprawiania siebie, stawania si

ę

lepszym oraz na doprowadzanie do u

ś

wiadomienia warto

ś

ci

ż

ycia na wolno-

ś

ci, a tak

ż

e na wyzwalanie osobistych aspiracji wi

ęź

niów po to, aby „prze-

W kierunku efektywno

ś

ci oddziaływa

ń

penitencjarnych...

Probacja 2, 2009

115

kształci

ć

” ich negatywn

ą

orientacj

ę

ż

yciow

ą

. Nastawione s

ą

tak

ż

e na rozbu-

dowywanie elementów

ś

wiata subiektywnego i osobistego skazanych, wyra-

bianie przekonania o akceptacji

ż

ycia społecznego i odpowiedniego stopnia

uspołecznienia (zmierzaj

ą

cego do przyj

ę

cia reguł

ś

wiata społecznego, gdzie

potrzebna jest solidarno

ść

), dbanie o rozwój uniwersalnych kompetencji

pozwalaj

ą

cych funkcjonowa

ć

we wszystkich zaj

ę

ciach (staje si

ę

to mo

ż

liwe

na drodze wypracowywania: zdolno

ś

ci do współpracy, łatwo

ś

ci przystoso-

wania si

ę

, wytrwało

ś

ci, precyzji, asertywno

ś

ci, poczucia odpowiedzialno

ś

ci,

działania w grupie i dla grupy), opanowanie przez nich niezb

ę

dnych kompe-

tencji społecznych – pohamowania emocji, wyrabiania nawyków współ

ż

ycia

przy uwzgl

ę

dnieniu norm moralnych, kształtowania umiej

ę

tno

ś

ci rozwi

ą

zy-

wania problemów przez

ś

wiadom

ą

, intelektualn

ą

analiz

ę

trudnych sytuacji

oraz umiej

ę

tno

ś

ci negocjacyjnych, a tak

ż

e poszukiwania wła

ś

ciwych rozwi

ą

-

za

ń

w sytuacjach o wielowymiarowej zło

ż

ono

ś

ci moralnej, czy te

ż

wczuwa-

nia si

ę

w rol

ę

bycia ofiar

ą

i odczuwania jako ona skutków popełnionego

przez siebie czynu karnego itp. (Szymanowska A., 2006; Konopczy

ń

ski M.,

2007).

Przedstawione działania administracji penitencjarnej spełniaj

ą

kryteria

oddziaływa

ń

wychowawczo-resocjalizacyjnych, ale równie

ż

kryteria humani-

zacji kary pozbawienia wolno

ś

ci. Działania te s

ą

ś

wiadectwem rozwoju peni-

tencjarnej my

ś

li pedagogicznej, która obok tego,

ż

e stara si

ę

zachowywa

ć

równowag

ę

mi

ę

dzy dobrem społecze

ń

stwa a dobrem skazanego, to równie

ż

dba o rozwój wi

ęź

nia, czyni

ą

c go podmiotem podejmowanych form aktywno-

ś

ci uwzgl

ę

dniaj

ą

cych jego potrzeby, zainteresowania, aspiracje i mo

ż

liwo

ś

ci

rozwojowe (Konopczy

ń

ski M., 2007).

Bardzo wa

ż

n

ą

rol

ę

w procesie resocjalizacji skazanych pełni ich rodzina,

która musi by

ć

realnym sojusznikiem administracji penitencjarnej w jej wysił-

kach podejmowanych na rzecz tego procesu, musi by

ć

istotnym elementem

tej pracy i w niej współuczestniczy

ć

.

ś

aden bowiem program resocjalizacyjny

nie b

ę

dzie mógł wykaza

ć

si

ę

sukcesami, je

ż

eli nie uwzgl

ę

dni tych ludzi,

z którymi wi

ę

zie

ń

b

ę

dzie

ż

ył po zwolnieniu z zakładu karnego. Z tego punktu

widzenia istotne znaczenie ma kontakt skazanych z ich rodzinami przez
korespondencj

ę

, rozmowy telefoniczne, widzenia oraz przepustki. Kontakt,

który jest wyrazem niezbywalnego prawa do posiadania tej rodziny. Dzi

ę

ki

niemu skazani podtrzymuj

ą

pozytywny obraz samego siebie, odnosz

ą

satys-

fakcj

ę

emocjonaln

ą

, utrzymuj

ą

siln

ą

identyfikacj

ę

z rodzin

ą

, nabywaj

ą

i utwierdzaj

ą

si

ę

w przekonaniu,

ż

e s

ą

nadal wa

ż

ni w

ż

yciu rodziny (Rzepi

ń

-

ski A., 1981).

Realizacja procesu resocjalizacji wobec wi

ęź

niów nie jest zadaniem ła-

twym, ale koniecznym. Wi

ę

zienie bowiem bez resocjalizacji byłoby jedynie

„przechowywalni

ą

” społecznego odrzutu, którego istotn

ą

cech

ą

byłaby dal-

sza demoralizacja osadzonych i wzrost przest

ę

pczej recydywy, a cel, jaki

E. Pindel

Probacja 2, 2009

116

przy

ś

wiecałby karze pozbawienia wolno

ś

ci, sprowadzałby si

ę

jedynie do

izolacji przest

ę

pców (Lenczewska H., Machel H., 2003). Tak wi

ę

c, jak długo

b

ę

dzie istnie

ć

wi

ę

zienie, tak długo musi by

ć

realizowana w jego obr

ę

bie re-

socjalizacja. A wi

ę

zienie, jak do tej pory, mimo niejednokrotnej krytyki i od-

rzucenia jest instytucj

ą

, z której niełatwo zrezygnowa

ć

, i wydaje si

ę

,

ż

e na-

wet na dalszym etapie rozwoju społecze

ń

stwa b

ę

dzie stanowi

ć

wzgl

ę

dnie

trwały element systemu społecznego, poniewa

ż

trudno b

ę

dzie stworzy

ć

w

stosunku do niego wystarczaj

ą

ce alternatywy.

Na koniec podkre

ś

lenia wymaga jeszcze fakt,

ż

e mimo przedstawionych

powy

ż

ej optymistycznych akcentów polskiej resocjalizacji zakładowej i kie-

runku, który pozwala na osi

ą

ganie w mniejszym czy wi

ę

kszym stopniu efek-

tów resocjalizacyjnych, nale

ż

y mie

ć

na wzgl

ę

dzie istniej

ą

ce równie

ż

trudno-

ś

ci, które w istotny sposób ograniczaj

ą

mo

ż

liwo

ść

skutecznej resocjalizacji.

Proces resocjalizacji sprowadza si

ę

bowiem do wyj

ą

tkowo trudnego „spo-

tkania” pomi

ę

dzy funkcjonariuszami słu

ż

by wi

ę

ziennej a skazanymi. Spotka-

nia, w którym to owo „pomi

ę

dzy” przesi

ą

kni

ę

te jest niejednokrotnie nienawi-

ś

ci

ą

, rezygnacj

ą

oraz brakiem wzajemnego zrozumienia i

ż

yczliwo

ś

ci.

Funkcjonariusz, staj

ą

c naprzeciw skazanego – człowieka cz

ę

stokro

ć

zło-

ż

onego, skomplikowanego, zagubionego w

ś

wiecie warto

ś

ci, negatywnie

zorientowanego na

ś

wiat społeczny, zdemoralizowanego, a i cz

ę

sto bez-

wzgl

ę

dnego, wyrachowanego i okrutnego, ma za zadanie spowodowa

ć

jego

popraw

ę

. Jest to jednak trudne, bo miejsce, w jakim ma nast

ą

pi

ć

ta popra-

wa, jest poniek

ą

d sztucznie wytworzonym

ś

rodowiskiem. nale

ż

y doda

ć

,

ż

e

personel penitencjarny jest w

ś

wiadomo

ś

ci wi

ęź

niów

ż

ywym murem dziel

ą

-

cym ich od wolno

ś

ci, a nie jedynie organem wykonawczym, i dlatego mi

ę

dzy

nimi tworzy si

ę

przepa

ść

bardzo trudna do pokonania. Inna przyczyna tej

trudno

ś

ci wynika z tego,

ż

e proces resocjalizacji wymaga wnikni

ę

cia do psy-

chiki skazanego, a wi

ę

c miejsca, które stanowi przestrze

ń

tajemnicz

ą

, wyj

ą

t-

kowo zło

ż

on

ą

i obwarowan

ą

charakterem do

ś

wiadcze

ń

skazanego. I to

miejsce staje si

ę

materi

ą

wieloaspektowej pracy funkcjonariusza, który, aby

zrealizowa

ć

jej cel, musi dokładnie pozna

ć

wła

ś

ciwo

ś

ci psychiki swoich pod-

opiecznych oraz indywidualne uwarunkowania ich osobowo

ś

ci i charakteru.

Ponadto praca penitencjarna prowadzona jest w utrudnionych warunkach
organizacyjnych, a w zwi

ą

zku z tym nawet najlepszy program czy koncepcja

resocjalizacyjna bez dostatecznej mo

ż

liwo

ś

ci aplikacji staje si

ę

tylko pustymi

zapiskami. Idea resocjalizacji natomiast tylko deklaracj

ą

i nawet zawarcie jej

w przepisach i zagwarantowanie w ustawach nie wpłynie na poprawne jej
zaistnienie, realizowanie oraz trafne ocenianie, ko

ń

cz

ą

ce si

ę

równie trafn

ą

prognoz

ą

społeczno-kryminologiczn

ą

, a na tym nie straci tylko i wył

ą

cznie

wymiar sprawiedliwo

ś

ci, ale ogół społecze

ń

stwa, dla którego osi

ą

gni

ę

cie

sukcesu w obszarze resocjalizacji staje si

ę

poniek

ą

d gwarancj

ą

na zapew-

nienie lepszego, bezpieczniejszego „jutra” dla jego członków oraz pozwala

W kierunku efektywno

ś

ci oddziaływa

ń

penitencjarnych...

Probacja 2, 2009

117

na osi

ą

gni

ę

cie ponadmaterialnego dobra, jakim jest odzyskanie człowieka,

który przez „przyczepion

ą

etykiet

ę

” przest

ę

pcy jeszcze nie tak dawno wyda-

wał si

ę

upadły, bez szansy na jakiekolwiek podniesienie.

Bibliografia

1) Borowski R., Wysocki D., Instytucje wychowania resocjalizuj

ą

cego, Wy-

dawnictwo NOVUM, Płock 2001.

2) Czapów C., Wychowanie resocjalizuj

ą

ce, PWN, Warszawa 1978.

3) Dybalska I., Program aktywizacji zawodowej i społecznej jako aktywna

forma pomocy postpenitencjarnej, Przegl

ą

d Wi

ę

ziennictwa Polskiego

1999, nr 22–23.

4) Dybalska I., Pomoc skazanym w przygotowaniu do integracji ze społe-

cze

ń

stwem w polskim systemie penitencjarnym, (w:) Probacyjne

ś

rodki

polityki karnej – stan i perspektywy, Materiały z konferencji zorganizo-
wanej przez Komisj

ę

Praw Człowieka i Praworz

ą

dno

ś

ci, Warszawa

2001.

5) Konopnicki J., Niedostosowanie społeczne, PWN, Warszawa 1972.
6) Konopczy

ń

ski M., Twórcza resocjalizacja w warunkach penitencjarnych.

Utopia czy rzeczywisto

ść

?, (w:) Urban B. (red.), Adekwatno

ść

polskiego

systemu penitencjarnego i resocjalizacyjnego do współczesnych roz-
miarów przest

ę

pczo

ś

ci, Wydawnictwo GWSP, Mysłowice 2007.

7) Lenczewska H., Machel H., Kryzys idei resocjalizacji penitencjarnej –

fenomen czy ostrze

ż

enie?, (w:) Sowa J., Piotrowski E., Rejman

J. (red.), Wychowanie profilaktyka resocjalizacja – w poszukiwaniu do-
skonalszych systemów w skali makro i mikro, Podkarpacki O

ś

rodek do-

skonalenia nauczycieli, Rzeszów 2003.

8) Machel H., Psychospołeczne uwarunkowania pracy resocjalizacyjnej

personelu wi

ę

ziennego, Wydawnictwo UG, Gda

ń

sk 2001.

9) Pospiszyl K., Psychologiczna analiza wadliwych postaw społecznych

młodzie

ż

y, PWN, Warszawa 1973.

10) Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, PWN, Warszawa 2005.
11) Rzepli

ń

ski A., Rodziny wi

ęź

niów długoterminowych, Wydawnictwo

Ossolineum – PWN, Wrocław 1981.

12) Shover N., The later stages of ordinary property offender carriers, Social

Problems 1983, nr 31.

13) Sta

ń

do-Kawecka B., Prawne podstawy resocjalizacji, Kantor Wydawni-

czy Zakamycze, Kraków 2000.

14) Szaszkiewicz M., Wina, kara, przebaczenie a resocjalizacja wi

ęź

niów –

wzajemne zale

ż

no

ś

ci, (w:) Urban B. (red.), Adekwatno

ść

polskiego sys-

temu penitencjarnego i resocjalizacyjnego do współczesnych rozmiarów
przest

ę

pczo

ś

ci, Wydawnictwo GWSP, Mysłowice 2007.

E. Pindel

Probacja 2, 2009

118

15) Szczygieł G. B., Społeczna readaptacja skazanych w polskim systemie

penitencjarnym, Wydawnictwo „Temida”, Białystok 2002.

16) Szczygieł G. B., Społeczna readaptacja skazanych – próba oceny, (w:)

Machel H. (red.), Wykonywanie kary pozbawienia wolno

ś

ci w Polsce –

w poszukiwaniu skuteczno

ś

ci, Wydawnictwo UG, Gda

ń

sk 2006.

17) Szymanowska A., Czynniki sprzyjaj

ą

ce i utrudniaj

ą

ce readaptacj

ę

spo-

łeczn

ą

recydywistów, (w:) Machel H. (red.), Wykonywanie kary pozba-

wienia wolno

ś

ci w Polsce – w poszukiwaniu skuteczno

ś

ci, Wydawnic-

two UG, Gda

ń

sk 2006.

18) Urban B., Zachowania dewiacyjne młodzie

ż

y w interakcjach rówie

ś

ni-

czych, Wydawnictwo UJ, Kraków 2005.

19) Urban B., Zachowania dewiacyjne w zało

ż

eniach symbolicznego inte-

rakcjonizmu. Implikacje dla praktyki resocjalizacyjnej, (w:) Urban B.,
Stanik J. M. (red.), Resocjalizacja, PWN, Warszawa 2007.

20) Zagórski J., Formy współdziałania ze społecze

ń

stwem w polskiej prak-

tyce penitencjarnej, (w:) Hołyst B., Redo S. (red.), Problemy wi

ę

ziennic-

twa u progu XXI wieku, Wydawnictwo Centralnego Zarz

ą

du Słu

ż

by Wi

ę

-

ziennej, Warszawa–Wiede

ń

–Kalisz 1996.