8pindel

W kierunku efektywno

ci oddziaływa

penitencjarnych...

Probacja 2, 2009

111

Edyta Pindel

W kierunku efektywno

ci oddziaływa

peniten-

cjarnych. Resocjalizacja w polskich zakładach

karnych

Jednostka, od momentu uznania jej działania za akt przest

pczy przez

formaln

instytucj

kontroli, chc

c uzyska

akceptacj

społeczn

i powróci

do społecze

stwa po karze pozbawienia wolno

ci jako prawowity, kieruj

powszechnie obowi

zuj

cymi zasadami jurydycznymi i etycznymi jego

członek, musi wykona

poczwórny wysiłek. Rozsta

ze swoj

przeszło-

, zmodyfikowa

tera

niejszo

ść

, wykreowa

przyszło

ść

oraz na tej pod-

budowie rozpocz

ąć

nowe

ycie. Wysiłek ten nie jest jednak aktem jednora-

zowej decyzji i jednego podj

tego działania, nie jest równie

realizowany

w pró

ni, st

d zale

ny jest od wielu czynników (zarówno tych sprzyjaj

cych,

pojawiaj

cych si

w wyniku nieprzewidywalnego zbiegu okoliczno

ci lub

intencjonalnie wprowadzanych, jak równie

hamuj

cych cały ten proces)

i powi

zany jest ze zmian

samo

ci indywidualnej, zrozumieniem,

czas

ycia jeszcze trwa i w zwi

zku z tym mo

na co

zrobi

dla siebie, dla

innych oraz przeobra

eniem pojmowania warto

ci celów materialnych i po-

czuciem zm

czenia w wyniku powi

zania si

z systemem sprawiedliwo

ci.

Pocz

tki realizacji tego wysiłku sprowadzaj

do powstawania w

tpliwo

co do słuszno

ci i po

yteczno

ci pełnienia swojej dotychczasowej roli, roli

przest

pcy, które prowadz

do jej kwestionowania. Tutaj równie

jest miej-

sce na analiz

i zrozumienie przyczyn swoich wadliwych zachowa

i postaw

społecznych, usprawiedliwienie wynikaj

cych z nich reakcji innych ludzi oraz

ukazanie gotowo

ci do zmian. Nast

pnym stadium jest poszukiwanie i oce-

na roli alternatywnej oraz intelektualne i emocjonalne wł

czenie si

w dzia-

łania rozwijaj

ce strukturalne czynniki i mechanizmy procesów twórczych,

dzi

ki czemu uzewn

trzniaj

potencjały niezb

dne na dalszej drodze

osobistej przemiany. Ostatni etap to zainicjowanie procesu społecznego
adaptowania własnych form aktywno

ci opartych na ujawnionych potencja-

łach, zmiana pogl

dów oraz powstanie nowej to

samo

ci społecznej, umo

liwiaj

cej ustanowienie i podj

cie odmiennych od realizowanych do tej pory

ról społecznych (Shover N., 1983; Urban B., 2004; Konopczy

ski M., 2007).

Bior

c pod uwag

powy

sze przesłanki, wska

my na zakład karny jako

na miejsce, gdzie mo

e zainicjowa

wspomniany wysiłek skazanego.

Aby jednak tak si

stało, wa

nym punktem wyj

cia w pracy penitencjarnej

jest spojrzenie na wi

ęź

nia przez pryzmat jego „ludzkiej twarzy” ukształtowa-

nej w wyniku splotu ró

nych okoliczno

ci (pocz

wszy od okresu dzieci

E. Pindel

Probacja 2, 2009

112

stwa), przy obecno

ci i wpływie osób (szczególnie tzw. „istotnych”) w jego

dotychczasowym

yciu oraz danie mu wiary i szansy na zmian

tudzie

liwo

ci realizacji własnej odr

bno

ci osobowej. Ponadto potrzeba nakie-

rowania działa

na bezpo

redni kontakt ze skazanym, ukształtowania od-

powiednich relacji mi

dzy nim a osobami prowadz

cymi oddziaływania peni-

tencjarne oraz poznawania zakładowego

rodowiska skazanego, w tym peł-

nionych przez niego ról społecznych, jak i okre

lania struktur, procesów gru-

powych i przemian, których jest uczestnikiem.

Kara pozbawienia wolno

ci ma zapobiec powrotowi do przest

pstwa

przez wzbudzenie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego
społecznie po

Ŝą

danych postaw, poczucia odpowiedzialno

ci oraz potrzeby

przestrzegania porz

dku prawnego (art. 67 k.k.w.). Wi

zienie, aby spełni

ten cel, powinno by

widziane w czterech wymiarach: normalno

ci, zinte-

growania, uczestnictwa i temporalno

ci. Normalno

ść

, czasem okre

lana jako

zasada normalizacji, to zbli

enie warunków

ycia w wi

zieniu do warunków

ycia na wolno

ci. W integralno

ci chodzi o utrzymanie

cisłego kontaktu

ęź

nia ze

wiatem zewn

trznym. Uczestnictwo sprowadza si

do wkompo-

nowania opinii wi

ęź

niów w proces podejmowania decyzji o wykonaniu kary.

Temporalno

ść

to postulat minimalizowania czasu izolacji wtedy, gdy jest to

liwe (Lasocik, 2000). Jako

ść

tego czterowymiarowego obrazu zakładu

karnego tworzy m.in. realizowana w jego obr

bie resocjalizacja, która po-

winna widzie

niedostosowanie jako problem: wadliwych postaw (Pospiszyl

K., 1973), nieakceptowania i nieprzestrzegania norm społecznych (Konop-
nicki J., 1972), nieadekwatnych postaw, przekona

i nastawie

(Czapów C.,

1978), zaburzonych relacji interpersonalnych i wadliwych ról społecznych
(Urban B., 2005), patologicznych zachowa

, cech osobowo

ci i preferencji

aksjologicznych (Pytka L., 2005) oraz wadliwie ukształtowanej to

samo

(Konopczy

ski M., 2007). W zwi

zku z tym, w jej obszarze, powinny by

podejmowane oddziaływania oparte zarówno na klasycznej, jak i twórczej jej
koncepcji. St

d resocjalizacja powinna by

nastawiona na korektywn

zmia-

parametrów społecznych i osobowych, wyposa

anie w mo

liwo

ci przy-

stosowawcze oraz rozwijanie i kreowanie potencjałów. Takie poł

czenie

sprzyja wytworzeniu u skazanego nowego stosunku do otaczaj

cej rzeczy-

wisto

ci społecznej, któr

zaczyna zauwa

w kategoriach sytuacji akcep-

towalnych i rozwi

zywalnych oraz pozwala na otrzymanie nowych kompe-

tencji poznawczo-osobowych pozwalaj

cych na rozwi

zywanie wielu sytu-

acji

yciowych, w tym sytuacji trudnych. W ostateczno

ci tworzy si

prawdo-

podobie

stwo, i

skazani mog

, (ale nie musz

!) wykorzysta

to po karze

pozbawienia wolno

ci, a tym samym pojawia si

szansa na osi

gni

cie

pewnego stopnia sukcesu resocjalizacyjnego w wyniku oddziaływa

peni-

tencjarnych (Szaszkiewicz M., 2007).

W kierunku efektywno

ci oddziaływa

penitencjarnych...

Probacja 2, 2009

113

W odpowiedzi na powy

sze, w kodeksie karnym wykonawczym uwzgl

niono rozwi

zania, które maj

temu dopomóc. Nale

Ŝą

do nich: system pro-

gramowego oddziaływania i system terapeutyczny, okre

lenie statusu ska-

zanego przez wykazanie praw i instrumentów ich egzekwowania oraz obo-
wi

zków,

rodki aktywizacji skazanych (praca, nauczanie, zaj

cia kulturalno

– o

wiatowe, sportowe), kontakty ze

wiatem zewn

trznym, a zwłaszcza

z rodzin

przez korespondencj

, widzenia oraz system przepustek, jak rów-

nie

okres przygotowania skazanego do opuszczenia zakładu karnego

z współuczestnictwem kuratora, instytucji i organizacji, w obr

bie których

podejmuje si

działania na rzecz pomocy skazanym (Sta

do-Kawecka B.,

2000; Szczygieł G. B., 2002).

I cho

sto słyszy si

głosy,

e s

to tylko i wył

cznie zapisy teoretycz-

ne ze wzgl

du na brak podparcia ich dobrymi rozwi

zaniami praktycznymi,

a resocjalizacja nie istnieje, to jednak w wielu podejmowanych działaniach
na terenach zakładów karnych, w stosunku do skazanych, doszuka

na w wi

kszym czy mniejszym stopniu dobrych posuni

ęć

wychodz

cych

naprzeciw powy

szym zapisom. Wszystko to jednak zale

ne jest od mo

li-

ci, jakimi dysponuje okre

lone wi

zienie. I tak, zakłady karne dobieraj

do poszczególnych skazanych m.in. takie formy aktywno

ci, które wzbudza-

ich motywacj

do działalno

ci zawodowej i zaaprobowania pracy jako

ródła pozyskiwania

rodków na utrzymanie własne i rodziny. Przykładem

tego mog

programy aktywizacji skazanych czy wi

zienne kluby pracy.

Natomiast przez organizacj

ró

norakich zaj

ęć

kulturalno-o

wiatowych

i sportowych ucz

skazanych wielu, dot

d nieznanych dla niektórych z nich

form sp

dzania wolnego czasu. Jest to szczególnie wa

ne, dlatego

e spora

ęść

skazanych pochodzi ze

rodowisk zaniedbanych, odznaczaj

cych si

brakiem zainteresowa

uczestnictwem w

yciu kulturalnym, jak równie

dla-

tego, i

przez te zaj

cia nast

puje rozwój zainteresowa

i ch

ci ich realiza-

cji. Zaj

cia sportowe pozwalaj

na zachowanie zdrowia fizycznego i psy-

chicznego oraz daj

liwo

ść

zaspokojenia potrzeby ruchu, a tak

e przy-

czyniaj

do łagodzenia napi

ęć

i konfliktów. Organizowanie natomiast

ró

nego rodzaju kursów, jak równie

stwarzanie mo

liwo

ci nauki i samo-

kształcenia przeciwdziała ot

pieniu intelektualnemu i w pewnym stopniu

e wyznacza

nowe perspektywy

yciowe. Na terenie jednostek peniten-

cjarnych podejmowane s

takie formy aktywno

ci, jak: wieczory autorskie,

wieczory poetyckie, spotkania kabaretowe, działalno

ść

plastyczna, działal-

ść

teatralna, wernisa

e prac skazanych, aukcje wyrobów r

kodzieła,

spektakle teatralne, warsztaty teatralne prowadzone przez aktorów, spotka-
nia z lud

mi kultury oraz konkursy twórczo

ci wi

ziennej (Szczygieł G. B.,

2006; Dybalska I., 1999, 2001). Formy tej aktywno

ci, np. w postaci prezen-

tacji dorobku skazanych, realizowane s

tak

e na zewn

trz zakładu karne-

go. Ponadto w wi

zieniu prowadzi si

wypo

yczalni

ksi

ąŜ

ek i prasy, stwa-

E. Pindel

Probacja 2, 2009

114

rza mo

liwo

ść

korzystania z urz

dze

audiowizualnych oraz wyra

a zgod

na tworzenie zespołów w celu prowadzenia działalno

ci kulturalnej, o

wia-

towej, społecznej i sportowej. Z tego wzgl

du równie

zezwala si

skazanym

na nawi

zanie kontaktów oraz na współdziałanie z odpowiednimi stowarzy-

szeniami, organizacjami i instytucjami. Szczególnie zezwala si

na podej-

mowanie prac na cele publiczne. Racjonalnie zaplanowany czas w trakcie
odbywania

kary

pozbawienia

wolno

zapobiega

tworzeniu

i zacie

nianiu solidarno

ci przest

pczej i przeciwdziała nudzie, a tym samym

przem

czeniu psychicznemu (Sta

do-Kawecka B., 2000; Borowski R., Wy-

socki D., 2001).

Działalno

ść

penitencjarna wsparta jest tak

e ze strony

rodowiska ze-

trznego. Dzi

ki temu mo

liwe jest zwi

kszenie poziomu nauczania

i zatrudnienia, pomoc finansowa i rzeczowa (tak

e dla rodzin skazanych),

opieka moralna (w tym posługa religijna i opieka duszpasterska), pozyski-
wanie rodzin skazanych dla pracy wychowawczej. Powszechny charakter
ma tak

e współpraca z wydawcami i kolporterami prasy. Do skazanych tra-

fiaj

równie

członkowie klubów katolickich czy lokalnych organizacji, które

promuj

warto

ycia rodzinnego. Z kolei stacje sanitarno-epidemiolo-

giczne prowadz

działalno

ść

profilaktyczn

zwi

zan

z unikaniem zaka

enia

wirusem HIV, poradnie odwykowe zespołów opieki zdrowotnej, kluby absty-
nenta oraz Kluby Anonimowych Alkoholików wzmacniaj

specjalistyczn

działalno

ść

penitencjarn

skupion

wokół spraw odwykowych, a zakłady

doskonalenia zawodowego współdziałaj

z administracj

zienn

, staraj

podnosi

kwalifikacje skazanych. Zakłady karne staj

tak

e miejscem

odwiedzin członków ró

nych zwi

zków wyznaniowych, przedstawicieli

Rzecznika Praw Obywatelskich, studentów i naukowców. Wszystko to przy-
bli

ycie wi

zienne do normalno

ci, na ró

ny sposób odrywa wi

ęź

niów od

rodowiska przest

pczego i pokazuje,

e mo

na prze

ywa

silne doznania

dzi

ki pozytywnym zachowaniom oraz organizowaniu i uczestniczeniu

w innych ni

do tej pory formach aktywno

ci (Zagórski J., 1996). Ponadto

współpraca ze społecze

stwem akcentowana przez zasad

otwarto

ci ma

zneutralizowa

szereg negatywnych reperkusji takich zjawisk, jak deprywa-

cja, wzajemna demoralizacja i prizonizacja. Ma ona równie

zmniejszy

de-

struktywny wpływ podkultury wi

ziennej, a zwłaszcza jej wpływ stygmatyza-

cyjny na osoby odbywaj

ce kar

pozbawienia wolno

ci oraz inne skutki izo-

lacji penitencjarnej wynikaj

cej z totalnego charakteru tej instytucji (Machel

H., 2001).

Wszelkie przyj

te w wi

zieniach formy działania w stosunku do osób od-

bywaj

cych kar

pozbawienia wolno

ci ukierunkowane s

na stymulowanie

ich zainteresowania w kierunku ci

głego poprawiania siebie, stawania si

lepszym oraz na doprowadzanie do u

wiadomienia warto

ycia na wolno-

ci, a tak

e na wyzwalanie osobistych aspiracji wi

ęź

niów po to, aby „prze-

W kierunku efektywno

ci oddziaływa

penitencjarnych...

Probacja 2, 2009

115

kształci

” ich negatywn

orientacj

yciow

. Nastawione s

tak

e na rozbu-

dowywanie elementów

wiata subiektywnego i osobistego skazanych, wyra-

bianie przekonania o akceptacji

ycia społecznego i odpowiedniego stopnia

uspołecznienia (zmierzaj

cego do przyj

cia reguł

wiata społecznego, gdzie

potrzebna jest solidarno

ść

), dbanie o rozwój uniwersalnych kompetencji

pozwalaj

cych funkcjonowa

we wszystkich zaj

ciach (staje si

to mo

liwe

na drodze wypracowywania: zdolno

ci do współpracy, łatwo

ci przystoso-

wania si

, wytrwało

ci, precyzji, asertywno

ci, poczucia odpowiedzialno

ci,

działania w grupie i dla grupy), opanowanie przez nich niezb

dnych kompe-

tencji społecznych – pohamowania emocji, wyrabiania nawyków współ

ycia

przy uwzgl

dnieniu norm moralnych, kształtowania umiej

tno

ci rozwi

zy-

wania problemów przez

wiadom

, intelektualn

analiz

trudnych sytuacji

oraz umiej

tno

ci negocjacyjnych, a tak

e poszukiwania wła

ciwych rozwi

w sytuacjach o wielowymiarowej zło

ono

ci moralnej, czy te

wczuwa-

nia si

w rol

bycia ofiar

i odczuwania jako ona skutków popełnionego

przez siebie czynu karnego itp. (Szymanowska A., 2006; Konopczy

ski M.,

2007).

Przedstawione działania administracji penitencjarnej spełniaj

kryteria

oddziaływa

wychowawczo-resocjalizacyjnych, ale równie

kryteria humani-

zacji kary pozbawienia wolno

ci. Działania te s

wiadectwem rozwoju peni-

tencjarnej my

li pedagogicznej, która obok tego,

e stara si

zachowywa

równowag

dzy dobrem społecze

stwa a dobrem skazanego, to równie

dba o rozwój wi

ęź

nia, czyni

c go podmiotem podejmowanych form aktywno-

ci uwzgl

dniaj

cych jego potrzeby, zainteresowania, aspiracje i mo

liwo

rozwojowe (Konopczy

ski M., 2007).

Bardzo wa

rol

w procesie resocjalizacji skazanych pełni ich rodzina,

która musi by

realnym sojusznikiem administracji penitencjarnej w jej wysił-

kach podejmowanych na rzecz tego procesu, musi by

istotnym elementem

tej pracy i w niej współuczestniczy

aden bowiem program resocjalizacyjny

nie b

dzie mógł wykaza

sukcesami, je

eli nie uwzgl

dni tych ludzi,

z którymi wi

zie

dzie

ył po zwolnieniu z zakładu karnego. Z tego punktu

widzenia istotne znaczenie ma kontakt skazanych z ich rodzinami przez
korespondencj

, rozmowy telefoniczne, widzenia oraz przepustki. Kontakt,

który jest wyrazem niezbywalnego prawa do posiadania tej rodziny. Dzi

niemu skazani podtrzymuj

pozytywny obraz samego siebie, odnosz

satys-

fakcj

emocjonaln

, utrzymuj

siln

identyfikacj

z rodzin

, nabywaj

i utwierdzaj

w przekonaniu,

e s

nadal wa

ni w

yciu rodziny (Rzepi

ski A., 1981).

Realizacja procesu resocjalizacji wobec wi

ęź

niów nie jest zadaniem ła-

twym, ale koniecznym. Wi

zienie bowiem bez resocjalizacji byłoby jedynie

„przechowywalni

” społecznego odrzutu, którego istotn

cech

byłaby dal-

sza demoralizacja osadzonych i wzrost przest

pczej recydywy, a cel, jaki

E. Pindel

Probacja 2, 2009

116

przy

wiecałby karze pozbawienia wolno

ci, sprowadzałby si

jedynie do

izolacji przest

pców (Lenczewska H., Machel H., 2003). Tak wi

c, jak długo

dzie istnie

zienie, tak długo musi by

realizowana w jego obr

bie re-

socjalizacja. A wi

zienie, jak do tej pory, mimo niejednokrotnej krytyki i od-

rzucenia jest instytucj

, z której niełatwo zrezygnowa

, i wydaje si

e na-

wet na dalszym etapie rozwoju społecze

stwa b

dzie stanowi

wzgl

dnie

trwały element systemu społecznego, poniewa

trudno b

dzie stworzy

stosunku do niego wystarczaj

ce alternatywy.

Na koniec podkre

lenia wymaga jeszcze fakt,

e mimo przedstawionych

powy

ej optymistycznych akcentów polskiej resocjalizacji zakładowej i kie-

runku, który pozwala na osi

ganie w mniejszym czy wi

kszym stopniu efek-

tów resocjalizacyjnych, nale

y mie

na wzgl

dzie istniej

ce równie

trudno-

ci, które w istotny sposób ograniczaj

liwo

ść

skutecznej resocjalizacji.

Proces resocjalizacji sprowadza si

bowiem do wyj

tkowo trudnego „spo-

tkania” pomi

dzy funkcjonariuszami słu

by wi

ziennej a skazanymi. Spotka-

nia, w którym to owo „pomi

dzy” przesi

kni

te jest niejednokrotnie nienawi-

, rezygnacj

oraz brakiem wzajemnego zrozumienia i

yczliwo

ci.

Funkcjonariusz, staj

c naprzeciw skazanego – człowieka cz

stokro

zło-

onego, skomplikowanego, zagubionego w

wiecie warto

ci, negatywnie

zorientowanego na

wiat społeczny, zdemoralizowanego, a i cz

sto bez-

wzgl

dnego, wyrachowanego i okrutnego, ma za zadanie spowodowa

jego

popraw

. Jest to jednak trudne, bo miejsce, w jakim ma nast

ta popra-

wa, jest poniek

d sztucznie wytworzonym

rodowiskiem. nale

y doda

personel penitencjarny jest w

wiadomo

ci wi

ęź

niów

ywym murem dziel

cym ich od wolno

ci, a nie jedynie organem wykonawczym, i dlatego mi

dzy

nimi tworzy si

przepa

ść

bardzo trudna do pokonania. Inna przyczyna tej

trudno

ci wynika z tego,

e proces resocjalizacji wymaga wnikni

cia do psy-

chiki skazanego, a wi

c miejsca, które stanowi przestrze

tajemnicz

, wyj

kowo zło

i obwarowan

charakterem do

wiadcze

skazanego. I to

miejsce staje si

materi

wieloaspektowej pracy funkcjonariusza, który, aby

zrealizowa

jej cel, musi dokładnie pozna

wła

ciwo

ci psychiki swoich pod-

opiecznych oraz indywidualne uwarunkowania ich osobowo

ci i charakteru.

Ponadto praca penitencjarna prowadzona jest w utrudnionych warunkach
organizacyjnych, a w zwi

zku z tym nawet najlepszy program czy koncepcja

resocjalizacyjna bez dostatecznej mo

liwo

ci aplikacji staje si

tylko pustymi

zapiskami. Idea resocjalizacji natomiast tylko deklaracj

i nawet zawarcie jej

w przepisach i zagwarantowanie w ustawach nie wpłynie na poprawne jej
zaistnienie, realizowanie oraz trafne ocenianie, ko

ce si

równie trafn

prognoz

społeczno-kryminologiczn

, a na tym nie straci tylko i wył

cznie

wymiar sprawiedliwo

ci, ale ogół społecze

stwa, dla którego osi

gni

cie

sukcesu w obszarze resocjalizacji staje si

poniek

d gwarancj

na zapew-

nienie lepszego, bezpieczniejszego „jutra” dla jego członków oraz pozwala

W kierunku efektywno

ci oddziaływa

penitencjarnych...

Probacja 2, 2009

117

na osi

gni

cie ponadmaterialnego dobra, jakim jest odzyskanie człowieka,

który przez „przyczepion

etykiet

” przest

pcy jeszcze nie tak dawno wyda-

wał si

upadły, bez szansy na jakiekolwiek podniesienie.

Bibliografia

1) Borowski R., Wysocki D., Instytucje wychowania resocjalizuj

cego, Wy-

dawnictwo NOVUM, Płock 2001.

2) Czapów C., Wychowanie resocjalizuj

ce, PWN, Warszawa 1978.

3) Dybalska I., Program aktywizacji zawodowej i społecznej jako aktywna

forma pomocy postpenitencjarnej, Przegl

d Wi

ziennictwa Polskiego

1999, nr 22–23.

4) Dybalska I., Pomoc skazanym w przygotowaniu do integracji ze społe-

cze

stwem w polskim systemie penitencjarnym, (w:) Probacyjne

rodki

polityki karnej – stan i perspektywy, Materiały z konferencji zorganizo-
wanej przez Komisj

Praw Człowieka i Praworz

dno

ci, Warszawa

2001.

5) Konopnicki J., Niedostosowanie społeczne, PWN, Warszawa 1972.
6) Konopczy

ski M., Twórcza resocjalizacja w warunkach penitencjarnych.

Utopia czy rzeczywisto

ść

?, (w:) Urban B. (red.), Adekwatno

ść

polskiego

systemu penitencjarnego i resocjalizacyjnego do współczesnych roz-
miarów przest

pczo

ci, Wydawnictwo GWSP, Mysłowice 2007.

7) Lenczewska H., Machel H., Kryzys idei resocjalizacji penitencjarnej –

fenomen czy ostrze

enie?, (w:) Sowa J., Piotrowski E., Rejman

J. (red.), Wychowanie profilaktyka resocjalizacja – w poszukiwaniu do-
skonalszych systemów w skali makro i mikro, Podkarpacki O

rodek do-

skonalenia nauczycieli, Rzeszów 2003.

8) Machel H., Psychospołeczne uwarunkowania pracy resocjalizacyjnej

personelu wi

ziennego, Wydawnictwo UG, Gda

sk 2001.

9) Pospiszyl K., Psychologiczna analiza wadliwych postaw społecznych

młodzie

y, PWN, Warszawa 1973.

10) Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, PWN, Warszawa 2005.
11) Rzepli

ski A., Rodziny wi

ęź

niów długoterminowych, Wydawnictwo

Ossolineum – PWN, Wrocław 1981.

12) Shover N., The later stages of ordinary property offender carriers, Social

Problems 1983, nr 31.

13) Sta

do-Kawecka B., Prawne podstawy resocjalizacji, Kantor Wydawni-

czy Zakamycze, Kraków 2000.

14) Szaszkiewicz M., Wina, kara, przebaczenie a resocjalizacja wi

ęź

niów –

wzajemne zale

ci, (w:) Urban B. (red.), Adekwatno

ść

polskiego sys-

temu penitencjarnego i resocjalizacyjnego do współczesnych rozmiarów
przest

pczo

ci, Wydawnictwo GWSP, Mysłowice 2007.

E. Pindel

Probacja 2, 2009

118

15) Szczygieł G. B., Społeczna readaptacja skazanych w polskim systemie

penitencjarnym, Wydawnictwo „Temida”, Białystok 2002.

16) Szczygieł G. B., Społeczna readaptacja skazanych – próba oceny, (w:)

Machel H. (red.), Wykonywanie kary pozbawienia wolno

ci w Polsce –

w poszukiwaniu skuteczno

ci, Wydawnictwo UG, Gda

sk 2006.

17) Szymanowska A., Czynniki sprzyjaj

ce i utrudniaj

ce readaptacj

spo-

łeczn

recydywistów, (w:) Machel H. (red.), Wykonywanie kary pozba-

wienia wolno

ci w Polsce – w poszukiwaniu skuteczno

ci, Wydawnic-

two UG, Gda

sk 2006.

18) Urban B., Zachowania dewiacyjne młodzie

y w interakcjach rówie

ni-

czych, Wydawnictwo UJ, Kraków 2005.

19) Urban B., Zachowania dewiacyjne w zało

eniach symbolicznego inte-

rakcjonizmu. Implikacje dla praktyki resocjalizacyjnej, (w:) Urban B.,
Stanik J. M. (red.), Resocjalizacja, PWN, Warszawa 2007.

20) Zagórski J., Formy współdziałania ze społecze

stwem w polskiej prak-

tyce penitencjarnej, (w:) Hołyst B., Redo S. (red.), Problemy wi

ziennic-

twa u progu XXI wieku, Wydawnictwo Centralnego Zarz

du Słu

by Wi

ziennej, Warszawa–Wiede

–Kalisz 1996.