LISTOPAD 2004 ÂWIAT NAUKI

21

Mity sà opowieÊciami, które majà nam przekazywaç
wa˝kie treÊci, umoralniaç bàdê te˝ motywowaç do okre-
Êlonego dzia∏ania. Nie jest przy tym wcale istotne, w ja-
kim stopniu sà one prawdziwe. Poniewa˝ jednak ˝yje-
my w erze nauki, uporczywie podejmujemy próby ich
uzasadnienia.

Weêmy na przyk∏ad mit o zaginionym kontynen-

cie – hipotetycznej Atlantydzie, którà „odkrywano”
ju˝ w tylu miejscach na ca∏ej kuli ziemskiej, ˝e wyda-
wa∏oby si´, i˝ poszukiwano jej wsz´dzie. Wcale nie.
W nadanym 6 czerwca br. programie BBC poda∏a, ˝e
na podstawie zdj´ç satelitarnych zlokalizowano Atlan-
tyd´ nie gdzie indziej, lecz na... po∏udniu Hiszpanii
(http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/3766863.stm),
powo∏ujàc si´ na wypowiedê Rainera Kühnego z Uni-
versität Dortmund w Niemczech: „U Platona mamy wy-
sp´ o Êrednicy pi´ciu stadiów (925 m), otoczonà kilkoma
pierÊcieniami ziemi i wo-
dy. Na naszych zdj´ciach
widaç w∏aÊnie takie kon-
centryczne pierÊcienie, jak
to opisa∏ Platon”.

Og∏aszajàc swoje odkry-

cie w sieciowym wydaniu
czasopisma Antiquity, Küh-
ne stwierdzi∏, ˝e uda∏o mu
si´ zidentyfikowaç dwa
prostokàtne zarysy otoczo-
ne koncentrycznymi pier-
Êcieniami w okolicach
Kadyksu, które jego zda-
niem odpowiadajà opisa-
nym przez Platona w dialogu Kritias Êwiàtyniom ze sre-
bra i z∏ota wzniesionym ku czci greckiego boga Posej-
dona i jego ziemskiej wybranki Klejto, a wysokie góry
Atlantydy to w rzeczywistoÊci masywy Sierra Morena i
Sierra Nevada. „Platon pisa∏, ˝e Atlantyda jest bogata w
miedê i inne metale – dodaje – a w Sierra Morena wyst´-
pujà obfite z∏o˝a miedzi”.

Atlantyd´ „znajdowano” tak˝e na Morzu Âródziem-

nym, Wyspach Kanaryjskich, Azorach, Morzu Karaib-
skim, w Tunezji, Afryce Zachodniej, Szwecji, Islandii,
a nawet Ameryce Po∏udniowej. A mo˝e Atlantyda w ogóle
nie istnia∏a? Mo˝e Platon wymyÊli∏ histori´ o zaginionym
kontynencie? No w∏aÊnie. Mit o Atlantydzie jest przypo-
wieÊcià o tym, jaki los czeka cywilizacj´ trawionà przez
korupcj´ i walki wewn´trzne. Platon chcia∏ po prostu
przestrzec swoich ateƒskich wspó∏obywateli przed sto-
czeniem si´ w przepaÊç wojny i zbytku.

W innym Platoƒskim dialogu, Timaiosie, Kritias opo-

wiada, ˝e kap∏ani egipscy wyjawili greckiemu m´drcowi
Solonowi, i˝ jego przodkowie podbili w przesz∏oÊci po-
t´˝ne królestwo po∏o˝one tu˝ za S∏upami Heraklesa (któ-
re badacze Atlantydy uto˝samiajà zazwyczaj z CieÊninà
Gibraltarskà), a potem „przysz∏o gwa∏towne trz´sienie
ziemi, które w ciàgu jednego dnia i nocy zrówna∏o wszyst-
ko z ziemià, a ca∏a wyspa Atlantyda pogrà˝y∏a si´
w g∏´binie oceanu”. W opisie Kritiasa miasto zbudowa-
ne by∏o w formie kolistych kana∏ów, wzd∏u˝ których sta-
∏y barwne pa∏ace zdobione z∏otem. Posejdon rezydowa∏
w Êwiàtyni ze srebra z dachem z koÊci s∏oniowej, a po-
mi´dzy kana∏ami rozciàga∏ si´ tor wyÊcigowy. Bogac-
two Atlantydy pozwala∏o jej na utrzymywanie olbrzy-
miej armii w sile 10 tys. rydwanów, 24 tys. okr´tów,
60 tys. oficerów, 120 tys. hoplitów, 240 tys. konnych
oraz 600 tys. ∏uczników i oszczepników (w tym miejscu

detektor mitów w naszych
g∏owach powinien g∏oÊno
zabrz´czeç). Widzàc nad-
miernà wojowniczoÊç i pa-
zernoÊç mieszkaƒców wy-
spy, Zeus zwo∏a∏ wszystkich
bogów, „a kiedy si´ zgro-
madzili, rzek∏...” W tym
miejscu zdanie si´ urywa,
ale jego sens jest jasny.

Po˝ywkà dla wyobraêni

Platona by∏o to, ˝e uÊwia-
damia∏ sobie koniec z∏otej
epoki kultury greckiej, spo-
wodowany kosztownymi

wojnami ze Spartà i Kartaginà. Odwiedzi∏ takie miasta,
jak Syrakuzy z licznymi Êwiàtyniami w stylu przypisy-
wanym Atlantydzie, i Kartagin´ z jej kolistym portem i
po∏o˝onà poÊrodku wyspà. Trz´sienia ziemi by∏y zjawi-
skiem cz´sto spotykanym: gdy Platon mia∏ 55 lat, kata-
klizm taki zniszczy∏ miasto Helike odleg∏e zaledwie 60 km
od Aten, a co jeszcze bardziej znaczàce, rok przed jego
urodzeniem trz´sienie zrówna∏o z ziemià wojskowy przy-
czó∏ek na niewielkiej wysepce Atalante.

Platon wplót∏ znane mu fakty w tkank´ literackiego

mitu. Jak sam twierdzi∏, „mo˝na ubieraç fa∏sz w szaty
prawdy, jeÊli jest to budujàce moralnie”. Istotà mitu jest
zawarte w nim przes∏anie, a nie prawda historyczna.

n

Michael Shermer jest wydawcà czasopisma Skeptic
(http://www.skeptic.com) oraz autorem ksià˝ki The Science
of Good and Evil.

Ciàg∏e odkrywanie zaginionej Atlantydy Êwiadczy, ˝e nauce nie jest
z mitami po drodze.

MICHAEL SHERMER

G∏os sceptyka

BRAD HINES (

na gór

ze

); ZDJ¢CIE SA

TELIT

ARNE: EUROMAP

, ZA ZGODÑ WERNERA WICKBOLDT

A (

na dole

)

Po˝ytki z mitu

CZY˚ NIE SÑ TO

koncentryczne pierÊcienie Atlantydy?