Podatkowe wygnanie z raju

Autor: Mateusz Benedyk

Raje podatkowe są w centrum zainteresowania prasy ekonomicznej w

Polsce od kilku tygodni. W pierwszych dniach października

o zwłoce Rządowego Centrum Legislacji w publikacji ustawy o

zagranicznej spółce kontrolowanej. Nowo uchwalone prawo w tym zakresie miało
utrudnić transfer zysków firm do rajów podatkowych w procesie optymalizacji
podatkowej. Sejm przyjął ustawę w czerwcu

, po poprawkach senatu przekazano

ją prezydentowi na początku września, a prezydent

podpisał ustawę 17 września

2014 r

. Jednak Rządowe Centrum Legislacji ustawę opublikowało dopiero 3

października.

Przepisy przejściowe tej ustawy były tak skonstruowane

, że, aby

nowe prawo obowiązywało od 1 stycznia 2015 r., ustawa musiała być ogłoszona

do końca września. Jeśli nic by się nie zmieniło, to ustawa obowiązywałaby
dopiero od 2016 r. Jednak w

ekspresowym trybie ustawę znowelizowano

i będzie

obowiązywać już od stycznia najbliższego roku.

Z kolei

listopad upłynął pod znakiem ataków

na nowego

przewodniczącego  Komisji  Europejskiej  Jean-Claude'a  Junckera.  Luksemburg,
którego  premierem  przez  długi  czas  był  właśnie  Juncker,  chętnie  podpisywał
specjalne umowy z dużymi korporacjami. Dzięki tym umowom firmy mogły płacić
podatki  dochodowe  bliskie  zeru.  Te  dwa  przypadki  wydają  się  dobrym
pretekstem,  żeby  poczynić  kilka  ogólnych  uwag  o  ekonomicznych

konsekwencjach unikania podatków.

Podatki a produkcja i płace

Korporacje unikające opodatkowania mają nie najlepszą prasę w Polsce.

Dlatego też opóźnienie w publikacji ustawy o zagranicznej spółce kontrolowanej
spotkało się z powszechnym potępieniem polityków z prawie każdej części
sejmowej sali. Być może warto się jednak zastanowić, jakie konsekwencje może
mieć skuteczniejsze ściąganie podatków dochodowych.

Jedynie 3 posłów

głosowało przeciwko przyjęciu ustawy

: Jarosław Jagiełło, Leszek Miller i Przemysław

Wipler.

Na początek wypada przypomnieć pewne fundamentalne prawdy o

ekonomicznych skutkach opodatkowania, które zgrabnie

sformułował Hans-

Hermann Hoppe

[..] [K]ażda forma opodatkowania niesie ze sobą skutek w postaci
redukcji dochodu, jaki jednostka spodziewała się uzyskać z
pierwotnego zawłaszczenia, produkcji, albo wymiany. Ponieważ te

działania  wymagają  użycia  ograniczonych  zasobów  –  chociażby
czasu  i  skorzystania  ze  swojego  ciała  –  które  mogłyby  zostać
użyte do konsumpcji lub wypoczynku, to koszt alternatywny tych
działań  rośnie.  Krańcowa  użyteczność  zawłaszczenia,  produkcji  i
wymiany staje się mniejsza, a krańcowa użyteczność konsumpcji
lub  wypoczynku  staje  się  większa.  Z  tego powodu  coraz  częściej
będą  podejmowane  działania  drugiego  rodzaju,  a  coraz  rzadziej
działania rodzaju pierwszego.
Zatem  poprzez  przymusowy  transfer  wartościowych,  jeszcze  nie

skonsumowanych  dóbr  od  producentów  (produkcja  w  szerszym
znaczenia  obejmuje  też  pierwotne  zawłaszczenie  i  wymianę)  do
ludzi,  którzy  nie  brali  udziału  w  produkcji,  opodatkowanie
zmniejsza  bieżący  dochód  producentów  i  ich  potencjalny  poziom
konsumpcji.  Co  więcej,  słabną  też  bieżące  zachęty  do  przyszłej
produkcji  wartościowych  dóbr,  co  pociąga  za  sobą  zmniejszenie
przyszłych dochodów i poziomu przyszłej konsumpcji.
Jeśli  ustawa  o  zagranicznej  spółce  kontrolowanej  zmniejszy  zyski

przedsiębiorstw, to atrakcyjność Polski jako miejsca lokowania inwestycji
spadnie. Jest to ważne, ponieważ już od kilku lat Polska ma problemy z

przyciągnięciem  zagranicznych  inwestorów  do  sektora  prywatnego  (obligacje
polskiego  rządu  cieszą  się  niestety  sporą  popularnością).  Najwyższy  napływ
bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski odnotowano w roku 2007 (zob.
wykres  1).  W  roku  ubiegłym  doszło  wręcz  do  odpływu  inwestycji  bezpośrednich
— zjawiska, którego nie notowano wcześniej w III RP.

Wykres 1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Polsce w latach 1994-2013 (w

mln USD). Źródło:

Narodowy Bank Polski

Nie jest też bynajmniej tak, że tylko zagraniczne spółki korzystają z

optymalizacji podatkowej i niepodatkowanego transferu zysków za granicę.
Przykładowo w styczniu 2014 r. internet obiegła fala protestów (

choć niezbyt

udana

) przeciwko legalnemu unikaniu płacenia podatków w Polsce przez spółkę

LPP, której najważniejsi akcjonariusze są Polakami. Nieszczelność systemu
podatkowego sprzyja firmom zarówno polskim, jak i zagranicznym. Między

innymi dzięki temu ciągle znajdują się podmioty, które chcą inwestować właśnie
w Polsce, a polskie firmy nie przenoszą całości swojego biznesu poza nasz kraj.
Wyższe  inwestycje  tych  podmiotów  przekładają  się  z  kolei  na  szybsze  tempo
akumulacji  kapitału  i  wzrostu  realnych  płac.  Oczywiście  nie  wiadomo,  na  ile
skuteczne w praktyce okażą się nowo przyjęte rozwiązania prawne. Jeśli jednak
doprowadziłyby  do  wzrostu  realnych  obciążeń  podatkowych,  to  może  to
skutkować osłabieniem tempa rozwoju gospodarczego.

Ulgi czy wydatki

-6 000

-1 000

4 000

9 000

14 000

19 000

24 000

We współczesnej literaturze ekonomicznej pojawiło się wręcz pojęcie „tax

expenditures” (dosłowne tłumaczenie — wydatki podatkowe)

na określenie ulg

podatkowych różnego rodzaju

. Użycie takiej terminologii błędnie sugeruje dwa

błędne poglądy. Po pierwsze, że ujawniona podstawa opodatkowania byłaby taka
sama, gdyby nie było ulg. Po drugie, że ekonomiczne konsekwencje ulg/luk
podatkowych są takie same jak wydatków budżetowych. Brak ulg podatkowych

oznaczałby  wyższe  realne  obciążenia  podatkowe.  To  mogłoby  mieć  dwa  ważne
efekty:  mniejsze  inwestycje  i  większa  skala  działalności  nierejestrowanej.  Do
„wydatków  podatkowych”  zalicza  się  m.in.  ulgi  przyznane  inwestorom  w
specjalnych  strefach  ekonomicznych.  Jest  jednak  całkiem  możliwe,  że  wielu  z
inwestorów  lokujących  kapitał  w  SSE  wybrałoby  inne  miejsca  inwestycji,  gdyby
nie te ulgi. Ten sam mechanizm działa też oczywiście przy innych podatkach (np.
wyższe  opodatkowanie  pracy  zmniejsza  podaż  pracy  itp.).  Wyższe  podatki  to
także  większe  korzyści  z  działania  w  szarej  strefie,  które  mogą  przyciągnąć
przedsiębiorców  działających  dotychczas  w  pełni  legalnie.  Te  dwa  czynniki

sprawiają, że hipotetyczne obliczanie sumy dochodów z podatków bez ulg przy
założeniu tej samej bazy podatkowej nie ma wiele sensu

Istnieje też ważna ekonomiczna różnica pomiędzy wydatkami a ulgami.

Wydatki budżetowe prowadzą do większego stopnia redystrybucji od
producentów do osób żyjących z państwowego wyzysku

. Z kolei ulgi podatkowe

sprawiają,  że  producenci  mogą  zatrzymać  większą  część  wypracowanego  przez
siebie  dochodu.  Dlatego,  o  ile  wydatki  publiczne  są  ciosem  wymierzony  w
prywatną  gospodarkę,  to  ulgi  podatkowe  umożliwiają  wzrost  dobrobytu
społeczeństwa.  Doskonale  rozumieli  to  m.in.  Ludwig  von  Mises  i  Murray
Rothbard.

Mises podczas jednego ze spotkań

w 1951 r. powiedział

Czym  jest  luka  prawna?  Jeśli  prawo  nie  karze  za  dany  czyn  lub
nie  nakłada  podatku  na  daną  rzecz,  to  nie  mamy  do  czynienia  z
luką.  To  po  prostu  prawo.  […]  Ulgi  w  naszym  podatku

Nie należy oczywiście przesadzać w drugą stronę i twierdzić, że prawie każda obniżka podatków lub

zwiększenie ulg zawsze prowadzi do wzrostu dochodów budżetowych. Jest to kwestia czysto empiryczna i

czasami obniżki podatków zwiększają dochody budżetu, a czasami obniżają.

Jest tak niezależnie od tego, czy wydatki budżetowe finansowane są podatkami, inflacją czy długiem

publicznym.

dochodowym  to  nie  luki.  Pan,  który  narzekał  na  luki  w  naszym
podatku dochodowym, zakłada, że cały dochód powyżej piętnastu
lub  dwudziestu  tysięcy  dolarów  powinien  być  skonfiskowany  i
nazywa  luką  fakt,  że  jego  ideał  nie  został  jeszcze  osiągnięty.
Powinniśmy  być  wdzięczni,  że  ciągle  jeszcze  istnieją  zjawiska
nazywane  przez  tegoż  szanownego  pana  lukami.  Dzięki  nim  ten

kraj jest ciągle wolnym krajem.
Murray Rothbard

wtórował

Misesowi:

Wiele  osób  potępia  zwolnienia  podatkowe  i  potępia  osoby
korzystające  ze  zwolnień,  zwłaszcza  te,  które  same  sobie  te
zwolnienia  załatwiły.  Także  niektórzy  zwolennicy  wolnego  rynku
traktują  zwolnienie  podatkowe  jako  specjalny  przywilej  i  atakują
zwolnienia  jako  tożsame  z  subsydiami  i  przez  to  sprzeczne  z
wolnym  rynkiem.  Jednak  zwolnienie  z  podatku  czy  innego
obciążenia to nie subsydium. Istnieje kluczowa różnica. W drugim

przypadku  ktoś  dostaje  specjalne  względy  kosztem  swoich
współobywateli. W pierwszym przypadku udaje mu się uciec przed
ciężarem nałożonym na innych. Podczas gdy jedno odbywa się na
rachunek  pozostałych,  to  drugie  już  nie.  Biorący  subsydium
współuczestniczy  w  grabieży;  zwolniony  z  podatku  ratuje  się
przed zapłaceniem łupu grabieżcom. Obwinianie za ucieczkę przed
grabieżą  jest  tożsame  z  obwinianiem  niewolnika,  który  ucieka
swojemu panu.
Oczywiście  lepiej  byłoby,  gdyby  wszyscy  mogli  płacić  niskie  podatki  lub

nie płacić ich w ogóle. Zrozumiałe wydaje się, że mniejsi przedsiębiorcy bez

dostępu do usług dobrych doradców podatkowych mogą czuć się pokrzywdzeni w
konkurencyjnej  walce.  Jednak  na  niższych  podatkach,  choćby  dla  niektórych,
korzystamy  wszyscy,  czy  to  w  postaci  wyższych  płac,  większych  zamówień  od
naszych  kontrahentów,  czy  w  formie  niższych  cen  produktów  konsumpcyjnych.
Dlatego też należy ze smutkiem przyjąć, że błąd Rządowego Centrum Legislacji
został ujawniony oraz że polski rząd nie działa tak skutecznie jak luksemburski w
ściąganiu do kraju korporacji zainteresowanych niskimi podatkami.