kwiecieƒ – czerwiec 2004

42

1. Normy na wymagania dla kruszyw mineralnych
Z osiàgni´ciem zgodnoÊci prawa polskiego z ustawodawstwem
europejskim w momencie wejÊcia Polski do Unii Europejskiej
wià˝e si´ koniecznoÊç dostosowania polskich norm do norm eu-
ropejskich. Zajmujàcy si´ w kraju wdra˝aniem norm europej-
skich EN dotyczàcych kruszyw Komitet Techniczny nr 108 ds.
Kruszyw i Kamienia Budowlanego rozpoczà∏ prace nad wpro-
wadzaniem norm dotyczàcych wymagaƒ dla kruszyw mineral-
nych w 2003 r.
Dotychczas zosta∏y ustanowione przez Polski Komitet Normali-
zacyjny nast´pujàce normy :
1. PN EN 12620: 2004 Kruszywa do betonu
2. PN EN 13139: 2003 Kruszywa do zapraw
3. PN EN 13383-1: 2003 Kamieƒ do robót hydrotechnicznych.

Cz´Êç 1: Wymagania

4. PN EN 13055-1: 2003 Kruszywa lekkie. Cz´Êç 1: Kruszywa

lekkie do betonu, zaprawy i rzadkiej zaprawy.

Do ustanowienia prze Polski Komitet Normalizacyjny zosta∏y
przekazane normy:
1. PN EN 13043 Kruszywa do mieszanek bitumicznych i po-

wierzchniowych utrwaleƒ stosowanych na drogach, lotni-
skach i innych powierzchniach przeznaczonych do ruchu

2. PN EN 13450 Kruszywa na podsypk´ kolejowà.
W opracowaniu przez KT nr 108 jest projekt normy: pr EN
13242 Kruszywa do hydraulicznie wiàzanych i niewiàzanych
materia∏ów stosowanych w budownictwie i konstrukcji dróg.
Poni˝ej przedstawiono krótkà charakterystyk´ normy do beto-
nów.

1.1 Norma PN EN 12620: 2004 Kruszywa do betonów
Zakres normy
Norma zast´puje norm´ PN-86/B-06712 Kruszywa mineralne do
betonu. OkreÊla w∏aÊciwoÊci kruszyw i kruszyw wype∏niajàcych
otrzymanych w wyniku przeróbki materia∏ów naturalnych, sztucz-
nych lub z recyklingu oraz mieszanek tych kruszyw stosowanych
do betonu.
Obejmuje kruszywa o g´stoÊci wi´kszej ni˝ 2,00 Mg/m

3

do wszyst-

kich betonów, w tym betonu wed∏ug PN EN 206-1, betonu stoso-
wanego na drogach i do innych nawierzchni oraz betonu u˝ywanego
w wyrobach prefabrykowanych. W stosunku do obecnie stosowa-
nej normy podwy˝sza granic´ g´stoÊci dzielàcà kruszywa zwyk∏e i
lekkie z 1,8 Mg/m

3

. Norma nie obejmuje kruszyw wype∏niajàcych

stosowanych jako sk∏adnik cementu lub w innym charakterze ni˝
oboj´tne kruszywa wype∏niajàce w betonie. OkreÊla te˝ system kon-
troli jakoÊci stosowany przez zak∏adowà kontrol´ produkcji, który
zapewnia ocen´ zgodnoÊci wyrobów z tà normà.
W porównaniu z normà PN-86/B-06712, okreÊla wymagania dla
wi´kszego zakresu kruszyw i zast´puje nie tylko t´ norm´ w pe∏nym
zakresie, ale tak˝e cz´Êciowo normy:
• PN-B 11112:1996 Kruszywa mineralne. Kruszywa ∏amane do

nawierzchni drogowych – w zakresie wymagaƒ dla kruszyw do
robót betonowych

• PN-B-11113:1996 Kruszywa mineralne. Kruszywa naturalne

do nawierzchni drogowych; piasek – w zakresie wymagaƒ dla
betonów cementowych

• PN-86/B-23006 Kruszywa do betonu lekkiego, w zakresie

wymagaƒ dla ˝u˝la wielkopiecowego.

Podstawowe terminy i defi nicje zawarte w normie
Kruszywa
Podzia∏ i terminologia kruszyw w normach europejskich zawarte sà w
normach na wymagania techniczne oraz w normach wyrobu i metod
badaƒ.

Norma PN EN 12620 defi niuje kruszywo jako: ziarnisty materia∏ stoso-
wany w budownictwie i okreÊla nast´pujàce rodzaje kruszyw:
• kruszywo naturalne – kruszywo ze zróde∏ mineralnych, poddane jedy-

nie przeróbce mechanicznej

• kruszywo pochodzenia sztucznego – kruszywo pochodzenia mine-

ralnego, b´dàce produktem procesu przemys∏owego obejmujàcego
termicznà lub innà modyfi kacj´

• kruszywo z recyklingu – kruszywo, b´dàce produktem przeróbki nie-

organicznego materia∏u u˝ytego poprzednio w budownictwie

• kruszywo wype∏niajàce – kruszywo przechodzàce w wi´kszoÊci przez

sito 0,063 m, które mo˝e byç dodawane do materia∏ów budowla-
nych w celu uzyskania pewnych w∏aÊciwoÊci.

Termin kruszywo naturalne obejmuje stosowane w polskiej terminologii
kruszyw skalnych kruszywo ∏amane i kruszywo naturalne, tj. kruszywa
uzyskane z surowców skalnych zwi´z∏ych i luênych. Nowym rodzajem
kruszyw, dla których w Polsce nie stosowano uregulowaƒ dotyczàcych
badaƒ i wymagaƒ, sà kruszywa z recyklingu. Norma nie okreÊla
szczegó∏owo, tak jak to by∏o w normie PN-86/B-06712, podzia∏u na
asortymenty takie jak: piasek, ˝wir, grys czy grupy petrografi czne, tj. ˝wir,
grys ze ska∏ magmowych, osadowych, grys z otoczaków itp.

Wymiar kruszywa
Wymiary kruszywa okreÊlane sà wymiarami dolnego (d) i górnego (D)
sita i wyra˝ane jako stosunek d/D.
W oznaczeniu tym przyjmuje si´, ˝e w kruszywie wyst´puje nadziarno,
zatrzymane na sicie górnym i podziarno przechodzàce przez sito dolne.
Ze wzgl´du na wymiar ziarn norma dzieli kruszywa na:
• drobne, gdzie D mniejsze lub równe 4 mm
• grube, gdzie D wi´ksze lub równe 4 mm, oraz d wi´ksze lub równe

2 mm

• kruszywa uziarnione naturalnie 0/8 mm pochodzenia lodowcowego

lub rzecznego o D mniejszym lub równym 8 mm

• inne kruszywa, jako mieszanki kruszywa drobnego i grubego.

Kategoria
OkreÊlana jest jako poziom w∏aÊciwoÊci kruszywa wyra˝ony przez
zakres jej wartoÊci lub jej wartoÊç granicznà.
Kruszywa dzieli si´ na kategorie, w zale˝noÊci od wartoÊci danej
w∏aÊciwoÊci.
Podzia∏ na kategorie nie ma prostego odpowiednika w podziale
kruszyw w normach PN. Wskazuje on jedynie na zró˝nicowanà
jakoÊç kruszywa i jest wskaênikiem mo˝liwoÊci jego zastosowa-
nia. Nie wyst´pujà tak jak np.: w normach PN-86/B-06712,
PN-B 11112:1996, w zale˝noÊci od wartoÊci poszczególnych
w∏aÊciwoÊci, klasy, gatunki, odmiany.

aktualnoÊci

Normalizacja kruszyw

W∏aÊciwoÊçBadanie zgodnie

z normà:

1

2

NasiàkliwoÊç, [%]

PN-77/B-06714.18

MrozoodpornoÊç (ubytek masy), [%]

PN-78/B-06714.19

Wytrzyma∏oÊç na mia˝d˝enie, wskaênik rozkruszenia, [%]

PN-78/B-06714-40

ZawartoÊç ziaren s∏abych, [%]

PN-79/B-06714/43

ZawartoÊç siarczków i siarczanów, [%]

PN-78/B-06714.28

ZawartoÊç zanieczyszczeƒ obcych (wag), [%]

PN-76/B-06714.12

ZawartoÊç ziaren niekszta∏tnych, [%]

PN-78/B-06714.16

Sk∏ad ziarnowy

PN-78/B-06714.15

Zanieczyszczenia organiczne

PN-78/B-06714-26

ZawartoÊç py∏ów mineralnych poni˝ej 0,063, [%]

PN-78/B-06714.13

Tabela 1. Badane w∏aÊciwoÊci kruszywa do betonów zgodnie z normà PN-
86/B-06712

budownictwo • technologie • architektura

43

Nie ma zale˝noÊci mi´dzy kategoriami okreÊlonymi dla ró˝nych
w∏aÊciwoÊci. JeÊli badanie danej w∏aÊciwoÊci nie jest wymagane,
istnieje kategoria – „nie wymaga si´”.

Zakres wymagaƒ dotyczàcych badania w∏aÊciwoÊci kruszy zgodnie
z normami PN- 86/B-06712 i PN EN 12620
Obowiàzujàca dotychczas norma PN-86/B-06712 Kruszywa
mineralne do betonów – okreÊla wymagania odnoszàce si´ do
nast´pujàcych w∏aÊciwoÊci kruszyw – tabela 1. Zakres wymagaƒ
i tym samym badanych w∏aÊciwoÊci zgodnie z normà PN EN
12620 jest znacznie szerszy. W tabeli 2 przedstawiono wszystkie
badane w∏aÊciwoÊci i normy, zgodnie z którymi sà one oznacza-
ne. Badania poszczególnych w∏aÊciwoÊci wykonuje si´, gdy jest to
wymagane, w zale˝noÊci od pochodzenia i zastosowania kruszy-
wa – tabela 3.

Przyk∏ady wybranych wymagaƒ
okreÊlonych w normie PN EN 12620

Wymagania dotyczàce w∏aÊciwoÊci geometrycznych
Wymiary kruszywa
Wymiary wszystkich kruszyw powinny byç okreÊlane przez d/D,
parami sit wybranych z zestawu podstawowego lub podstawo-
wego plus zestaw 1 lub podstawowego plus zestaw 2, – tabela
4. ¸àczenie wymiarów z zestawu 1 i 2 jest niedopuszczalne. Wy-
miary kruszywa powinny mieç D/d nie mniejsze ni˝ 1,4. Jak wy-
nika z tabeli 4 norma PN EN rozszerza zakres produkowanych
kruszyw w stosunku do norm PN-86/B-06712 i PN-B-11112:
1996, co daje producentom kruszyw wi´ksze mo˝liwoÊci przy-
stosowania si´ do wymagaƒ rynku.

Uziarnienie kruszywa
Uziarnienie kruszywa opisywane jest wymiarami oczek sit #d/D
– tabela 5
gdzie:
d – dolne sito danej frakcji, mm
D – górne sito danej frakcji, mm

W∏aÊciwoÊç

Poz

Metoda badania

zgodnie z normà:

1

2

3

Opis petrografi czny

1

PN-EN-932-3/1999 – Badania podstawowych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Procedura i terminologia uproszczonego
opisu petrografi cznego

Uziarnienie

2

PN-EN-933-1/2000 – Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Oznaczenie sk∏adu ziarnowego – Meto-
da przesiewania

3

PN EN 933-10:2002 – Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Cz´Êç 10. Ocena zawartoÊci drobnych
czàstek. Uziarnienie wype∏niaczy (przesiewanie w strumieniu powietrza)

G´stoÊç ziarna i absorbcja wody

4

PN EN- 1097-6:2002 – Badania mechanicznych i fi zycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Cz´Êç 6. Oznaczenie
g´stoÊci ziarn i nasiàkliwoÊci.

MrozoodpornoÊç kruszywa grubego

5

EN-1367-1:2001 – Badania w∏aÊciwoÊci cieplnych i odpornoÊci kruszyw na dzia∏anie czynników atmosferycz-
nych. Cz´Êç 1.Oznaczanie mrozoodpornoÊci

6

EN-1367-2:2000 – Badania w∏aÊciwoÊci cieplnych i odpornoÊci kruszyw na dzia∏anie czynników atmosferycz-
nych. Badanie w siarczanie magnezu

Sta∏oÊç obj´toÊci skurcz przy wysychaniu

7

PN-EN-1367-4:2000 – Badania w∏aÊciwoÊci cieplnych i odpornoÊci kruszyw na dzia∏anie czynników atmosfe-
rycznych. Oznaczanie skurczu przy wysychaniu

Kszta∏t ziarn kruszywa grubego

8

PN-EN-933-3:1999 – Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Oznaczenie kszta∏tu ziarn za pomocà
wskaênika p∏askoÊci

9

PN-EN-933-4:2001 – Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Cz´Êç 4. Oznaczenie kszta∏tu ziarn.
Wskaênik kszta∏tu

ZawartoÊç py∏ów mineralnych

10

PN-EN-933-1/2000 – Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Oznaczenie sk∏adu ziarnowego - Meto-
da przesiewania

11

PN EN 933-8:2001 – Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Cz´Êç 8. Oznaczenie zawartoÊci drobnych
czàstek. Badanie wskaênika piaskowego

12

PN EN 933-9:
Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Oznaczenie zawartoÊci drobnych czàstek. Badanie b∏´kitem me-
tylowym

ZawartoÊç muszli w kruszywie grubym

13

PN-EN-933-7/2000 – Badania geometrycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Oznaczenie zawartoÊci muszli. ZawartoÊç
procentowa muszli w kruszywach grubych

OdpornoÊç na Êcieranie kruszywa grubego

14

PN - EN- 1097-1/2000 – Badania mechanicznych i fi zycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Oznaczenie odpornoÊci na
Êcieranie – mikro Deval

OdpornoÊç na Êcieranie przez opony z kolcami

15

PN-EN-1097-9:2000 – Badania mechanicznych i fi zycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Oznaczenie odpornoÊci na
Êcieranie abrazyjne przez opony z kolcami. Badanie skandynawskie

PolerowalnoÊç

16

PN EN- 1097-8:1999 – Badania mechanicznych i fi zycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Oznaczenie polerowalnoÊci
kamienia

OdpornoÊç na Êcieranie powierzchniowe

17

PN EN- 1097-8:1999 – Badania mechanicznych i fi zycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Oznaczenie polerowalnoÊci
kamienia. Za∏. A

OdpornoÊç na rozdrabianie kruszywa grubego

18

PN-EN-1097-2/2000 – Badania mechanicznych i fi zycznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Metody oznaczenia
odpornoÊci na rozdrabianie

ZawartoÊç chlorków

19a

PN-EN-1744-1/2000 rozdz. 7 – Badania chemicznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Analiza chemiczna.

Siarczan rozpuszczalny w kwasie

19b

PN-EN-1744-1:2000 rozdz. 12 – Badania chemicznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Analiza chemiczna.

Siarka ca∏kowita

19c

PN-EN-1744-1:2000 rozdz. 11 – Badania chemicznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Analiza chemiczna.

ZawartoÊç w´glanu wapnia

19d

PN-EN-1744-1:2000 rozdz. 12.3 – Badania chemicznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Analiza chemiczna.

Rozpad krzemianowy

19e

PN-EN-1744-1:2000 rozdz. 19.1 – Badania chemicznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Analiza chemiczna.

Rozpad ˝elazowy

19f

PN-EN-1744-1:2000 rozdz. 19.2 – Badania chemicznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Analiza chemiczna.

Sk∏adniki zmieniajàce czas wiàzania i tward-
nienia betonu

19g

PN-EN-1744-1:2000 rozdz. 14.2; 15.1; 15.2; 15.3 – Badania chemicznych w∏aÊciwoÊci kruszyw. Analiza che-
miczna.

Tabela 2. Badane w∏aÊciwoÊci kruszywa do betonów zgodnie z normà PN EN 12620

kwiecieƒ – czerwiec 2004

44

Zamiast wymagaƒ dla przesiewów przez sita poÊrednie, jak to
jest w normach polskich, ustalono ogólne limity przesiewów dla
tych sit – tabela 6.
Porównanie wymagaƒ wybranych w∏aÊciwoÊci okreÊlone w nor-
mie PN EN 12620 i dotychczas obowiàzujàcych normach PN-
86/B-06712 i PN-B-11112:1996

Wymiary ziarn
PN EN rozszerza zakres produkowanych kruszyw w stosunku
do norm PN-86/B-06712 i PN-B-11112:1996, co daje pro-
ducentom kruszyw wi´ksze mo˝liwoÊci przystosowania si´ do
wymagaƒ rynku.

Uziarnienie kruszywa
Wymagania europejskie sk∏adu ziarnowego dla wi´kszoÊci asor-
tymentów sà porównywalne z wymaganiami okreÊlonymi w nor-
mach polskich. W niektórych przypadkach polskie wymagania
sà ostrzejsze od wymagaƒ europejskich zawartych w PN EN
12620:2001 i tak np.: dla grysów jednofrakcyjnych dopusz-
czalna zawartoÊç podziarna wynosi 15 % w normie PN EN 20
%, dla piasków norma polska ustala dodatkowe wymagania dla
frakcji drobnych poni˝ej 1 mm.
Zamiast wymagaƒ dla przesiewów kruszywa przez sita
poÊrednie, jak to jest w normach polskich, ustalono ogólne gra-
nice i tolerancje uziarnienia dla tych sit.
Dla kruszyw grubych tolerancje okreÊlone wg PN EN 12620:
2001 sà wi´ksze w porównaniu z zawartoÊcià podziarna i na-
dziarna okreÊlonà w normie PN-86/B-06712.
Norma PN EN 12620:2001 okreÊla tolerancje dla kruszyw
drobnych (piasków), czego nie by∏o w normie PN-86/B-06712.

Kszta∏t ziarn
Mo˝na porównaç tylko wymagania dla wskaênika kszta∏tu
okreÊlanego tak jak w normach PN za pomocà suwmiarki
Schultza.
Zgodnie z PN EN 12620:2001 wymagania dla tej w∏aÊciwoÊci
sà jednakowe dla wszystkich rodzajów kruszywa, w odró˝nieniu
od norm PN, gdzie okreÊla si´ te wymagania dla poszczególnych
asortymentów kruszywa.

ZawartoÊç py∏ów mineralnych
Wymagania dopuszczalnej zawartoÊci py∏ów dla kruszyw gru-
bych sà porównywalne w normach PN EN 12620:2001, PN-
86/B-06712, PN-B 11112:1996. Dla mieszanek i kruszywa
drobnego wymagania okreÊlone w normach PN sà ostrzejsze.

ÂcieralnoÊç w b´bnie Los Angeles
W dotychczas stosowanej normie na kruszywa do beto-
nów PN-86/B-06712 okreÊlano tylko wymagania dotyczàce
wytrzyma∏oÊci na mia˝d˝enie, wymagania dotyczàce ÊcieralnoÊci
w b´bnie Los Angeles okreÊlone by∏y w normie PN-B-11112:
1996.
Wymagania dotyczàce ÊcieralnoÊci nie mogà byç porównywane
ze wzgl´du na zmian´ w metodzie badania oczka sita, na którym
przesiewa si´ próbk´ po Êcieraniu, z 2,0 mm na 1,6.
Wst´pne badania [1] wykazujà, ˝e kruszywa odpowiadajàce do-
tychczas wymaganiom klasy I wg PN-B-11112:1996, w przy-
padku niektórych produktów nie odpowiadajà najwy˝szej kate-
gorii wg PN EN. Nast´puje przekwalifi kowanie ich do kategorii
drugiej i trzeciej, mogà wi´c wystàpiç problemy z uzyskaniem
kruszywa do celów wymagajàcych najwy˝szej jakoÊci

MrozoodpornoÊç
W normach dotychczasowych PN-86/B 06712, PN-B-11112:
1996 okreÊlano wymagania w zale˝noÊci od rodzaju ska∏y, wg
normy PN EN 12620 wymagania sà jednolite dla wszystkich ro-
dzajów ska∏ i z regu∏y sà wy˝sze z porównaniu z wymaganiami
dotychczasowymi, np.: dla grysów ze ska∏ magmowych prze-
znaczonych do budowy dróg oraz dla grysów z innych ska∏ do
betonów.
W za∏àczniku F norma podaje ogólne wskazówki dotyczàce oce-
ny mrozoodpornoÊci, w których podkreÊla zale˝noÊç powstawa-
nia uszkodzeƒ, w wyniku zamra˝ania i odmra˝ania, od klimatu,
zastosowania koƒcowego, typu petrografi cznego.

Badana w∏aÊciwoÊç

Zastosowanie lub pochodzenie

kruszywa

OdpornoÊç na rozdrabnianie

Dla betonów wys. wytrzyma∏oÊci

OdpornoÊç na Êcieranie

Tylko kruszywa do nawierzchni ko-
munikacyjnych

OdpornoÊç na polerowalnoÊç

OdpornoÊç na Êcieranie powierzchniowe

OdpornoÊç na Êcieranie przez opony
z kolcami

W regionach u˝ywania opon
z kolcami

ZawartoÊç chlorków

Dla kruszyw morskich

ZawartoÊç w´glanu wapnia

Kruszywa drobne do betonu i na-
wierzchni komunikacyjnych

Tabela 3. Przyk∏ad badanych w∏aÊciwoÊci w zale˝noÊci od zastosowania
lub pochodzenia kruszywa

Zestaw

podstawowy mm

Zestaw podstawo-

wy plus 1 mm

Zestaw podstawo-

wy plus 2 mm

Wg norm

PN mm

0
1
2
4

-
-

8

-
-
-
-

16

-
-

31,5(32)

-
-

63

0
1
2
4

5,6(5)

-

8

-

11,2(11)

-
-

16

-

22,4(22)
31,5(32)

-

45
63

0
1
2
4

-

6,3(6)

8

10

-

12,5(12)

14
16
20

-

31,5(32)

40

-

63

0

-

2
4

-

6,3

8

10

-

12,8

-

16
20

-

31,3(32)

-
-

63

Tabela 4. Wymiary sit dla okreÊlania frakcji kruszyw

Kruszy-

wo

Wymiar

Przechodzi przez sito, % (m/m)

Katego-

ria G

2D

1,4D

D

d

d/2

b

Grube

D/d<2 lub
D<11,2 mm

100
100

98-100
98-100

85-99
80-99

0-20
0-20

0-5
0-5

G

c

85/20

G

c

80/20

D/d>2 i
D>11,2

100

98-100

85-99

0-15

0-5

G

c

90/15

Drobne

D<4mm
i d=0

100

95-100

85-99

-

-

G

F

85

Natural-
ne 0/8

D=8mm
i d=0

100

98-100

90-99

-

-

G

N

90

Inne

D<45mm
i d=0

100
100

98-100
98-100

90-99
85-99

-

-

G

A

90

G

A

85

D/d

Sita

poÊrednie

mm

Ogólne granice i tolerancje dla sit

poÊrednich (przechodzi przez sito,%)

Kategoria

G

T

Ogólne

granice

Tolerancje dla producen-

tów deklarujàcych typowe

uziarnienie

<4
>4

D/1,4

D/2

25-70
25-70

±15

±17,5

G

T

15

G

T

17,5

Tabela 5. Podstawowe wymagania dotyczàce uziarnienia

Tabela 6. Ogólne granice i tolerancje uziarnienia kruszyw grubych na sitach
poÊrednich

kwiecieƒ – czerwiec 2004

46

Podaje te˝ w tabelach minimalne cz´stoÊci badaƒ.
W tabeli 7 przedstawiono przyk∏ad cz´stotliwoÊci badaƒ pod-
stawowych w∏aÊciwoÊci.
Analizujàc cz´stotliwoÊç badaƒ kruszyw wg normy PN EN
12620 i PN-86/B-06712, PN-B-11112 mo˝na stwierdziç, ˝e
podstawowe w∏aÊciwoÊci kruszyw badane sà z cz´stotliwoÊcià
w przybli˝eniu porównywalnà z cz´stotliwoÊcià okreÊlonà
w normach PN.
Szczególnie dotyczy to w∏aÊciwoÊci badanych w PN w ramach
badaƒ niepe∏nych. Pozosta∏e parametry kruszyw badane wg PN
w ramach badaƒ pe∏nych raz na rok, w PN EN najcz´Êciej ba-
dane sà z cz´stotliwoÊcià raz na 2 lata.
Zdecydowanie wi´kszy nacisk w normie PN EN 12620
po∏o˝ono na bezpieczeƒstwo stosowania kruszyw, w zakresie
ochrony zdrowia i Êrodowiska (substancje niebezpieczne).
Zakres badaƒ substancji niebezpiecznych dot. najcz´Êciej
badaƒ jednorazowych zwiàzanych z rozpoznaniem z∏o˝a.
Gdy stwierdzi si´ ich wyst´powanie, nale˝y je regularnie
monitorowaç dla podejmowania przez producenta czynnoÊci
zabezpieczajàcych lub eliminujàcych te zanieczyszczenia.

3. Podsumowanie:
Ustanowiona norma PN EN 12620:2004 Kruszywa do beto-
nów wprowadza wiele zmian w stosunku do norm dotychczas
obowiàzujàcych:
• OkreÊla wymagania dla wi´kszego zakresu kruszyw
• Wprowadza poj´cie kategorii kruszywa
• Wprowadza nowy sposób okreÊlania wymiaru ziarna kruszy-

wa przez stosunek wymiarów d/D oczek sit

• Zwi´ksza zakres badanych w∏aÊciwoÊci kruszyw
• OkreÊla zasady dzia∏ania fabrycznej kontroli produkcji
• W przypadku wymagaƒ odnoszàcych si´ do poszczególnych

w∏aÊciwoÊci dla niektórych z nich wymagania te zaostrza,
w innych obni˝a.

dr in˝. Wies∏aw Frankiewicz

Instytut Górnictwa

Politechnika Wroc∏awska

Literatura.

1. Kukielska D., Wst´pna ocena ÊcieralnoÊci wybranych kruszyw ze

z∏ó˝ krajowych wg nowych wymagaƒ europejskich. „Prace Nauko-

we Instytutu Górnictwa” nr 104, Ofi cyna Wydawnicza Politechniki

Wroc∏awskiej 2003 r.

2. Norma PN EN 12620:2004 Kruszywa do betonów

3. Norma PN-86/B-06712 Kruszywa mineralne do betonu

4. Norma PN-B-11112 Kruszywa mineralne. Kruszywa ∏amane do na-

wierzchni drogowych

ZawartoÊç zwiàzków zawierajàcych siark´
Norma PN EN 12620 okreÊla wymagania zawartoÊci siarcza-
nów rozpuszczalnych w kwasie, których nie ma w normach do-
tychczasowych, i siarki ca∏kowitej.
OkreÊlone w normie PN-86/B-06712 wymagania dotyczàce
zawartoÊci ca∏kowitej sà wy˝sze w stosunku do wymagaƒ
okreÊlonych w normie PN EN 12620
Porównanie wymagaƒ dotyczàcych innych w∏aÊciwoÊci jest
niemo˝liwe ze wzgl´du na to, ˝e nie by∏y okreÊlane w dotych-
czas stosowanych normach PN. (tabela 2)

2. Ocena zgodnoÊci produkowanych kruszyw
Norma okreÊla system kontroli jakoÊci, który powinien zapewniç
ocen´ zgodnoÊci kruszywa z wymaganiami normy.
Aby zapewniç zgodnoÊç wyrobu z niniejszà normà i deklarowa-
nymi wartoÊciami, producent powinien prowadziç:
• wst´pne badania typu
• zak∏adowà kontrol´ produkcji.
Badania wst´pne typu powinny byç prowadzone w przypad-
kach kiedy:
• ma byç wykorzystane nowe êród∏o kruszyw
• wystàpi∏y wi´ksze zmiany w charakterze surowców lub w wa-

runkach ich przetwarzania, mogàce wp∏ynàç na w∏aÊciwoÊci
kruszyw.

Wyniki badaƒ wst´pnych typu powinny byç dokumentowane od mo-
mentu podj´cia zak∏adowej kontroli produkcji. Powinna ona obejmowaç
zw∏aszcza wykrywanie wszelkich sk∏adników mogàcych emitowaç pro-
mieniowanie wi´ksze ni˝ normalne t∏o, sk∏adników mogàcych uwalniaç
w´glowodory poliaromatyczne i innych niebezpiecznych substancji.
Gdy zawartoÊç któregoÊ ze sk∏adników przekracza granice
obowiàzujàce w postanowieniach wa˝nych w miejscu stosowa-
nia kruszywa, wyniki badaƒ wst´pnych powinny byç deklarowa-
ne przez producenta.

Zak∏adowa kontrola produkcji
Norma okreÊla szczegó∏owo w za∏àczniku H, jakie wymogi powi-
nien spe∏niaç zak∏adowy systemu kontroli w zakresie:
1. Organizacji
2. Procedur kontrolnych
3. Zarzàdzania produkcjà
4. Kontroli i badaƒ
5. Zapisów i rejestrowania
6. Kontroli wyrobów niezgodnych
7. Przemieszczania, sk∏adowania i przechowywania wyrobu w

rejonach produkcji

8. Transportu i pakowania
9. Szkolenia personelu

W∏aÊciwoÊçRozdzia∏

Uwagi/informacje

Metoda badania

Min. cz´stotliwoÊç ba-

dania

Wg PN

Uziarnienie

PN-EN 933-1
PN-EN 933-10

1 raz na tydzieƒ

Raz na 1500 t

Ziarna nieforemne w kruszywach gru-
bych

Badanie dot. kruszyw ∏amanych
Badanie ˝wiru zale˝y od z∏o˝a i
mo˝e byç ograniczone

PN-EN 933-3
PN-EN 933-4

1 raz na m-c

1 raz na rok

Py∏y min.

PN-EN 933-1

1 raz na tydzieƒ

Raz na 1500 t

JakoÊç py∏ów

Tylko kiedy wymagane

PN-EN 933-8
PN-EN 933-9

1 raz na tydzieƒ

-

G´stoÊç czàstek i nasiàkliwoÊç

PN-EN 1097-

1 raz na rok

gdy wymagane

ReaktywnoÊç alkaliczna

a

W przypadkach wàtpliwych
i kiedy wymagane

Na etapie dokumentacji

Opis petrografi czny

PN-EN 932-3

1 raz na 3 lata

1 raz na rok

Substancje niebezpieczne: w
szczególnoÊci promieniotwórczoÊç
nat.
Wymywalne metale ci´˝kie
Wymywalne w´glowodory poliaro-
matyczne

b

b

Kiedy wymagane i w
przypadkach wàtpliwych

Na etapie dokumentacji
Nie wykonuje si´

Tabela 7. Zakres i cz´stotliwoÊç badaƒ dla podstawowych w∏aÊciwoÊci