20. Konflikt polsko-krzyżacki XIV-XVI w. (geneza, skutki)
Pojawienie się u wrót Polski (na zaproszenie Konrada Mazow ieckiego) Zat r ' uu Krzyżackiego w
1226 r., nie wróżyło długiego i dramatycznego konflil- : Przybyvali jako sojusznicy do walki z
uciążliwymi Prusami atakującymi głów Mazowsze. To, że sfałszowali odpowiednie dokmnenty -
papięską bullę, k-tba miała oddawać im na własność Ziemię Chełmifiską i zdobywaue na poganaci

obszary - umknęło gdzieś w chaosie rozdrobuienia feudalnego. Na półuocnya wschodzie wyrastało

potężne, groźne, agresywne paustwo.
Początek konfliktu
Pienvszy etap (bądź faza, jak kto woli) rozpoczął się, gdy zawezwani aa pomoc przeciw
Brandenburgii w 1308 r., Krzyżacy wiarołomnie zaatakou-a6 Gdańsk i opanowali .Pomorze Wschodnie
w ciągu następnego roku. Łokietek
. zablokowany na południu kraju (groźba czeskiego ataku ezy bunt wójta Albem w Krakowie) nie mógł
doprowadzić osobiście bądź zorganizować odsieczy. Ostatnie punkty polskiego oporu padły w 1309 r.
(Świecie).
Po 1320 r. król Władysław próbował dtngą sądową odzyskać Pomorze, a po fiasku tego
przedsięwzięcia rozpoczął walkę (1326-27, 1329-1332), również bei powodzenia, mimo
symbolicznego sukcesu o moralnej wymowie pod Płowcaa (1331 i-.). Utrata Kujaw byłaby wymownym
dowodęm ówczesnego stosunku sił
Pokój kaliśki
Kazimierz Wielki przedłużał rozejm, usiłował poprzez mediację czesko-węgierską, a potem ponowny
proces z udziałem papieskich legatów, odzyskaE utracone ziemie, bez rezultahi. Wtedy ostatni Piast
zasiadł do bezpośrednicb rokowafi z Zakonem i efektem tego stał się pokój kaliski w 1343 r.,
zwracający Polsce Kujawy, ale zostawiający Krzyżakom Pomotze Gdańskie i Ziemię Chelmińską.
Kazimierz dożywotnio zachowywał tytuł pana Pomorza.
Kolejny etap rozpoczyna się z momeutem unii krewskiej (1385 r.). Do wojnzbyło jeszeze daleko; ale
unia zmieniając układ sił na niekorzyść Zakonu, którego oficjalna misja (nawracanie pogan nad
Bałtykiem) została zakwestionowana, czynił nieuchronnym militarne starcie. Najpierw jednak
zagrożona nadbałtycka potęga usiłowała rozerwać związki polsko-litewskie, popierając rywali Jagiełły
jak np. Witolda. Kuzyni jednak podzielili się władzą i unia przetrwała.
Wielka wojna z Zakonem
Wojna wybuchła w 1409 r., gdy Litwa udzieliła pomocy żmudzkiemu powstaniu, a Zakon zagroził jej
wojuą. Polska stwierdziła, że nie pozostanie obojętna. Działania 2. połowy, 1409 r. nie przyniosły
rozstrzygnięcia. Dopiero kampania
1410 r. przesądziła wyniki wojny. Wojska polsko-litewskie rozgromiły Krzyżaków i wspomagających ich
rycerzy zachodnich ulegających propagandzie Zakonu, że chrześcijaństwo Jagiełły, Polaków i Litwinbw

jest pozome.

Zwłoka w marszu na Malbork nratowała Krzyżaków od zagłady. Zamek przygotował do obrony jeden z
niewielu ocalałych z gntnw aldzkiego pogromu, dygnitarzy, komtur świecki Henryk von Plauen,
wybrany potem na wielkiego mistrza. Zdobycie Malborka przekraczało możliwości ówczesnej techniki
wojennej; szlachta pragnęła powrócić do domu, opuścili też obóz Litwini. Pokój toruński w 1411 r. nie
odzwierciedlał skali sukcesu, ale dokonał się przełom, potęga Zakonu została złamana (odzyskano
jedynie fragmenty pogranicza). Pamiętać również naieży, że Polska musiała się też liczyć z
sympatyzującymi z Krzyżakami (niestety, niemal do kotića!) takimi autorytetami jak papiestwo i i
cesarstwo.
Za rządów Jagiełły doszło jeszcze do kill:u wojen, ale bez głębszych rezultatów. Toczyły się jednak
głbwnie na terytońtun wroga, niszcząc zasoby ekonomiczne zakonnego państwa. Pewne znaczenie
posiadał pokój zaw arty nad jeziorem Mełno w 1422 r., kiedy Litwa zagwarantowawszy sobie rządy nad
Żmudzią, wycofała się z konflih tu.
Wojna 13-letnia
Poddani Zakonu coraz odważniej występowali przeciw jego władzy i zwiększającemu się uciskowi

fiskalnemu. W 1440 r. powstał tzw. Związek Pruski, zrzeszający opozycjonistbw. Związek wystąpił z
prośbą b poparcie ze strony Polski w 1454 r., po wybuchu powstania przeciwko Zakonowi. Kazimierz
Jagiellończyk wyraził zgodę, Polska zaś inkorporow ała pmskie obszary i wypowiedziała wojnę
Krzyżakom (co uraziło papieża rzucającego kląt

ę na polskiego króla oraz interdykt, ezyli zakaz

wykonywania nabożet5stw, co zostało z kolei praktycznie bez większego echa przyjęte do wiadomości
i... zlekceważone).
Polskie pospolite mszenie skompromitowało się w bitwie pod Chojnicanu i konieczne stało się przejście
na armię zaciężną (podobnie też u Krzyżaków). Wojna z brakn funduszy przedłnżała się. Wielką
ofiaroość wykazały stany pruskie. Decydujące okazały się sukcesy: na lądzie nad jeziorem
Żarnowieckim (pod Święcinem) w 1462 r. (pod wodzą Piotra Dunina) i na morzu, na Zalewie Wiślanym
w 1463 r.
Pokonany Zakon poprosił o pokój, ktbry zaw arto w 1466 r. s Toruniu (tzw. 2 pokój tondiski).
Polska odzyskiwała Pomorze GdatSskie, Ziemię Chełnuuską, Michałowską, anektowała Wannię,
Malbork i Elbląg. Pozostała część pafistwa
zakonnego miała zostać polskim lennem, o ezym jednak Krzyżacy dość szybko ' zapomnieli. Polska
w,racała nad Bałtyk, wyrywając się ź pęt rujnujących ceł Zakonu.
i Ostatnia faza (zakończenie sporów) i traktat krakowski
Krzyżacy raz jeszcze spróbowali szczęścia atakując Polskę w 1519 r. Mistrzem wówczas był Albrecht
Hohenzollern. Wojska polskię pokonały szybko Zakon stając w 1520 r. pod murami Królewca.
Kilkuletnie rokowania wypracowały komhromis zwany traktatem krako- ł i wskim bądź popularnie
hołdem pruskim w 1525. Zakon został rozwiązany, a na jego miejsce powstawało świeckie,
luterańskie państwo będące polskim lennem zwane Prusami Książęcymi. W wypadku wygaśnięcia
dynastii rządzącej Prusami miały one zostać włączone do Polski. Stany pruskie posiadały prawo
odwoływania się do polskiego Sejnm w obronie swych wolności. Konflikt polsko-krzyżacki w ten sposób
się zakończył, a rozpoczął problem pwski... .
21y. Zarys dziejów politycznych Niemiec XII-XV w. Walki ; dynastyczne, wielkie bezkrólewie i jego
skutki, złota bulla Karola IV. A. Walki dynastyczne Po wygaśnigciu dynastii frankońskiej zwanej salicką
(zastąpiła ona sask . wygasłą z kolei za Henryka II w 1024), po bezpotoxnnej śmierci Heuryka V w
1125, dosżło dp v<,alk o władzę między pretendującymi do tytułu królewskiego (przy okazji też
cesarskiego, przy sprzyjających warunkach) rodami Staufów i Supplinbnrgów. Koronę udało się
zdobyć Lotarowi III z Supplinburga, ale Staufowie nie dali za wygraną. Po śmierci Lotara ( 1 137j
odnowili starania, ak tym razem na przeszkodzie stanął ród Welfów (konkretnie: bawarski Henryk
Pysżny). Elektorowie wybrali królem niemieckim w ygodnego iln (słabszego!) Konrada III Staufa.
Następcą został bratanek, Frydecyk I Barbarossa - Riidobrody, koronowany również na cesarza
rzymskiego ( 1155-90), podobue jak i stryj, uczesh ik krucjat. Mając do czynienia z wieloma buntami
wewnątrz kraju. dokonał ustępstw ua rzecz Welfów. Ekspansję skierował głóv,nie na południe,
opanowując Sycylię i powierzając ją synowi, Henrykoivi VI. Ten po śmierci ojca połączył 3 korony:
niemiecką, cesarską i sycylijską ( 1191-1197). Po jego z kolei zgonie udało się koronę niemiecką
zdobyć Ottonowi IV Welfowi (11981
a po kilkunastu latach też i cesarską ( 1209-1218). Konflikt z papieżem Innocentym III zakończył się
porażką i upokorzeniem cesarza. Zuowu los uśmiechnął si do Staufów. Królem niemieckim (od
1215 czyli 3 lata równorzędnie z rywalem Ottona IV), wcześuiej sycylijskim, w latach 1220-1250
cesarzem rzymskim
(przejściowo nawet i królem jerozolimskim), zostat Fryderyk II, syn Henryka Vl. W celu tunocnienia swej
pozycji nadał liczne pr ywileje feudałom świeckim i duchownym. Nie zahobiegło to kolejnym konlliktom
z papiest

etn (Grzegorz IX i lnnocenty IV ). Fryderykowi nie pomogło nawet zabezpieczenie w

postaci wprowadzenia jeszcze za swego życia, na tron, swego syna Konrada IV (1237-1254) jaho króla
nienueckiego.B. VVielkie bezkrólewie
Część elektorów (duchowui) w myśl wskazań papieża wybrała w 1246 królem langrafa Tnryngii,
Henryka Raspe, który szybko zmarl. Opozycja antystaufo« ska obwołała norvym monarchą hrabiego
Wilhelma z Holandii. Trwała walka. Konrad 1V szykował się do generalnej rozprawy z przeciwnikanu,

ale podczas przygotowań zmarł ( 1254). Jego syn Konradyn nie posiadał potrzebnego autorytetu.
Zamęt potęgował się. Część elektorów po zgonie Wilhelina holęnderskiego (12S6) wybrała na tron
nienuechi króla Kastylii (!j Alfonsa X (bliższa Staufom), pozostała grupa księcia angielshiego, Ryszarda
z Komwalii, ale obaj dość egzotyczni kandydaci nie posiadali dostatecznych sił na przejęcie władzy.
Bezkrólewie zw ane wielkim (oFejalny początek 125ó, choć 'chyb« faktycznie szybciej ...) trwało aż do
1273, gdy królem kolegium elektorów ogłosili Rndolfa z Habsl urga, najsłabszego z
pretendentów, mało znauego ogółówi. ,Tego prLeciwnikiem byl potężny wówczas król ezeski, a
zarazem zdobywca Austrii, Koryntu, Krainy - Przemyslaw Ottokar II. Wall:a między dwoma rywalami
zahończyła się klęską i śmiercią ambiW ego Czecha pod Suchymi Krntami (Diirnkurt) v 1278.
Zwycięstwo umocniło autorytet Habsburgów i wydźwignęło ich do rzędu najpotężniejszych rodów
niemiecl:ich (łupy po Przemysławie Ottokarze II w Austrii, Koryntii i Krainie nadał synowi i krewniakowi).
Skutkami wielkiego bezkrólewia i weześniejszych walk dynastycznych były: pogłębienie rozdrobnienia
feudalnego Niemiec i wzmocnienie tamtejszych książąt. Zwyciężył partykularyzm odmiennie od
europejskich trendów. Na ogół ośrodhiem centralizacji stawał się dwór monarszy w spierany przez
miasta i drobne rycerstwo, w wypadku Niemiec słabsza pozycja elekcyjnych królów podobne działania.
C. Ciąg dalszy walk o władzę. Rywalizacja Habsburgów, Wittelsbachów i Luksemburgó«,.
Rudolf prowadził zręc;zną politykę imikając konfliktu z papiestwem, co zaowocowało zgodą na
koronację cesarską. Po śmierci w 1291 nie udało się mu zapewnić następstwa synowi Albrechtowi.
Przejściowo hrólem był Adolf z Nassan, ale Albrecht w końcu nim został (1298-1308). Nie powiodły się
próby zdobycia Czech po wygaśnięciu Pmemyślidów ( 1306), jego syn Rudolf panował tylko rok.
Wkrótce zginął też zamordowany skrytobójczo sam Albrecht. Na scenie polityczuej pojawił się Henryk z
Luksemburga wybrany królem przez elektorów w 1308 (odtąd Henryk VIIj, przejściowo również cesarz
rzymski ( 1312-1313). Po jego niespodziewanej śmierci przyszedł ezas na bawarskich
Wittetsbachów, których przedstawicieljako Ludwik IV został królem po krwawej wojnie domowej (
1322), a niedługo potem i cesarzem rzymskim ( 1328-1347). Skonflil:towany z papiestwem i ezęścią
feudałów nie zdołał przekazać swych tytułów synowi. W 1347 grono elektorów wybrało Karola IV
Luksemburskiego (władcę Czech, syna znanego namJana, z kolei syua Henryka). Jego potomkowie
(Wacław IV i Zygmunt) panowali aż do 1436, z krótką przerwą (1400-1410), gdy królem obwołano
Ruprechta Wittelsbacha. Zygmunt podobnie jak i dziad był rzymskim cesarzem, a pouadto władcą
Węgier.
Po bezpotormej śmierci Zygmunta w 1438 tron niemiecki powrócił w ręce Habsburgów, tym razem już
na kilka stuleci (Albrecht II, Fryderyk V, itd., patrz tablice genealogiczne).
D. Złota bulla
W celu pozyskania elektorów Karol IV w 1356 nadał im fundameutalne przywileje nazwane "złotąbullą"
(od złotej pieczęci). Ustanowiła ona ordynacjg wyborczą króla (aż do XIX w.) i skład kolegium
elektorskiego, które odtąd tworzyć miało 7 członków: arcybiskupi Moguneji, Kotonii i Tr ·iru
oraz świeccy władcy: krół ezeski, palatyn reński, książe sasko-witenberski i margrabia
brandenburski. Przy wyborze królów obowiązywać miała zasada większości głosów, aby
zapobiec wojnom domowym. Przewodnicz cym kolegium zostawał na mocy bulli arcybiskup
moguneki (oddawat głos na końcu). Terytoria elektorbw stawały się niepodzielne, a świeccy
otrzymywali prawo ich przekazywauia najstarszym synom (wraz z tytułem). Dochodziły ponadto
przywileje gospodarcze jak np. bicie monety. Bulla czyniła Niemcy jakby federacją niezależnych,
suwerennych państw pod przewodnictwem cesarza. Zinniejszała wpływ papiestwa na wybór monarchy
niemieckiego.
E. Wnioski
Późne średniowiecze upłynęło w Niemczech na walkach dynastycznych i głębokich sporów
wewnętrznych, wręcz nawet wojen domowych. W przeciwieństwie od europejskich trendów - procesów
zjednoczeniowych i wzmocnienia lokalnych dyuastii, w państwie tam zwyciężył pariykularyzm. Rozbicie
polityczne uległo pogłębieniu i zostało prawnie usankcjonowane (np. złota bulla). Elekcyjność tronu w
dużej mierze była tych zjawisk podstawą.