20. Konflikt polsko-krzyżacki XIV-XVI w. (geneza, skutki)
Pojawienie się u wrót Polski (na zaproszenie Konrada Mazow ieckiego) Zatr ' uu Krzyżackiego w 1226 r., nie wróżyło długiego i dramatycznego konflil-: Przybyvali jako sojusznicy do walki z uciążliwymi Prusami atakującymi głów Mazowsze. To, że sfałszowali odpowiednie dokmnenty - papięską bullę, k-tba miała oddawać im na własność Ziemię Chełmifiską i zdobywaue na poganaci obszary - umknęło gdzieś w chaosie rozdrobuienia feudalnego. Na półuocnya wschodzie wyrastało potężne, groźne, agresywne paustwo.
Pienvszy etap (bądź faza, jak kto woli) rozpoczął się, gdy zawezwani aa pomoc przeciw Brandenburgii w 1308 r., Krzyżacy wiarołomnie zaatakou-a6 Gdańsk i opanowali .Pomorze Wschodnie w ciągu następnego roku. Łokietek
. zablokowany na południu kraju (groźba czeskiego ataku ezy bunt wójta Albem w Krakowie) nie mógł doprowadzić osobiście bądź zorganizować odsieczy. Ostatnie punkty polskiego oporu padły w 1309 r. (Świecie).
Po 1320 r. król Władysław próbował dtngą sądową odzyskać Pomorze, a po fiasku tego przedsięwzięcia rozpoczął walkę (1326-27, 1329-1332), również bei powodzenia, mimo symbolicznego sukcesu o moralnej wymowie pod Płowcaa (1331 i-.). Utrata Kujaw byłaby wymownym dowodęm ówczesnego stosunku sił
Pokój kaliśki
Kazimierz Wielki przedłużał rozejm, usiłował poprzez mediację czesko-węgierską, a potem ponowny proces z udziałem papieskich legatów, odzyskaE utracone ziemie, bez rezultahi. Wtedy ostatni Piast zasiadł do bezpośrednicb rokowafi z Zakonem i efektem tego stał się pokój kaliski w 1343 r., zwracający Polsce Kujawy, ale zostawiający Krzyżakom Pomotze Gdańskie i Ziemię Chelmińską. Kazimierz dożywotnio zachowywał tytuł pana Pomorza.
Kolejny etap rozpoczyna się z momeutem unii krewskiej (1385 r.). Do wojnzbyło jeszeze daleko; ale unia zmieniając układ sił na niekorzyść Zakonu, którego oficjalna misja (nawracanie pogan nad Bałtykiem) została zakwestionowana, czynił nieuchronnym militarne starcie. Najpierw jednak zagrożona nadbałtycka potęga usiłowała rozerwać związki polsko-litewskie, popierając rywali Jagiełły jak np. Witolda. Kuzyni jednak podzielili się władzą i unia przetrwała.
Wielka wojna z Zakonem
Wojna wybuchła w 1409 r., gdy Litwa udzieliła pomocy żmudzkiemu powstaniu, a Zakon zagroził jej wojuą. Polska stwierdziła, że nie pozostanie obojętna. Działania 2. połowy, 1409 r. nie przyniosły rozstrzygnięcia. Dopiero kampania
1410 r. przesądziła wyniki wojny. Wojska polsko-litewskie rozgromiły Krzyżaków i wspomagających ich rycerzy zachodnich ulegających propagandzie Zakonu, że chrześcijaństwo Jagiełły, Polaków i Litwinbw jest pozome.
Zwłoka w marszu na Malbork nratowała Krzyżaków od zagłady. Zamek przygotował do obrony jeden z niewielu ocalałych z gntnw aldzkiego pogromu, dygnitarzy, komtur świecki Henryk von Plauen, wybrany potem na wielkiego mistrza. Zdobycie Malborka przekraczało możliwości ówczesnej techniki wojennej; szlachta pragnęła powrócić do domu, opuścili też obóz Litwini. Pokój toruński w 1411 r. nie odzwierciedlał skali sukcesu, ale dokonał się przełom, potęga Zakonu została złamana (odzyskano jedynie fragmenty pogranicza). Pamiętać również naieży, że Polska musiała się też liczyć z sympatyzującymi z Krzyżakami (niestety, niemal do kotića!) takimi autorytetami jak papiestwo i i
cesarstwo.
Za rządów Jagiełły doszło jeszcze do kill:u wojen, ale bez głębszych rezultatów. Toczyły się jednak głbwnie na terytońtun wroga, niszcząc zasoby ekonomiczne zakonnego państwa. Pewne znaczenie posiadał pokój zaw arty nad jeziorem Mełno w 1422 r., kiedy Litwa zagwarantowawszy sobie rządy nad Żmudzią, wycofała się z konflihtu.
Wojna 13-letnia
Poddani Zakonu coraz odważniej występowali przeciw jego władzy i zwiększającemu się uciskowi fiskalnemu. W 1440 r. powstał tzw. Związek Pruski, zrzeszający opozycjonistbw. Związek wystąpił z prośbą b poparcie ze strony Polski w 1454 r., po wybuchu powstania przeciwko Zakonowi. Kazimierz Jagiellończyk wyraził zgodę, Polska zaś inkorporowała pmskie obszary i wypowiedziała wojnę Krzyżakom (co uraziło papieża rzucającego klątę na polskiego króla oraz interdykt, ezyli zakaz wykonywania nabożet5stw, co zostało z kolei praktycznie bez większego echa przyjęte do wiadomości i... zlekceważone).
Polskie pospolite mszenie skompromitowało się w bitwie pod Chojnicanu i konieczne stało się przejście na armię zaciężną (podobnie też u Krzyżaków). Wojna z brakn funduszy przedłnżała się. Wielką ofiaroość wykazały stany pruskie. Decydujące okazały się sukcesy: na lądzie nad jeziorem Żarnowieckim (pod Święcinem) w 1462 r. (pod wodzą Piotra Dunina) i na morzu, na Zalewie Wiślanym w 1463 r.
Pokonany Zakon poprosił o pokój, ktbry zaw arto w 1466 r. s Toruniu (tzw. 2 pokój tondiski). Polska odzyskiwała Pomorze GdatSskie, Ziemię Chełnuuską, Michałowską, anektowała Wannię, Malbork i Elbląg. Pozostała część pafistwa
zakonnego miała zostać polskim lennem, o ezym jednak Krzyżacy dość szybko ' zapomnieli. Polska w,racała nad Bałtyk, wyrywając się ź pęt rujnujących ceł Zakonu.
i Ostatnia faza (zakończenie sporów) i traktat krakowski
Krzyżacy raz jeszcze spróbowali szczęścia atakując Polskę w 1519 r. Mistrzem wówczas był Albrecht Hohenzollern. Wojska polskię pokonały szybko Zakon stając w 1520 r. pod murami Królewca.
Kilkuletnie rokowania wypracowały komhromis zwany traktatem krako- ł i wskim bądź popularnie hołdem pruskim w 1525. Zakon został rozwiązany, a na jego miejsce powstawało świeckie, luterańskie państwo będące polskim lennem zwane Prusami Książęcymi. W wypadku wygaśnięcia dynastii rządzącej Prusami miały one zostać włączone do Polski. Stany pruskie posiadały prawo odwoływania się do polskiego Sejnm w obronie swych wolności. Konflikt polsko-krzyżacki w ten sposób się zakończył, a rozpoczął problem pwski... .
21y. Zarys dziejów politycznych Niemiec XII-XV w. Walki ; dynastyczne, wielkie bezkrólewie i jego skutki, złota bulla Karola IV. A. Walki dynastyczne Po wygaśnigciu dynastii frankońskiej zwanej salicką (zastąpiła ona sask . wygasłą z kolei za Henryka II w 1024), po bezpotoxnnej śmierci Heuryka V w 1125, dosżło dp v<,alk o władzę między pretendującymi do tytułu królewskiego (przy okazji też cesarskiego, przy sprzyjających warunkach) rodami Staufów i Supplinbnrgów. Koronę udało się zdobyć Lotarowi III z Supplinburga, ale Staufowie nie dali za wygraną. Po śmierci Lotara ( 1 137j odnowili starania, ak tym razem na przeszkodzie stanął ród Welfów (konkretnie: bawarski Henryk Pysżny). Elektorowie wybrali królem niemieckim w ygodnego iln (słabszego!) Konrada III Staufa. Następcą został bratanek, Frydecyk I Barbarossa - Riidobrody, koronowany również na cesarza rzymskiego ( 1155-90), podobue jak i stryj, uczeshik krucjat. Mając do czynienia z wieloma buntami wewnątrz kraju. dokonał ustępstw ua rzecz Welfów. Ekspansję skierował głóv,nie na południe, opanowując Sycylię i powierzając ją synowi, Henrykoivi VI. Ten po śmierci ojca połączył 3 korony: niemiecką, cesarską i sycylijską ( 1191-1197). Po jego z kolei zgonie udało się koronę niemiecką zdobyć Ottonowi IV Welfowi (11981
a po kilkunastu latach też i cesarską ( 1209-1218). Konflikt z papieżem Innocentym III zakończył się porażką i upokorzeniem cesarza. Zuowu los uśmiechnął si do Staufów. Królem niemieckim (od 1215 czyli 3 lata równorzędnie z rywalem Ottona IV), wcześuiej sycylijskim, w latach 1220-1250 cesarzem rzymskim
(przejściowo nawet i królem jerozolimskim), zostat Fryderyk II, syn Henryka Vl. W celu tunocnienia swej pozycji nadał liczne prywileje feudałom świeckim i duchownym. Nie zahobiegło to kolejnym konlliktom z papiestetn (Grzegorz IX i lnnocenty IV ). Fryderykowi nie pomogło nawet zabezpieczenie w postaci wprowadzenia jeszcze za swego życia, na tron, swego syna Konrada IV (1237-1254) jaho króla nienueckiego.B. VVielkie bezkrólewie
Część elektorów (duchowui) w myśl wskazań papieża wybrała w 1246 królem langrafa Tnryngii, Henryka Raspe, który szybko zmarl. Opozycja antystaufo«ska obwołała norvym monarchą hrabiego Wilhelma z Holandii. Trwała walka. Konrad 1V szykował się do generalnej rozprawy z przeciwnikanu, ale podczas przygotowań zmarł ( 1254). Jego syn Konradyn nie posiadał potrzebnego autorytetu. Zamęt potęgował się. Część elektorów po zgonie Wilhelina holęnderskiego (12S6) wybrała na tron nienuechi króla Kastylii (!j Alfonsa X (bliższa Staufom), pozostała grupa księcia angielshiego, Ryszarda z Komwalii, ale obaj dość egzotyczni kandydaci nie posiadali dostatecznych sił na przejęcie władzy. Bezkrólewie zwane wielkim (oFejalny początek 125ó, choć 'chyb« faktycznie szybciej ...) trwało aż do 1273, gdy królem kolegium elektorów ogłosili Rndolfa z Habslurga, najsłabszego z pretendentów, mało znauego ogółówi. ,Tego prLeciwnikiem byl potężny wówczas król ezeski, a zarazem zdobywca Austrii, Koryntu, Krainy - Przemyslaw Ottokar II. Wall:a między dwoma rywalami zahończyła się klęską i śmiercią ambiW ego Czecha pod Suchymi Krntami (Diirnkurt) v 1278. Zwycięstwo umocniło autorytet Habsburgów i wydźwignęło ich do rzędu najpotężniejszych rodów niemiecl:ich (łupy po Przemysławie Ottokarze II w Austrii, Koryntii i Krainie nadał synowi i krewniakowi). Skutkami wielkiego bezkrólewia i weześniejszych walk dynastycznych były: pogłębienie rozdrobnienia feudalnego Niemiec i wzmocnienie tamtejszych książąt. Zwyciężył partykularyzm odmiennie od europejskich trendów. Na ogół ośrodhiem centralizacji stawał się dwór monarszy wspierany przez miasta i drobne rycerstwo, w wypadku Niemiec słabsza pozycja elekcyjnych królów podobne działania.
C. Ciąg dalszy walk o władzę. Rywalizacja Habsburgów, Wittelsbachów i Luksemburgó«,.
Rudolf prowadził zręc;zną politykę imikając konfliktu z papiestwem, co zaowocowało zgodą na koronację cesarską. Po śmierci w 1291 nie udało się mu zapewnić następstwa synowi Albrechtowi. Przejściowo hrólem był Adolf z Nassan, ale Albrecht w końcu nim został (1298-1308). Nie powiodły się próby zdobycia Czech po wygaśnięciu Pmemyślidów ( 1306), jego syn Rudolf panował tylko rok. Wkrótce zginął też zamordowany skrytobójczo sam Albrecht. Na scenie polityczuej pojawił się Henryk z Luksemburga wybrany królem przez elektorów w 1308 (odtąd Henryk VIIj, przejściowo również cesarz rzymski ( 1312-1313). Po jego niespodziewanej śmierci przyszedł ezas na bawarskich Wittetsbachów, których przedstawicieljako Ludwik IV został królem po krwawej wojnie domowej ( 1322), a niedługo potem i cesarzem rzymskim ( 1328-1347). Skonflil:towany z papiestwem i ezęścią feudałów nie zdołał przekazać swych tytułów synowi. W 1347 grono elektorów wybrało Karola IV Luksemburskiego (władcę Czech, syna znanego namJana, z kolei syua Henryka). Jego potomkowie (Wacław IV i Zygmunt) panowali aż do 1436, z krótką przerwą (1400-1410), gdy królem obwołano Ruprechta Wittelsbacha. Zygmunt podobnie jak i dziad był rzymskim cesarzem, a pouadto władcą Węgier.
Po bezpotormej śmierci Zygmunta w 1438 tron niemiecki powrócił w ręce Habsburgów, tym razem już na kilka stuleci (Albrecht II, Fryderyk V, itd., patrz tablice genealogiczne).
D. Złota bulla
W celu pozyskania elektorów Karol IV w 1356 nadał im fundameutalne przywileje nazwane "złotąbullą" (od złotej pieczęci). Ustanowiła ona ordynacjg wyborczą króla (aż do XIX w.) i skład kolegium elektorskiego, które odtąd tworzyć miało 7 członków: arcybiskupi Moguneji, Kotonii i Tr·iru oraz świeccy władcy: krół ezeski, palatyn reński, książe sasko-witenberski i margrabia brandenburski. Przy wyborze królów obowiązywać miała zasada większości głosów, aby zapobiec wojnom domowym. Przewodniczcym kolegium zostawał na mocy bulli arcybiskup moguneki (oddawat głos na końcu). Terytoria elektorbw stawały się niepodzielne, a świeccy otrzymywali prawo ich przekazywauia najstarszym synom (wraz z tytułem). Dochodziły ponadto przywileje gospodarcze jak np. bicie monety. Bulla czyniła Niemcy jakby federacją niezależnych, suwerennych państw pod przewodnictwem cesarza. Zinniejszała wpływ papiestwa na wybór monarchy niemieckiego.
E. Wnioski
Późne średniowiecze upłynęło w Niemczech na walkach dynastycznych i głębokich sporów wewnętrznych, wręcz nawet wojen domowych. W przeciwieństwie od europejskich trendów - procesów zjednoczeniowych i wzmocnienia lokalnych dyuastii, w państwie tam zwyciężył pariykularyzm. Rozbicie polityczne uległo pogłębieniu i zostało prawnie usankcjonowane (np. złota bulla). Elekcyjność tronu w dużej mierze była tych zjawisk podstawą.