Ustalanie glebowych

Ustalanie glebowych

klas bonitacyjnych

klas bonitacyjnych

klas bonitacyjnych

klas bonitacyjnych

Bonitacja

jest to podział gleb według ich jako ci

Podstawow zasad tej klasyfikacji jest ocena urodzajno ci gleby
rozpatrywana w cisłej zale no ci z wła ciwo ciami samej gleby i
siedliska glebowego. Wła ciwo ci te mo na podzieli na dwie
grupy:

- bezpo rednio oznaczane i oceniane w terenie,

- oceniane po rednio lub zawarte ju w formie syntetycznej w
postaci definicji typu i podtypu gleby.

Tabela klas gruntów dzieli gleby wg sposobu ich

u ytkowania na:

A.Grunty orne
B.Gleby u ytków zielonych
C.Gleby pod lasami
D.Grunty pod wodami
E.Nieu ytki

A. Grunty orne

Gleby gruntów ornych podzielono na gleby:

terenów równinnych, wy ynnych i nizinnych oraz
gleby terenów górzystych,

Przy klasyfikacji gruntów ornych uwzgl dniono skład i wła ciwo ci gleb m.in.:

mi szo gleby i poziomu próchnicznego,
barwa,
skład granulometryczny i struktura,
odczyn i zawarto CaCO

3

,

poziom wody gruntowej i oglejenie
stosunki wodne, poło enie w terenie, przydatno rolnicz i urodzajno

A. Grunty orne c.d.

W glebach terenów górskich, dodatkowymi czynnikami branymi pod uwag s :

wysoko

n.p.m., od których zale

warunki wegetacji, determinowane przede

wszystkim przez:

temperatura

ilo opadów
długo okresu wegetacyjnego

nachylenie i wystawa stokuu

nachylenie i wystawa stokuu

Wyró nia si w zwi zku z tym tzw. pionowe strefy bonitacyjne.

Strefa:

Granice strefy w m npm

I

<450

II

450-600

III

600-800

IV

>800

Zaleca si obni enie klasy bonitacyjnej o 0,5 jednostki w przypadku nachylenia stoku

o 10

o

-20

o

, a o cał gdy przekracza 20

o

A. Grunty orne c.d.

Gleby gruntów ornych podzielono praktycznie na

9 klas bonitacyjnych

:

I –

gleby orne najlepsze

II –

gleby orne bardzo dobre

IIIa –

gleby orne dobre

IIIb –

gleby orne rednio dobre

IIIb –

gleby orne rednio dobre

IVa –

gleby orne redniej jako ci lepsze

IVb –

gleby orne redniej jako ci gorsze

V –

gleby orne słabe

VI –

gleby orne najsłabsze

VIRZ –

gleby orne pod zalesienie

Klasa I –

gleby orne najlepsze (0,5%)

wyst puj na równinach lub bardzo łagodnych skłonach,

s zasobne w składniki pokarmowe dla ro lin,

charakteryzuj si struktur sferoidaln ,

s łatwe w uprawie, ciepłe, przepuszczalne, ale jednocze nie dostatecznie

wilgotne,

maj gł boki poziom próchniczny zawieraj cy du o próchnicy wysyconej

kationami zasadowymi.

kationami zasadowymi.

Maj skład granulometryczny pyłów lub glin (rzadziej).

Wchodz w skład kompleksów pszennych bardzo dobrych.

Udaj si na nich wszystkie ro liny uprawne i daj du e plony bez wi kszych

nakładów.

Do klasy tej nale : najlepsze czarnoziemy, czarne ziemie wła ciwe, mady
próchniczne, r dziny czarnoziemne namyte oraz gleby brunatne wła ciwe
szarobrunatne.

Klasa II –

gleby orne bardzo dobre (3,2%)

gleby w tej klasie maj wła ciwo ci zbli one do gleb klasy I, ale mog

wyst powa w nieco gorszych warunkach fizjograficznych, charakteryzowa
si nieco gorszymi wła ciwo ciami fizycznymi lub by trudniejsze w uprawie.,

gleby te wchodz w skład kompleksów pszennych bardzo dobrych lub

pszennych dobrych.

udaj si na nich te same ro liny uprawne co na glebach klasy I, ale przy tych

samych nakładach daj mniejsze plony.

Do tej klasy, oprócz gleb nale cych do typów wymienionych w klasie I, a
maj cych nieco gorsze wła ciwo ci, nale

bardzo dobre gleby płowe i

brunatne wła ciwe wytworzone z pyłów lub glin.

Klasa IIIa –

gleby orne dobre (10,0%)

gleby w tej klasie maj ju wyra nie gorsze wła ciwo ci fizyczne i chemiczne

lub wyst puj w gorszych warunkach fizjograficznych ni gleby klas I i II.,

w du ym stopniu odnosi si to do stosunków wodnych – zwierciadło wód

gruntowych mo e ulega znacznym wahaniom.,

wielko plonów ro lin uzyskiwanych z tych gleb w du ym stopniu zale y od

warunków atmosferycznych oraz umiej tno ci uprawy i nawo enia.G

gleby te wchodz przewa nie w skład kompleksów pszennych dobrych,

gleby te wchodz przewa nie w skład kompleksów pszennych dobrych,

czasem ytnich bardzo dobrych.

W klasie IIIa wyst puj gleby nale ce do ró nych typów z rz dów: czarne
ziemie, gleby wapniowcowe, czarnoziemne, brunatnoziemne, aluwialne i
deluwialne, maj ce zazwyczaj uziarnienie drobniejsze od piasków gliniastych
mocnych. Gleby niecałkowite mog mie uziarnienie piasku gliniastego
lekkiego, je eli zalegaj

na utworach zwi lejszych. W klasie tej

sklasyfikowane s tak e dobre mady lekkie (zawieraj ce 10-20% cz ci
spławialnych).

Klasa IIIb –

gleby orne rednio dobre (13,7%)

gleby tej klasy maj nieco gorsze wła ciwo ci fizyczne i chemiczne lub

warunki fizjograficzne do gleb klasy IIIa.,

gleby te s okresowo zbyt suche lub zbyt mokre, dlatego te wielko

uzyskiwanych z nich plonów ro lin, w jeszcze wi kszym stopniu ni w
przypadku gleb klasy IIIa, uzale niona jest od pogody.,

nale one do kompleksów: pszennego dobrego, ytniego bardzo dobrego,

zbo owo-pastewnego mocnego i, rzadziej, pszennego wadliwego.,

zbo owo-pastewnego mocnego i, rzadziej, pszennego wadliwego.,

W klasie IIIb wyst puj gleby nale ce do tych samych typów co w klasie IIIa
oraz gleby opadowo-glejowe i najlepsze gleby murszowe.

Klasa IVa –

gleby orne redniej jako ci lepsze (22,5%)

gleby tej klasy cz sto wyst puj w niekorzystnych poło eniach i s nara one

na erozj .

gleby ci kie klasy IVa s zasobne w składniki pokarmowe, ale mało

przewiewne, zimne, trudne w uprawie (tzw. gleby „minutowe”).s to najcz ciej

gleby brunatne, czarne ziemie i mady o uziarnieniu iłów i glin ci kich, redniej
jako ci r dziny i gleby płowe.

znaczna cz

gleb tej klasy ma okresowo zbyt

wysoki poziom wód gruntowych i wymaga melioracji, a po jej wykonaniu mo e
by zaliczona do klas wy szych. Nale

do kompleksu zbo owo-pastewnego

by zaliczona do klas wy szych. Nale

do kompleksu zbo owo-pastewnego

mocnego lub pszennego wadliwego.

gleby lekkie klasy IVa to najcz ciej ubogie w składniki pokarmowe i

okresowo zbyt suche

gleby brunatne o uziarnieniu piasków od słabo gliniastych

z du zawarto ci pyłów do piasków gliniastych mocnych, oraz pyłów z du
zawarto ci piasku lub pyłu grubego. Zalicza si do nich tak e redniej jako ci
czarne ziemie wytworzone z piasku.

Gleby te nale

najcz ciej do

kompleksów ytnich – bardzo dobrego lub dobrego.

Klasa IVb –

gleby orne redniej jako ci gorsze (16,8%)

gleby te zasadniczo s zbli one do gleb klasy IVa, ale s od nich bardziej

wadliwe lub zbyt suche albo zbyt mokre.

gleby ci kie klasy IVb mog by podmokłe, zbyt trudne do uprawy albo

poło one w złych warunkach fizjograficznych, np. na stokach o du ym
nachyleniu czy zerodowanych szczytach wzgórz. Do klasy tej nale

gleby, w

których poziom wód gruntowych jest zbyt wysoki (oglejenie wyst puje na
gł boko ci mniejszej ni 50cm) –

gleby gruntowo-glejowe, czarne ziemie

glejowe, mady wła ciwe lub próchniczne

zaliczane do kompleksu zbo owo-

glejowe, mady wła ciwe lub próchniczne

zaliczane do kompleksu zbo owo-

pastewnego mocnego, ale równie i takie, które s pod cielone bardzo płytko
piaskiem lub wirem, co powoduje, e s za suche (np.

mady brunatne)

i

zaliczane w zwi zku z tym do kompleksów ytnich. W klasie tej bardzo cz sto
klasyfikuje si

r dziny

, zwłaszcza wytworzone z twardszych skał w glanowych.

gleby lekkie klasy IVb to zwykle

gleby brunatne o uziarnieniu piasków

– od

słabo gliniastych do gliniastych mocnych. Nale

one zwykle do kompleksów

ytnich.

Klasa V –

gleby orne słabe (20,8%)

w klasie tej klasyfikowane s gleby zbyt zawodne, mało yzne i mało

urodzajne.

Nale do nich gleby bardzo lekkie ( wiry piaszczyste i gliniaste, piaski słabo

gliniaste itp.), które s okresowo lub stale zbyt suche. S to l ejsze gleby

brunatne, rdzawe, płowe i bielicowe

zaliczane do kompleksów ytnich: słabego

i bardzo słabego.

Oprócz gleb zbyt suchych zalicza si do nich równie gleby okresowo lub

stale zbyt wilgotne. S to gleby o bardzo ró nym uziarnieniu (od wirów po

stale zbyt wilgotne. S to gleby o bardzo ró nym uziarnieniu (od wirów po
iły), w których wyst puje bardzo płytko woda gruntowa, a oglejenie mo e by
widoczne na gł boko ci mniejszej ni 30 cm (

gleby gruntowo-glejowe, mady

wła ciwe, czarne ziemie glejowe, gleby torfowe

). Gleby te nale

do

kompleksów zbo owo-pastewnych. W klasie tej klasyfikuje si tak e płytkie

r dziny,

wytworzone z twardych wapieni.

Klasa VI –

gleby orne najsłabsze (12,5%)

w klasie tej wyst puj gleby bardzo słabe, wadliwe i zawodne.

Nale

do nich zbyt suche gleby bardzo lekkie –l

gleby bielicowe, mady

brunatne, gleby murszowate, wytworzone ze wirów i piasków lu nych

lub gleby za mokre o stale za wysokim poziomie wody gruntowej (

gleby

gruntowo-glejowe, mady wła ciwe, czarne ziemie glejowe, gleby torfowe

).

Na ni u gleby z klasy VI nale

do kompleksu ytniego najsłabszego i

zbo owo-pastewnego słabego, a w górach do kompleksu owsiano-pastewnego
górskiego.

Klasa VIRZ –

gleby orne pod zalesienie

Do tej klasy zalicza si gleby bardzo ubogie, zwykle zbyt suche i dlatego

nieprzydatne do uprawy polowej.

Zalicza si do nich przede wszystkim

gleby rdzawe, rankery i bielice o

uziarnieniu wirów piaszczystych lub piasków lu nych

. Gleby te powinny by

zalesiane.

Komentarz do Tabeli klas gruntów – układ dla gruntów ornych

B. Gleby u ytków zielonych

Zasady klasyfikacji gleb pod trwałymi u ytkami zielonymi opieraj si na podobnych

kryteriach jak w przypadku gleb gruntów ornych oraz dodatkowych, którymi s :

wpływ urz dze melioracyjnych,
skład gatunkowy ro linno ci
efektywny plon.

Wydajno

ocenia si na podstawie redniego plonu siana w t/ha lub mo liwo ci

pełnego wy ywienia w okresie wegetacji okre lonej liczby dorosłych sztuk bydła.

pełnego wy ywienia w okresie wegetacji okre lonej liczby dorosłych sztuk bydła.

Wyró niono

6

klas bonitacyjnych:

II–– u ytki zielone najlepsze

u ytki zielone najlepsze

IIII–– u ytki zielone bardzo dobre

u ytki zielone bardzo dobre

III

III–– u ytki zielone dobre

u ytki zielone dobre

IV

IV–– u ytki zielone redniej jako ci

u ytki zielone redniej jako ci

V

V–– u ytki zielone słabe

u ytki zielone słabe

VI

VI–– u ytki zielone najsłabsze

u ytki zielone najsłabsze

Klasa I –

u ytki zielone najlepsze (0,1%)

Znajduj si na glebach mineralnych przewiewnych i przepuszczalnych oraz
zasobnych w próchnic i składniki pokarmowe dla ro lin, które zapewniaj bez
nawo enia du y plon siana. Gleby te maj najkorzystniejszy układ stosunków
wodnych lub mo liwe jest dowolne regulowanie tych stosunków. Ł ki s
przewa nie 3-ko ne. W składzie runi warto ciowe trawy i ro liny motylkowate
stanowi wi cej ni 80%, zioła i chwasty mniej ni 13%, a turzyce mniej ni 3%.
Plon siana przy przeci tnych nakładach wynosi ponad 5 t/ha.

Klasa II –

u ytki zielone bardzo dobre (1,6%)

Klasa II –

u ytki zielone bardzo dobre (1,6%)

Znajduj si na glebach mineralnych i mułowo-torfowych o wła ciwo ciach
podobnych jak w klasie I, lecz bez pełnej mo liwo ci regulowania stosunków
wodnych. Ł ki s co najmniej 2-ko ne, o wydajno ci nie mniejszej ni 4 t/ha. W
składzie runi bardzo dobre i dobre trawy oraz ro liny motylkowate stanowi wi cej
ni 50%, zioła i chwasty mniej ni 35%, a turzyce mniej ni 5%. Wydajno
pastwisk umo liwia 4-krotne spasanie i wy ywienie 3 krów w ci gu jednego
okresu wegetacyjnego.

Klasa III –

u ytki zielone dobre (12,6%)

Znajduj si na glebach mineralnych i mułowo-torfowych o wła ciwo ciach fizycznych

i chemicznych gorszych ni w klasie I i II oraz na glebach torfowych wytworzonych z

torfów niskich i uregulowanych stosunkach wodnych. Uwilgotnienie gleb mineralnych

mo e by okresowo niewła ciwe (za mokro lub za sucho). Plon z 1 ha wynosi ponad 3 t

siana redniej jako ci. W składzie runi jest wi cej ni 15% traw bardzo dobrych i

dobrych oraz ro lin motylkowatych. Główn mas ro linno ci stanowi trawy redniej

jako ci. Pastwiska tej klasy umo liwiaj pełne wy ywienie co najmniej 2 krów w

okresie wegetacyjnym.

Klasa IV –

u ytki zielone redniej jako ci (38,9%)

Klasa IV –

u ytki zielone redniej jako ci (38,9%)

Znajduj si na glebach mineralnych, mułowo-torfowych, torfowych i murszowych, o
wła ciwo ciach fizycznych i chemicznych podobnie jak w klasie III, ale wyst puj cych
w gorszych warunkach utrudniaj cych zagospodarowanie na skutek utrudnionego
dost pu, wyst powania krzaków, pni, kamieni itp. Stosunki wodne w tych glebach s
najcz ciej wadliwe (niedobór lub nadmiar wody). W składzie runi trawy dobre i
bardzo dobre stanowi nie mniej ni 6%. Przewa aj trawy redniej i gorszej jako ci.
Ł ki tej klasy s przewa nie 1-ko ne, daj ce przeci tnie około 2 t/ha siana redniej i
słabej jako ci. Wahania plonów s znaczne. Pastwiska maj wydajno wystarczaj c
na wy ywienie 1-2 krów przez około 130 dni.

Klasa V –

u ytki zielone słabe (33,0%)

Znajduj si na glebach mineralnych słabo próchnicznych, ubogich w składniki
pokarmowe, zbyt suchych lub zbyt mokrych przez wi ksz cz

okresu

wegetacyjnego. Nale

do nich równie u ytki zielone na glebach mułowo-

torfowych i torfowych zbyt mokrych (podtapianych) oraz na glebach murszowych.
Ł ki tej klasy s przewa nie 1-ko ne, daj ce około 1,5 t/ha słabej jako ci. W
składzie runi przewa aj turzyce i gorsze trawy. Pastwiska mog w pełni wy ywi
1 krow przez około 120 dni.

Klasa VI –

u ytki zielone najsłabsze (13,8%)

Klasa VI –

u ytki zielone najsłabsze (13,8%)

Znajduj si na glebach murszowych, rozpylonych, na których ro linno

nie

tworzy zwartej darni, oraz na glebach mineralnych lub torfowych stale

podtapianych, trudno dost pnych, gdzie zbiór siana odbywa si w trudnych

warunkach i nie corocznie. Ł ki tej klasy mog dawa do 1,5 t/ha siana najgorszej

jako ci. Wydajno pastwisk nie wystarcza na wy ywienie 1 krowy w okresie 100

dni.

C. Gleby pod lasami

Grunty pod lasami dzieli si na

6

klas bonitacyjnych. Przy klasyfikacji gleb bierze

si pod uwag ich wła ciwo ci oraz zbiorowiska ro linne, które na nich wyst puj .

D. Gleby pod wodami

Klasy gleb pod wodozbiorami ustala si według klas przewa aj cych gleb
otaczaj cych wodozbiór. Gleby pod wodozbiorami dzieli si

na

6

klas

bonitacyjnych.

E. Nieu ytki

Według przepisów o ewidencji gruntów (M.P. 1969 nr 11, poz. 98) do nieu ytków

zalicza si :

wodozbiory nie nadaj ce si do zagospodarowania rybnego (wodopoje, doły

potokowe),

bagna (topieliska, trz sawiska, moczary),
piaski (ruchome, wydmy, piaski nadbrze ne, pla e nie urz dzone),
utwory skalne (skały, rumowiska, piargi),
utwory fizjograficzne (urwiska, uskoki, strome stoki),
tereny zdewastowane (hałdy, usypiska, wyrobiska, zapadliska).

Komentarz do Tabeli klas gruntów – układ dla gleb u ytków zielonych

Kompleksy przydatno ci rolniczej gleb

to zespoły ró nych jednostek taksonomicznych gleb, które wykazuj zbli one

wła ciwo ci rolnicze i mog by podobnie u ytkowane. Kompleksy glebowo-
rolnicze stanowi

zatem zbiorcze typy siedliskowe rolniczej przestrzeni

produkcyjnej, z którymi powi zane s odpowiednie ro liny uprawne.

Wyró niamy nast puj ce grupy kompleksów:

Kompleksy pszenne (26,0%)

–

nale

do nich gleby rednie i ci kie,

zawieraj ce wi cej ni

20%

cz ci spławialnych lub wi cej ni

8%

iłu koloidalnego,

prawidłowo uwilgotnione lub okresowo zbyt suche albo zbyt wilgotne.

prawidłowo uwilgotnione lub okresowo zbyt suche albo zbyt wilgotne.

Kompleksy ytnie (61,1%)

– zalicza si do nich gleby lekkie, zawieraj ce

mniej ni

20%

cz ci spławialnych, prawidłowo uwilgotnione i okresowo lub stale

za suche.

Kompleksy zbo owo-pastewne (7,9%)

–

obejmuj gleby o ró nym składzie

granulometrycznym, ale okresowo lub trwale podmokłe.

Kompleksy górskie (5,0%)

– nale

do nich gleby terenów górskich, a

wa nymi kryteriami zaszeregowania do tych kompleksów s wysoko nad poziom
morza i nachylenie stoku.

Kompleksy przydatno ci rolniczej gleb

Przy klasyfikowaniu gleb do odpowiednich kompleksów bierze si pod uwag :

charakter i wła ciwo ci samej gleby,
warunki klimatyczne,
warunki geomorfologiczne,
stosunki wodne gleby.

W gruntach ornych wydzielono 14 kompleksów przydatno ci rolniczej:

1. Kompleks pszenny bardzo dobry
2. Kompleks pszenny dobry
3. Kompleks pszenny wadliwy
4. Kompleks ytni bardzo dobry
5. Kompleks ytni dobry
6. Kompleks ytni słaby
7. Kompleks ytni bardzo słaby

8. Kompleks zbo owo-pastewny mocny
9. Kompleks zbo owo-pastewny słaby

10. Kompleks pszenny górski
11. Kompleks zbo owy górski
12. Kompleks owsiano-ziemniaczany górski
13. Kompleks owsiano-pastewny górski
14. Gleby orne przeznaczone pod u ytki zielone

Kompleksy przydatno ci rolniczej gleb trwałych u ytków

zielonych

Przy ustalaniu kompleksu przydatno ci rolniczej gleb pod u ytkami zielonymi bierze

si pod uwag :

klas bonitacyjn ,
typ siedliska,
kategori uwilgotnienia.

Wyró niono 3 kompleksy u ytków zielonych:

1z – Kompleks u ytków zielonych bardzo dobrych

(1,7%)

obejmuje gleby siedlisk gr dowych i ł gowych, o

1

kategorii uwilgotnienia, nale ce

do

I

lub

II

klasy bonitacyjnej.

2z – Kompleks u ytków zielonych rednich

(56,6%) obejmuje gleby

wszystkich siedlisk (gr dowych, ł gowych i bagiennych), o

2

i

4

kategorii

uwilgotnienia, nale ce do

III

i

IV

klasy bonitacyjnej.

3z – Kompleks u ytków zielonych słabych i bardzo słabych

(41,7%) obejmuje gleby wszystkich siedlisk (gr dowych, ł gowych i bagiennych), o

3

i

5

kategorii uwilgotnienia, nale ce do

V

i

VI

klasy bonitacyjnej.

Bibliografia wykorzystana w prezentacji:

Bednarek R., Dziadowiec H., Pokojska U., Prusinkiewicz Z. 2004.

Badania

ekologiczno-gleboznawcze

. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa.

Komornicki T., Oleksynowa K., Jakubiec J., Miechówka A. 1998.

Przewodnik

do wicze

z gleboznawstwa i geologii. Cz

III Systematyka gleb i

gleboznawstwo terenowe

. Wyd. AR. Kraków.