2011-10-31

1

Podstawy fizjologii naczyń

krwionośnych

Dr n. med. Magdalena Wszędybył-Winklewska

Zakład Fizjologii Człowieka GUM

Ogólny schemat układu krążenia

Budowa naczyń krwionośnych.

Różnice w budowie tętnic, naczyń

włosowatych i żył.

metaarteriole -

kapilary -

Naczynia włosowate

Przepływ krwi

przez łożysko

naczyń

włosowatych

2011-10-31

2

80%

Żyły

Różnica ciśnień w układzie krążenia – ciśnienie napędowe

- umożliwia przepływ krwi z tętnic do żył

Ciśnienie krwi

Obwodowe ciśnienie krwi

Ciśnienie tętnicze

Ciśnienie tętnicze

2011-10-31

3

Ciśnienie krwi

• Ciśnienie krwi skurczowe u młodego

człowieka pozostającego w spoczynku
wynosi około 120 mm Hg.

• Ciśnienie krwi rozkurczowe u młodego

człowieka pozostającego w spoczynku
wynosi około 75-80 mm Hg.

Kategoria wg
ESC/ESH/PTN
T

Kategoria wg
JNC VII

ciśnienie
skurczowe

ciśnienie
rozkurczowe

Optymalne*

Normalne

< 120

i

< 80

Normalne

Przednadciśnieni
e

120 - 129

lub

80 – 84

Wysokie
normalne

130 – 139

lub

85 – 89

Nadciśnienie tętnicze:**
okres 1

okres 1

140 – 159

lub

90 – 99

okres 2

okres 2

160 – 179

lub

100-109

okres 3

≥ 180

lub

≥ 110

Izolowane
nadciśnienie
skurczowe

≥ 140

i

< 90

Wartości ciśnienia tętniczego u ludzi dorosłych (od 18 roku życia) podane za European

Society of Cardiology , European Society of Hypertension, Polskim Towarzystwem Nadciśnienia
Tętniczego oraz VII raportem Joint National Committee on Prevention, Detection, Evaluation and
Management of High Blood Pressure ( w mm Hg):

*

- istnieje również choroba niedociśnieniowa (hypotensio arterialis),

**

- oparte na średniej wartości ciśnienia uzyskanej z przynajmniej dwóch pomiarów dokonanych w

trakcie dwóch wizyt;

gdy wartość ciśnienia skurczowego i rozkurczowego wskazuje na różne kategorie (okresy) nadciśnienia,

należy zakwalifikować nadciśnienie takiego pacjenta do kategorii wyższej, np. 150/105 mm Hg kwalifikujemy jako
nadciśnienie tętnicze

okresu 2.

Wytyczne w formie uproszczonej (poniższe wartości należy
zapamiętać):

nadciśnienie tętnicze:

- skurczowe (SBP) ≥ 140 mm Hg i/lub rozkurczowe (DBP) ≥ 90
mm Hg,
- izolowane nadciśnienie skurczowe: SBP ≥ 140 mm Hg, DBP < 90
mm Hg,
- izolowane nadciśnienie rozkurczowe: : SBP < 140 mm Hg, DBP ≥
90 mm Hg.

nadciśnienie

tętnicze

pierwotne,

czyli

tzw.

samoistne

obejmujące około 90% chorych [np. u osób z sodowrażliwością
(tzn.

reagujących

znacznym

wzrostem

ciśnienia

krwi

na spożywanie zbyt dużo NaCl)],

nadciśnienie tętnicze wtórne u około 10% (nadciśnienie

wtórne jest jedynie objawem w przebiegu innej choroby) m.in. w
przebiegu

chorób

nerek,

w

nadciśnieniu

naczyniowo

–

nerkowym, w pierwotnej nadprodukcji reniny, pierwotnym
hiperaldosteronizmie, zespole Cushinga (czyli w nadprodukcji
kortyzolu), w innych zaburzeniach syntezy hormonów kory
nadnerczy,

w

guzie

chromochłonnym

nadnerczy

=

pheochromocytoma (jest to guz wywodzący się z komórek
rdzenia nadnerczy intensywnie wydzielający katecholaminy),

w

nadczynności i niedoczynności tarczycy, u niektórych kobiet
przyjmujących doustne środki antykoncepcyjne

Niefarmakologiczne metody obniżania nadciśnienia
tętniczego:

•

redukcja nadwagi ciała,

•

racjonalne ograniczenie spożycia soli kuchennej (do około 6

g/dobę, a w Polsce średnio spożywa się 12-15g/dobę, głównym
pokarmowym źródłem NaCl przeciętnej diety jest chleb),
spożywanie z pokarmami soli potasowych (warzywa, owoce), soli
wapniowych ( zapamiętaj, że sole wapniowe ze szczawianami i
fityną pochodzącą z roślin są niewchłanialne z przewodu
pokarmowego, co oznacza, że należy zalecać pacjentom jako
źródło wapnia takie przetwory mleczne jak np.: twarogi,
jogurty naturalne i mleko acidofilne bez dodatków roślinnych)
oraz soli magnezowych (np. wody mineralne, pieczywo razowe,
jak i warzywa zielone, nasiona roślin strączkowych),

• ograniczenie alkoholu

,

•

zaprzestanie palenia tytoniu,

•

zwiększenie aktywności fizycznej (przynajmniej co drugi dzień

przez 60 minut, zwiększającej tętno do 130/min.),

•

opanowanie przez chorego umiejętności „radzenia sobie” ze

stresem (trening behawioralny, ćwiczenia relaksacyjne).

Ciśnienie w naczyniach włosowatych

2011-10-31

4

Ciśnienie żylne

Czynniki zwiększające powrót żylny

Przepływ krwi

Opór naczyniowy

Opór naczyniowy

• Przepływ krwi w naczyniach krwionośnych

jest przepływem laminarnym
(warstwowym).

• Opór przepływu (opór naczyniowy) jest

konsekwencją tarcia: pierwszej warstewki
krwi względem ściany naczynia i kolejnych
warstewek krwi względem siebie.

Opór naczyniowy

• Opór naczyniowy zależy od promienia

naczynia, od lepkości krwi determinownej
zawartością elementów morfotycznych
oraz od długości naczynia.

•

R = 8ŋl/πr

4

•

Gdzie: R – opór naczyniowy, ŋ – lepkość krwi, l – długość naczynia, r -
promień

2011-10-31

5

Opór naczyniowy

•

Wielkość oporu naczyniowego jest odwrotnie
proporcjonalna do promienia naczynia.

•

Promień naczynia w czwartej potędze oznacza,
że:

1.

opór jest głównie determinowany promieniem naczynia (opór zmniejszy
się dwukrotnie, opór zwiększy się szesnastokrotnie)

2.

tętniczki (naczynia, które charakteryzują się dużą wartością stosunku
grubości ściany do promienia wewnętrznego) należą do naczyń
oporowych i stwarzają opór naczyniowy stanowiący około 50%
całkowitego oporu naczyniowego

Przepływ burzliwy (wirowy)

• Przepływ burzliwy pojawia się w sercu w

momencie

otwierania i zamykania się zastawek.

• Podczas wysiłku fizycznego

może pojawić się

również w aorcie.

• Jedną z cech charakterystycznych przepływu

burzliwego jest to, że towarzyszą mu zjawiska

akustyczne w postaci

szmerów

.

• Ta cecha przepływu burzliwego umożliwia

pomiar ciśnienia tętniczego krwi za pomocą

sfigmomanometru.

Regulacja ciśnienia tętniczego

Regulacja ciśnienia krwi

II. Regulacja układowa

(krótkoterminowa ,nerwowa)

I. Baroreceptory tętnicze

• Są zlokalizowane głównie w przydance ściany

zatoki szyjnej

(miejsce rozdwojenia tętnicy

szyjnej wspólnej na tętnicę szyjna zewnętrzną i
wewnętrzną) i

łuku aorty

.

• Są obwodowymi zakończeniami aferentnymi

włókien – odpowiednio – nerwów językowo-
gardłowych

(IX)

w zatoce szyjnej i nerwów

błędnych

(X)

w łuku aorty.

Nerwowa regulacja

ciśnienia

2011-10-31

6

Wpływ ciśnienia atmosferycznego

na ciśnienie tętnicze

Czynniki zwiększające ciśnienie tętnicze

Przedsionkowy czynnik natriuretyczny (ANF,ANP) -

Tlenek azotu (NO) -

Czynniki obniżające ciśnienie tętnicze

Baroreceptory

Regulacja długoterminowa

Ocena układu krążenia

Pomiar ciśnienia rozkurczowego u dzieci i kobiet w ciąży wg
IV, a nie V fazy Korotkowa.

W trakcie osłuchiwania tętnicy podczas pomiaru ciśnienia

wyróżnia się 5 faz, różniących się brzmieniem i głośnością
tonów Korotkowa.

Za początek I FAZY przyjmujemy pojawienie się cichych
tonów, które stopniowo stają się coraz głośniejsze. II FAZA
cechuje się ściszeniem tonów. III FAZA – to faza krótkich,
dźwięcznych, głośnych tonów. FAZA IV rozpoczyna się w
momencie nagłego ściszenia tonów, a FAZA V oznacza
moment zniknięcia słyszanych uprzednio tonów.

2011-10-31

7

1.

2.

3.

•

Istnieją pewne typowe cechy

przepływu krwi w poszczególnych
regionach organizmu:

• A)

krążenie płucne jest krążeniem

niskociśnieniowym, niskooporowym i
wysokoobjętościowym,

• B)

krążenie mózgowe jest względnie stałe,

przepływ krwi w naczyniach mózgowych
regulowany jest miejscowo,

• C)

w krążeniu wieńcowym promień

naczynia determinowany jest głównie
wpływem czynników chemicznych,
ciśnieniem krwi w komorach serca i
stanem czynnościowym kardiomiocytów,

2011-10-31

8

• D)

przepływ krwi w naczyniach

zaopatrujących mięśnie szkieletowe
zwiększa się wraz z aktywnością
mięśni,

• E)

krążenie skórne uczestniczy w

regulacji ciepłoty ciała.

Dziękuję za uwagę ☺

1. Definicja ciśnienia tętniczego

• Ciśnienie tętnicze określa siłę, z jaką krew

oddziałuje na ścianę naczyń tętniczych,
powodując przepływ krwi w układzie krążenia.

• Zależy ono od faz cyklu serca.
• Ciśnienie skurczowe (120 mmHg) zależy od fazy

skurczu izotonicznego lewej komory.

• Ciśnienie rozkurczowe (80 mmHg) związane jest

z fazą rozkurczu lewej komory

.

• Średnie ciśnienie tętnicze – istotne pojęcie

diagnostyczne !

• Jest to

suma wartości ciśnienia

rozkurczowego oraz wartości 1/3
różnicy ciśnienia skurczowego i
rozkurczowego.

• Różnica ciśnienia tętniczego skurczowego i

rozkurczowego to ciśnienie tętna (ciśnienie
pulsowe).

• Główne czynniki determinujące ciśnienie

tętnicze to:

objętość wyrzutowa komory

częstość akcji serca

napięcie obwodowych naczyń oporowych
(składowa napięcia neurogennego oraz
sprężystości naczyń)

2. Zasady pomiaru ciśnienia

tętniczego

I.

Metoda Korotkowa

II. Pomiar elektroniczny
III. Pomiar holterowski
IV. Próba oziębieniowa Hinesa

2011-10-31

9

I. Metoda Korotkowa

• Pomiar ciśnienia tą metodą jest oparty na

wysłuchiwaniu tonów na tętnicy ramiennej.

• Polega ona na nałożeniu mankietu na ramieniu

kończyny górnej lewej lub prawej.

• Przez wytworzenie ciśnienia w założonym

mankiecie, które powinno przewyższać
spodziewaną wartość ciśnienia skurczowego,
doprowadzamy do zamknięcia światła tętnicy i
ustania w niej ruchu krwi.

• Przy obniżaniu ciśnienia w mankiecie i

osłuchiwaniu fonendoskopem tętnicy w
dole łokciowym (poniżej mankietu)
słyszymy pojawienie się pierwszych tonów,
które przyjmuje się jako wskaźnik
ciśnienia skurczowego.

• Pojawienie się tonów związane jest z

wyrównaniem wartości ciśnienia krwi w
tętnicy i ciśnienia powietrza w uciskającym
mankiecie.

• Wartość ciśnienia rozkurczowego

odczytujemy w momencie zaniku
słyszalności tonów nad osłuchiwaną
tętnicą.

2011-10-31

10

• W metodzie tej wykorzystujemy dwa

rodzaje manometrów: rtęciowe i
sprężynowe.

• Bardziej dokładne, choć mniej wygodne, są manometry

rtęciowe, które mogą służyć do sprawdzania (testowania)
manometru sprężynowego.

• Mankiet powinien mieć odpowiednią szerokość (12-14

cm, co stanowi około 40% obwodu kończyny).

• Mankiety zbyt szerokie są źródłem fałszywie zaniżonych

odczytów, zbyt wąskie prowadzą do ich zawyżenia.

• Mankiet do pomiaru ciśnienia u dzieci powinien być

węższy, a w przypadku pomiaru na udzie czy u osób
otyłych-szerszy.

II. Pomiar elektroniczny

• Jest to zmodyfikowana metoda

Korotkowa, w której możemy spotkać
aparaty mierzące ciśnienie na tętnicy
ramieniowej, jak również na tętnicy
promieniowej.

Aparat nadgarstkowy

• System pomiaru jest elektroniczny,

uzupełniony wyświetlaczem. Nie używamy
słuchawek.

• Aparat nadgarstkowy jest wygodny, ze

względu na swoją wielkość i
nieskomplikowaną obsługę umożliwia
kontrolę ciśnienia przez pacjenta.

2011-10-31

11

• W obu przypadkach następuje automatyczne

pompowanie mankietu lub opaski

nadgarstkowej.

• Pomiar ciśnienia tą metodą może być

nieprecyzyjny u pacjentów z zaburzeniami

rytmu serca. Występujące w trakcie arytmii

przerwy wyrównawcze mogą być mylnie

analizowane przez układ elektroniczny jako

zakończenie występujących tonów, co może

skutkować wskazywaniem zawyżonych

wartości ciśnienia rozkurczowego oraz

obniżonych wartości ciśnienia skurczowego.

III. Pomiar holterowski

• Ten rodzaj pomiaru ciśnienia tętniczego

zasadniczo również jest oparty na
metodzie Korotkowa.

• Umożliwia on wielokrotny zapis ciśnienia

w ciągu doby oraz zapisywanie wyników w
pamięci elektronicznej urządzenia
rejestrującego.

• Częstość wykonywanych pomiarów

ustalana jest przez osobę
przeprowadzającą badania i nie powinna
być ona większa niż pomiar co 20 minut,
ze względu na pełną stabilizację układu
krążenia po wcześniejszym badaniu.

• Zasada polega na założeniu mankietu na

ramię, podobnie jak we wcześniej opisanej
metodzie Korotkowa.

• Pompowanie mankietu jest automatyczne,

pacjent w jego trakcie nie wykonuje
żadnych czynności badaną kończyną.

• Metoda holterowska daje możliwości

diagnostyczne u pacjentów z okresowymi
zmianami ciśnienia. Nie ogranicza ona
pacjenta w wykonywaniu zarówno
czynności zawodowych, jak również w
czynnościach życia codziennego, dając
informacje o zmianach w zakresie
ciśnienia tętniczego (poza krótkim
okresem samego pomiaru).

• Jednocześnie podłączony czujnik

( w okolicy uderzenia
koniuszkowego) daje ciągły zapis
czynności serca.

2011-10-31

12

• Metoda ta jest stosowana szeroko w praktyce

klinicznej u chorych z podejrzeniem nadciśnienia
tętniczego „białego fartucha” (white coat
hypertension), w celu oceny rokowania u
chorych z wieloletnim nadciśnieniem tętniczym
(dippers versus non-dippers) oraz weryfikacji
wiarygodności pomiarów ciśnienia tętniczego
wykonanych przez chorego w warunkach
domowych.

• System ten jest również stosowany w celu

oceny wpływu warunków pracy na zmiany
hemodynamiczne w układzie krążenia (np.
u górników, hutników).

Ciśnienie żylne

• 1. Definicja ciśnienia żylnego.

• 2. Zasady pomiaru.

1. Definicja ciśnienia żylnego

• Ciśnienie żylne jest to siła, z jaką krew

żylna oddziałuje na ścianę naczyń żylnych.

• Na kształtowanie się ciśnienia żylnego mają

wpływ siły decydujące o powrocie żylnym: vis a
fronte (ruchy oddechowe, praca serca oraz
ujemne ciśnienie w klatce piersiowej), vis a tergo
(gradient ciśnieniowy pomiędzy początkiem
układu żylnego a prawym przedsionkiem – około
17 mm Hg), vis a laterale (wpływ pompy
mięśniowej – pracujące mięśnie szkieletowe),
wydolność zastawek naczyń żylnych oraz
napięcie neurogenne układu żylnego z obszaru
trzewnego.

• Prawidłowe ciśnienie żylne na

poziomie prawego przedsionka to 1-14
cm H

2

O.

2011-10-31

13

2. Zasady pomiaru.

• Ciśnienie żylne można mierzyć metodą

pośrednią bezkrwawą oraz bezpośrednią –
krwawą.

1. Definicja tętna i jego rodzaje

• Tętnem nazywamy ruch tętnic, który

powstaje w wyniku czynności serca i
elastyczności tętnic.

• Objętość wyrzutowa lewej komory

wtłoczona do aorty powoduje jej
rozciągnięcie, wzrost ciśnienia i powstanie
fali ciśnieniowej.

• Towarzyszące temu odkształcenie ścian

naczyń tętniczych określa się jako falę
tętna.

• Prędkość rozchodzenia się fali tętna zależy

od rodzaju naczyń (elastyczności i
przebiegu) i wynosi w aorcie 5-9 m/s.

• Zapis fali tętna (sfigmogram) rejestrowany

jest w postaci ramienia wstępującego
(anakrotycznego) i zstępującego
(dykrotycznego).

• Na ramieniu zstępującym występuje

załamek zwany załamkiem dykrotycznym.

• Spowodowany jest on przez odbicie krwi

od zamkniętych zastawek
półksiężycowatych aorty.

• Prędkość rozchodzenia się fali tętna

zależy od średnicy naczynia i grubości
jego ściany.

2011-10-31

14

1. Definicja mikrokrążenia

• Krążenie kapilarne odgrywa ważną rolę w

układzie krążenia.

• W tym obszarze zachodzą istotne procesy

pozwalające na prawidłowe
funkcjonowanie organizmu, takie jak:
dyfuzja, proces filtracji i reabsorpcji oraz
procesy termoregulacyjne (szczególnie w
obszarze krążenia skórnego).

• Anatomicznie w układzie kapilarnym

wyróżniamy naczynia włosowate,
metaarteriole oraz zespolenia tętniczo-
żylne.

• Występujące w mikrokrążeniu zwieracze

przedwłośniczkowe regulują wielkość
powierzchni czynnej krążenia kapilarnego,
stosownie do aktualnego zapotrzebowania
organizmu.



Objaw Rumpla-Leedego – próba ta

pozwala określić stan naczyń włosowatych.

• Na ramię zakłada się mankiet aparatu do

mierzenia ciśnienia i utrzymuje się w nim
ciśnienie od 10 do 20 mmHg przez okres 5
minut.

• Pojawienie się kilku wybroczyn w dole

łokciowym wskazuje na odczyn słabo dodatni.

• W przypadku wystąpienia rozległych wybroczyn

mamy do czynienia z uszkodzeniem ściany
kapilarów (np. w niedoborze witaminy C).

• Jednocześnie obserwuje się, w jakim

czasie po zwolnieniu ucisku skóra uzyskuje
prawidłowe zabarwienie (norma: po 1-2
sekundach skóra powinna uzyskać
prawidłowe zabarwienie).

2011-10-31

15

Dziękuję za uwagę ☺

☺

☺

☺