OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ NA EGZAMIN Z SOCJOLOGII.

Wykład 1

1.

Przedmiotem badań socjologii

są wszelkiego rodzaju zbiorowości ludzkie, ich struktura, zachodzące w nich zjawiska i procesy, a także

społeczne zachowania ludzi, wynikające z ich przynależności do tychże zbiorów; „socjologia to naukowe badanie życia społecznego ludzi”;
badanie współczesnych społeczeństw rozwiniętych.

2.

Sposoby uprawiania socjologii

:



podejście empiryczne

wszystkie hipotezy wyprowadzane są z konkretnych badań, przy zachowaniu surowych rygorów

metodologicznych, dobre ugruntowanie formułowanych tez, - niewielki zasięg i istotność



syntetyzujące

próby teoretyzowania i syntetyzowania podejmowane są swobodniej, nie muszą być w całości udokumentowane

badaniami empirycznymi, szybkie docieranie do istoty rzeczy, zdolność formułowania tez o szerokim zasięgu, - niewystarczające
udokumentowanie empiryczne



Akademickie

nauka stateczna, bezpośrednio niezaangażowana, koncentruje uwagę na zagadnieniach prawdy i fałszu, nie

zwraca uwagi na dylematy dobra i zła;



radykalne, krytyczne

(łączy działalność poznawczą z opowiedzeniem się za pewnymi wartościami i działaniem na rzecz ich

realizacji w społeczeństwie, zaangażowaniem społecznym

3.

Wyobraźnia socjologiczna podstawy na jakich umiejętnościach się opiera

:



umiejętność znajdowania związki między indywidualnymi losami życiowymi ludzi, a stanem w jakim znajduje się
społeczeństwo, jego historią i procesem zmian;



umiejętność spojrzenia na własne społeczeństwo z dystansu (weryfikacja potocznych oczywistości) i dostrzegania prawidłowości
i tendencji w wielkiej liczbie różnorodnych zdarzeń jednostkowych.

4.Socjologia a ekonomia, różnice(Różnica między modelowym (uproszczonym) rozumieniem człowieka w socjologii i

ekonomii (zwłaszcza klasycznej).

Ekonomiści w swoich analizach całe bogactwo życia społecznego i wynikające z niego uwarunkowania biorą na ogół w „nawias” uznając je
za obszar względnie niezmienny i bierny. Socjolodzy przedmiotem ich dociekań jest życie społeczne, względnie oddzielone od gospodarki.

economicus- wolna w swoich decyzjach, dokonująca racjonalnych wyborów, 'dobrze' poinformowana' jednostka ludzka.

sociologicus-jednostka jest uwikłana w kontekst uwarunkowań społecznych i kulturowych; jest widziana jako członek grup społecznych,
którego zachowania są regulowane przez normy i wartości grupowe, sankcjonowane przez system kontroli społ.

5.Rola socjologii w życiu publicznym:



Relacje socjologii z instytucjami życia publicznego w tym ze środkami masowego przekazu, administracją państwową i elitami
publicznymi , układają się w sposób trudny do zaakceptowania przez środowisko socjologiczne. Niezależna wiedza socjologiczna
za wyjątkiem niektórych sondaży przedwyborczych nie odgrywa w życiu publicznym istotnej roli.



Socjologia w mediach pojawia się tylko w 2 postaciach : publikacja wyników badań opinii publicznej oraz wystąpienia
socjologów medialnych(komentują wydarzenia)



Politycy i administracja publiczna nie są zainteresowane diagnozami socjologicznymi



socjo. utożsamiana jest przede wszystkim z tzw. Sondażystyką



jest raczej negatywna ocena miejsca socjologii w życiu publicznym współczesnej Polski.

Wykład 2

1.Wady przedsocjologicznej refleksji o społeczeństwie

:



normatywny i finalistyczny punkt widzenia (skupieni na tym jak powinno być a nie jak jest),



woluntaryzm (wiara we wszechmoc władzy)



.koncentracja uwagi na państwie i władzy (państwo=społeczeństwo).



brak systematycznych badań empirycznych, dominacja myślenia dedukcyjnego

2.Socjalizm utopijny:



krytyka współczesnych im społeczeństw i nierówności (przycz. prywatna własność, duża rola pieniądza),



dążenie do równości,



sprawiedliwości społecznej i postępu,



idea wspólnej własności, społecznego wytwarzania i konsumpcji.

3.1838, A.Comte

:

wtedy po raz pierwszy w pracy użył pojęcia „socjologia” (societas, logos), nadał socjologii pierwszoplanową rangę systemie nauk
pozytywnych, określił przedmiot jej badań, zaproponował metody badawcze, wyróżnił statykę społeczną (samorzutny porządek społeczny) i
dynamikę społeczną (ciągły i konieczny rozwój ludzkości)

4.Marks i Comte.



podobieństwa: opisywali kapitalizm w różnych fazach jego rozwoju, pogląd o wyższości kapitalizmu (stwarza szansę
przyśpieszenia rozwoju społ-ekonom, wyciąga z wiejskiej monotonii i poddaństwa) nad feudalizmem, uważali że wnikliwość
badacza powinna być połączona z zaangażowaniem społ. A rezultaty badań wykorzystane do całościowej zmiany społecznej, styl
radykalny; różnice:



Marks nie podzielał optymizmu zw. z budową sprawiedliwego i nieantagonistycznego społ. na bazie kapitalizmu, chciał znieść
prywatną własność i zlikwidować burżuazyjne państwo.

5.Jakie wydarzenia po odzyskaniu przez Polskę niepodległości można uznać umownie za początek socjologii naukowej w Polsce (1920,

powstanie katedr)?

1920-na Uniwersytecie Poznańskim pod kierownictwem Floriana Znanieckiego powstała Katedra Socjologii i Filozofii Kultury,

przekształcona potem w Instytut Socjologiczny.

Wykład 3

1.Funkcjonalizm:

istotą jest ujmowanie społ. jako systemu, składającego się z wielu strukturalnie powiązanych podsystemów i instytucji

społ. system jest warunkowany przez swoje elementy składowe i łączące je relacje. wszystkie instytucje pełnią określone funkcje utrzymując
go w stanie równowagi i wew. integracji. społ. jako system pozostający w stanie ciągłości pomimo zachodzących zmian. podstawą ładu społ.
jest zgoda większości członków społ. co do podstawowych wartości i norm w nim przyjętych w przypadku wystąpienia zjawisk
dysfunkcjonalnych, uruchamiają się mechanizmy kompensujące i dostosowawcze przywracające stan integracji.

2Najważniejsze założenia orientacji konfliktowej

.

-poznanie społ. i mechanizmów nim rządzących wymaga przyjęcia założenia, że jest ono rzeczywistością dynamiczną, obszarem
sprzeczności pomiędzy swoimi podsystemami i wielkimi grupami społecznymi. sprzeczności te są ich zdaniem naturalnym elementem życia
społ., wyznaczającym kierunek jego rozwoju. kluczem do zrozumienia procesów i zjawisk społ, jest rozpoznanie głównych osi społ.
konfliktów. zakłada się, że podstawą ładu społ jest przymus, wymuszenie na obywatelach posłuszeństwa wobec norm.

3Dlaczego K. Marks uznawany jest za klasyka orientacji konfliktowej?

Karol Marks uznawany jest za klasyka orientacji konfliktowej,

gdyż był jednym z pierwszych twórców jej podstawowych założeń ( sprzeczności i konflikt między proletariatem a burżuazja ). w swojej
teorii o społ. Marks kontynuował nurt filozofii dialektycznej, mający swe źródło w filozofii starożytnej. istotą było przekonanie, że świat
społeczny ciągle się zmienia, jest w nieustannym rozwoju, a jego czynnikiem sprawczym są sprzeczności występujące w poszczególnych
formacjach społ.-ekonomicznych.

4

Jakie są kierunki współczesnej krytyki jego poglądów naukowych (K. Popper, R. Dahrendorf)?:

-Dla Marksa zasadniczą osią sprzeczności w przedkomunistycznych formacjach był konflikt klasowy, współcześni badacze uznają, osi takich
jest więcej, o różnym znaczeniu w różnych społeczeństwach.; Przekonanie, ze w wysoko rozwiniętych społeczeństwach kapitalistycznych
proletariatu w rozumieniu Marksowskim już nie ma, stąd tez nie może on stanowić drugiego bieguna konfliktu klasowego; Współczesna
klasa robotnicza jeśli już pozostaje w konflikcie interesów z inna grupą społeczną, to jest nią klasa niższa a nie wyższa; Obecnie zbiorowa
walka o poprawę bytu klasy pod względem ekonomiczno-społecznym upośledzonej, ustępuje miejsca indywidualnej inicjatywie i
aktywności ludzi w kierunku podniesienia własnego statusu; Globalne ujęcie niesprawdzalnej i wątpliwej teorii Marksa niesie
niebezpieczeństwo wykorzystania ich jako ideologicznej podstawy systemów totalitarnych ( przykład.: faszyzm, stalinizm); Nienaukowy
charakter teorii Marksa, gdyż nie spełnia ona koniecznego warunku falsyfikowalności ( nie można jej obalić).; Krytyka biegunowego ujęcia
konfliktu społecznego ( proletariat- burżuazja) i ignorowania przez Marksa wzrostu znaczenia i liczebności klasy średniej.

5Wpółcz. ruchy społeczne, orient konflikt

: Pokojowe ruchy emancypacyjne, Ideologia ruchu antyglobalistów, Rewolta studencka (

nowolewicowe hasła, swoboda seksualna, prawa człowieka -> hipisi), Konfrontacje o charakterze wolnościowym, Dążenie do
demokratyzacji życia społecznego, Emancypacje różnego rodzaju grup upośledzonych: (płciowych (feminizm), rasowych, kulturowych,
generacyjnych (prawa dzieci i ludzi starych).)

gwałtowne zamieszki w niektórych miastach amerykańskich a także młodzieżowe rewolty w

krajach Europy Zach i Wsch, w tym w Polsce, rewolta studencka w Paryżu w 1968 oraz wydarzenia w Pl z marca tego roku, współcześnie:
ruchy społeczne i ideologiczne o char. emancypacyjnym, ruchy globalistów/alterglobalistów.

6Dramaturgiczna koncepcja interakcji społecznych E. Goffmana, jako przykład orientacji interakcjonistycznej. Czy w tej koncepcji
gra w „teatrze życia codziennego” jest równoznaczna z fałszem w interakcjach między ludźmi?

podejście dramaturgiczne; porównanie codziennego życia ludzi z teatrem, odgrywaniem ról na scenie, tak jak aktorzy ludzie ukrywają lub
odkrywają swoje myśli i uczucia; wszyscy jesteśmy aktorami, choć niejednakowo dobrymi; na scenie ludzie kontrolują swoje zachowanie, a
za kulisami odprężają się w samotności lub odgrywają inne role niż na scenie; Goffman miał świadomość, ż to co dzieje się na scenie życia
może być także próbą przedstawienia fałszywego obrazu siebie.

Nie fałsz jest istotą odgrywania ról na scenie życia. oszukujemy tylko wtedy, gdy wyrażamy publicznie myśli niezgodne z naszymi
przekonaniami, a inne osoby odnoszą z tego powodu szkody. Ta koncepcja nie ma nic wspólnego z fałszem, bo na scenie i za kulisami
możemy wyrażać tylko różne aspekty naszych prawdziwych postaw.

Wykład 4

1.Fazy postępowania badawczego:

1. Definiowanie problemu, 2. Przegląd literatury przedmiotu, 3. Formułowanie hipotez, 4. Wybór

sposobu przeprowadzenia badań, zbieranie i analizowanie danych, 5. Dochodzenie do konkluzji i ich formułowanie.

2.Na czym polega operacjonalizacja badań:

przygotowanie szeregu operacji badawczych, które powinny doprowadzić do stwierdzenia

występowania, niewystępowania lub sposobu występowania badanego zjawiska.



-rozstrzygnięcia dotyczące pojęć i ich zdefiniowania



-dobór i zdefiniowanie wskaźników i zmiennych



-wskazanie zbiorowości, w której będą realizowane badania i dokonanie w niej zwiadu terenowego



-decyzja co do wykorzystywanych metod i technik badawczych i wybór bazy źródłowej



-decyzja co do zasady analizy uzyskanego materiału empirycznego

3.Metody pozyskiwania danych:

obserwacja (zew. i uczestnicząca), wywiad, ankieta, wykorzystanie już istniejących materiałów, analiza

dokumentów osobistych, eksperyment.

4.Najważniejsze zasady etyki badań w socjologii, odnoszące się do relacji z respondentami.:



-należy chronić respondentów przed odniesieniem osobistej szkody w rezultacie badań



-należy zachować poufność zebranych danych



-należy uczciwie informować respondentów o celu badań i sposobie wykorzystania zebranych danych



-należy respektować prawo osób poddanych badaniom do prywatności i godności, nie wolno ich pouczać i poniżać

Wykład 5

1.Kultura:

podstawa życia społecznego- względnie trwałym wyznacznik sposobu życia w danych społeczeństwach, zmienia się wraz ze

społeczeństwem, wytwór wielorakiej praktyki życia społecznego, ludzkich działań i interakcji. Poprzez kulturę społeczeństwa przenoszą
swoje wielowiekowe doświadczenia. Pełni ona w nich funkcję integrująca, określa normy i wartości, współtworzy kryteria racjonalności
działań, umożliwia ich przewidywalność.

2

.

Artefakty kulturowe

to wszelkie przedmioty materialne i zjawiska wytworzone i zobiektyzowane w danej kulturze jako normy i

standardy. (Np. zwyczaje kulinarne- pałeczki są wygodniejsza w użyciu dla Chińczyka niż stosowane przez Europejczyków noże i widelce.)

3.Najważniejsze czynniki rozwoju kultur (innowacje, dyfuzja).

Innowacje - nowe idee: naukowe, doktrynalne, technologiczne, gospodarcze. Niektóre innowacje powodują przełomy kulturowe i
światopoglądowe, wykraczające daleko poza ich literalną treść i materialne właściwości – np. odkrycia Darwina i Kopernika, lub osiągnięcia
współczesnej telekomunikacji;

Dyfuzja kulturowa - zjawisko rozprzestrzeniania się i przenikania elementów jednej kultury do innych, wynikające z różnego rodzaju
kontaktów międzykulturowych. obecnie wzmacniana jest przez turystykę, mass media, migracje ludności. Wiąże się mocno ze wszystkimi
płaszczyznami procesu globalizacji.

4.Elementy kultury

: Składają się z wielkiej liczby elementów których nie sposób nawet wymienić dlatego wymienia się parę w literaturze.



symbole (język!) to nie tylko sposób komunikacji ale również myślenia. Jest spójny. Inaczej myślimy poprzez pojęcia danego
języka. Jedne słowa się pojawiają inne znikają (archaizmy). Zapożyczenia z innych języków oraz ujednolicenia.



Wartość to obiekt oceniany jako właściwy, dobry pożądany, w stosunku do którego przyjmujemy postawę szacunku; Wspólnota
wartości jako fundament ładu społecznego, zwłaszcza demokratycznego;

Wartości kulturowe to reguły, których przedmiotem są

godne, pożądane, słuszne cele działań. występuje hierarchia wartości



normy (wynikające z przyjętych wartości ustalone i zaakceptowane sposoby zachowania w danym społeczeństwie; zwyczaje,
obyczaje, tabu) Dzielimy na formalne i nieformalne



sankcje(kary i nagrody, których istotą jest skłanianie członków społeczeństwa do konformizmu w stosunku do norm, ich
podtrzymywanie).Dzielimy na formalne i nieformalne . Nieformalne są częściej stosowane i bardziej skuteczne Najpoważniejsze
to odrzucenie jednostki przez grupę

5.Integracja kulturowa:



w uj. Funkcjonalistycznym: dominująca kultura stabilizuje i „uświęca” istniejący ład społeczny. Nie przeczy temu kształtowanie
się subkultur poszczególnych zbiorowości wewnątrz narodów i społeczeństw, ani współwystępowanie w nich odmiennych kultur,
wnoszonych przez migrantów. (subkultury są naturalnym przejawem zróżnicowania środowisk społecznych, potwierdzającym
jednak, że różne odmiany kultury mogą funkcjonować w ramach szerszej całości, „mozaiki światów społecznych”, wzbogacając
się wzajemnie;



konfliktowym stabilizacyjna funkcja kultury dominującej. Kulturowa integracja często nie jest oparta na zgodzie, jest nieraz
procesem wymuszanym, Kultura utwierdza istniejący ład, co oznacza także, że ideologia panująca (dominująca) utwierdza
społeczne, ekonomiczne i polityczne interesy klas uprzywilejowanych.

6

Zróżnicowanie kulturowe. Subkultury i kontrkultury. Postawy wobec zróżnicowania kulturowego: kulturocentryzm, relatywizm

kulturowy, ksenocentryzm.



.Subkultury to podstruktury kulturowe mieszczące się i powstające w ramach kultury dominującej. Przejawiają się w nich
odmienności między zbiorowościami tworzącymi społeczeństwo, powstające m.in. na bazie różnic generacyjnych, regionalnych,
miejsca zamieszkania, statusu społecznego, zawodu, wyznawanej religii, a nawet płci.



Kontrkultury to różnego rodzaju struktury kulturowe, których uczestnicy odrzucają wartości i normy kultury dominującej.
może być przejawem tylko daleko idącej autonomii pewnych zbiorowości lub wyrazem buntu związanego z kontestacją norm i
wartości kultury dominującej przez część jej byłych uczestników. W drugim z tych przypadków budowane są kultury
alternatywne, zastępujące dotychczasowe wzorce kulturowe.



POSTAWY: Etnocentryzm (kulturocentryzmu) - praktyka osądzania innych kultur przez standardy naszej własnej kultury,
która „jest najlepsza„



Ksenocentryzm polega na przypisywaniu wyższości kulturom innym niż ta, z której sami się wywodzimy, i przyjmowaniu
zewnętrznych wzorców kulturowych. Jej istotą jest ocenianie kultury własnej poprzez standardy konkretnej kultury obcej.
Relatywizm kulturowy - praktyka oceniania danej kultury zgodnie z jej własnymi standardami. Jest to stanowisko uwikłane w
różne konteksty problemowe, stąd oznaczające je pojęcie jest do pewnego stopnia wieloznaczne.

Wykład 6

1.Socjalizacja: ogólne określenie procesu (co to jest socjalizacja?), internalizacja jako skutek socjalizacji, nabywanie poczucia
tożsamości społecznej jako skutek internalizacji.

Socjalizacja, proces nabywania umiejętności uczestniczenia w życiu społecznym. W trakcie tego procesu (trwa przez całe życie człowieka,
ale jest szczególnie intensywny w okresie dzieciństwa i młodości) uczy się on reguł kultury zbiorowości, w której uczestniczy, a także
umiejętności życia w społeczeństwie. Internalizacja skutek socjalizacji – przyjęciem pewnego sposobu rozumienia świata
charakterystycznego dla grup społecznych, z którymi jednostka szczególnie mocno się identyfikuje. Zinternalizowane treści uznaje
jednostka za swoje własne, na ogół także za naturalne i oczywiste, -> poczucie tożsamości społecznej (umiejscowienie się jej w strukturze
grup, pozycji i ról społecznych na wszystkich poziomach organizacji życia społecznego)

2.Wpływ procesu socjalizacji i dziedzictwa biologicznego na osobowość społeczną jednostki. Podmiotowość człowieka w procesie
socjalizacji.

.Wpływ procesu socjalizacji: rozumienie reguł życia społecznego, poznawania wzorców ról społecznych i rozwoju osobowości;
dziedziczenia biologicznego: nie tylko proces socjalizacji, ale i dziedziczenie biologiczne warunkują potencjał rozwojowy i społeczne
zachowania człowieka, inteligencja warunkowana jest zarówno przez dziedziczenie biologiczne, jak i warunki procesu socjalizacji.
Podmiotowość człowieka: jesteśmy odpowiedzialni za naszą osobowość.

podejmowanie świadomych wyborów i czynnik biologiczny

kształtują osobowość społeczną każdego człowieka w sposób niepowtarzalny.

-jednostka pozbawiona możliwości normalnego przebycia

procesu socjalizacji, kształtująca się w izolacji od wpływu środowiska społ, sama z siebie nie nabywa nawet takich umiejętności jak chód w
pozycji prostej, myślenie pojęciowe, artykułowana mowa. pełny rozwój osobowości jest niemożliwy w przy braku kontaktów z ludźmi lub w
warunkach patologii.

3Socjobiologia, zagrożenia wynikające z jednostronnych interpretacji wyników badań socjobiologicznych

.

Socjobiologia: badanie wpływu środowiska społecznego i dziedzictwa biologicznego na kształtowanie się osobowości człowieka i jego
społeczne zachowania. (-) może utwierdzać społeczne nierówności i błędne przekonania o naturalności różnic społecznych z dziedzictwa
biologicznego i ich całkowitej nieuchronności(problemy, gdy wyniki badań naukowych wykorzystują ludzie reprezentujący postawy
rasistowskie, etnocentryczne, antyfeministyczne i inne.)

4.Fazy procesu socjalizacji, socjalizacja pierwotna i wtórna.

pierwotna proces kształtowania się najgłębszych warstw osobowości człowieka. Kończy się, gdy dziecko uświadamia sobie istnienie
ogólnospołecznych reguł. Odbywa się przede wszystkim w małych grupach pierwotnych, czyli w rodzinach i grupach rówieśniczych.

ukształtowane 'korzenie' są relatywnie trwałe.

Wtórna, już na bazie socjalizacji pierwotnej, w późniejszych fazach rozwoju osobowości. Jest dalszym rozwojem, modyfikacją lub
przebudową tejże osobowości, spowodowanymi potrzebą dostosowywania się do zmieniających się warunków zewnętrznych i przemian
biologicznych, którym ludzie podlegają.

5.Instytucje odpowiedzialne za społeczny proces socjalizacji.

rodzina-funkcja prokreacyjna i socjalizacyjna; szkoła- socjalizuje przez treść nauczania i proces edukacji; grupy rówieśnicze- grupy
pierwotne, wywierają duży wpływ na przebieg procesu socjalizacji; mass media i Internet, Kościół, zakład pracy.

6.Resocjalizacja: ogólne określenie procesu, prizonizacja, instytucje totalne i sposób ich funkcjonowania, dwie fazy procesu
resocjalizacji w instytucjach totalnych.

Resocjalizacja: wyzbywanie się starych wzorców zachowań i postaw i przyjmowania nowych, adekwatnych do nowego życia, wybranego
lub narzuconego; radykalna zmiana osobowości w warunkach dokładnie kontrolowanego środowiska; próbami przygotowywania
przymusowo osadzonych w instytucjach resocjalizacyjnych (karnych lub karno-wychowawczych) do reintegracji lub integracji społecznej.
W przypadku przymusowej resocjalizacji w warunkach zakładu zamkniętego występować może zjawisko zwane prizonizacją. Jest ono
pośrednim efektem uwięzienia jednostki, rezultatem procesu internalizacji i zaakceptowania przez więźnia, w mniejszym lub większym
stopniu, wartości, norm i stylu życia subkultur więziennych. .Instytucje totalne. Resocjalizacja skuteczna gdy odbywa się w pewnego
rodzaju instytucjach, za E. Goffmanem zwanych totalnymi, i gdy jest dobrowolna. Instytucje te są pewnego rodzaju mikrospołecznościami -
miniaturowymi społecznościami, którego administracja lub przywództwo innego rodzaju (ludzie wykonujący władzę) regulują wszystkie
aspekty życia ludzkiego – manipulują nimi. Cechy instytucji: Życie we wszystkich jego aspektach przebiega w tym samym miejscu, w
przestrzeni ograniczonej terytorium instytucji, pod kontrolą, w warunkach jednolitej władzy. Wszystkie czynności życiowe przebiegają w
otoczeniu innych ludzi i razem z nimi, w tych samych warunkach. Kierownictwo określa wszystkie reguły i wykonuje władzę bez udziału
uczestników – „poddanych” ich władzy. Życie we wszystkich jego istotnych aspektach wewnątrz totalnych instytucji jest podporządkowane
celom instytucji; pierwsza faza proc. sojal. ludzie sprawujący władzę łamią starą tożsamość jednostki, używając wielu radykalnych
środków, np. musztry, nakazu intensywnej pracy, medytacji i nadając numer, dokładnie określając wygląd zewnętrzny, wymagając
podporządkowania i przyjęcia najniższego statusu, itp. W skrajnym przypadku jest to tzw. pranie mózgu (brainwashing). Druga faza ludzie
wykonujący władzę starają się zbudować nową jaźń osoby resocjalizowanej poprzez system kar i nagród. Nagrody mogą być tylko prostymi
udogodnieniami: zgoda na oglądanie telewizji, dostęp do książek. Przywileje w instytucjach totalnych zależą od tego, w jakim stopniu
jednostka współpracuje z kierownictwem – na warunkach kierownictwa.

Wykład 7

7.1 Struktura społeczna, dwa poziomy uwarunkowań kształtowania się struktur społecznych: interakcyjnych i planowanych
regulacji.

STRUKTURA SPOŁECZNA - sposób, w jaki społeczeństwo jest zorganizowane w przewidywalną sieć wzajemnych relacji. Inaczej można
ją określić jako trwały układ relacji między elementami społeczeństwa. Struktury społeczne kształtują się na 2 poziomach: interakcyjnym i
planowanych regulacji.

Poziom interakcyjny.



znaczenie podstawowe (poziom mikrospołeczny) - to oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, najczęściej w
warunkach bezpośredniego kontaktu, poprzez sekwencje znaków (symboli, zrozumiałych w danej kulturze).



w szerokim rozumieniu - może obejmować również obustronne wpływanie na siebie jednostek i grup społecznych, oraz grup
społecznych między sobą.



Przebieg interakcji warunkowany jest przez normy kultury, pozycję ich uczestników, bilans kar i nagród związanych z ich
przebiegiem. Interakcje społeczne wiążą się z procesami tworzenia się struktur społecznych.



Charakterystyczną cechą trwałych relacji między ludźmi jest to, że się szybko strukturyzują.



PRZYKŁADY: wolny rynek, załoga przedsiębiorstwa, młoda rodzina po przyjściu na świat dzieci, stopniowo tworząca później
obowiązujący ład wzajemnych relacji.

Poziom planowanych regulacji. - gdy w strukturze społecznej występuje i aktywnie działa podstruktura władzy, zdolna do posługiwania się
przymusem. Stosunki władzy przybierają różnorodny charakter i zakres w różnych typach zbiorowości. Ogólnie władza, to relacja
podporządkowania zachodząca między grupami społecznymi lub jednostkami, uprawniająca jedną ze stron (rządzącą), do podejmowania
decyzji w imieniu rządzonych, oraz sprawowania nad nimi kontroli. Skuteczność władzy zależy, między innymi, od stopnia jej akceptacji
przez osoby podporządkowane.

Ład społeczny ukształtowany na poziomie interakcyjnym, może pozostawać w różnych relacjach do ładu wdrażanego przez ośrodki władzy,
od względnej zgodności, do wzajemnego blokowania się i wykluczania. Druga z tych sytuacji sprzyja kształtowaniu się alternatywnych
ośrodków władzy, opozycyjnych w stosunku do istniejącego porządku.

7.2 Elementy struktury społecznej

2.Elementy struktury społecznej: status społeczny (uogólniony, przypisany, osiągany, zmiany kulturowych następstw statusów
przypisanych), rola społeczna, instytucje (socjologiczna definicja, ujęcie funkcjonalistyczne i konfliktowe), sieć społeczna (w tym
pojęcia nepotyzmu, trybalizmu, „szarej” i „czarnej” sieci), kapitał społeczny (dwa sposoby rozumienia – poziom mikro i
makrospołeczny).

Status społeczny: to społecznie definiowana (określona, rozpoznawana) pozycja w zbiorowości lub społeczeństwie jako całości. Każdy
człowiek uczestniczy w wielu grupach i zbiorowościach społ, ma więc wiele statusów.



- dominujący-kultura społeczeństwa lub wartości grupowe określają, który status jest dominujący. (np. status ojca, matki)



- uogólniony-konstrukcja kulturowa, pozwalająca nam ocenić status danej osoby.



przypisany-status nadany przez społeczeństwo lub grupę, na podstawie cech, które jednostka posiada bez własnej zasługi,
niemąjąc nad nimi kontroli. Składnikami statusu przypisanego mogą być talent, płeć, uroda, wiek, cechy nabyte wraz z
urodzeniem, w tym orientacja seksualna, rasa i pochodzenie społeczne.



osiągany- Status osiągnięty jest statusem nadawanym przez społeczeństwo lub grupę, na podstawie cech, które jednostka nabyła
przede wszystkim poprzez własne zasługi, np. wykształcenie, poziom dochodów, sytuacja rodzinna.



- zmiany kulturowych następstw statusów przypisanych-zmiany statusu przypisanego są rzadkim celem ludzi. (np. M. Jackson-
zmiana koloru skóry, prostowanie włosów. Kobiety trenujące kulturystykę, tworzenie wizerunku kobiety atletycznej.) Zmiany
kulturowych następstw: pełna akceptacja własnego statusu przypisanego przy niezgodzie na wynikające z tego konsekwencje
kulturowe.

Rola społeczna-(1) zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste. (2)
zestaw oczekiwań kierowanych do ludzi, określonych ze względu na zajmowaną przez nich pozycję lub posiadany status

Instytucja-struktury, poprzez które realizowane są społecznie istotne cele.

-instytucje- przyjęte w danym społ. sposoby osiągania istotnych

dla tego społ. celów. są strukturami poprzez które realizowane są społecznie istotne cele.

dwa ujęcia:

a) funkcjonalistyczne-funkcjonaliści podają pięć zadań, które instytucja musi spełniać:



Zapewnienie demograficznej ciągłości i prężności, obsadzanie funkcjonalnie ważnych pozycji.



Socjalizacja, przygotowywanie członków społeczeństwa do obejmowania ról, wdrażanie do przejmowania i akceptacji norm i
wartości.



Produkcja i dystrybucja dóbr i usług, zarządzanie wszelkiego rodzaju zasobami i ich alokacja.



Utrzymywanie porządku wewnętrznego i ochrona przed atakiem z zewnątrz, podtrzymywanie bezpieczeństwa zewnętrznego i
wewnętrznego.



Dostarczanie i podtrzymywanie poczucia celu (sensu) własnego istnienia i podejmowanych działań.

b) konfliktowe-wg tego punktu widzenia instytucje się niezbędne, wspierają ład społ, pomagają utrzymywać przywileje niektórych grup lub
kategorii społ, kosztem upośledzenia innych.

Sieć społeczna-łańcuch bezpośrednich relacji między osobami, które rozszerzają się na kolejne kręgi relacji pośrednich. Sieć społeczna
udostępnia zasoby istotne dla życia jednostek i rodzin, np. ułatwia znalezienie pracy, dostęp do informacji, utrzymanie więzi i uzyskanie
wsparcia, współdziałanie.

-nepotyzm- system uprzywilejowanie oparty na rodzinie; jednostka faworyzują swoich krewnych przy mianowaniu na stanowiska lub
przyznając im różne przywileje.

-trybalizm- utrzymanie się w społ. efektywnych więzi plemiennych, wzajemne popieranie się i promowanie członków tego samego
plemienia niezależnie od interesów społeczeństwa.

-sieć czarna- negatywne przykłady sieci społecznej, np. mafia; typowym przejawem istnienia jest tzw. karuzela stanowisk.

Kapitał społeczny:



mikro- uczestnictwo jednostkę i rodzin w sieci społecznej udostępniającej zasoby o różnej wartości, możliwość korzystania z
sieci społ jest pewnego rodzaju kapitałem społecznym.



-makro- umiejętność współpracy międzyludzkiej w obrębie grup i organizacji w celu realizacji wspólnych interesów; zaufanie
społeczne, przestrzeganie norm lojalności; kapitał społ jest tworzony i przekazywany przez mechanizmy kulturowe.

3Formy życia społecznego: kategoria społeczna, zbiorowość, grupa społeczna, krąg społeczny, tłum i jego rodzaje.

Zbiór społeczny. Jest to pewna liczba ludzi wyróżnionych według dowolnie przyjętego kryterium przez obserwatora zewnętrznego, np.
właściciele rowerów, blondyni. Ludzi tych nie łączy żadna więź społeczna.

Kategoria społeczna. Jest to zbiór jednostek, wyróżnionych ze względu na posiadanie przez nie cech istotnych dla życia społecznego.
Można na tej zasadzie wyróżnić takie przykładowe kategorie społeczne, jak: wieku, płci, poziomu dochodów, miejsca zamieszkania (miasto
– wieś), wykształcenia. To pojęcie stosowane jest zwłaszcza przez demografów, dla których kategorie społeczne (nie grupy) są
podstawowym poziomem odniesienia ich analiz.

Zbiorowości społeczne. Jest to pewna liczba jednostek, między którymi występuje pewnego rodzaju więź społeczna. Najogólniejsze pojęcie
w polskim języku socjologicznym, oznaczające pewną, bliżej nieokreśloną jednostkę (formę) życia społecznego.

Grupa społeczna- Socjologia to nauka badająca struktury więzi społecznej i jej wpływ na zachowania ludzi. Najmocniejsze i najbardziej
złożone więzi społeczne występują w różnego rodzaju grupach. Grupa to pewna liczba ludzi związanych bezpośrednimi lub pośrednimi
więziami, posiadająca wspólne wartości, normy i cele. Przykładowymi grupami społecznymi mogą być: społeczeństwo danego państwa,
naród, orkiestra symfoniczna, rodzina. Każde społeczeństwo składa się z wielu różnorodnych grup społecznych.

Cechy grupy społecznej:



-istnienie wewnętrznej struktury więzi (w tym statusów i ról społecznych)



-wspólne wartości i cele



- ośrodki skupienia przestrzenne i symboliczne



-wyraźna zasada odrębności, wyrażająca się w poczuciu „my” – „oni”



-określone członkostwo



-podział celu wspólnego na zadania cząstkowe



-Grupy społeczne przeważnie wytwarzają poczucie swojej wyższości nad innymi grupami z tego samego poziomu odniesienia
(np. rodzina – inne rodziny, naród – inne narody), co zwiększa ich spójność i atrakcyjność przynależności do nich, a w
konsekwencji ułatwia pozytywną identyfikację z nimi.

Kręgi społeczne to niewielkie zbiorowości powstające na bazie bezpośrednich styczności(grupa wykładowa składająca się z nieznanych
sobie studentów) lub wspólnoty losu (rodzice dzieci uczących się w tej samej klasie)charakteryzujące się stosunkowo słabą więzią i brakiem
wyraźnej zasady odrębności.

Tłum- to przelotne zgromadzenie od kilkudziesięciu do wielu tysięcy osób na przestrzeni umożliwiającej bezpośredni kontakt, które
spontanicznie i podobnie reagują na te same podniety. Więź w tłumie składa się przede wszystkim z komponentów emocjonalnych (takich
jak poczucie krzywdy, gniew, strach), opiera się na styczności przestrzennej i silnej łączności psychicznej, która umacnia identyfikację
jednostki z tłumem. Identyfikacja ta sprzyja dezindywidualizacji osobowości -Jest to zjawisko negatywne, ponieważ oznacza rozmycie
indywidualnej refleksyjności. Cechą tłumu jest wzmocnienie emocjonalne, wzmożone naśladownictwo, podatność na sugestię, poczucie
siły, wzrost poczucia prawomocności podejmowanych działań. Jest krótkotrwałą zbiorowością i na ten czas w specyficzny sposób się
strukturyzuje, wytwarzają się w nim normy, uaktywnia kontrola, ujawniają się liderzy. Jego struktura kształtuje się na poziomie
interakcyjnym. Spontaniczność ta ma jednak wcześniejsze uwarunkowania, z których najważniejszym jest podobieństwo postaw
uczestników tłumu wobec przedmiotu, który był bezpośrednią przyczyną jego powstania.

Można rozróżnić następujące rodzaje tłumu:

•

Agresywny (linczujący, terroryzujący, walczący),

•

Uciekający,

•

Nabywający lub rabujący,

•

Demonstrujący (ekspresywny).

Jak wspomniano, działania tłumu są na ogół spontaniczne, szybko się strukturyzujące. W niektórych rodzajach tłumu, zwłaszcza w tłumie
demonstrującym, jego aktywność bywa jednak kontrolowana i sterowana od zewnątrz, za pośrednictwem prowokatorów.

4.Grupa społeczna, jej rodzaje: mała – duża, pierwotna – wtórna, formalna - nieformalna, inkluzywna (czyli otwarta) – ekskluzywna
(czyli zamknięta), grupy odniesienia. Znaczenie grup w życiu społecznym.

Grupa to pewna liczba ludzi związanych bezpośrednimi lub pośrednimi więziami, posiadająca wspólne wartości, normy i cele. Przykłady:
społeczeństwo danego państwa, rodzina. Każde społeczeństwo składa się z wielu różnorodnych grup społecznych. Do najważniejszych
znamion grupy społecznej należą: istnienie wewnętrznej struktury więzi, wspólne wartości i cele, ośrodki skupienia przestrzenne i
symboliczne, wyraźna zasada odrębności, określone członkostwo, podział celu wspólnego na zadania cząstkowe.

Grupy małe i grupy duże. Grupy małe odznaczają się prostą strukturą (brakiem podgrup), zasadniczymi ich elementami są jednostki ludzkie
i łączące je relacje, więź w nich ma charakter bezpośredni (np. jak w rodzinie). Charakterystyka grup dużych jest odwrotna: ich struktura
jest złożona (występują podgrupy), więź ma charakter pośredni (np. obywatele państwa polskiego).

Grupy pierwotne i grupy wtórne
. Więzi w grupach pierwotnych mają charakter osobowy i naturalny (rodzina), Grupy pierwotne charakteryzują się względną
długotrwałością i wielofunkcyjnością. Przynależność do grupy pierwotnej przypisana jest jednostce wraz z urodzeniem i pojawia się w jej
życiu bardzo wcześnie, bez możliwości ich wyboru.
w grupach wtórnych dominują więzi o charakterze celowym, opierające się na zamiarze realizacji wspólnego celu (drużyna piłkarska)..
Grupy wtórne mogą być krótkotrwałe, o zmiennym składzie.. Grupy wtórne są na ogół wybierane i pojawiają się relatywnie późno, wtedy,
gdy jednostka jest dojrzała do realizacji ról społecznych.

Grupy formalne i nieformalne. Grupa formalna, to grupa, w której dominują więzi bezosobowe, dające się sprowadzić do relacji między
rolami społecznymi wykonywanymi przez członków grupy. Struktura jest sformalizowana, oparta o prawo publiczne. Grupy nieformalne
są przeciwieństwem nieformalnych. Cechują się więziami o charakterze osobistym, nieformalną kontrolą społeczną, relacje opierają się na
normach zwyczajowych i obyczajowych.

Grupy inkluzywne i ekskluzywne. Grupy inkluzywne to grupy względnie otwarte, nie tworzące trudnych do pokonania barier dla osób
chcących wejść w ich skład. Grupy ekskluzywne są natomiast względnie zamknięte, kryteria przyjmowania nowych członków są trudne do
spełnienia. Nabycie członkostwa wymaga często rekomendacji innych członków i, na przykład, zdania egzaminów (koło myśliwskie).

Grupy odniesienia, to te, z którymi jednostka szczególnie silnie się identyfikuje, np. rodzina, naród, grupa „kiboli”. Określają one dla
jednostki wzorce akceptowanych przez nią norm i hierarchii wartości. Wzorce te są standardami, według których ocenia się inne grupy tego
samego poziomu. Grupy odniesienia pełnią także dla jednostki funkcję audytorium: stanowią „publiczność”, przez rzeczywiste lub
wyobrażone oceny której, jednostka dokonuje samooceny własnej sytuacji lub postępowania. Identyfikacja jednostki z grupą odniesienia
powoduje, że zależy jej na uzyskaniu jej akceptacji.

Znaczenie grup w życiu społecznym

Grupy społeczne mają zasadniczy wpływ na działania ludzkie. Ukierunkowują je, tworzą ich właściwe wzorce, motywują do nich. Realizacja
zadań grupy, rozbita na poszczególne role, nadaje jednostkom poczucie sensu istnienia.

Do potrzeb społecznych jednostki ludzkiej zaliczyć można: potrzebę posiadania (pozytywnej) tożsamości, uczestnictwa, bezpieczeństwa,
akceptacji, możliwości wyróżnienia się .Część swoich potrzeb, które można określić jako potrzeby społeczne, jednostka może zaspokoić
tylko w ramach grup społecznych. Gdy jest to niemożliwe w grupach głównego nurtu życia społecznego, jednostki wchodzą do grup
zmarginalizowanych, a nawet aspołecznych. Niemożliwość uczestnictwa w grupie dominującej przejawia się w powstawaniu grup
kontrkulturowych lub neoplemiennych, np. fanatycznych „kiboli”, sekt, lokalnych grup „blokersów”, fanów określonych rodzajów muzyki,
partii politycznych z ekstremalnymi programami.

6.Więź społeczna a rozwój społeczno gospodarczy, ujęcia klasyków socjologii: E. Durkheim (solidarność mechaniczna i solidarność
organiczna), F. Tonnies (dwa typy więzi społecznej: wspólnota i społeczeństwo). Nostalgia za starą formą życia społecznego – zasadna
czy oparta na idealizacji przeszłości? Wady starej, wspólnotowej (w rozumieniu F. Tonniesa) formy życia.

Więź społeczna a rozwój społeczno gospodarczy

Ujęcie Durkheima (solidarność mechaniczna i solidarność organiczna): Struktura społeczna zależy w istotnym stopniu od stopnia podziału
pracy w społeczeństwie; Solidarność mechaniczna – Występuje w społeczeństwach mniej rozwiniętych, gdzie jest niewielki podział pracy.
W takich społeczeństwach liczba specjalizacji zawodowych jest niewielka, liczba ról społecznych także mała, ludzie żyją obok siebie.
Interakcje bazują na osobistych kontaktach; Organiczna solidarność – Występuje obecnie w większych miastach. Rozwój cywilizacyjny
spowodował rozszerzenie podziału pracy. Społeczności stają się coraz większe. Relacje z innymi ludźmi stają się fragmentaryczne ,
ograniczają się do ich ról społecznych. Społeczeństwo jest jak jeden wielki organizm (człowiek nie funkcjonuje samodzielnie) .
Paradoksalnie, odległość między ludźmi zwiększa się.

Dwa typy więzi społecznej, według Ferdynanda Tonniesa.

Wspólnota - występowała gł. na wsiach, zwłaszcza w przedkapitalistycznych formach organizacji społeczeństwa. Charakteryzowały ją
podobne źródła utrzymania jej członków, ich podobne zajęcia i doświadczenia, osobiste, bezpośrednie kontakty. Wspólnoty były
społecznościami względnie małymi i zamkniętymi, społeczne zmiany w nich zachodziły powoli, życie społeczne regulowane było przez
normy zwyczajowe i obyczajowe, oraz przez pory roku.

Społeczeństwo- najwyraźniej występuje we współczesnych wielkich miastach, gdzie dominuje stosunek obcości. Więź ma charakter
pośredni, jednym z istotniejszych jej nośników są środki masowego przekazu, interakcje odbywają się poprzez role społeczne ich
uczestników, społeczna kontrola musi przybierać bardziej sformalizowane postaci, dominuje osobisty interes, zmiany są coraz szybsze,
widoczne już w jednym pokoleniu.

Nostalgia za starą formą życia opiera się na idealizacji przeszłości. W starym społeczeństwie podstawowe znaczenie miały statusy
przypisane, ograniczone były kreatywność i możliwości wyboru drogi i sposobu życia. Różnorodność, typowa dla współczesnego życia
miejskiego, nie była akceptowana. Im bardziej złożona struktura, tym więzi międzyludzkie w ich szerszym otoczeniu społecznym stają się
bardziej nieosobiste i fragmentaryczne, lecz jednocześnie coraz bardziej „organiczne” w rozumieniu Durkheima.

6Grupa w sytuacji konfliktu międzygrupowego

Grupy społeczne w odmienny sposób funkcjonują w ramach ogólnie respektowanego ładu (pokoju) w relacjach międzygrupowych i w
warunkach ostrego konfliktu międzygrupowego. Przykładem takiego antagonizmu jest konflikt etniczny, w czasie którego zmieniają się
reguły funkcjonowania grup w nim uczestniczących. Z badań R. LeVina i D. Campbella wynika, że antagonizm międzygrupowy powoduje
wzrost etnocentryzmu oraz poczucia więzi w grupie. Zmianom tym towarzyszy nasilenie wrogości wobec grupy obcej oraz zjawisko
nadróżnicowania grupy własnej i obcej. Granice grupy stają się pilniej strzeżone, a nielojalność wobec grupy jest karana znacznie surowiej.
W czasie trwania konfliktu, nadróżnicowanie grupy obcej polega na przypisaniu deprecjonujących cech wszystkim jej członkom, na zasadzie
„oni wszyscy są tacy”, co budzi tezę: „albo my albo oni”.

Wykład 8-9

1. Ład społeczny, jego dwie podstawy: (1) zgoda i wspólnota wartości, (2) przymus w różnych formach

. Ład społeczny to stan

funkcjonowania i przebiegu zachowań jednostek zapewniający istnienie, trwanie i rozwój zbiorowości jako całości. Jego dwie podstawy
stanowią : zgoda i wspólnota wartości oraz przymus w różnych formach.

2.

Czynniki zagrażające ładowi społecznemu we współczesnych społeczeństwach

: nędza, ubóstwo; rasizm; przestępczość; chuligaństwo i

wandalizm; dewiacje

osłabienie kontroli społecznej, zwłaszcza w anonimowych społecznościach wielkich miast

-zróżnicowanie społeczne(np. klasowe, rasowe, kulturowe)

-dezintegracja kultury

3Kontrola społeczna

Kontrola społeczna to system nakazów, zakazów i sankcji które służą grupie lub społeczności do utrzymania konformizmu ich członków
wobec przyjętych norm i wartości.

Formy kontroli:



-formalna - spisana w regulaminach poszczególnych organizacji, stowarzyszeń, a tym bardziej w państwowych kodeksach
prawnych,



-nieformalna - wszelkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane
spontanicznie i na zasadach zwyczaju,



-zewnętrzna - polega ona na przymusie stosowanym przez grupy społeczne które przy użyciu systemu sankcji społecznych a
czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często
niechciane.



-wewnętrzna - polega na internalizacji przez jednostkę , norm , wartości i wzorów zachowań tak iż ona odczuwa wewnętrzny
nakaz postępowanie zgodnie z nimi , nie ma poczucia bezpośredniego zewnętrznego przymusu ( jedna z najskuteczniejszych
odmian kontroli społecznych )

Mechanizmy kontroli społecznej:



-psychospołeczny – wskazujący na posłuszeństwo wobec przyjętych norm i wartości (nakaz moralny)



-materialnospołeczny – przymus zewnętrzny stosowany przez otoczenie, środowisko, instytucje.



Na pograniczu mechanizmów kontroli społecznej funkcjonują zwyczaje i obyczaje.

Dewiacje: ogólne określenie, rola prawa w określaniu dewiacji, zmienność w czasie granic tolerancji.

Dewiacja społeczna to odchylenie od reguł działania społecznego, postępowanie niezgodne z przyjętymi w społeczeństwie lub jego części
normami lub wartościami. Zwana jest również społeczną dezorganizacją, oznacza stan zakłócenia równowagi społecznej, czego przejawem
jest osłabienie więzi społecznych, utrudnienia w realizacji pewnych wartości i potrzeb, zachwianie systemu norm, oraz nieskuteczność
kontroli społecznej. W prawie działania takie jak kradzieże, gwałty itd. nazywane są przestępstwami, co oznacza, że traktuje się je jako
odstępstwo (dewiację) od normy. Granice tolerancji zmieniają się w czasie, co widać np. na przykładzie noszenia kolczyków przez
mężczyzn-kiedyś było to nie do pomyślenia, dziś nie budzi już takich emocji

5.Przyczyny dewiacji: wczesne wyjaśnienia (opętanie), wyjaśnienia biologiczne, wyjaśnienia psychologiczne, wyjaśnienia
socjologiczne.

5.Przyczyny dewiacji.

a)wczesne wyjaśnienie: siły nadprzyrodzone, opętanie, szatan itp.

b)wyjaśnienia biologiczne:

•Cesare Lombrosa na podstawie pomiarów fizycznych ( ;) ) więźniów we włoskich więzieniach doszedł do wniosku, że mają oni odrębne,
charakterystyczne cechy fizyczne : niskie czoło, wysuniętą szczękę, szerokie kości policzkowe, duże, odstające uszy i gęste owłosienie na
całym ciele-> typ atawistyczny , z perspektywy biologicznej są niedorozwinięci ; w późniejszych, dokładniejszych badaniach Charles Goring
stwierdził, że nie ma istotnych różnic fizycznych między zbiorowościami przestępców i nieprzestępców.

•Sheldon w 1949 r. stwierdził, że „typ ciała” ma związek z przestępczością -> typ mezomorficzny –muskularny i atletyczny; w ogólnym
zarysie jego teoria została wsparta badaniami Gluecków z 1950r. , choć nie twierdzili oni, że typ ciała jest bezpośrednią przyczyną
przestępczości, tylko że typ mezomorficzny reprezentuje specyficzny rodzaj osobowości –jest niewrażliwy na innych i często reaguje agresją

•najnowsza teoria- dodatkowy chromosom Y w chromosomie definiującym płeć, stwierdzono, że wzór XYY występuje częściej u
przestępców płci męskiej (no trudno, żeby z takimi chromosomami były to kobiety :D ) niż w całej populacji tej płci; niestety liczba
badanych była zbyt mała, by wyniki były wiarygodne

•Wilson i Herrnstein w 1985 wykazali, że czynniki biologiczne mają minimalne znaczenie dla zachowań przestępczych i że środowisko
społeczne odgrywa główną rolę w uruchamianiu lub powstrzymywaniu wpływu, jaki na takie zachowania może mieć charakterystyka
biologiczna.

c) wyjaśnienia psychologiczne: źródła dewiacji tkwią w jednostce a nie w społeczeństwie

d) wyjaśnienia socjologiczne :



-teoria zróżnicowanych powiązań (E. Stuherland) ; perspektywa interakcjonistyczna: główną ideą jest hipoteza, że jednostki uczą
się przestępczości w trakcie socjalizacji



-teoria kontroli : zachowania przestępcze jednostki wynikają z braku wewnętrznej kontroli jednostki i skutecznej kontroli
społecznej



-napięcia strukturalne ( R. Merton);perspektywa funkcjonalistyczna : (kładzie nacisk na Durkheimowskie pojęcie anomii
)dewiacja powstaje na skutek napięcia strukturalnego, jakie wynika z braku jasnych związków między kulturowo zalecanymi
celami a środkami, którymi dysponuje społeczeństwo do osiągania tych celów



-innowacyjny typ adaptacji dewiacyjnej : osoba akceptuje standardowe cele kulturowe, ale nie zgadza się ze społecznie
usankcjonowanymi środkami ich osiągania



•rytualistyczny typ adaptacji dotyczy sytuacji, w których osoby nie akceptujące lub nie rozumiejące celów kulturowych mimo
wszystko zachowują się w sposób społecznie akceptowany



•wycofanie się opisuje sytuację osoby, która porzuciła zarówno kulturowo aprobowane cele, jak i środki



•bunt jest sposobem adaptacji, w którym osoba nie akceptuje kulturowo aprobowanych celów i środków i zastępuje je innymi
celami i środkami



-teoria konfliktu: korzenie teorii tkwią w marksistowskim poglądzie, że kapitalizm to samo zło, więc łatwo się domyślić, że
chodzi tu o konflikt między uprzywilejowanymi i uciskanymi grupami społecznymi



-teoria naznaczania : traktuje dewiację jako niezdolność do skategoryzowania pewnych działań jako stosownych bądź
niestosownych



•dewiacja pierwotna-ktoś popełnia czyn dewiacyjny, ale za dewianta się nie uważa, a opinia publiczna też tego nie dostrzega



•dewiacja wtórna- publiczne naznaczenie kogoś jako dewianta; stygmat, który zmienia widzenie siebie przez daną jednostkę i
zmusza ją niejako do kontynuowania tej „dewiacyjnej kariery”

Socjologiczne wyjaśnienia przyczyn dewiacji: perspektywa funkcjonalistyczna (przykład: teoria anomii społecznej R. Mertona),

perspektywa interakcjonistyczna (przykłady: teoria zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda, teoria społecznego naznaczania, w tym:

pojęcie kariery dewiacyjnej), perspektywa konfliktowa, perspektywa teorii kontroli (teoria wybitych okien, „zero tolerancji”).

9.6 Socjologiczne wyjaśnienia przyczyn dewiacji:

DEWIACJA – naruszenie norm społecznych uznanych i sankcjonowanych (przez odrzucenie społeczne lub reguły prawne). Dewiantem jest
ten, kogo wartości i zachowania odbiegają od norm społeczeństwa lub grupy społecznej, do której należy

•perspektywa funkcjonalistyczna (przykład: teoria anomii społecznej R. Mertona): przestępczość i dewiacja wynikają z napięć
strukturalnych. Jeżeli cele jednostki postawione są zbyt wysoko i nie może ona spełnić tych aspiracji za pomocą dostępnych
środków, rodzi się zachowanie dewiacyjne.



Wg Mertona jedną z form dewiacji jest dobrowolna marginalizacja, czyli fakt pozostawania jednostki poza grupą lub pewnej
grupy na marginesie społeczeństwa.



•perspektywa interakcjonistyczna (przykłady: teoria zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda, teoria społecznego
naznaczania) -prekursor tego kierunku (t.społ. naznaczenia) – E. Lemert – twierdzi, że dewiacja jest wynikiem reakcji społecznej,
która również określa częstotliwość występowania i charakter dewiacji.



•perspektywa konfliktowa - dewiacja jest świadomym wyborem, często natury politycznej. Dewiacja dotyczy wszystkich
warstw społeczeństwa i należy ją rozumieć w kontekście nierówności i konfliktów pomiędzy interesami różnych grup
społecznych.



•perspektywa teorii kontroli („zero tolerancji”) - dewiacja jest wynikiem zachowania równowagi między impulsami, które
skłaniają do dokonania czynu przestępczego a mechanizmami kontroli społecznej powstrzymującymi od takich czynów.
Warunkiem ochrony przed dewiacją jest silna integracja grupy.

Pozytywne funkcje dewiacji w perspektywie funkcjonalistycznej.



-potwierdzają normy i wartości kulturowe



-społ. określa granice tolerancji



-reakcje na dewiacje umacnia ludzką wspólnotę



umacniają tendencję do zmian społecznych, uławiają określenie kierunków modernizacji społeczeństwa

6*

7.

Socjologiczne wyjaśnienia przyczyn dewiacji: perspektywa funkcjonalistyczna (przykład: teoria anomii społecznej R. Mertona),

perspektywa interakcjonistyczna (przykłady: teoria zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda, teoria społecznego naznaczania, w tym:
pojęcie kariery dewiacyjnej), perspektywa konfliktowa, perspektywa teorii kontroli (teoria wybitych okien, „zero tolerancji”).

R.Merton- dewiacja nie jest u niego synonimem pojęcia 'patologia społ.', oznacza odstępstwo od społecznie przyjętych w danym
społeczeństwie wartości; anomia społeczna- sytuacja, w której społecznie zaakceptowanych wartości nie można osiągnąć za pomocą
społecznie zaakceptowanych środków. 5 sposobów adaptacji do sytuacji anomijnej: konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie,
bunt.

- teoria zróżnicowanych powiązań, teza, że jednostki uczą się norm i zachowań dewiacyjnych w toku socjalizacji.

- teoria społecznego naznaczenia- teza, że dewiantów wskazują społeczeństwa i grupy społeczne wchodzące w jego skład. kryteria
naznaczanie są względnie płynne, miejsce, czas, kultura, itd. E Lemert rozróżnił 2 dewiacje: pierwotną-nieakceptowane społecznie
zachowania jednostki, które nie zostały zauważone przez otoczenie; wtórną- środowisko społeczne zauważa zachowania dewiacyjne i
uznaje je za przekraczające granice akceptowanej normalności.

-kariera dewiacyjna- gdy jednostka 'dewiacyjna' szuka akceptacji i oparcia u jednostek podobnych do siebie,, poprzez mechanizm
racjonalizacji stopniowo przebudowuje obraz samego siebie.

-konfliktowa- ludzie uprzywilejowani w społ. określają dewiacje tak, aby służyło to im interesom; stanowienie prawa we
współczesnych społ to próba narzucenia innym swojej moralności; prawo stabilizuje nierówności społeczne, wg. Giddensa organy
ścigania skupiają się na zwalczaniu przestępczości słabszych członków społ.

-kontroli- dewiacje i przestępczość mają tendencji narastającą tam gdzie mechanizmy kontroli społecznej tworzą presję zbyt słabą, aby
neutralizować impulsy skłaniające do zachowań dewiacyjnych; ludzie działają racjonalnie.

wybite okna- istnieje bezpośredni związek między nieporządnym widokiem otoczenia, brudem, takimi jak tytułowe wybite okna, a
faktycznie popełnianymi przestępstwami.

-zero tol.- zachowanie porządku i kontroli jest kluczem do ograniczenia zachowań dewiacyjnych; bezwzględny nadzór i karanie za
najdrobniejsze wykroczenie przeciw porządkowi publicznemu

IX

1Argumenty za i przeciw stratyfikacji. Czy stratyfikacja jest z zasady dobra lub zła?

Argumenty za



Występuje ona we wszystkich znanych społeczeństwach, co świadczy o tym, że jest potrzebna jako element organizacji

społeczeństwa, w tym jako istotny czynnik motywacyjny.



Sprzyja prawidłowej alokacji talentów i zasobów, a także rozwojowi społecznemu w ogóle



Jest sprawiedliwa, bo tylko nierówny podział jest sprawiedliwy



Większość społeczeństwa podziela wartości i przekonania podtrzymujące stratyfikację społeczną

Przeciw:



Akceptacja nierówności społecznych, zwłaszcza w dostępie do dóbr, zależy od przyjętej koncepcji natury człowieka. Jest

trudniejsza, gdy założy się, że człowieka motywują nie korzyści materialne a dążenie do samorealizacji i dobra wspólnego.



Uprzywilejowanie w dostępie do wysoko cenionych wartości zależy od funkcjonalnej ważności pozycji, jednak obejmowanie tych

pozycji opiera się przede wszystkim na mechanizmach ich społecznego przypisania, czyli dziedziczenia



Trwałość warstw, czyli mała ruchliwość pionowa, i zbyt duże zróżnicowanie, sprzyjają interesom części społeczeństwa, powodują

konflikty, obniżają odczuwaną przez większość obywateli jakość życia.



Nadmierne nierówności niszczą system motywacyjny, stają się podłożem anomii społecznej



Zagrażają także demokracji, sprzyjają powstawaniu struktury oligarchicznej



Wymuszona przez system koncentracja na walce o indywidualne korzyści (podział łupów) nie sprzyja postępowi społecznemu

Ruchliwość/mobilność społeczna. Na czym polega to zjawisko?



Ruchliwość/mobilność społeczna to proces prowadzący do zmiany miejsca jednostki lub grupy w hierarchicznym układzie pozycji

społecznych w zbiorowości lub społeczeństwie



Przebiega w relacji do względnie stałej lub zmieniającej się struktury i hierarchii społecznej

Struktura klasowa społeczeństwa Stanów Zjednoczonych, model D. Rossidesa.



Klasa wyższa (1-3%)



Klasa wyższa średnia (10%)



Klasa niższa średnia (30%)



Klasa robotnicza (40%)



Klasa niższa (20%)