Przebarwienia skóry

Zaburzenia barwnikowe skóry są problemem nie tylko kosmetycznym, ale również

terapeutycznym. Zmiany zabarwienia skóry mogą być niewielkie lub zajmować rozległe

powierzchnie skóry. Przede wszystkim nieładnie wyglądają, ale mogą także być objawem

groźnych schorzeń. Ze względu na częstą lokalizację na skórze odsłoniętej (

twarz

, grzbiety

dłoni) zaburzenia barwnikowe stanowią problem psychologiczny i kosmetyczny.

Melanina – barwnik odpowiedzialny za kolor skóry

Jak wiadomo kolor skóry jest związany głównie z obecnością znajdującego się w niej barwnika –
melaniny. Powstaje on z tyrozyny w wyniku licznych reakcji chemicznych. Enzymem, który jest
odpowiedzialny za przekształcenia prowadzące do powstania melaniny, jest tyrozynaza. Jednym z
bezpośrednich czynników aktywujących tyrozynazę są jony miedzi.

Precyzyjnie rzecz ujmując, melanina jest rozproszona w wypustkach melanocytów w postaci
ziarnistości zwanych melanosomami. Melanocyt zawiera zmienną liczbę melanosomów – może ich
być mniej lub więcej. Barwa skóry zależy głównie od aktywności melanocytów, czyli od ilości
wytwarzanych ziaren melaniny.

Ilość melanocytów w poszczególnych okolicach ciała różni się. Najwięcej występuje w okolicy
narządów płciowych (ponad 2000 na cm2 skóry), znaczna ich ilość znajduje się także w skórze
policzków (około 1200-1300 na cm2).

Melanina zawiera dwa barwniki: eumelaninę (brązowo-czarny barwnik) i feomelaninę (czerwono-
żółty barwnik). Ich działanie różni się: eumelanina zmniejsza penetrację promieniowania
słonecznego przez naskórek, a także posiada zdolność zmiatania wolnych rodników. Działa
fotoprotekcyjne. Natomiast feomelanina jest fotolabilna, potencjalnie fototoksyczna i może
uszkadzać kwas dezoksyrybonukleinowy (DNA).

Co wpływa na wytwarzanie melaniny?

Szereg czynników zewnętrznych może osłabiać lub nasilać melanogenezę. Aktywująco na ten
proces wpływa promienie ultrafioletowe (UV), stany zapalne skóry, pewne metale (miedź, żelazo),
niektóre hormony np. hormon przysadki mózgowej (MSH – melanocyte stimulating hormon),
hormony płciowe (głównie estrogeny) i inne. W powstawaniu przebarwień najczęściej zasadniczy
udział ma promieniowanie UV zawarte w promieniowaniu słonecznym oraz emitowane przez
sztuczne źródła światła, wśród których najczęstsze to solaria, wykorzystywane głównie do
uzyskania opalenizny.

Często

powtarzane seanse naświetlań promieniowaniem UV, zarówno tym

pochodzącym z naturalnego źródła, słońca, jak i ze sztucznych, np. kabin solaryjnych, powodują
szybkie pojawienie się licznych przebarwień skóry.

Nadmiar melaniny, czyli przebarwienia

Zaburzenia barwnikowe mogą być pochodzenia endo- i egzogennego. Można wyróżnić
odbarwienia, czyli obszary skóry pozbawione barwnika oraz przebarwienia. Przebarwienia skóry to
złogi melaniny, występujące wyłącznie w naskórku lub w naskórku i skórze właściwej. Są to
głównie piegi (ephelides), plany soczewicowate (lentigines) oraz ostuda (melasma, chloasma).

Piegi to kilkunastomilimetrowe jasnobrunatne lub ciemnobrunatne drobne plamy zlokalizowane na
skórze osłoniętej – głównie na twarzy, ale także na grzbietach rąk i na przedramionach. Powstają
pod wpływem przyspieszonego procesu melanogenezy. Występują przede wszystkim u osób z
pierwszym typem skóry, czyli z bardzo jasną karnacją. Zabarwienie piegów nasila się pod
wpływem działania promieniowania słonecznego. W leczeniu piegów stosowane są preparaty
odbarwiające, np. hydrochinon, i złuszczające.

Plamy soczewicowate są to plamy nieregularnego kształtu, o zabarwieniu jasno- lub
ciemnobrązowym. W ich obrębie występuje zwiększona liczba melanocytów i zwiększona synteza
melaniny. Przyczyną tych zmian mogą być ostre oparzenia słoneczne skóry. Plamy soczewicowate
na skórze twarzy i grzbietów rąk u osób starszych mają związek z wielokrotną ekspozycją na
działanie słońca (lentigines solaris), a także z często stosowaną fotochemoterapią (PUVA) w celach
leczniczych.

Ostuda jest nabytym zaburzeniem barwnikowym skóry, występującym głównie u

kobiet

. Klinicznie

jest to plama nieregularnego kształtu, o barwie od jasno- do ciemnobrązowej. Lokalizuje się na
skórze eksponowanej na działanie słońca. Zmiany są na ogół symetryczne. Występują na czole,
skroniach, policzkach, nad górną wargą. W obrębie przebarwień tego typu stwierdzono zwiększoną
ilość melaniny, melanocytów i melanosomów oraz zwiększoną syntezę tyrozynazy.

Patogeneza tego przebarwienia nie jest dokładnie poznana. Uważa się, że wpływ na jej rozwój mają
promieniowanie słoneczne oraz szereg innych czynników: genetyczne, hormonalne, dysfunkcje
tarczycy, używanie pewnych kosmetyków oraz niektórych

leków

, przede wszystkim o działaniu

fotouczulającym i przeciwpadaczkowym.

O związku czynników hormonalnych z występowaniem ostudy świadczą dane, że pojawia się ona u
około 30% kobiet stosujących doustne środki antykoncepcyjne, a zaburzenia czynności
hormonalnej tarczycy stwierdzano czterokrotnie częściej u osób z ostudą niż u tych, u których
ostuda nie występowała.

Innym rodzajem zmian barwnikowych skóry są zmiany związane z uprzednio toczącym się
procesem zapalnym – ostrym lub przewlekłym. Obserwuje się je jako następstwo m.in. zapalnych
wykwitów trądzikowych. Występują w miejscach, gdzie wcześniej były umiejscowione zmiany
trądzikowe, niektóre wysypki skórne, oparzenia słoneczne lub urazy.

Bardzo istotną grupą zaburzeń barwnikowych skóry są przebarwienia polekowe. Stanowią około
10-20% wszystkich przypadków nabytych przebarwień skóry. Mogą być spowodowane przez leki o
różnej budowie chemicznej i różnym działaniu farmakologicznym, np. tetracykliny (minocyklina,
doksycyklina) czy niesteroidowe leki przeciwzapalne (paracetamol, salicylany). Zmiany
barwnikowe skóry mogą występować również w związku ze stosowaniem leków
przeciwmalarycznych, leków cytotoksycznych (np. hydroksymocznik, fluorouracyl), leków
psychotropowych (fenotiazyny, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne), leków kardiologicznych
(amiodaron) i innych. Pacjenci niejednokrotnie stosują kilka leków równocześnie i wówczas
ustalenie przyczyny zmiany zabarwienia skóry nie jest łatwe.

Przebarwienia powstające pod wpływem interakcji kilku czynników

Bardzo często przebarwienia powstają pod wpływem interakcji dwóch lub więcej czynników.
Przeważnie jednym z nich jest promieniowanie słoneczne. Ekspozycja na działanie promieniowania
słonecznego czy ultrafioletu emitowanego przez sztuczne źródła tego promieniowania w czasie, gdy
pacjent przyjmuje leki, w istotny sposób przyczynia się do wystąpienia różnego rodzaju zmian
barwnikowych skóry.

Należy też wspomnieć o zmianach w postaci pasmowato lub siateczkowato ułożonych brązowych
przebarwień skóry, głównie dekoltu i bocznych powierzchni szyi, związanych ze stosowaniem
bezpośrednio na skórę perfum lub wody kolońskiej zawierających bergapten oraz równoczesnego
działania promieniowania słonecznego. Zmiany te określane są jako Berlocque dermatitis.
Podobnie, w wyniku kontaktu skóry z roślinami zawierającymi psoraleny i działania
promieniowania słonecznego dochodzi do reakcji fototoksycznej i w następstwie tego do powstania
ciemnych przebarwień skóry, utrzymujących się przez wiele miesięcy.

Co sprzyja powstawaniu przebarwień?
• Promieniowanie UV
• Stosowanie niektórych leków, m.in. hormonów
• Kosmetyki z substancjami fotouczulającymi
• Niektóre metale (np. miedź, żelazo, złoto, srebro)
• Ciąża
• Okres menopauzy
• Zmiany zapalne skóry (np. trądzik)
• Choroby wątroby

Zwalczanie przebarwień

Spośród czynników powodujących powstawanie przebarwień najważniejszą rolę w przypisuje się
promieniowaniu słonecznemu. Dlatego bardzo istotna jest odpowiednia ochrona przed jego
działaniem, polegająca na stosowaniu preparatów fotoprotekcyjnych (światłoochronnych),
zwłaszcza takich, które zawierają w składzie dwutlenek tytanu lub tlenek cynku, oraz poprzez
unikanie ekspozycji na działanie promieniowania słonecznego lub UV emitowanego przez sztuczne
źródła tego promieniowania. W leczeniu mają zastosowanie preparaty o działaniu
hipopigmentacyjnym (np. hydrochinon, kwas glikolowy, kwas kojowy, azelainowy, tretinoina),
pilingi chemiczne (np. z kwasem glikolowym), terapia laserowa (laser CO2), a także dermabrazja.

W walce z przebarwieniami stosuje się kuracje dermatologiczne przeprowadzane pod kontrolą
lekarską. Jest także szereg kosmetyków, które pomagają w usuwaniu przebarwień dzięki zawartości
substancji wpływających na melanogenezę, a konkretnie hamujących proces powstawania
przebarwień – czyli uniemożliwiających aktywację tyrozynazy i hamujących działanie aktywnej
tyrozynazy – oraz rozjaśniających już istniejące przebarwienia. Powinny być to preparaty
przebadane dermatologiczne i sprawdzone pod kątem bezpieczeństwa stosowania. Najważniejszym
jednak czynnikiem zapobiegającym przebarwieniom i pozwalającym na efektywną ich kurację jest
ochrona przed promieniowaniem UV, polegająca na unikaniu słońca i solarium oraz regularnym,
całorocznym stosowaniu preparatów z filtrami UV.

NIEBEZPIECZNE PRZEBARWIENIA

Zespół znamion dysplastycznych

Od opisanych powyżej zaburzeń barwnikowych należy odróżnić znamiona dysplatyczne (zespół
znamion dysplastycznych) ze względu na odmienne postępowanie profilaktyczne i lecznicze. W
przeciwieństwie do znamion zwykłych, są one liczne i większe (5-15 mm), mają nieregularne
obrysy i niejednolite zabarwienie, mogą być płaskie lub nierównomiernie wyniosłe. Są
zlokalizowane głównie na skórze owłosionej głowy. Ze znamienia dysplastycznego może rozwinąć
się czerniak złośliwy. Osoby z tym rodzajem znamion muszą być objęte regularną kontrolą
dermatologiczną i poinformowane o konieczności zgłoszenia się do lekarza w przypadku
zauważenia jakichkolwiek zmian w obrębie znamienia lub wokół niego. Opalanie się jest
bezwzględnie przeciwwskazane.
Melanocyty są również punktem wyjścia czerniaka złośliwego (Melanoma malignum). W rozwoju
tego nowotworu bardzo ważny udział ma promieniowanie słoneczne, a także promienie UV
emitowane przez sztuczne źródła światła. Czerniak może się wywodzić z plamy soczewicowatej
złośliwej tj. o nieregularnym kształcie i nierównomiernym rozmieszczeniu barwnika (Lentigo
maligna melanoma). Objawem zezłośliwienia są wyczuwalne guzki w obrębie plamy. Ten typ
czerniaka częściej występuje u osób w starszym wieku i lokalizuje się głównie w obrębie skóry
odsłoniętej. Z plam soczewicowatych wywodzi się również czerniak umiejscowiony na kończynach
dolnych – (Melanoma acro-lentiginosum).
Inny typ czerniaka – czerniak szerzący się powierzchownie (Superficial spreading melanoma)
rozwija się zazwyczaj ze znamion barwnikowych i występuje w 60-70% przypadków. Również
czerniak guzkowy (Nodular melanoma) może się rozwijać ze znamion barwnikowych.

Stanisława Bielecka-Grzela, Adam Klimowicz

Samodzielna Pracownia Farmakoterapii Dermatologicznej

Katedry Chorób Skórnych i Wenerycznych

Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie

www.stres.o7.pl