II CR 178/64

• Orzeczenie wydane 24 kwietnia 1964

WYROK z dnia 24 kwietnia 1964 r. (II CR
178/64)

Przepis art. 45 § 1 pr. rzecz, wyłącza dopuszczalność przeniesienia własności
nieruchomości dla zabezpieczenia wierzytelności. Umowa taka bowiem, wobec
obowiązku nabywcy przeniesienia – z chwilą zapłaty wierzytelności – własności
nieruchomości z powrotem na nabywcę, prowadziłaby w istocie do sprzecznego z tym
przepisem przeniesienia własności z zastrzeżeniem warunku i terminu.

Przewodniczący: sędzia J. Ignatowicz. Sędziowie: H. Dąbrowski (sprawozdawca), J.
Policzkiewicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Tadeusza S. i Anny S. przeciwko Franciszkowi P. o
uznanie za nieważną umowy przeniesienia własności nieruchomości, na skutek rewizji
pozwanego od wyroku Sądu Powiatowego w Nowym Sączu z dnia 26 lutego 1963 r. i ”w
związku z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia dzisiejszego

rewizję oddalił.

Uzasadnienie

Powodowie Tadeusz i Anna S. wnieśli: o uznanie przez Sąd, że sporządzona w formie aktu
notarialnego w dniu 14.XI.1960 r. w Państwowym Biurze Notarialnym w Brzesku za Nr rep.
A 5797/60 umowa, na podstawie której sprzedali oni pozwanemu w Nowym Sączu przy ul.
Matejki 45b kw Nowy Sącz 8082 i przenieśli na pozwanego własność tej nieruchomości, jest
nieważna i pozbawiona skutków prawnych; o zobowiązanie pozwanego do złożenia w formie
prawem przewidzianej deklaracji wymaganej do wpisu prawa własności tej nieruchomości w
miejsce pozwanego na rzecz powodów, z tym zastrzeżeniem, że w razie nie-sporządzenia
przez pozwanego takiej deklaracji wpis ten nastąpi z mocy wyroku.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Powiatowy powództwo uwzględnił. Na podstawie niespornych
twierdzeń stron Sąd ustalił, że wymieniony akt notarialny stwierdza czynność pozorną. W
rzeczywistości bowiem wskazany akt notarialny został sporządzony w celu zabezpieczenia
pożyczki udzielonej poprzednio przez pozwanego powodom na koszty budowy domu
wzniesionego przez nich na ich nieruchomości. Pozwany jest w posiadaniu podpisanych przez
powodów weksli i innych obligów, które zabezpieczają jego pretensję. Sąd Powiatowy uznał,
że wymieniony akt notarialny jest z mocy art. 41 § 1 i 70 § 1 p.o.p.c. nieważny.

W związku z rewizją pozwanego od powyższego wyroku Sąd Wojewódzki w Krakowie
przedstawił Sądowi Najwyższemu w trybie

art. 388 § 1

k.p.c. do rozstrzygnięcia następujące

zagadnienie prawne: „Czy dopuszczalne jest powiernicze przeniesienie własności
nieruchomości na zabezpieczenie wierzytelności?”

Sąd Najwyższy, przejąwszy sprawę na podstawie powyższego przepisu do rozpoznania we
własnym zakresie, zważył, co następuje:

W uchwale Całej Izby Cywilnej z dnia 21.VII.1954 r.

I CO 22/54

(OSN 1955, poz. 1) Sąd

Najwyższy wyjaśnił, że pozorność czynności prawnej stwierdzonej dokumentami może być
udowodniona za pomocą zeznań świadków i przesłuchania stron również między
uczestnikami tej czynności. Przeprowadzenie tych dowodów nie jest konieczne, jeżeli w
sprawie między uczestnikami czynności stwierdzonej dokumentem oświadczenia stron są
zgodne co do tego, że dokument stwierdza czynność pozorną. Taka właśnie sytuacja zachodzi
w niniejszej sprawie.

Między stronami jest bowiem niesporne (

art. 238 § 1

i

2

k.p.c.)– zresztą pozwany przyznał to

wyraźnie w odpowiedzi na pozew (k. 10) – że wyżej wymieniony akt notarialny nie miał na
celu ostatecznego przewłaszczenia nieruchomości, lecz zgodnie z rzeczywistą wolą stron
został sporządzony jedynie dla zabezpieczenia wierzytelności pozwanego z tytułu pożyczek
uprzednio udzielonych przez niego powodom na koszty budowy domu wzniesionego przez
nich na ich nieruchomości, przy czym z chwilą zapłaty wierzytelności pozwany miał
przenieść własność nieruchomości z powrotem na powodów.

W uchwale Całej Izby Cywilnej z dnia 10.V.1948 r. (Pręż. 18/48 – Zb.O. 1948, poz. 58) Sąd
Najwyższy wyjaśnił, że zabezpieczenie wierzytelności przez przeniesienie na wierzyciela
prawa własności rzeczy ruchomej – z jednoczesnym ustanowieniem zobowiązania
wierzyciela do korzystania z prawa własności tylko w granicach umowy stron – jest
dopuszczalne.

Inaczej jednak przedstawia się sytuacja, gdy chodzi o nieruchomości. W myśl bowiem art. 45
§ 1 pr. rzecz, przeniesienie własności nieruchomości nie może nastąpić z zastrzeżeniem
warunku lub terminu. Przepis powyższy wyłącza zatem dopuszczalność przeniesienia
własności nieruchomości dla zabezpieczenia wierzytelności. Umowa taka bowiem, wobec
obowiązku nabywcy przeniesienia z chwilą zapłaty wierzytelności – własności nieruchomości
z powrotem na nabywcę, prowadziłoby w istocie do sprzecznego z przepisem art. 45 § 1 pr.
rzecz, przeniesienia własności z zastrzeżeniem warunku i terminu. Usprawiedliwiona jest
zatem ocena, że przeniesienie własności nieruchomości w celu zabezpieczenia wierzytelności
jest z mocy art. 41 § 1 i 70 § 1 p.o.p.c. w związku z

art. 45 § 1

pr. rzecz, i 55 k.z. nieważne.

Należy ubocznie zauważyć, że za dopuszczalnością takich umów nie przemawiają względy
obrotu gospodarczego wobec możliwości zabezpieczenia udzielonego właścicielowi
nieruchomości kredytu przez ustanowienie przezeń na rzecz wierzyciela hipoteki.

Skoro więc wymieniony akt notarialny z 14.XI.1960 r. stwierdza czynność pozorną i pokrywa
inną, rzeczywiście dokonaną przez strony czynność prawną, która jest nieważna z wyżej
przytoczonych przyczyn, to Sąd Powiatowy prawidłowo uznał, że powyższy akt notarialny
jest nieważny.

Sąd Najwyższy zatem z mocy art. 383 rewizję, jako nieuzasadnioną, z mocy

art. 383

k.p.c.

oddalił.