Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Przekształcanie przestrzeni przyrodniczej Ziemi przez

człowieka.

Temat 1: Kierunki antropopresji.

Antropopresja to ogół działań człowieka mających wpływ na środowisko przyrodnicze.
Antropopresja może być scharakteryzowana poprzez różną skalę intensywności
i zasięgu przestrzennego, co ma najczęściej aspekt negatywny np.: hałas,
zanieczyszczenie powietrza i wód, wyrąb lasów, wypas nadmiernej liczby zwierząt.
Czynniki antropopresji – różne formy działalności człowieka w środowisku np.:
zabudowania, uprawa gleby, przemysł, komunikacja, hodowla, turystyka i inne.
Rodzaje antropopresji – konkretne oddziaływania człowieka na środowisko np.:
zanieczyszczenie wody, emisja hałasu, zaśmiecanie, wycinanie lasu, emisja
zanieczyszczeń powietrza.
Skutkami antropopresji są rozmaite przemiany środowiska, zwane ogólnie jego
degradacją np.: zatrucie wody, wyjałowienie gleby, zniszczenie pokrywy roślinnej.
Innymi efektami antropopresji może być np. zaburzenie funkcjonowania stad zwierząt.
Aby temu zapobiegać stosuje się:
ochronę środowiska w postaci zakładania parków narodowych, rezerwatów,
oczyszczania środowiska, umiejętne gospodarowanie np. zalesianie, rekultywacja,
racjonalne użytkowanie gleb.

Wpływ rozwoju rolnictwa na środowisko przyrodnicze.

Rozwój

rolnictwa

jest uwarunkowany warunkami środowiska przyrodniczego.

Z powodu wzrostu liczby ludności na świecie oraz ciągle rosnących potrzeb rolnictwo
wkracza na coraz większe obszary, głownie leśne. Grozi to zachwianiem równowagi
ekosystemów naturalnych. W Polsce ekspansja rolnicza nie jest już tak intensywna,
na wielu obszarach na wschodzie i zachodzie następuje proces ponownego zalesiania
obszarów. Intensywna

produkcja

rolna niesie za sobą inne zagrożenia. Wśród nich

najgroźniejsze są skutki uboczne wynikające z stosowania wszelkiego rodzaju

nawozów

sztucznych

i

środków

owadobójczych,

chwastobójczych,

równie

niekorzystny wpływ szczególnie na gleby ma zastosowanie maszyn rolniczych na
polach uprawnych. Powodują one przedostawanie się do gleb zanieczyszczeń, a także
zmiany struktury gleby. Przenikające do gleb zanieczyszczenia przedostają się
następnie do wód lub rozprzestrzeniane są przez

wiatr

na inne obszary. Największą

szkodliwość stanowią zanieczyszczenia przedostające się od wód, stanowią one
poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego. Na wielu obszarach są one
większym zagrożeniem niż skutki działalności przemysłowej. Używanie środków
chemicznych wzrosło w ostatnim czasie również w produkcji hodowlanej. Stosuje się
ją głównie po to by w krótkim czasie uzyskać jak największy wzrost danego

produktu

,

wpływa to jednak niekorzystnie na jakość, walory smakowe danego produktu.
W wielu przypadkach powodują one pogorszenie wartości odżywczej i niekorzystnie

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

wpływają na zdrowie człowieka. Nawet stosowanie środków chemicznych nowej
generacji, które są substancjami wieloskładnikowymi powoduje uboczne skutki.
Wielu rolników i specjalistów stawia sobie pytanie, jak zwiększyć produkcje rolniczą,
nie powodując jednocześnie strat w środowisku, a także zachowując ich naturalne
walory odżywcze. Rozwiązaniem może być przestawienie się na rolnictwo ekologiczne
wykorzystujące i bazujące na naturalnych nawozach takich jak: obornik, kompost,
torf, węgiel brunatny, rośliny nawozowe. Zwalczanie szkodników wykorzystując do
tego ekologiczne metody m.in. wzrost populacji ptaków na terenie zagrożonym
szkodnikami. Rolnictwo ekologiczne staje się coraz bardziej popularne szczególnie
w krajach Europy Zachodniej. Główną przeszkodą w stosowaniu ekologicznego
rolnictwa są koszty jakie potrzebne są na tego typu metody.
W Polsce nawozy sztuczne i środki chemiczne są stosowane na bardzo duża skalę
w ostatnich latach nastąpiła niewielka tendencja spadkowa. Podejmuje się działania
zmierzające do poprawy jakości

polskiego

rolnictwa, ograniczenia sztucznych

nawozów.

Globalne i regionalne problemy z wodą.

Zużycie

wody

Mieszkańcy miast w krajach rozwiniętych zużywają blisko 50 razy więcej wody niż
mieszkańcy wiosek w krajach rozwijających się. W większości nowoczesnych toalet
za każdym spłukiwaniem zużywa się przynajmniej 5 litrów wody, która jest zazwyczaj
nadająca się do picia. Jest to tyle, ile część ludzi w krajach rozwijających się zużywa
na wszystkie codzienne potrzeby. Miliony kobiet i dzieci chodzą po kilka godzin
każdego dnia, żeby przynieść te kilka litrów wody, które są im potrzebne.
Do roku 2025 trzeba będzie zaspokoić potrzeby dodatkowych 5 miliardów ludzi
w dostępie do wody pitnej. Pomiędzy rokiem 1900 a 1995 zapotrzebowanie na wodę
wzrosło 6-krotnie, przekraczając następujący w tym samym czasie przyrost populacji
dwukrotnie. Do roku 2025 roczna średnia ilość dostępnej świeżej wody na głowę
mieszkańca Ziemi zmniejszy się z 7,3 tysiąca metrów sześciennych w 1995 roku do
4,8 tysiąca metrów sześciennych. Konsumpcja wody rośnie nie tylko ze względu na
przyrost populacji ludzkiej, ale także rozwój rolnictwa (rolnictwo zużywa 87% całej
konsumowanej wody), przemysłu oraz rosnące zżycie wody w urządzeniach
sanitarnych.
Udowodnienie groźby deficytu wody w przyrodzie jest utrudnione ze względu na
zmiany w nasileniu się różnych procesów zachodzących w cyklu hydrologicznym,
zarówno w czasie jak i przestrzeni. Przykładem może być duża zmienność sumy
opadów z miesiąca na miesiąc, czy z roku na rok. Zaburzenia w cyklu hydrologicznym
na skutek antropopresji dostrzec można dopiero wtedy, gdy przewyższają one
naturalne sezonowe czy wieloletnie zmiany. Człowiek przyczyniając się do degradacji
wód poprzez ich zanieczyszczanie, uszczupla w znaczący sposób i tak skąpe zasoby
wodne nadające się do eksploatacji.
Zanieczyszczenie wody jest odpowiedzialne za śmierć co roku 25 milionów ludzi,
a ponad połowa wszystkich chorób przenoszona jest przez wodę. Łatwo jest
przyjmować stałe zaopatrzenie w wodę jako fakt oczywisty, ale bez niego zdrowie
ludzkie byłoby zagrożone, a nawet mogłoby przestać istnieć życie ludzkie na Ziemi.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Nawadnianie gleby wykorzystywanie wody w przemyśle papierniczym i chemicznym
pochłania ogromną jej ilość. Jednak kraje rozwinięte poddają recyklingowi
zaskakująco dużo wody. Ponad wody używanej w domach i fabrykach zostaje
oczyszczone i może wrócić do rzek, skąd znów ją pobieramy, oczyszczamy i ponownie
używamy.
Na świecie zapotrzebowanie na wodę wzrasta, a działalność ludzka w wielu regionach
sprzyja jej nadmiernemu poborowi. Woda z wód powierzchniowych uzupełniana jest
wodą wydobywaną z głębin ziemi, czasem przy użyciu tradycyjnych studni, kiedy
indziej zaś za pomocą nowoczesnych stacji pomp głębinowych. I chociaż
wydobywanie wody bywa drogie, źródła jej wyczerpują szybciej niż może uzupełnić je
natura. Mogą minąć setki, a nawet tysiące lat, zanim woda zgromadzi się ponownie w
wyczerpanych źródłach.

Wpływ rozwoju przemysłu na środowisko.

W życiu codziennym wciąż stykamy się z różnymi typami zanieczyszczeń środowiska.
Degradacji ulegają wszystkie sfery ziemi tj. litosfera, hydrosfera, atmosfera oraz
biosfera.

Zanieczyszczenie powietrza.

Zanieczyszczenia powietrza to wszystkie substancje gazowe, stałe lub ciekłe,
znajdujące się w powietrzu w ilościach większych niż ich średnie zawartości. Mogą
dotrzeć wszędzie i nie dają się ograniczyć do określonego obszaru, tak jak można
często to uczynić w odniesieniu do zanieczyszczeń wód lub gleb. W powietrzu
atmosferycznym zanieczyszczenia mogą się rozprzestrzeniać na wielkie odległości
i skażać środowisko w zupełnie nieoczekiwanych miejscach. Najpoważniejszym
źródłem emisji zanieczyszczeń pyłowych jest przemysł paliwowo-energetyczny,
a w tym zwłaszcza przemysł elektroenergetyczny i ciepłowniczy, przy czym są to
prawie wyłącznie popioły lotne. Istotny jest również udział metalurgii żelaza i stali,
z czego ponad połowę stanowią pyły metalurgiczne. Emisje pyłów powoduje również
przemysł chemiczny, głównie nieorganicznych, nawozów sztucznych i tworzyw
sztucznych oraz przemysł materiałów budowlanych, głównie przemysł cementowy.
Źródła

zanieczyszczeń

atmosfery

możemy

podzielić

na

dwa

rodzaje:

a) naturalne - wybuchy wulkanów (gazy, dwutlenek węgla, dwutlenek siarki i inne),
pożary lasów i stepów, rozkład cząstek organicznych, pyłki kwiatowe, bakterie oraz
drobnoustroje.
b) antropogeniczne (sztuczne) - przemysł (zwłaszcza wydobywczy, chemiczny,
spożywczy, papierniczy, rafineryjny), komunikacja, rolnictwo i gospodarka
komunalna.
Źródła emisji zanieczyszczeń do atmosfery:

a) punktowe - są to głównie duże zakłady przemysłowe emitujące pyły,

dwutlenek siarki, tlenek azotu, tlenek węgla, metale ciężkie.

b) powierzchniowe (rozproszone) - są to paleniska domowe, lokalne kotłownie,

niewielkie zakłady przemysłowe emitujące głównie pyły, dwutlenek siarki.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

c) liniowe - są to głównie zanieczyszczenia komunikacyjne odpowiedzialne za
emisję tlenków azotu, tlenków węgla, metali ciężkich (głównie ołów).

Zanieczyszczenia gleb.

Gleba jest jednym z najcenniejszych zasobów Ziemi. Od niej zależy życie roślin,
istnienie zwierząt i ludzi. Powstaje w procesie glebotwórczym. Na powstanie 1cm
warstwy gleby potrzeba ok. 100 lat. Zanieczyszczeniami gleb i gruntów są wszelkie
związki chemiczne i pierwiastki promieniotwórcze, a także mikroorganizmy, które
występują w glebach w zwiększonych ilościach. Największe ilości zanieczyszczeń
przedostają się do gleb i gruntów wraz ze ściekami, pyłami oraz stałymi i ciekłymi
odpadami wytwarzanymi przez przemysł. Zawierają one najczęściej metale ciężkie
oraz sole. Przemysł wydobywczy wytwarza olbrzymie ilości silnie zasolonych wód
kopalnianych. Wiele zakładów przemysłowych (np. huty, cementownie, elektrownie,
ośrodki przemysłu chemicznego) emituje do atmosfery szkodliwe gazy i pyły, które
następnie,

na

skutek

depozycji

z

powietrza

zanieczyszczają

gleby.

Do najbardziej rozpowszechnionych zanieczyszczeń gleb i gruntów zaliczamy:
a)związki organiczne - pestycydy, detergenty
b)metale ciężkie - ołów, miedź, rtęć, kadm, arsen i inne
c) sole - azotany, siarczany, chlorki

Zanieczyszczenia wody.

Zanieczyszczeniami

wód

określamy

wszelkie

substancje

chemiczne

oraz

mikroorganizmy, które występują w wodach naturalnych, nie będąc ich naturalnymi
składnikami lub będąc, nimi - występują w zwiększonych ilościach. Do zanieczyszczeń
wód zaliczamy również wody podgrzane - zanieczyszczenie termiczne. Wraz
z rozwojem miast, a następnie ośrodków przemysłowych do wód zaczęto
odprowadzać coraz więcej szkodliwych substancji. Obecnie głównymi źródłami
zanieczyszczeń wód są ścieki komunalne (zawierające m.in. detergenty,
mikroorganizmy chorobotwórcze) i przemysłowe (zawierające m.in. sole metali
ciężkich, związki siarki i azotu). W wyniku działalności rolniczej do wód
powierzchniowych dostają się użyte w nadmiarze nawozy sztuczne i organiczne oraz
niewłaściwie stosowane środki ochrony roślin. Przemysł wydobywczy odprowadza do
wód gruntowych duże ilości bardzo silnie zasolonych wód kopalnianych. Znaczne
ilości zanieczyszczeń wód pochodzą również z transportu wodnego i lądowego. Wody
będące szlakami komunikacyjnymi oraz wody występujące w pobliżu dróg i autostrad
zawierają zwiększone ilości związków ołowiu, tlenków azotu, węglowodorów. Prawie
wszystkie zanieczyszczenia wód wytworzone przez człowieka są toksyczne dla
większości

organizmów

wodnych.

W

miarę

wzrostu

stężeń

substancji

zanieczyszczających wody, zmniejsza się ilość ryb w zbiornikach wodnych.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Smog.

W dużych uprzemysłowionych ośrodkach miejskich podczas nadmiernego wzrostu
stężenia tlenków siarki i azotu, pyłu węglowego oraz dużej wilgotności powietrza i
silnym nasłonecznieniu, a jednocześnie bezwietrznej pogodzie może się utworzyć
kwaśny smog zwany też mgłą przemysłową.
Rozróżniamy dwa rodzaje smogu:

smog "typu Los Angeles" (smog fotochemiczny, utleniający), może wystąpić od

lipca do października przy temperaturze 24-35C, powoduje ograniczenie
widoczności

(powietrze

ma

brązowawe

zabarwienie).

Głównymi

zanieczyszczeniami są: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory aromatyczne i
nienasycone, ozon, pyły przemysłowe. Dla wytworzenia się smogu tego typu
konieczne jest silne nasłonecznienie powietrza, natomiast ani dym, ani mgła
nie mają większego znaczenia.

smog "typu londyńskiego" (kwaśny), może wystąpić w zimie przy temperaturze

-3 do 5C, powoduje ograniczenie widoczności nawet do kilkudziesięciu
metrów. Głównymi zanieczyszczeniami powietrza są: dwutlenek siarki,
dwutlenek węgla, pyły. Smog powoduje duszność, łzawienie, zaburzenie pracy
układu krążenia, podrażnienie skóry. W 1952 r. w Londynie za przyczyną
smogu w ciągu 6 dni zmarło 4000 osób. Wywiera również silne działanie
korozyjne na środowisko.

Efekt cieplarniany.

Globalne ocieplenie jest prawdopodobnie skutkiem rozwoju przemysłu
i motoryzacji. Wprawdzie podwyższenie temperatury jest niemal niezauważalne
przez człowieka, ale wpływ ocieplenia na planetę może być katastrofalny w
skutkach. Rezultatem ocieplenia klimatu Ziemi mogą być susze katastrofalne
powodzie, huraganowe wiatry i pożary. Zauważalne zmiany mogą dotyczyć
również świata roślin i zwierząt. Dla naukowców pytanie o przyczyny ocieplenia
klimatu i poszukiwanie sposobów przeciwdziałania temu procesowi jest równie
ważne jak przewidywanie jego skutków.
Naukowcy dysponują dowodami, że w ciągu ostatnich 100 lat temperatura Ziemi
wzrosła o 0,5 stopnia. Obecnie rośnie prawdopodobnie o 0,3 stopnia w ciągu 10
lat. Jeśli człowiek będzie nadal zanieczyszczał atmosferę, w XXI wieku średnia
temperatura Ziemi może wzrosnąć od 1 do 5 stopni. Jedną z przyczyn wzrostu
temperatury Ziemi jest nadmierne nagromadzenie w atmosferze pary wodnej,
dwutlenku węgla, tlenku azotu, dwutlenku siarki i metanu. Znaczne ilości tych
gazów dostają się do atmosfery również w wyniku procesów naturalnych. Jednak
za wzrost koncentracji tych związków w atmosferze w ostatnim stuleciu
odpowiedzialny jest głównie człowiek. Atmosfera ziemska, podobnie jak ściany
szklarni, przepuszcza krótkofalowe promienie Słońca (światło i promienie
ultrafioletowe ), dzięki czemu znaczna część energii słonecznej dociera do
powierzchni Ziemi. Tu zamieniana jest na ciepło czyli promieniowanie
długofalowe, które Ziemia wypromieniowałaby z powrotem w przestrzeń

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

kosmiczną, gdyby nie atmosfera, a właściwie para wodna i inne gazy, które są
taką samą pułapką dla ciepła jak ściana szklarni.
Globalne ocieplenie klimatu może doprowadzić do topnienia pokryw lodowych.
Przypuszcza się nawet, że pęknięcie, które pojawiło się w ostatnich latach w
pokrywie lodowej zachodniej Antarktydy jest właśnie wynikiem ocieplenia
klimatu. Topnienie pokryw lodowych może spowodować podwyższenie poziomu
mórz i zagrożenie dla milionów ludzi żyjących na nisko położonych wybrzeżach
mórz i w pobliżu ujść rzek. Szacuje się, że poziom morza podnosi się o 6 cm w
ciągu 10 lat. Jeśli temperatura na Ziemi będzie nadal wzrastać, miasta takie jak
Rotterdam, Londyn, Nowy Orlean czy Wenecja znajdą się pod wodą. Z praw fizyki
wynika również, że wzrost temperatury wody powoduje wzrost jej objętości, co
może spotęgować efekt wywołany topieniem lodu.
Człowiek spalając coraz więcej paliw, wycinając lasy i zakładając na ich miejscu
miasta, zakłady przemysłowe i pola uprawne, przyczynia się pośrednio do
globalnego ocieplenia i zmiany klimatu. Charakterystyczne dla obecnych zmian
klimatu jest również obserwowane już od pewnego czasu w wielu regionach
świata częstsze pojawianie się katastrofalnych huraganów. Wzrost temperatury
powoduje też uwolnienie wody wiezionej dotychczas w wysokogórskich
pokrywach śnieżnych, lodowcach i otoczonych lodowymi barierami jeziorach, co
prowadzi do nasilenia zjawisk powodziowych. Katastrofalne powodzie mają też
związek z wycinaniem górskich lasów. Pozbawione roślinności stoki nie
zatrzymują wody, są bardziej podatne na erozję i stanowią zagrożenie dla
mieszkańców górskich wiosek i miasteczek.

Recykling.

Encyklopedia opisuje "recykling" jako wykorzystanie odpadów technologicznych
i surowców wtórnych do wytwarzania nowych produktów. Recykling to obecnie jeden
z działów gospodarki, bardzo prężnie rozwijający się. Wraz w wejściem do Unii
Europejskiej zostaje nałożony obowiązek utylizacji odpadów i ich przetwarzania. Nie
można wyrzucać i składować odpadków nadających się do przetworzenia. Obserwuje
sie teraz duży przyrost firm zajmujących się recyklingiem, wręcz staje się modne
przetwarzanie odpadów na nowe produkty. Jest to zjawisko korzystne.

Kwaśne deszcze.

Jednym z istotnych zagrożeń dla środowiska naturalnego są współcześnie kwaśne
deszcze, które rozumie się jako opady o odczynie (pH) nie przekraczającym 4,5. Ich
powstanie jest ściśle związane z rozwojem komunikacji, a także z istnieniem zakładów
przemysłowych pozbawionych odpowiednich urządzeń oczyszczających. Takie
szkodliwe substancje jak dwutlenek siarki, tlenki azotu, siarkowodór, dwutlenek
węgla, chlorowodór dostają się do powietrza atmosferycznego, a następnie
pochłaniane są przez kropelki wody zgromadzone w chmurach opadowych. Ponadto
mogą gromadzić się w zależności od warunków atmosferycznych we

mgle

lub

w śniegu.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Największymi emitorami zanieczyszczeń, które następnie tworzą kwaśne deszcze są
w Polsce samochody (50 %), a także zakłady energetyczne i przemysłowe. W
niewielkim stopniu są nimi również gospodarstwa domowe ogrzewane węglem.
Zanieczyszczenia w postaci tlenków azotu lub siarki łącząc się z wodą zawartą w
powietrzu atmosferycznym w wyniku reakcji chemicznych zamieniają się w
niebezpieczne kwasy. Jeśli nie wystąpią opady deszczu bądź śniegu związki te mogą
osadzać się na powierzchniach roślin, budynków, gleby. Są one wówczas równie
niebezpieczne, a może nawet bardziej, gdyż ich stężenie jest większe.
Z kwaśnymi opadami związane jest także zjawisko smogu.
Kwaśne opady wywołują cały szereg negatywnych zjawisk środowiskowych, ponadto
odbijają się na zdrowiu człowieka oraz na wytworach jego działalności.
W największym stopniu skutkują one: obumieraniem lasów, zakwaszeniem wód
powierzchniowych, gleb, a także niszczeniem materiałów konstrukcyjnych różnego
rodzaju budowli.
Powierzchnie leśne odgrywają niezmiernie istotną role w środowisku przyrodniczym.
Ich funkcja regulacyjna nie może być zastąpiona przez żaden inny element krajobrazu.
Lasy mają zdolność pochłaniania znacznych ilości zanieczyszczeń, co jednak
zakończyć się może ich degradacją. Według badań prowadzonych na obszarze Polski
stan drzewostanu w naszym kraju jest fatalny (uszkodzenie ponad 50 % wszystkich
drzew). Szczególnie narażone są drzewa iglaste, które w większości zrzucają igły raz
na trzy lata, a zatem przez trzy lata gromadzą w nich bardzo różne, często zabójcze
substancje. Drzewa liściaste natomiast pozbywają się toksyn co roku.
Niszczenie roślin, w tym drzew może następować poprzez uszkodzenia liści, korzeni,
a także wskutek pozbawienia gleby substancji odżywczych.
Liście drzew oraz igły wyposażone są w aparaty szparkowe osłonięte dodatkowo
woskiem. W sytuacji gdy zanieczyszczenia pokryją powierzchnie liści (igieł)
uszkadzają one warstwę woskową, co prowadzi do wzmożonej transpiracji. Dochodzi
do zniszczenia chlorofilu, bez którego proces fotosyntezy nie może zachodzić. Roślina
staje się słaba, niewytrzymała na wahania temperatury oraz zmianę innych czynników
klimatycznych. Efektem tej utraty odporności jest tzw. "śmierć zewnętrzna"
objawiająca się przebarwieniami liści, a także ich zrzucaniem.
Kwaśne deszcze opadając na powierzchnię

ziemi

wnikają w pokrywę glebową. Kiedy

stężenie szkodliwych substancji przekroczy pewną granicę rośliny pobierające z gleby
substancje potrzebne do życia i wzrostu przestają funkcjonować normalnie. Obecność
pewnych substancji może doprowadzić nawet trwałego uszkodzenia sytemu
korzeniowego. Kiedy toksyny wnikną do gleby wywołują one zanik innych
życiodajnych substancji.

Gleba

traci znaczne ilości magnezu, miedzi, manganu,

pojawia się również problem niedoboru wody. Roślina nie ma skąd czerpać
potrzebnych składników, przez co staje się mniej odporna, przestaje przyrastać co
nieuchronnie prowadzi do jej śmierci.
Zanieczyszczenia szczególnie niebezpieczne są dla mchów i porostów, które są
organizmami bardzo wrażliwymi. Pozbawione są one woskowej ochrony na
powierzchni. Dodatkowo ich sytuację pogarsza fakt, że najintensywniej przyrastają
one w tym czasie, kiedy obserwuje się największe stężenie zanieczyszczeń
atmosferycznych, tzn. jesienią. Są one organizmami wskaźnikowymi, których

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

występowanie lub brak wskazuje na stan czystości środowiska, skład gleby,
atmosfery oraz wód.

Zniszczenia

drzewostanów

wskutek

kwaśnych deszczy w Czechach.

Sposobów zapobiegania występowaniu kwaśnych opadów jest wiele. Są one
uzależnione od rodzajów oraz źródeł zanieczyszczeń odpowiedzialnych za
powstawanie tych opadów. W przypadku substancji wydostających się do atmosfery
wskutek procesu spalania paliw węglowodorowych sposobem ograniczenia emisji jest
wprowadzanie specjalnych urządzeń na kominy. Powodują one redukcję szkodliwych
zanieczyszczeń nawet o 90 %, ale tym samym podnoszą

popyt

na energię elektryczną.

Wiąże się to z koniecznością zwiększonego wydobycia surowców energetycznych,
a nie jest to bez wpływu na środowisko.
Gwałtowny rozwój komunikacji wymusił na producentach samochodów konieczność
zaopatrywania ich w katalizatory. Służą one redukcji szkodliwych związków (tlenków
azotu, węgla oraz węglowodorów) wydostających się w czasie działania silnika o ok.
90 %.
W kontekście redukcji zanieczyszczeń, także tych przenoszonych wraz z opadami
bardzo ważnym zagadnieniem jest zwrócenie uwagi na tzw. odnawialne źródła energii.
Stanowią one alternatywę wobec paliw kopalnych. Należą do nich:

wiatr

, energia

słoneczna, energia

pływów

, energia wód płynących, energia jądrowa oraz energia

biomasy. Źródła te są dostarczycielami energii czystej, zgromadzonej w przyrodzie.
Dodatkowo pozwalają one na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego kraju,
gdyż woda, wiatr, biomasa charakteryzują się niemal powszechna dostępnością.
W kontekście poprawy sytuacji środowiskowej w kraju bardzo ważna jest polityka
państwa, od której zależy bardzo wiele. Władze mogą wspierać bądź hamować pewne
działania proekologiczne, mogą także uświadamiać społeczeństwo w zakresie
potrzeby dbania o przyrodę. Świadomość społeczeństwa to natomiast klucz do
sukcesu, ponieważ to zwykli obywatele dokonują codziennie wyborów, które mogą
poprawiać albo pogarszać stan środowiska.

Wpływ turystyki na środowisko.

Postęp naukowo-techniczny, procesy uprzemysłowienia, niezrównoważony rozwój
turystyki,

nieprawidłowe

zarządzanie

nią,

nadmierna

koncentracja

ruchu

turystycznego, źle zlokalizowana baza turystyczna, brak kultury turystycznej
wywołują negatywne skutki w środowisku przyrodniczym.
Do negatywnych skutków turystyki zaliczamy:

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Zużywanie zbyt dużych ilości wody do celów eksploatacji bieżącej obiektów,

infrastruktura pochłaniająca wielkie powierzchnie gruntów powstająca w
okolicy najatrakcyjniejszych terenów

Ubożenie krajobrazu- zaśmiecanie regionów turystycznych, powstawanie miast

turystycznych, zagęszczanie obiektów turystycznych, co zaburza rodzimy
charakter krajobrazu

Zanieczyszczenie powietrza- emisja szkodliwych związków (dwutlenek siarki,

tlenek azotu, tlenek węgla) wywołana przez motoryzację i nowoczesne
technologie grzewcze

Zanieczyszczenie wód( jeziora, rzeki, morza, plaże)- ścieki wydzielane przez

obiekty hotelarskie i gastronomiczne, śmieci wytworzone przez organizatorów
turystyki i turystów, wycieki benzyny i ropy z łodzi motorowych,

Degradacja

gleb (erozja, osuwanie się zboczy)- wydeptanie gleby

spowodowane turystyką pieszą, narciarstwo zjazdowe

Niszczenie roślinności- deptanie, łamanie gałęzi drzew, zbieranie roślin i

grzybów, wycinanie lasu wywołane uprawianiem narciarstwa

Szkody w świecie zwierząt (wyparcie gatunków rodzimych)- płoszenie

zwierząt, ginięcie zwierząt w wypadkach samochodowych, szlaki turystyczne
kolidujące z szlakami wędrówki zwierząt, zanik niektórych gatunków, hałas

Niedostosowanie rozwoju techniki, poziomu zamożności do dopuszczalnego

obciążenia potencjału przyrody

Zmniejszenie znaczenia funkcji zdrowotnej turystyki- agresje biologiczne

wynikające z zanieczyszczenia wody, powietrza, agresje nerwowe wywołane
nadmiernym hałasem

W związku z napiętrzeniem się skutków turystyki nieprzyjaznych środowisku
przyrodniczemu należy uświadomić sobie jak ważne jest zachowanie harmonijnych
stosunków między człowiekiem a przyrodą. Aby przeciwstawić się turystyce
masowej, która narusza stan równowagi w przyrodzie i nie zważa na wymogi
środowiska utworzono koncepcję rozwoju turystycznego przyjaznego środowisku. Jej
podstawę stanowi

ekoturystyka

. Jest to forma podróżowania związana ze

środowiskiem przyrodniczym, forma aktywnego zwiedzania obszarów przyrodniczych,
zawierająca elementy edukacji ekologicznej, przyczyniająca się do ochrony
środowiska.
Dzięki koncepcji ekorozwoju możemy wymienić kilka pozytywnych skutków turystyki:

 Zapewnienie harmonii ekosystemów przyrodniczych i odrębności kulturowej

lokalnych społeczności, ochrona tradycji i zwyczajów, kreowanie wrażliwości
na sprawy przyrody

 Źródło środków finansowych przeznaczonych na ochronę dziedzictwa

przyrodniczego i kulturalnego (pobieranie opłat za wstępy do parków, sprzedaż
pamiątek, przewodników, fundusze przekazywane przez biura podróży)

 Źródło korzyści ekonomiczno- społecznych ludności miejscowej
 Zwiększenie świadomości ekologicznej wśród turystów, zwiększanie poparcia

społecznego dla terenów chronionych. angażowanie turystów w działanie na

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

rzecz ochrony środowiska, wspieranie programów ochronnych, wydawanie
broszur informacyjno-edukacyjnych

 Ustalenie granic zagospodarowania obszarów dzikich, wyznaczanie szlaków do

poruszania się, wprowadzanie technologii proekologicznych, określanie
dopuszczalnych emisji zanieczyszczeń wody, powietrza

 Tworzenie rezerwatów, parków narodowych.

Z roku na rok zauważamy znaczny wzrost turystyki. Postęp cywilizacyjny, nadmierna
eksploatacja przyrody, która jest nieodłącznym elementem turystyki przyczyniają się
do niszczenia terenów bogato wyposażonych przez naturę, tym samym prowadzi do
niszczenia samej idei turystyki.

Problemy związane ze składowaniem odpadów.

Opady stają się dużym problem dla środowiska i dla ludzi. Rozwój gospodarczy,
postęp cywilizacyjny i rosnąca liczba ludności sprawia, że odpadów jest coraz więcej.
Z powodu przeznaczania małych środków finansowych na utylizację śmieci większość
z nich składowana jest bez odpowiednich zabezpieczeń. Powoduje to degradację
środowiska naturalnego.

Do odpadów nie zalicza się:

pyłów emitowanych do atmosfery, produktów górnictwa

odkrywkowego, ścieków z wyjątkiem osadów. Część odpadów ulega rozkładowi,
pozostałe nie ulegają rozkładowi, albo rozkład ten trwa bardzo długo.

Odpady można podzielić w zależności od:

jakości, składu chemicznego, stanu

skupienia, toksyczności, miejsca powstania, stopnia przydatności czy stopnia
uciążliwości. Najczęstszym ze stosowanych kryteriów jest pochodzenie odpadów:
przemysłowe (produkcyjne) lub komunalne (bytowe).
Odpady przemysłowe są najczęściej spotykanymi odpadami w środowisku. Są
ubocznymi produktami powstającymi podczas działalności gospodarczej człowieka.
Wiele z nich powstaje w wyniku złego gospodarowania bogactwem naturalnym.
Zasoby naturalne są nieodnawialne.
Najwięcej tego

typu

odpadów powstaje w przemyśle energetycznym, metalurgicznym

i górniczym. Odpady te powstają w dużych ilościach. Składane są na hałdach.
Charakteryzują się wysoka toksycznością. Stwarzają zagrożenie pożarowe
i wybuchowe. Z hałd ulatniają się różne gazy, związki chemiczne i płyny o różnym
stężeniu. Hałdy są bombą różnych związków chemicznych. są negatywnym elementem
środowiska naturalnego na Górnym Śląsku. Wprowadza się różne sposoby

rekultywacji

hałd, aby były mniejszym zagrożeniem dla środowiska i ludzi.

Drugim z wymienionych rodzajów odpadów są odpady komunalne. Są one
pozostałością po działalności bytowo - gospodarczej człowieka. Powstają
w środowisku osiedlowym i miejskim. Są to "odpadki" pochodzące z gospodarstw
domowych. Do odpadów pochodzących z działalności gospodarczej zalicza się również
odpady z działalności handlowej, kulturowej i oświatowej.
Odpady komunalne, ich właściwości, skład, ilość zależą od systemu grzewczego
mieszkań i od rodzaju zabudowań. Odpady komunalne przyczyniają się do skażenia

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

wód powierzchniowych i gruntowych, zanieczyszczenia powietrza i gleby. Rozkład
odpadów organicznych, sprawia, że w miejsca ich składowania "ściągają" na zer różne

zwierzęta

: szczury, ptactwo,

owady

. Jest to niebezpieczne dla człowieka, gdyż są one

często

nosicielami

różnych

chorób.

Chorobotwórczo

oddziałują

również

rozpuszczalniki, zużyte katalizatory, resztki farb i lakierów, zużyte lampy jarzeniowe
i baterie. Wiele odpadów można wtórnie przerobić. Odpady można tak
zagospodarować, że stają się one wtórnymi surowcami. Proces ten nazywany jest
utylizacją odpadów.
Odpady, których nie uda się w żaden sposób przetworzyć, należy tak przechowywać,
aby maksymalnie zmniejszyć ich negatywne działanie. Utylizacja odpadów może
przebiegać na różne sposoby. Odpady podlegają wstępnej

segregacji

. Odpady

organiczne są kompostowane i wykorzystywane jako nawóz. Żelazo i nikiel
odzyskiwane są jako surowce wtórne. Przetwarzane są: makulatura, szkło białe
i kolorowe, tworzywa sztuczne.
Odpady górnicze, pyły lotne wykorzystywane są jako materiał do budowy dróg, a
odpady skalne używane są do wypełniania wyrobisk kopalnych. Oprócz utylizacji
sposobem na pozbycie się odpadów jest ich spalanie. Unieszkodliwiane są w ten
sposób odpady przemysłowe i odpady komunalne. Spalanie odpadów komunalnych,
przemysłowych i pochodzenia zwierzęcego jest szkodliwe dla środowiska.
Są one spalane w piecach. Prosty piec jest w stanie spalić w ciągu godziny 0,5- 0,7
ton odpadów. Duże, złożone piece potrafią spalić 3 tony odpadów w ciągu jednej
godziny. Spalanie powoduje likwidację odpadów, dodatkowo wydzielane jest ciepło
i energia, które można wykorzystać. W trakcie spalania do środowiska emitowane są
pyły i gazy. Zmniejszeniu emisji pyłów i gazów mają służyć urządzenia odpylające:
odpylacze mokre, cyklony, elektrofiltry. Sposoby te wprawdzie spełniają swoją rolę,
ale posiadają minusy. Jednym z nich jest wysoki koszt utrzymania, drugim ogromny
hałas, jaki wydają podczas pracy.

Temat 2: Regionalne zróżnicowanie procesów przekształcania
przestrzeni przyrodniczej przez człowieka.

Poprzez pojęcie środowisko geograficzne należy rozumieć ogół przyrody ożywionej
i nieożywionej. Do naturalnych elementów środowiska należą: budowa geologiczna,
ukształtowanie powierzchni terenu, klimat, wody, gleby, oraz świat organiczny.
Sztucznymi składnikami środowiska geograficznego są natomiast: infrastruktura
osadnicza, transportowa, przemysłowa, jak również rolnictwo. Poszczególne elementy
środowiska geograficznego są ściśle ze sobą powiązane. Ten złożony, współzależny,
wzajemnie przenikający się system nazywamy ekosystemem. Wszystkie ekosystemy
kuli ziemskiej bez względu na różnice oparte są o podobny schemat przemiany materii
i energii. Rośliny pod wpływem działania energii słonecznej wytwarzają biomasę ze
związków nieorganicznych. Pozostałe organizmy żywe spożywają tę biomasę.
Działalność człowieka, wprowadzane przez niego zmiany, wytwarzane przedmioty
i substancje prowadzą do powstawania środowiska cywilizacyjnego, które często

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

zakłóca prawidłowe działanie środowiska przyrodniczego. Człowiek żyje i działa
w warunkach określonego środowiska geograficznego.
Zasoby środowiska przyrodniczego odgrywają znaczącą rolę w procesie rozwoju
gospodarczego społeczeństw. Dogodne warunki klimatyczne, ukształtowanie
powierzchni, stosunki wodne, oraz dostępność surowców mineralnych i żyznych gleb
prowadzą do przyspieszenia procesów gospodarczych poprzez rozwój rolnictwa,
przemysłu, czy urbanizacji. Rola środowiska geograficznego nie jest jednak stała.
Wpływ warunków przyrodniczych na życie człowieka w dużym stopniu uzależniony
jest od poziomu rozwoju danego społeczeństwa, czy cywilizacji. Te same cechy
środowiska geograficznego w jednym okresie historycznym mogły stanowić impuls
rozwoju społeczeństw, w innym natomiast mogły być czynnikiem ograniczającym
postęp. Zasoby bogactw mineralnych w dawniejszych czasach nie miały większego
znaczenia. Dziś posiadanie złóż surowców prowadzi do dynamicznego rozwoju danego
społeczeństwa. Dzięki złożom ropy naftowej Arabia Saudyjska jest dziś liczącym się
partnerem gospodarczym. Dogodne cechy środowiska przyrodniczego (warunki
klimatyczne, ukształtowanie powierzchni terenu, możliwość pozyskania surowców
mineralnych, żyzne gleby itd.) ułatwiły zagospodarowanie obszarów. Na tych terenach
rozwinęło się rolnictwo, powstały miasta, oraz okręgi przemysłowe. Są to także
obszary charakteryzujące się najwyższą gęstością zaludnienia. Postęp cywilizacyjny
przyczynił się również do zagospodarowania niedogodnych dla osadnictwa obszarów.
Stany Zjednoczone rozpoczęły eksploatację złóż ropy naftowej na Alasce, gdzie
panują niedogodne warunki klimatyczne.

Ozon w większym stężeniu jest szkodliwy dla zdrowia. Występuje w stratosferze
i pochłania niebezpieczne promienie UV B, przepuszcza natomiast życiodajne
i nieszkodliwe światło. Chociaż inne gazy z łatwością rozkładają ozon, to pod
wpływem promieni słonecznych bez przerwy powstają w stratosferze nowe
cząsteczki. Jest to, więc tarcza ochronna, która się sama odnawia. Kiedy gaz ten
występuje blisko powierzchni Ziemi, współuczestniczy w tworzeniu smogu
fotochemicznego i kwaśnego deszczu.

Globalne ocieplenie

W troposferze znajduje się nie więcej niż 10 procent ozonu, a pozostałe 90 procent
gromadzi się wysoko w stratosferze. Już od 15 do 50 kilometrów w górę od
powierzchni Ziemi ozon staje się pożyteczny, tworząc warstwę ochronną dla życia.
To jedyny gaz w atmosferze, który zatrzymuje nadmiar promieniowania
ultrafioletowego. Jest jednakże bardzo nietrwałą formą, jego trójatomowe cząsteczki
rozpadają się łatwo w reakcjach chemicznych z chlorem. Kiedy freony docierają do
stratosfery, ultrafiolet słoneczny rozkłada je i uwalnia się chlor, którego każdy atom
może zniszczyć przynajmniej 100 000 cząsteczek ozonu. Takie dziury w powłoce
ozonowej powstają zarówno nad Antarktydą, jak i w szerokościach północnych. W
związku z tym do Ziemi dociera większa dawka promieni ultrafioletowych.
Promieniowanie to zabija fitoplankton i skorupiaki, stanowiące początek oceanicznego
łańcucha pokarmowego. Powoduje mutacje w cząsteczkach kwasu DNA,
zawierających genetyczny kod życia. Wywiera niekorzystny wpływ na zbiory.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Wywołuje u ludzi zaćmę oraz raka skóry. W latach siedemdziesiątych stwierdzono
wzrost liczby atomów chloru na wysokościach od 20 do 40 kilometrów. Ich głównym
źródłem są freony. Ich przydatność odkryto w systemach chłodniczych. Potem
pojawiły się następne zastosowania przy produkcji lakierów w przemyśle
kosmetycznym i medycynie. W 1985 roku po raz pierwszy pojawiła się wiadomość
o ogromnym spadku ilości ozonu nad Antarktydą. Dziura ozonowa pojawia się
rokrocznie nad tym kontynentem. W 1995 roku stwierdzono obecność dziury
ozonowej nad Arktyką i częścią północnej Europy. Jeśli freon zwiąże kilka procent
ozonu z ozonosfery, to może dojść do znacznego zniszczenia życia na Ziemi.
Ozonosfera pochłania bardzo szkodliwe dla wszystkich żywych organizmów
promieniowanie ultrafioletowe (UV) o długości fali poniżej 390 nm.

Wyemitowane

gazy wędrują z masami powietrza na znaczną odległość. Na przykład ze środkowego
zachodu Stanów Zjednoczonych do lasów w New Hampshire.

Dwutlenek siarki i tlenki azotu tworzą z wodą kwasy o słabym stężeniu. Dzieje się
tak, gdy rozpuszczają się w kropelkach wody w atmosferze. Wraz z opadami
atmosferycznymi zanieczyszczenia spadają na ziemię i roślinność w postaci opadu
zwanego "depozycją mokrą". Mogą jednak osiadać na cząsteczkach pyłu zawieszonego
w powietrzu, które to cząsteczki z czasem opadają. Mówi się wtedy o "depozycji
suchej".

Temat 3: Ochrona środowiska przyrodniczego Ziemi.

Ochrona środowiska – całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu
właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska
naturalnego, zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody).
Nauka o ochronie środowiska to sozologia.

Sposoby ochrony środowiska:

 racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska

zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju

 przeciwdziałanie zanieczyszczeniom
 utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego
 recykling.

Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo
ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62 poz.627 z późniejszymi zmianami).

O zagrożeniach dla środowiska naturalnego

wynikających z działalności gospodarczej

człowieka mieszkańcy Europy mogli przekonać się na własnej skórze w 1986 roku. 26
kwietnia miała miejsce największa i najtragiczniejsza w historii awaria elektrowni
atomowej. Zdarzyła się ona w Czarnobylu na Ukrainie (republika ta wówczas
wchodziła w skład Związku Radzieckiego), a jej skutki odczuwalne były w Europie,
Azji, a nawet w Ameryce Północnej i Afryce.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Niesiona wiatrami radioaktywna chmura spowodowała skażenie atmosfery,
hydrosfery, pedosfery, a przede wszystkim biosfery. Według oficjalnych danych
w wyniku

katastrofy

zginęło

kilkadziesiąt

osób,

a tysiące

ludzi

zostało

napromieniowanych, co w późniejszym czasie wywołało u nich rozmaite choroby (np.
raka tarczycy).

Katastrofa elektrowni atomowej w Czarnobylu – 26 kwietnia 1986 r.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Obecnie na naszym kontynencie działa kilkadziesiąt elektrowni atomowych. Przeciwko
ich funkcjonowaniu odbywają się liczne protesty organizacji ekologicznych.
W szczególności odnoszą się one do siłowni opartych na technologiach radzieckich,
np. Temelin w Czechach, Mochovce na Słowacji.
Rządy państw europejskich prowadzą bardzo różnorodną politykę względem
energetyki jądrowej. W takich krajch jak Norwegia, Austria, Irlandia, Islandia, Grecja,
Portugalia nigdy nie było i prawdopodobnie nie będzie elektrowni atomowych.
W latach 80-tych Włochy zrezygnowały z tego źródła energii. Natomiast
Niemcy, Francja, Belgia i Szwecja rozważają ograniczenie liczby działających
reaktorów. Z drugiej zaś strony stale rośnie zapotrzebowanie na energię, toteż coraz
więcej państw (m.in. Polska) chce budować eletrownie atomowe na swoim terytorium.

Oprócz elektrowni atomowych (w których awarie na szczęście zdarzają się
stosunkowo rzadko) jednym z poważniejszym zagrożeń dla środowiska naturalnego
w Europie jest stałe zatruwanie powietrza, głównie przez przemysł i motoryzację.
Diagram poniżej pokazuje, że blisko 3/4 całkowitej emisji CO

2

przypada tylko na 8

państw. Warto zauważyć, iż są to kraje o największej liczbie ludności i wysokim
stopniu uprzemysłowienia. Znalazła się wśród nich także i Polska, co nie świadczy

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

o nas najlepiej. Pomimo iż jesteśmy słabiej rozwinięci pod względem gospodarczym
oraz mamy mniej ludności niż państwa zachodnie (czyli teoretycznie powinniśmy
emitować mniej szkodliwych gazów), to jednak dużo niższe nakłady środków
przeznaczanych na oczyszczanie powietrza sprawiają, że póki co znajdujemy się
w gronie największych trucicieli. Sytuacja ta powoli zmienia się, bowiem po
przystąpieniu do Unii Europejskiej zaczęły u nas obowiązywać bardziej rygorystyczne
normy dotyczące ochrony przyrody.

Obszary chronione – parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody i in. –
mają tam znacznie większy udział niż na wschodzie kontynentu, np. w Danii 32%,
w Niemczech 26%, w Austrii 24%, podczas gdy na Białorusi jest to tylko nieco ponad
1%, na Ukrainie 0,9%, a w Mołdawii zaledwie 0,2% powierzchni kraju. Wartość
najwyższa występuje w małej, górzystej i lesistej Słowacji, gdzie ochroną prawną
objęte zostało ponad 70% terytorium (także Polska pod tym względem wypada
całkiem nieźle – obszary chronione stanowią ponad 30% powierzchni kraju).

Utworzenie i utrzymanie parku narodowego czy rezerwatu przyrody wymaga
pewnych kosztów, a także wiąże się z licznymi ograniczeniami w zagospodarowaniu
terenu. W związku z tym różne władze patrzą na tego typu proekologiczne inicjatywy
mniej lub bardziej przychylnym okiem. Same walory przyrodnicze często nie są
wystarczająco silnym argumentem, aby dany obszar objąć ochroną.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Park Narodowy Yellowstone

(ang.

Yellowstone National Park

) – park narodowy

położony w Stanach Zjednoczonych, na terenie stanów Wyoming, Montana i Idaho.
Park narodowy Yellowstone jest pierwszym i najstarszym parkiem narodowym na
świecie. Na terenie parku znajdują się słynne gejzery, gorące źródła, wulkany błotne,
fumarole i wodospady.
Park usytuowany jest na rozległym wulkanicznym płaskowyżu, pod którym na
głębokości 8 km znajduje się ogromna komora magmowa (dł. 70 km, szer. 30 km). W
przeszłości (przed ponad 2 mln lat; 1,3 mln lat i 640 tys. lat) dochodziło w tym
miejscu do eksplozji superwulkanu, powodujących ogromne i rozległe zniszczenia.
Park Narodowy jest rozcięty głębokim wąwozem rzeki Yellowstone. W 1978 Park
Yellowstone został wpisany na listę światowego dziedzictwa kultury i przyrody
UNESCO.

Park wchodzi w skład większego ekosystemu

uznawanego za ostatni duży i niemal nienaruszony ekosystem w klimacie
umiarkowanym na półkuli północnej.

Konwencje regulujące różne dziedziny ochrony przyrody (wybrane):

Szczyt Ziemi w Rio de Janeiro, Konferencja Narodów Zjednoczonych "Środowisko
i Rozwój", UNCED

- konferencja ONZ z 1992. Zakończyła się podpisaniem tzw.

deklaracji z Rio, będącej kodeksem postępowania człowieka wobec środowiska
naturalnego. Uchwalono na niej m.in. konwencję o zmianie klimatu, mającą zapobiec
efektowi cieplarnianemu, konwencję o biologicznej różnorodności chroniącą florę
i faunę (co roku ginie kolejnych 20 tys. gatunków), deklarację zasad współpracy na
rzecz ochrony wszystkich lasów oraz jeden z najważniejszych aktów – Agendę 21,
odnoszący się do wszystkich sfer środowiska i zakresów współpracy, m.in.
wzajemnych zobowiązań krajów Północy (bardziej rozwiniętej, ale też bardziej
niszczącej

ekosystem)

i

Południa

(biednego,

słabo

rozwiniętego).

Kraje Północy zadeklarowały działania na rzecz redukcji zużycia energii,
zanieczyszczeń i odpadów. Południe obiecywało większą ochronę lasów. Północ miała
wspomóc kraje Południa w czystym ekologicznie rozwoju poprzez dopływ pieniędzy
i nowoczesnych technologii – w tym celu stworzyła podatek (0,7% rocznego
dochodu). Jednak już w 1993 został on obniżony do 0,29% i większość innych planów
Agendy, których realizacja miała nastąpić do 2000, została ograniczona.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Światowy Szczyt Zrównoważonego Rozwoju

, Szczyt Ziemi 2002.

Szczyt Ziemi 2002 został zorganizowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych
w Johannesburgu (RPA) w dniach od 26 sierpnia do 4 września 2002 roku, a jego
głównym celem była dyskusja na temat globalnego zrównoważonego rozwoju. Szczyt
zgromadził przywódców państw, przedstawicieli biznesu i organizacji pozarządowych.
Przypadał w 10 rocznicę Szczytu Ziemi 1992 w Rio de Janeiro, dlatego Szczyt
w Johannesburgu nazywany był także "Rio+10".
Zadaniem zgromadzonych było podsumowanie globalnych zmian, jakie zaszły w ciągu
dziesięciu lat i zaproponowanie konkretnych działań służących zarówno poprawie
warunków życia ludzi, jak i ochronie zasobów naturalnych na świecie. Poruszono
głównie tematy związane z równomiernym podziałem korzyści z globalizacji,
ograniczeniem ubóstwa z jednej strony i nadmiernej konsumpcji z drugiej,
zarządzaniem zasobami międzynarodowymi oraz promocją zrównoważonych wzorców
produkcji i konsumpcji. Sekretarz Generalny ONZ, Kofi Annan, zidentyfikował pięć
kluczowych obszarów, w których Szczyt w Johannesburgu miał być szczególnie
skuteczny: zaopatrzenie w wodę, energia, zdrowie, rolnictwo i bioróżnorodność.

Formy ochrony przyrody:

Park narodowy – forma ochrony przyrody występująca w większości państw świata;
obszar powołany przez władzę szczebla krajowego celem ochrony występującej tam
przyrody ożywionej (rzadziej np. cech krajobrazu, także kulturowego), na którym
prawnie ograniczona jest możliwość prowadzenia działalności gospodarczej,
osiedlania się itd., jednak obszar przynajmniej w pewnym zakresie jest udostępniony
do zwiedzania.
Według polskiej Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku park narodowy jest to:
"Obszar wyróżniający się szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi,
społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha,
na którym ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe".
Park narodowy jest tworzony w drodze rozporządzenia Rady Ministrów. Utworzenie
lub zmiana granic parku wymaga zgody właściwych organów samorządu
terytorialnego. Na terenie parku wyróżnia się 3 strefy o zróżnicowanym reżimie
ochronnym: strefę ochrony ścisłej, strefę ochrony częściowej i strefę ochrony
krajobrazu. Wokół parku obowiązkowo wyznacza się otulinę parku narodowego. Dla
parku sporządza się i realizuje plan ochrony. Park jest jednostką budżetową,
zarządzającą (z nielicznymi wyjątkami) większością gruntów państwowych w
granicach parku. Kieruje nim dyrektor parku narodowego.

Rezerwat przyrody w brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. (art. 13 ust. 1)
obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym, ekosystemy,
ostoje i siedliska przyrodnicze, a także siedliska roślin, siedliska zwierząt i siedliska
grzybów oraz twory i składniki przyrody nieożywionej, wyróżniające się szczególnymi
wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi lub walorami krajobrazowymi.

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

Przedmiotem ochrony może być całość przyrody na terenie rezerwatu lub szczególne
jej składniki: fauna, flora, twory przyrody nieożywionej
Cały rezerwat albo jego części mogą podlegać ochronie ścisłej, ochronie czynnej lub
ochronie krajobrazowej. Ochrona ścisła polega na nieingerencji w naturalne procesy,
ochrona czynna dopuszcza wykonywanie zabiegów ochronnych (np. usunięcie drzew
zacieniających stanowisko cennego gatunku rośliny), a ochrona krajobrazowa polega
na prowadzeniu gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej w sposób uwzględniający
potrzeby przedmiotu ochrony.
Rezerwat ustanawiany jest na mocy zarządzenia regionalnego dyrektora ochrony
środowiska. Likwidacja lub zmniejszenie rezerwatu jest możliwe wyłącznie w
przypadku bezpowrotnej utraty jego wartości przyrodniczych. Dla rezerwatu
sporządza się na okres 20 lat tzw. plan ochrony – dokument określający cele ochrony,
zadania ochronne do wykonania oraz reguły udostępnienia rezerwatu. Plan taki
zatwierdza wojewoda po uzgodnieniu z Ministrem Środowiska. W Polsce jest 1407
rezerwatów (stan na dzień 31 grudnia 2008 r.).

W brzmieniu

Ustawy o ochronie przyrody

z 2004 roku (Dz. U. Nr 92 z 16 kwietnia

2004 r., poz. 880, art. 16 ust. 1):
"Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze,
historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe, w celu zachowania, popularyzacji
tych wartości w warunkach zrównoważonego rozwoju."
Park krajobrazowy tworzony jest w drodze uchwały sejmiku województwa (do końca
czerwca 2009 r. było to rozporządzenie wojewody) wojewody po uzgodnieniu z
właściwą miejscową radą gminy.
W parku krajobrazowym można kontynuować działalność gospodarczą z pewnymi
ograniczeniami, np. nie przewiduje się wznoszenia nowych obiektów budowlanych (z
wyjątkiem potrzebnych miejscowej ludności). Park taki ma służyć rekreacji
krajoznawczej, wypoczynkowi, a także edukacji.
W Polsce znajduje się 120 parków krajobrazowych (stan na dzień 31 grudnia 2007) o
łącznej powierzchni ok. 2,5 mln ha (8% powierzchni Polski).

Pomnik przyrody – termin ten został wprowadzony przez Aleksandra von Humboldta
na przełomie XVIII i XIX wieku, co dało początek kierunkowi konserwatorskiemu w
ochronie przyrody.
W brzmieniu

Ustawy o ochronie przyrody

z 2004 roku:

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich
skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej
lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je
wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub
obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy, drzewa i grupy drzew
odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi
cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody
nieożywionej należą: największe głazy narzutowe, tzw. eratyki oraz interesujące

Projekt "Społeczeostwo wykształcone - największy kapitał współczesnego kraju" jest współfinansowany

przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Technikum Nr 2 przy Zespole Szkół Technicznych

Ul. Graniczna 2, 22-100 Chełm

www.zstprojektefs.vel.pl

formy powierzchni ziemi np. – źródła, wodospady, jary, skałki, wywierzyska,
przełomy rzeczne, jaskinie, odkrywki itp.
W Polsce znajduje się ok. 33 tys. pomników przyrody, z czego najwięcej jest
pojedynczych drzew i grup drzew.

Pomnik przyrody: dąb szypułkowy Stefan, Kampinos pod Warszawą