Podmioty stosunków cywilnoprawnych

W tradycyjnej stylistyce odró

ż

nia si

ę

dwa rodzaje podmiotów stosunków cywilnoprawnych:

•

osoby fizyczne

•

osoby prawne

Jednak

ż

e ten dychotomiczny podział nie jest w tej chwili w naszej stylistyce mo

ż

liwy do utrzymania bowiem obok tych

dwóch grup podmiotów wyst

ę

puj

ą

jeszcze jednostki ostentacyjne nie b

ę

d

ą

ce osobami prawnymi.

1. Osoby fizyczne - wszystkie

ż

yj

ą

ce osoby

2. Je

ż

eli jednak chodzi o stwierdzenie kto jest osob

ą

prawn

ą

b

ą

d

ź

nie jest osob

ą

prawn

ą

a tylko jednostk

ą

organizacyjn

ą

to napotyka ju

ż

du

ż

e trudno

ś

ci. Trzeba zacz

ąć

od stwierdzenia,

ż

e zdolno

ść

prawna jest cech

ą

normatywn

ą

tzn.,

ż

e

osobowo

ś

ci prawnej nie nabywamy przez zapis niedookre

ś

lony sytuacji faktycznej. Np. zbieramy kapitał, kogo

ś

dajemy

na dyrektora i od tego momentu mamy osob

ę

prawn

ą

( TAK NIE JEST )

Zdolno

ść

prawna jest cech

ą

normatywn

ą

a wi

ę

c tylko i wył

ą

cznie z przepisu prawa wynika fakt,

ż

e kto

ś

posiada lub nie

posiada osobowo

ś

ci prawnej, a tym samym ma zdolno

ść

prawn

ą

czyli mo

ż

e uczestniczy

ć

w obrocie cywilnoprawnym

W przypadku osoby prawnej mówienie o tym,

ż

e jest to osoba, jest pewnego rodzaju fikcj

ą

bo nie ma _____ takiego jako

osoba prawna w zwi

ą

zku z czym podkładem osoby prawnej musi by

ć

działalno

ść

pewnego zespołu lub osoby. Prawo

działalno

ś

ci tych

ż

e osób ł

ą

czy skutki dla podmiotów w imieniu, którego oni dokonuj

ą

danych czynno

ś

ci. Czyli osoby,

osob

ę

fizyczn

ą

traktuje si

ę

tak jakby miała dwie natury: osoby fizycznej lub osoby prawnej ale tylko wtedy je

ż

eli działa

ona w zakresie czynno

ś

ci, które mieszcz

ą

si

ę

w tzw. przedmiocie działania osoby prawnej.

Osoby prawne dzielimy na dwa typy ze wzgl

ę

du na powstanie:

o charakterze korporacyjnym - w tych osobach prawnych decyduj

ą

ce znaczenie posiada substrat osobowy, jest to

zrzeszenie osób zwanych członkami i wola tych członków decyduje o powstaniu danego zrzeszenia, kierunku

działalno

ś

ci, a maj

ą

tek osoby prawnej tego typu jest własno

ś

ci

ą

grupow

ą

zrzeszaj

ą

cych si

ę

członków np. spółdzielnie,

stowarzyszenia

o charakterze zakładowym - tutaj działalno

ść

ludzi dotyczy pewnego maj

ą

tku który jest wyodr

ę

bniony z woli zało

ż

yciela

dla realizacji jakiego

ś

okre

ś

lonego celu wyznaczonego przez zało

ż

yciela. Maj

ą

tek osoby prawnej tego typu nie jest nigdy

zwi

ą

zany z lud

ź

mi bowiem oni s

ą

tylko potrzebni do prowadzenia spraw tych osób prawnych np. sp. akcyjne

3. Osobowo

ść

prawn

ą

, okre

ś

lon

ą

jednostka nie uzyskuje przez fakt zorganizowania ale z mocy przepisu prawa lub przez

wpis do odpowiedniego rejestru.

art 33 KC - Osobami prawnymi s

ą

Skarb pa

ń

stwa, jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznaj

ą

osobowo

ść

prawn

ą

art 37 KC - Jednostki organizacyjne uzyskuj

ą

osobowo

ść

prawn

ą

z chwil

ą

wpisania do rejestru

Oba te artykuły

ś

wiadcz

ą

o tym,

ż

e w naszym porz

ą

dku prawnym, poza wyodr

ę

bnieniem maj

ą

tkowym, poza zrzeszeniem

odpowiedniej liczby osób, osob

ą

prawn

ą

jest si

ę

albo ex lege czyli z mocy przepisów prawa albo wpis do stosownego

rejestru.

a z mocy prawa osobowo

ść

prawn

ą

uzyskuj

ą

np. uczelnie wy

ż

sze, PKP, NBP, Naczelna Rada Spółdzielcza

b przez wpis do rejestru osobowo

ść

prawn

ą

uzyskuje np. sp. z.o.o. - jednak istnieje problem czym sp. z.o.o. jest przed

wpisem. Jest to twór nijaki ma maj

ą

tek, organy ale nie jest osob

ą

prawn

ą

. Jedni mówi

ą

,

ż

e jest to spółka cywilna czyli

taka, która nie ma osobowo

ś

ci prawnej jednak wg. Witosza jest to ułomna osoba prawna

c system wpisowo-koncesyjny tzn. na utworzenie osoby prawnej potrzebny jest nie tylko wpis do rejestru ale tak

ż

e

uzyskanie stosownej koncesji na utworzenie osoby pranej

Trzeba jednak wyró

ż

ni

ć

:

•

koncesj

ę

na utworzenie osoby pranej - trzeba j

ą

mie

ć

wcze

ś

niej ni

ż

b

ę

dziemy wpisywa

ć

osob

ę

prawn

ą

do rejestru

•

koncesj

ę

na prowadzenie działalno

ś

ci gospodarczej - jaka

ś

osoba prawna ju

ż

istnieje i tara si

ę

o koncesj

ę

na jak

ąś

działalno

ść

, osoba prawna mo

ż

e powsta

ć

bez koncesji

Jest taka ustawa z 14.04.1991 r. o spółkach z udziałem kapitału zagranicznego. W art 4 pisze,

ż

e na utworzenie sp. z

udziałem kapitału zagranicznego potrzebna jest koncesja MPW je

ś

li spółka ta b

ę

dzie prowadzi

ć

jedn

ą

z pi

ę

ciu

wymienionych działalno

ś

ci:

•

zarz

ą

dzanie portami morskimi lub lotniczymi

•

po

ś

rednictwo i obrót nieruchomo

ś

ciami

•

sprz

ę

t obronny

•

handel hurtowy importowanymi towarami konsumpcyjnymi

•

ś

wiadczenie pomocy prawnej

Mamy wiele rejestrów np. przedsi

ę

biorstw pa

ń

stwowych, handlowy, spółdzielczy, fundacji, stowarzysze

ń

itd.

W zale

ż

no

ś

ci od tego jak

ą

osob

ę

prawn

ą

tworzymy wpisujemy j

ą

do odpowiedniego rejestru.

4. Zdolno

ść

osób prawnych do czynno

ś

ci prawnych

wg. art 38 KC - Osoba prawna działa przez organy w sposób przewidziany w ustawie i oparty na jej statucie.

Polskie prawo cywilne stoi na stanowisku tzw. teorii organów osoby prawnej tzn.,

ż

e organ osoby prawnej składa si

ę

z

osób fizycznych które zgodnie z przepisami okre

ś

laj

ą

cymi ustrój danej osoby prawnej tworzy jego wol

ę

i urzeczywistniaj

ą

jego wol

ę

. Mimo,

ż

e z psychologicznego punktu widzenia prawa b

ę

dzie ta wola osoby prawnej z cał

ą

tego konsekwencj

ą

je

ś

li osoby fizycznie wyst

ę

puj

ą

w konkretnej sytuacji albo w sposób wyra

ż

any albo dorozumiany jako organ osoby

prawnej

5 Od organu osoby prawnej nale

ż

y odró

ż

ni

ć

jego przedstawiciela, którym jest najcz

ęś

ciej jego pełnomocnik o ile organ

wchodzi w skład struktury osoby prawnej o tyle pełnomocnik jest samodzielnym podmiotem prawa, niezale

ż

nym od

organu osoby prawnej.

Organ osoby prawnej działa zawsze na podstawie uprawnie

ń

wynikaj

ą

cych z ustroju danej osoby prawnej czyli ( z

ustawy, statutu, umowy )

Pełnomocnik działa tylko na zasadzie umocowania wynikaj

ą

cego z pełnomocnictwa czyli np. w przedsi

ę

biorstwie

pa

ń

stwowym organem jest tylko dyrektor a jego z-ca jest pełnomocnikiem i zakres jego działania wynika tylko z

pełnomocnictwa udzielonego mu przez dyrektora. ( jest to tzw. zakres czynno

ś

ci )

Osoba prawna bez organu nie mo

ż

e uczestniczy

ć

w obrocie cywilnoprawnym podczas gdy nie ka

ż

da osoba prawna musi

mie

ć

swojego pełnomocnika. Czyli osoba prawna mo

ż

e działa

ć

tylko przez organ i to taki, który jest uprawniony do takich

działa

ń

.

Rozró

ż

nienie pomi

ę

dzy organem osoby prawnej a pełnomocnikiem posiada skutki natury faktycznej. Je

ż

eli skutki prawa

zale

żą

od dobrej lub złej woli podmiotu stosunku cywilnoprawnego to dobra lub zła wola osoby fizycznej dokonuj

ą

cej tej

czynno

ś

ci jest dobr

ą

lub zł

ą

wol

ą

danej osoby pranej czyli elementy psychologiczne z osoby fizycznej przerzucamy na

osob

ę

prawn

ą

. Podczas gdy przy przedstawicielstwie zła wola pełnomocnika b

ę

dzie nieznacznie działa

ć

na niekorzy

ść

jego mocodawcy. Najcz

ęś

ciej nie mo

ż

na b

ę

dzie przypisa

ć

osobie prawnej złej lub dobrej woli pełnomocnika w dokonaniu

danej czynno

ś

ci prawnej

6 Reprezentowanie osoby prawnej na zewn

ą

trz.

•

reprezentacja jednoosobowa - ( bez konsultacji, sam podejmuje decyzj

ę

np. przedsi

ę

biorstwo pa

ń

stwowe

•

reprezentacja ł

ą

czna, kolektywna - układ demokratyczny ( wzajemne uzgadnianie decyzji ) układ samo kontroluj

ą

cy si

ę

np. stowarzyszenie

•

istnieje mo

ż

liwo

ść

wyboru reprezentowania np. spółdzielnie, spółki w zale

ż

no

ś

ci jaka jest wola podmiotów tworz

ą

cych

dan

ą

osob

ę

prawn

ą

. Ale ta reprezentacja jest tzw. reprezentacj

ą

czynn

ą

czyli dany organ w imieniu danej osoby prawnej

dokonuje czynno

ś

ci prawnej.

Natomiast inaczej jest w reprezentacji biernej ( skierowanie pism o

ś

wiadcze

ń

woli do danej osoby prawnej ). Przyjmuje

si

ę

tutaj generalnie domniemanie,

ż

e je

ż

eli o

ś

wiadczenie zostanie zło

ż

one jakiejkolwiek osobie danego podmiotu

gospodarczego w lokalu przeznaczonym do obsługi klientów to domniemywa si

ę

,

ż

e dane o

ś

wiadczenie woli zostało

zło

ż

one osobie uprawnionej.

W celu ochrony osób trzecich zawieraj

ą

cych umow

ę

z osob

ą

wyst

ę

puj

ą

c

ą

jako organ osoby prawnej art 39. KC

przewiduje:

ż

e ten kto jako organ osoby prawnej zawarł umow

ę

w jej imieniu albo nie b

ę

d

ą

cy organem, albo

przekraczaj

ą

c zakres swojego umocowania jest zobowi

ą

zany do zwrotu wszystkiego tego co otrzymał od drugiej strony

oraz naprawienia szkody któr

ą

druga strona poniosła przez to,

ż

e zawarła umow

ę

niewiedz

ą

c o braku umocowania osoby

do dokonania danej czynno

ś

ci prawnej.

Osoba prawna mo

ż

e dokona

ć

wszystko to, co jest niezb

ę

dne dla zrealizowania przedmiotu działania, bowiem nowela z

90 roku usun

ę

ła art 36 KC mówi

ą

cy o kierunkowych zdolno

ś

ciach czynno

ś

ci prawnych.

7 Ochrona dóbr osobistych osób prawnych.

Osoba prawna posiada zdolno

ść

prawn

ą

i posiada swoje dobra

art 43 KC mówi,

ż

e - Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje si

ę

odpowiednio do osób prawnych.

Specjalne dobra osobiste podlegaj

ą

ce ochronie:

•

firma - mo

ż

e si

ę

ni

ą

posługiwa

ć

ten kto prowadzi działalno

ść

gospodarcz

ą

lub kto podlega przepisom kodeksu

handlowego np. sp. cywilna nie ma firmy, ma tylko nazw

ę

•

renoma

8 Odpowiedzialno

ść

osoby prawnej

Osoba prawna odpowiada za swoje zobowi

ą

zania tak samo jak osoba fizyczna, ale osoba prawna zasadniczo nie

odpowiada za zobowi

ą

zania podmiotów chyba,

ż

e z przepisu szczególnego b

ą

d

ź

z woli danej osoby b

ę

dzie wynikała

odpowiedzialno

ść

za działania innych osób

art 40 KC - Skarb pa

ń

stwa nie odpowiada za zobowi

ą

zania przedsi

ę

biorstw pa

ń

stwowych i odwrotna

art 440 KC - Zakład odpowiada za osoby, którymi si

ę

posługuje przy wykonywaniu danych czynno

ś

ci

Osoba prawna odpowiada:

•

z tytułu niewykonania lub nienale

ż

ytego wykonania zobowi

ą

za

ń

•

z tytułu czynu niedozwolonego

•

Je

ż

eli szkoda w maj

ą

tku osoby trzeciej nast

ą

piłaby z winy organu osoby prawnej lub z winy osoby, któr

ą

zakład

posługuje si

ę

w celu wykonywania swoich działa

ń

•

z ryzyka prowadzenia działalno

ś

ci np. elektrownia prowadz

ą

c działalno

ść

spala w

ę

giel i dokonuje emisji

zanieczyszcze

ń

które powoduj

ą

jak

ąś

szkod

ę

. Elektrownia odpowiada za t

ę

szkod

ę

z tytułu ryzyka prowadzenia

działalno

ś

ci

9 Ustanie osób prawnych

•

je

ż

eli powstanie osoby prawnej jest aktem zało

ż

ycielskim to ustanie b

ę

dzie przebiegało tak samo np. przedsi

ę

biorstwa

pa

ń

stwowe

•

osoby prawne typu korporacyjnego mog

ą

przesta

ć

by

ć

osobami w wyniku rozwi

ą

zania moc

ą

stosownych uchwał

wła

ś

ciwych organów: w spółdzielni - walne zgromadzenie; w spółce - walne zgromadzenie wspólników,

•

mo

ż

e nast

ą

pi

ć

orzeczeniem s

ą

du - np. w sp. z.o.o. Je

ż

eli organy spółki nie uzupełni

ą

za wezwaniem s

ą

du istotnych

braków we wniosku to wpis, to po upływie tego terminu nast

ę

puje z urz

ę

du postawienie przez s

ą

d rozwi

ą

zania spółki.

•

art 263 KH Je

ż

eli osi

ą

gni

ę

cie celu spółki jest niemo

ż

liwe s

ą

d mo

ż

e orzec o rozwi

ą

zaniu danej spółki

•

je

ś

li spółk

ę

zało

ż

yli

ś

my na jaki

ś

czas i ten czas upłyn

ą

ł to mamy ustanie

•

stan niewypłacalno

ś

ci ( post

ę

powanie upadło

ś

ciowe )

•

mo

ż

e by

ć

wynikiem zabiegów reorganizacyjnych które polegaj

ą

na:

a) poł

ą

czeniu:

- inkorporacja - przył

ą

czenie jednej osoby prawnej przez drug

ą

osob

ę

prawn

ą

i wtedy jedna z nich traci osobowo

ść

prawn

ą

a druga nie

- fuzja - obydwa podmioty trac

ą

osobowo

ść

prawn

ą

i powstaje nowy

b) podziale - jeden podmiot dzielimy na inne, powstan

ą

nowe osoby prawne