Stosunek cywilnoprawny – stosunek prawny regulowany normami prawa cywilnego. Stosunki cywilnoprawne istnieją tylko między podmiotami prawa cywilnego; nie są więc nimi stosunki między podmiotami a przedmiotami tego prawa (np. stosunkiem cywilnoprawnym jest stosunek kupujący/sprzedający, a nie jest nim stosunek właściciel/rzecz). Fundamentalną (wręcz konstytutywną) cechą, bez której określony stosunek prawny nie może nosić przymiotu cywilnoprawnego, jest równorzędność (równość) stron. Przejawia się ona w tym, iż żaden z podmiotów (stron), niezależnie od tego czy jest osobą fizyczną, osoba prawną, czy też jednostką organizacyjną w rozumieniu art. 33(1) KC, nie jest podporządkowany drugiemu. Podkreślenia wymaga fakt, iż chodzi tu o formalną równorzędność podmiotów, a więc o zapewnienie im takich samych warunków, w takich samych okolicznościach. Kolejną istotną cechą stosunku cywilnoprawnego jest autonomiczność woli jego podmiotów. Wyraża się ona w:
braku bezpośredniego przymusu ze strony państwa, oraz
przyznaniu podmiotom znaczących możliwości swobodnego kształtowania treści stosunków cywilnoprawnych.
W stosunku cywilnoprawnym sankcja ma charakter subsydiarny i ma na celu wymuszenie określonego postępowania, które w zasadzie powinno nastąpić dobrowolnie. Charakterystyczną cechą regulacji cywilnoprawnej jest to, że przyznaje ona uprawnionym określone prawa podmiotowe. Sposób wykorzystania tych praw - zgodnie z zasadą autonomii woli stron - należy do uprawnionego, któremu ustawodawca pozostawia możność swobodnej ich realizacji.
Do zasadniczych elementów stosunku cywilnoprawnego należą:
podmioty,
przedmiot, oraz
treść stosunku cywilnoprawnego.
Podmiotami stosunku cywilnoprawnego są:
Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest przede wszystkim określone zachowanie się podmiotów danego stosunku zgodne z jego treścią, które - stosownie do wynikających ze stosunku prawnego uprawnień lub obowiązków - może być dozwolone, zakazane lub nakazane. Ponadto przedmiotem stosunku cywilnoprawnego może być również określony obiekt (materialny lub niematerialny), którego to zachowanie dotyczy.
Stosunki cywilnoprawne powstają, zmieniają się oraz ustają w wyniku zdarzeń cywilnoprawnych. W nauce prawa ugruntowany jest podział na określone typy zdarzeń cywilnoprawnych:
czyny zgodne z prawem,
czyny niezgodne z prawem,
orzeczenia sądowe,
akty administracyjne,
zdarzenia niebędące działaniami (m.in. upływ czasu, urodzenie, śmierć, zawalenie się budynku itp.).
Rodzaje stosunków cywilnoprawnych
proste - jedna strona jest zobowiązana, a druga uprawniona (np. darowizna)
złożone - obie strony stosunku są jednocześnie uprawnione i zobowiązane (np. umowa sprzedaży)
Elementy stosunku cywilnoprawnego
Nauka o prawie cywilnym (cywilistyka) wyróżnia w stosunku cywilnoprawnym kilka konstytuujących go elementów:
podmioty (strony); do tego, by być podmiotem stosunku cywilnoprawnego, trzeba mieć zdolność prawną,
treść - skorelowane prawa i obowiązki stron.
Co do tych elementów w nauce panuje zgoda, jednak dalej już zaczynają się rozbieżności. Niekiedy za element stosunku cywilnoprawnego uważa się także:
normę prawną go wyznaczającą,
zdarzenia, z którymi system prawny wiąże powstanie, zmianę i wygaśnięcie stosunku cywilnoprawnego,
niekiedy zaś tylko jeszcze:
przedmiot stosunku - wyznaczone treścią stosunku zachowania jego stron.
Cechy stosunku cywilnoprawnego
Cechami charakterystycznymi stosunku cywilnoprawnego, pozwalającymi go wyróżnić spośród innych stosunków prawnych, są:
równorzędność stron (brak prawnej podległości między stronami),
autonomia stron (wolność wstąpienia w stosunek prawny i jego kształtowania),
sądowa ochrona interesów stron.
Stosunek cywilnoprawny powstaje, zmienia się i ustaje wskutek zdarzeń cywilnoprawnych.
Bibliografia:
Z. Banaszczyk (w:) System Praw Prywatnego, Tom 1. Prawo cywilne - część ogólna, pod. red. M. Safjana, Warszawa 2007 r., rozdział XII