PROBLEMATYKA PODMIOTÓW STOSUNKÓW CYWILNO - PRAWNYCH

Mówiąc właściciel, wierzyciel, dłużnik, podatnik odwołujemy się do osoby, której te prawa dotyczą. Osobą w sensie właściciela, podatnika może być byt istniejący realnie, czyli człowiek oraz byt całkowicie fikcyjny. Pojęcie osoby prawnej nie istnieje, bo nie można takiej osoby dotknąć, ale to nie przeszkadza osobie prawnej być np.: właścicielem nieruchomości, czyli czegoś realnego. To oznacza, że pojęcie podmiotów stosunków cywilno - prawnych jest jednym z kluczowych pojęć, wtedy kiedy mówimy nie tylko o możliwości bycia właścicielem, dłużnikiem, ale w ogóle funkcjonowania w obrocie. Wtedy kiedy istniejemy jako osoby fizyczne, jako ludzie też możemy mówić o możliwości spotkania towarzyskiego się z kimś. Podmioty stosunków cywilno - prawnych, to:

1. osoby fizyczne (przy czym to pojęcie osoby fizycznej wiąże się z fizycznym bytem tego podmiotu)

2. jednostki organizacyjne:

• osoby prawne (mają osobowość prawną)

• jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi (nie mające osobowości prawnej), będące podmiotami prawa

OSOBY FIZYCZNE

nie musi być opisana przez przepisy prawa w sposób bardzo szczegółowy, jak jest to konieczne przy osobach prawnych. O.F. istnieje realnie: rodzi się, żyje, umiera. Oznacza to, że osoba ta ma swój początek i koniec. Nie jest zatem bytem otwartym w przestrzeni, tak jak może być osoba prawna. Są osoby prawne, które istnieją od 200 lat i mogą istnieć kolejne lata. W przypadku człowieka nie jest to możliwe.

To oznacza, że jest pewna specyfika wspólna dla wszystkich podmiotów, ale jest też cały szereg odmienności. Osoba fizyczna jest bytem realnym, w tym sensie, że próbuje prawo cywilne opisując tę OF czerpać z tego fizycznego bytu tej osoby. Nie uznaje każdego człowieka za osobę fizyczną, bowiem zasadniczym warunkiem jest to, że człowiek musi żyć.

1. Zdolność prawna - to zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego, choćby hipotetycznie. Np. w każdej chwili mogę się stać właścicielem.

2. Zdolność do czynności prawnych - kategoria mieszcząca się w ramach zdolności prawnej, ale mająca swoją specyfikę. Jest to zdolność do tego, by własnym zachowaniem zmieniać własną sytuacją prawną. Np. zawarcie umowy, albo wyrządzenie szkody za którą będę ponosić odpowiedzialność, np. uczestnictwo w kolizji drogowej z własnej winy.

Między zdolnością prawną, a zdolnością do czynności prawnych fundamentalna istnieje zależność: nie każdy kto ma zdolność prawną ma zdolność do czynności prawnych, ale każdy kto ma zdolność do czynności prawnych musi mieć zdolność prawną. Ponieważ pojęcie zdolności prawnej jest pojęciem szerszym, w którym całkowicie zamyka się pojęcie zdolności do czynności prawnych.

Ad. A. ZDOLNOŚĆ PRAWNA -

to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Muszę istnieć, żeby być podmiotem praw i obowiązków. W związku z tym są 2 graniczne pojęcia: od kiedy istnieje osoba fizyczna i do kiedy istnieje. Są to pojęcia kluczowe z punktu widzenia zdolności prawnej.

1. początek istnienia osoby fizycznej - dwa warunki:

1. zakończenie porodu,

2. dziecko musi być żywe (nie jest istotne ile żyje, czy lata, czy tylko sekundy)

Jeżeli dziecko umarło zaraz po porodzie, to w przypadkach wątpliwych domniemywa się, że dziecko urodziło się żywe. Nie trzeba udowadniać, że dziecko urodziło się żywe. Jeżeli ktoś twierdzi, że dziecko urodziło się martwe, to on musi udowodnić ten fakt.

Urodzenie się jest początkiem bytu osoby fizycznej, tym samym początek zdolności prawnej, czyli od tego momentu dziecko może być właścicielem, dłużnikiem, wierzycielem, także podatnikiem, np. od spadku nabytego w wyniku dziedziczenia.

Prawo cywilne musi się odwoływać do doświadczenia życiowego i to robi.

Wyjątki od reguły dotyczące dziecka poczętego, ale nie narodzonego:

• pierwszy przypadek (wyjątek): np. kobieta jest w ciąży, czyli dziecko jeszcze się nie urodziło, a ojciec tego dziecka ginie w wypadku samochodowym lub z jakiegokolwiek innego powodu, czyli nie dożywa do momentu, w którym to dziecko się rodzi. Dziedziczyć mogą po osobie, która umiera osoby, które żyją w momencie śmierci tej osoby (umierającej). Skoro dziecko jeszcze się nie urodziło, to nie mogłoby dziedziczyć po ojcu. Prawo cywilne przyjmuje wyjątek od reguły, że osoba fizyczna ma zdolność prawną dopiero od momentu urodzenia w przypadku dziedziczenia. Przyjmuje, że dziedziczyć może dziecko jeszcze nie urodzone pod warunkiem, że urodzi się żywe. Fikcja - uznanie za osobę fizyczną dziecko nie poczęte, które w rozumieniu prawa cywilnego taką osobą fizyczną nie jest.

• Drugi przypadek (wyjątek): np. kobiecie w ciąży została wyrządzona szkoda, np. potrącił ja samochód, czy uległa jakiemuś wypadkowi w wyniku, którego nie tylko ona sama odniosła uszczerbek na zdrowiu, ale w konsekwencji ten uszczerbek przeniósł się na płód, a potem na dziecko, które urodziło się żywe. To dziecko może być dotknięte schorzeniami, które nie powstały naturalnie np. w wyniku patologii, tylko w wyniku jakiegoś zdarzenia zewnętrznego, za które ktoś ponosi odpowiedzialność. Z roszczeniem o naprawienie szkody może wystąpić tylko podmiot istniejący. Ta kobieta może wystąpić o naprawienie szkody wyrządzonej jej przez kogoś kto jej sprawcą tej szkody. Ale ona może wystąpić o odszkodowanie w stosunku tylko w odniesieniu do samej siebie. Nie może wystąpić o odszkodowanie w odniesieniu do dziecka, które jest jeszcze nie narodzone i nie jest odrębnym podmiotem (stanie się nim dopiero w chwili urodzenia). Jeżeli ten płód urodzi się martwy w wyniku tego zdarzenia, ta kobieta będzie mogła wystąpić o odszkodowanie za uszczerbek na zdrowiu, leczenie i np. przejście szoku po utracie dziecka nienarodzonego. Przysługiwać jej może to zadośćuczynienie, bo to są jej przeżycia psychiczne, ale to dziecko samo z siebie żadnego odszkodowania uzyskać nie może, bo nie istnieje. Jeżeli jednak to dziecko urodzi się żywe, to tu wprowadza się drugi wyjątek: to dziecko może wytoczyć proces o naprawienie szkody wyrządzonej mu jeszcze przed jego urodzeniem. Takie dziecko reprezentowane będzie przez swoich rodziców. Ale wtedy matka będzie występowała z roszczeniami dotyczącymi siebie, a jako reprezentant będzie występowała także o naprawienie szkody na zdrowiu tego dziecka. Jedyną osobą przeciwko której to dziecko nie może wystąpić o odszkodowanie, jest matka. Przyjmuje się, że można żądać naprawienia szkody wyrządzonej dziecku przed urodzeniem, pod warunkiem, że to dziecko urodzi się żywe i nie jest to roszczenie kierowane w stosunku do matki.

Osoba fizyczna istnieje od momentu żywego urodzenia i dopiero od tego momentu może być podmiotem praw i obowiązków (właścicielem, dłużnikiem, podatnikiem), ale w dwóch przypadkach - stanowiących wyjątek - można mówić o przesunięciu zdolności prawnej na okres przed urodzeniem żywym. One mają charakter wyjątkowy. Jest to tzw. zdolność prawna warunkowa, bo warunkiem korzystania z tej zdolności jest urodzenie żywe. Nabywam pewne uprawnienia w momencie kiedy ten fakt zachodzi, ale mogę realizować po pierwsze po swoim urodzeniu, czyli musze się urodzić jako istniejąca osoba - żywy.

2. koniec istnienia osoby fizycznej - moment śmierci.

Człowiek zostaje uznany za zmarłego, gdy medycyna stwierdza, iż nie sposób uznać tej osoby za żywą. Śmierć mózgu jest takim momentem i dopóki nie da się ustalić takiego faktu - uznaje się osobę za żyjącą.

Stwierdzenie śmierci, gdy nie ma ciała (np. katastrofa lotnicza, gdy samolot spada do morza i nie można odnaleźć ciała). Jeżeli takie przypadki się zdarzają i nie odnaleziono ciała, a istnieją przesłanki, że ta osoba nie może dalej żyć, szczególnie, gdy pewne zdarzenia miały miejsce, w takiej sytuacji możemy przyjąć, że prawo cywilne powinno nam pomóc w ustaleniu skutków identycznych ze śmiercią stwierdzoną w odniesieniu do konkretnego przypadku. Taką instytucją prawa cywilnego jest uznanie za zmarłego. Odnosi się ono do osób fizycznych, których ciała nie odnaleziono w związku z tym nie można stwierdzić śmierci, ale z przesłanek wynika, że jest niepodobieństwem, żeby ta osoba mogła żyć. Uznanie za zmarłego może nastąpić wyłącznie za orzeczeniem sądu. Sądowi trzeba przedstawić dowody z których wynika, żądanie o uznanie za zmarłego. Z takim żądaniem może wystąpić każdy kto w tym ma interes prawny, ale z reguły są to najbliżsi członkowie rodziny. Gdyby natomiast takim członkom rodziny nie chciało się tego robić, albo byłoby to niezgodne z ich interesem, to z takim żądaniem może wystąpić np. ktoś przeciwko interesowi, któremu są ci bezczynni członkowie rodziny. Np. jeśli otrzymam orzeczenie o uznanie za zmarłego jako wierzyciel, to będę wiedział, że spadkobiercami jego są Kowalski, czy Nowak i będę mógł od nich żądać naprawienia szkody wyrządzonej mi przez tego zmarłego.

Sąd orzeka o uznaniu za zmarłego, orzeka w określonym momencie, czyli np. 15.10.2006, ale nie ten dzień orzeczenia stanowi dzień uznania za zmarłego, tylko sąd musi poszukiwać dnia, który jest najbardziej prawdopodobny jako dzień, w którym ta osoba najprawdopodobniej już nie mogła żyć, np. w przypadku katastrofy, będzie to dzień katastrofy.

W jakich okolicznościach można się domagać uznania za zmarłego:

1. np. katastrofa (lotnicza, morska i lądowa) - kilka m-cy musi minąć od takiego zdarzenia, aby móc z takim żądaniem do sądu wystąpić. Najczęściej mówi się o 6-ciu m-cach.

2. wyszedł z domu i nie wrócił - przypadek zaginienia człowieka - przyjmuje się, że po roku można złożyć wniosek o uznanie za zmarłego

3. okres zamieszek społecznych, wojennych - wtedy wniosek o uznanie za zmarłego składa się dopiero po 10 latach

Ten wniosek powoduje, że orzeczenie sądu o uznaniu za zmarłego zrównuje w skutkach to zdarzenie ze śmiercią, mimo braku ciała.

Skutki uznania za zmarłego:

Prawomocne ustanowienie sądu powoduje, że osoba, której dotyczy uznanie za zmarłego uważana jest za umarłą w dniu, którego dotyczy orzeczenie sądu, który wskazuje sąd w swoim postanowieniu.

1. spadkobiercy dziedziczą po tej osobie od dnia, który sąd ustala

2. małżonek od tego dnia staje się wdowcem

Gdy osoba uznana za zmarłego znajdzie się, to wszelkie postanowienia sądu są anulowane. Pewnych skutków orzeczenia o uznaniu za zmarłego jednak nie można cofnąć i anulować. Np. małżonek zawarł 2-gi związek małżeński i z tego związku narodziły się dzieci. Drugi związek ulega unieważnieniu, ale dzieci z tego 2-iego związku zachowują wszelkie prawa.

Ad. B. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNEJ -

to pojęcie wiąże się ze zmianą własnej sytuacji prawnej osobistym zachowaniem. Jeżeli zawieram umowę, np. z bankiem w sprawie kredytu, ustalam warunki, zawieram umowę, to ta umowa wiąże obie strony w tym sensie, że każda z nich przyjmuje na siebie pewne obowiązki, po to by nabyć pewne uprawnienia z tej umowy wynikające i większość umów, które są przez nas zawierane ma charakter umów tzw. wzajemnych. Żeby się ważnie zobowiązać (np. wobec banku) trzeba mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Pełną, znaczy niczym nie ograniczoną i od niczego nie zależną. Pełna zdolność prawna oznacza, że nie ma takiej czynności prawnej, której nie moglibyśmy dokonać osobiście, która dotyczy naszej sytuacji prawnej, czy to będzie czynność zgodna z naszym interesem, czy też nie
w sensie obiektywnym.

Co powinno przesądzać o tym, że człowiek jest zdolny do realnego postrzegania rzeczywistości taka jaka ona jest, a nie wypaczoną. Od kiedy człowiek może posiadać zdolność do pełnej czynności prawnej - ukończenie 18 lat.

0 - 13 - lat nie ma zdolności do czynności prawnej

13 - 18 lat - ograniczona zdolność do czynności prawnej

skończone 18 lat - pełnoletniość, pełna zdolność do czynności prawnej

Pełna zdolność do czynności prawnej, to jest też pełna odpowiedzialność za to co robię w rozumieniu prawa cywilnego. Prawo karne wprowadza nawet odpowiedzialność u osób, które nie mają skończonych 18 lat.) Odpowiedzialność cywilna nie może być łączona z odpowiedzialnością karną.

O pełnoletniości (skończeniu 18 lat) decyduje 1-wsza minuta tego dnia, kiedy obchodzi się urodziny.

WYJĄTEK: 16-letnia kobieta uzyskuje zgodę sądu na zawarcie małżeństwa (w jej imieniu do sądu występują przedstawiciele, najczęściej rodzice). Z chwilą zawarcia związku małżeńskiego, kobieta ta nabywa pełnoletniość. Kobieta ta nie traci nabytej zdolności w razie unieważnienia małżeństwa. To nie dotyczy mężczyzn!!!

13 - 18 lat - są czynności prawne - umowy, które taka osoba może bez zgody opiekuna zawierać. Są to umowy należące do powszechnie zawieranych umów w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Na pozostałe czynności prawne osoba taka musi mieć zgodę opiekuna.

0 -13 lat - taka osoba w ogóle nie ma zdolności do czynności prawnej. Ważne są tylko umowy należące do powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego. (np. zakup pieczywa, gazety)

1. Pełna zdolność do czynności prawnej -

• ukończone 18 lat

2. Ograniczona zdolność do czynności prawnej -

• 13 - 18 lat

• osoby ubezwłasnowolnione częściowo - czyli osoba taka potrzebuje zgody kuratora na wykonywanie czynności pewnych czynności prawnych

3. Brak zdolności do czynności prawnej -

• 0 - 13 lat

• osoby całkowicie ubezwłasnowolnione np. w skutek choroby psychicznej

Sama choroba psychiczna nie stanowi odmowy do pełnej zdolności do czynności prawnej, ale stanowi przesłanki do wystąpienia do sądu o ubezwłasnowolnienie.

UBEZWŁASNOWOLNIENIE może być:

• częściowe - następuje z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, innego rodzaju zaburzeń psychicznych, zwłaszcza pijaństwa i narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

całkowite - ubezwłasnowolnić całkowicie może sąd wojewódzki tylko osobę, która skończyła 13 lat, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w tanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie sąd ustanawia opiekuna.

OSOBY PRAWNE I JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE MAJĄCE OSOBOWOŚCI PRAWNEJ

Obok osób fizycznych prawo ukształtowało pojęcie jednostki organizacyjnej tworzonej przez osoby fizyczne. Osoba prawna i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej (odmiennie do osoby fizycznej) nie istnieją w sensie fizycznym - są tworem sztucznym, dlatego muszą być opisane przez prawo. Osoby fizyczne tworzą osoby prawne lub jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej po to, by one (te jednostki) służyły realizacji celów tychże osób fizycznych. Te cele są tak rozmaite, że też liczba osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej jest też duża.

OSOBY PRAWNE

1. Przykładowe cele dla których są tworzone osoby prawne (ze względu na cel):

Osoby prawne mogą być tworzone do realizacji całkowicie odmiennych celów.

• Posiadamy udziały, czy akcje w spółkach kapitałowych. Fakt posiadania tych akcji, czy udziałów daje nam prawo do uczestniczenia w udziale w zysku wypracowanym przez te spółki akcyjne, czy z o.o. Ten zysk jest wypracowany przez całkowicie odmienny podmiot (tę S.A, czy sp. z o.o.), ale ten zysk nie przypada samej spółce, bo ona nie istnieje sama dla siebie, ona istnieje po to, by na dziś wypłacić zysk akcjonariuszowi i funkcjonować dalej, aby taki sam zysk wypracować znowu w następnym roku. Jednym z celów dla których osoba fizyczna tworzy osoby prawne, może być cel czysto zarobkowy. Powstają osoby prawne, które powstają wyłącznie w celu prowadzenia działalności gospodarczej i w związku z tym mówimy, że osoba fizyczna zarabia na tym, że jest członkiem, czy wspólnikiem, czy akcjonariuszem takich osób prawnych. Ale to tylko jedna z możliwości.

• Osobą prawną jest również partia polityczna, chociaż z ideologicznego założenia partia polityczna nie ma na celu zamiaru zarobkowego. Celem partii politycznej jest przekonanie do swoich idei jak najwięcej obywateli, po to żeby w kolejnych wyborach parlamentarnych, samorządowych, czy innych zdobyć najwięcej głosów, a tym samym mandatów w parlamencie i móc realizować
  w stosunku do całego społeczeństwa pewnego rodzaju idee.

• Inny przypadek to stowarzyszenia - osoba fizyczna przystępuje do stowarzyszeń, jest ich członkiem dlatego, że identyfikuje się z jakąś ideą, np. z ideą ochrony przyrody albo ochrony praw człowieka, z czymkolwiek co nie ma charakteru zarobkowego.

• Osoba prawną może być także związek zawodowy, który istnieje po to, by grupować osoby będące pracownikami w celu ochrony majątkowych, ale także niemajątkowych interesów członków takiego związku.

• Osoba prawna typu wyznaniowego, np. parafia, a proboszcz jest osobą, która reprezentuje tę parafię.

Osoby prawne mogą być tworzone do wielu celów, których człowiek nie byłby w stanie osiągnąć sam.

Zasadnicze różnice pomiędzy osobą fizyczną a osobą prawną:

Pojęcie osoby prawnej nie może być do końca porównywane z osobą fizyczną, ponieważ osobę prawną trzeba opisać w regulacji prawnej. Osoby prawnej nie dotyczą uregulowania dotyczące osób fizycznych.

• Stosunki małżeńskie, stosunki rodzice - dzieci nie mają zastosowania dla osób prawnych.

• Osoba prawna nie umiera, więc pojęcie prawa spadkowego (dziedziczenia) nie wchodzi w grę. Może być spadkobiercą, ale nie osobą po której się dziedziczy.

• Osoba prawna nie ma ograniczenia czasowego swego istnienia. Są w tej chwili osoby prawne, które powstały w XIX w. (Wcześniej nie było nowoczesnego państwa, w rozumieniu państwa obywateli.)

Tych zasadniczych różnic prawo cywilne zniwelować nie jest w stanie. Chodzi jednak o to, że osoby prawne mają być traktowane (tam, gdzie jest to możliwe) na równi z osobami fizycznymi. I w zasadniczej formule jest to możliwe. Jeżeli osoba fizyczna może być właścicielem nieruchomości, to osoba prawna też. Jeżeli osoba fizyczna może być płatnikiem, dłużnikiem, wierzycielem itd., to osoba prawna również. Pojęcie osoby prawnej w tym znaczeniu odnosi się do podmiotu praw i obowiązków, który z tymi wszystkimi różnicami ma umożliwiać osobom prawnym realizację zadań w sposób podobny do tego, który dotyczy osób fizycznych. Osoby prawne mają zawsze swojego założyciela. Osoba prawna jest swoistą figurą, w której uczestniczeniu w mniejszym, czy większym zakresie bierze udział również osoba fizyczna. Jeżeli osoba prawna ma w większości zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, to pojawia się pytanie następujące: właścicielem osoba prawna może zostać, wierzycielem też, ale w jaki sposób osoba prawna ma zawrzeć umowę skoro nie istnieje w sensie fizycznym? I tu problem zostaje rozwiązany za pomocą wykorzystania instytucji organu osoby prawnej, czyli pewnej formuły w której w strukturze osoby prawnej zaczynają się wyodrębniać elementy wewnętrzne np. zarząd osoby prawnej, walne zgromadzenie akcjonariuszy, które ma określone kompetencje, ale żeby te kompetencje można było realizować muszą tam działać osoby fizyczne. Także, żeby osoba prawna mogła zawrzeć umowę, musi za nią działać osoba fizyczna, taka która jest członkiem zarządu i która w sposób odpowiedni dla tej osoby prawnej została powołana jako członek zarządu przez odpowiedni sposób i może w związku z tym występować wobec osób trzecich jako reprezentant osoby prawnej.

2. Skoro mamy osoby prawne, które mogą być tworzone wyłącznie w celach prowadzenia działalności gospodarczej, politycznych, idealnych, czy wyznaniowych, to innym podziałem osób prawnych może być podział na:

1. osoby prawne prawa publicznego .

Skarb Państwa, Gmina, Powiat, województwo samorządowe

S.A z wyłącznym udziałem Gminy - ma 100% akcji, czy udziałów, ale to nie decyduje o tym, że jest spółką prawa publicznego, dlatego że pojęcie osoby prawnej prawa publicznego wiąże się z przypisaniem tej osobie prawnej (z mocy prawa) realizacji zadań publicznych, takich zadań publicznych, od których ta osoba prawna zwolnić się w żaden sposób nie może. Skarb Państwa ma określone zadania publiczne, których nie może scedować na jakikolwiek inny podmiot. Są pewne zadania publiczne, których Skarb Państwa nie musi realizować, chociaż może. Obowiązkami, których nie może scedować, Skarb Państwa dzieli się z Gminami. Gminy realizują je w skali lokalnej, a Skarb Państwa w skali całego państwa

2. osoby prawne prawa prywatnego

Osoby prawne prawa prywatnego to wszystkie pozostałe osoby prawne.

Są to też takie osoby prawne w których Skarb Państwa, czy Gmina ma jakiś decydujący wpływ na ich funkcjonowanie, ale te osoby prawne funkcjonują w celu realizowania zupełne innego rodzaju zadań. Z tym się wiążą np. takie problemy, że Gmina utworzyła S.A. z wyłącznym udziałem Gminy, która ma prowadzić zakład komunikacji miejskiej. Ten zakład komunikacji miejskiej jest formą realizacji zadania publicznego, którym jest zapewnienie swoim obywatelom - mieszkańcom gminy możliwości przemieszczania się na jej terytorium. Gmina nie ma obowiązku utrzymywania sieci kolejowej, która ma charakter ogólnokrajowy. Z prowadzeniem takiej spółki prowadzącej zakład komunikacji miejskiej wiąże się następujący problem: Gmina musi zastanowić się w jaki sposób ta spółka ma pobierać opłaty za tę komunikację, a te opłaty nie mogą być oparte wyłącznie o kryterium zysku, ponieważ ta spółka stanowi pośrednie ogniwo realizacji zadania publicznego Gminy. Ale w związku z tym ta spółka musi zatrudniać pracowników, musi kupić autobusy, czy tramwaje, musi eksploatować zużywanie się materiałów takich jak paliwo, musi wypłacać wynagrodzenie pracownikom. To wszystko musi być zorganizowane w racjonalny sposób i w związku z tym może się okazać, że ta spółka nie przynosi zysków. Ale to nie oznacza, że ta spółka ma dalej bez zysku funkcjonować. Chodzi o to, że jeśli część z tego zysku jest niemożliwa do osiągnięcia dlatego, że Gmina kontroluje poziom cen biletów, to ta Gmina zobowiązana jest do pewnej dotacji, która stanowić będzie uzupełnienie tej brakującej części wyniku finansowego, który ta spółka mogłaby osiągnąć, gdyby nie było ograniczania cen.

3. Osoby prawne typu korporacyjnego i typu fundacyjnego

1. Korporacja to zrzeszenie osób, czyli osoba prawna typu korporacyjnego to taka osoba prawna, która ma członków. Tych członków można w różny sposób nazywać. To mogą być wspólnicy w sp. z o.o., albo członkowie spółdzielni, albo akcjonariusze w S.A.. Wszyscy oni mają wspólną cechę: są członkami osoby prawnej i tworzą najwyższy organ osoby prawnej typu korporacyjnego, który z reguły nazywa się Walne Zgromadzenie. Organ ten gromadzi wszystkich będących członkami osoby prawnej po to, by mogli wspólnie podejmować uchwały i decydować o najważniejszych zasadach funkcjonowania tej osoby prawnej. Osobą prawną typu korporacyjnego jest ta osoba, która ma członków niezależnie od tego, czy tych członków jest mniej, czy więcej, czy tylko jeden. Przynajmniej jeden musi być. Dlatego mówimy 1-osobowa sp. z o.o. albo 1-osobowa S.A.. Tzn. że dzisiaj ta spółka ma jednego członka, ale jutro może ich mieć więcej. Istotne jest, że pojęcie osoby prawnej typu korporacyjnego wiąże się z tym, że ta osoba prawna ma członków, ma założycieli, którzy w zastępstwie funkcjonowania tej osoby prawnej wchodzą do wewnątrz jej struktury tworząc walne zgromadzenie akcjonariuszy (członków). W tych osobach prawnych typu korporacyjnego, w ich określeniach i nazwach bardzo często korporacjonizm się pojawia: spółdzielnia - zakładająca wspólnotę jakąś, spółka, towarzystwo (Towarzystwo Ubezpieczeń Wzajemnych), stowarzyszenie, partia polityczna, związek zawodowy - te określenia wskazują, że w grę wchodzi członkostwo jako relacja między jakąś osobą a tą osobą prawną.

2. Inaczej wygląda tworzenie osób prawnych typu fundacyjnego. Tu przyjmuje się, że podstawą istnienia tej osoby prawnej jest pewna masa majątkowa a nie członkostwo. Przykłady to: przedsiębiorstwo państwowe albo fundacje. Charakterystyczną cechą fundacji i przedsiębiorstwa państwowego jest to, że założyciel takiej osoby prawnej (albo Skarb Państwa, albo np. fundator) wydziela ze swojego majątku jakąś jego część i z chwilą ustanowienia tej fundacji, czy przedsiębiorstwa przekazuje ją na własność. Ten składnik majątku przestaje być jego własnością, a staje się własnością tej osoby prawnej. Ta fundacja, czy przedsiębiorstwo państwowe, czyli osoby prawne typu fundacyjnego będą funkcjonować w sposób całkowicie niezależny od założyciela. Fundator może przewidzieć w statucie fundacji jakieś dla siebie kompetencje, ale jeśli ich nie przewidzi, to ich nie będzie. W przypadku przedsiębiorstw państwowych jest trochę inaczej, mianowicie to ustawa o przedsiębiorstwach państwowych mówi o tym w jakich sytuacjach organ założycielski może ingerować w działalność tego przedsiębiorstwa państwowego. Samodzielność osoby prawnej tupu fundacyjnego jest znacznie większa od samodzielności osoby prawnej typu korporacyjnego. Nie ma członka fundacji, czy akcjonariusza przedsiębiorstwa państwowego, jest bowiem majątek stanowiący podstawę działalności osoby prawnej typu fundacyjnego, czy przedsiębiorstwa państwowego.

Skarb Państwa jest organizacją wszystkich obywateli zamieszkałych w jednym państwie. Istnieje potrzeba, by instytucja Skarbu Państwa istniała w znaczeniu cywilno-prawnym, bo wtedy kiedy mówimy o państwie w znaczeniu władzy publicznej z reguły nie posługujemy się terminem - Skarb Państwa, tylko mówimy państwo. Zdarza się, że osoby pokrzywdzone (np. przez Policję) mogą wytoczyć proces o zadośćuczynienie za cierpienia lub szkody przeciwko Skarbowi Państwa. Skarb Państwa jest jedną z niewielu osób prawnych, które nie mają organów. Niektóre kompetencje Skarbu Państwa wykonuje minister finansów, a inne minister Skarbu Państwa, wojewoda, komendant miejskiej policji inne prezes sądy, czy prokurator. Tzn., że zamiast organów Skarbu Państwa obowiązuje zasada, że za Skarb Państwa działa zawsze kierownik tej jednostki organizacyjnej z której zadaniami wiąże się jakiś problem, który ma być rozstrzygnięty. Skarb Państwa jest niezbędnym elementem obrotu cywilno-prawnego. Funkcjonowanie Skarbu Państwa wiąże się z różnymi aspektami, takiego normalnego funkcjonowania państwa. Skarb Państwa nie ma organów.

Ale już Gmina mimo, że obejmuje też zadania publiczne podobnie jak Skarb Państwa już takie organy ma. Ma wójta albo burmistrza, albo prezydenta i ma radę gminy albo miasta. Ta Rada Gminy ma swoje kompetencje i prezydent, burmistrz ma swoje kompetencje, np. umowy w imieniu gminy zawiera prezydent, czy wójt, czy burmistrz. To są okoliczności, które przesadzają o tym, że Gmina mimo, że realizuje zadania publiczne, to jednak różni się od Skarbu Państwa tym, że ma organy, które umożliwiają występowanie w obrocie w sposób odmienny niż jest to w przypadku Skarbu Państwa. Skala zadań należących do Skarbu Państwa jest nieporównywalna ze skalą zadań nałożonych na Radę Gminy. Generalnie osoby prawne organy posiadają. Przynajmniej 1 organ jest organem obligatoryjnym w przypadku osób prawnych. To jest zarząd, który czasami nazywa się inaczej, ale generalnie chodzi o organ wykonawczy, czyli organ dzięki któremu ta osoba prawna może działać. Gmina ma swojego wójta, burmistrza, czy prezydenta, ale spółdzielnia, stowarzyszenie, S.A., sp. z o.o. mają zarząd, a przedsiębiorstwo państwowe ma dyrektora jako organ, przy czym nie należy tutaj mylić dyrektora jako zwierzchnika wszystkich pracowników, bo to 2 zupełnie różne funkcje. Chodzi tu o dyrektora jako organ osoby prawnej, który ma określone zadania do wykonywania. Z reguły tych organów w przypadku osób prawnych jest więcej niż jeden. Przykładem jest S.A. gdzie są 3 organy obligatoryjne: Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, Rada Nadzorcza i Zarząd. Są między tymi organami określone zależności. Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy wybiera Radę Nadzorczą, Rada Nadzorcza wybiera Zarząd. Jeżeli wybiera, to i odwołuje. Czasami jest tak, że niezależnie, że Rada Nadzorcza wybiera członków Zarządu takie kompetencje przysługują Walnemu Zgromadzeniu Akcjonariuszy. To oznacza, że mogą być powoływane i odwoływane pewne osoby, które funkcje członków zarządu, członków Rady Nadzorczej pełnią. Nie można powołać, czy odwołać wspólnika, czy członka osoby prawnej. On jest z mocy samego prawa i jeżeli np. sprzeda akcje, to przestaje nim być, ale dopóki te akcje posiada jest akcjonariuszem, czyli jest członkiem osoby prawnej i pozbawić go tego członkostwa można tylko w przypadkach określonych ustawowo, właściwych dla danego rodzaju osób prawnych. Tych osób prawnych jest na tyle dużo, że również regulacje prawne, które tych osób prawnych dotyczą są bardzo rozległe. Mamy ogólny dział o osobach prawnych w kodeksie cywilnym, ale obok tego istnieje prawdziwa mozaika regulacji prawnych, które dotyczą osób prawnych, np. prawo spółdzielcze, prawo o stowarzyszeniach, ustawa o związkach zawodowych, ustawa o partiach politycznych, kodeks spółek handlowych zawiera przepisy o spółce akcyjnej, czy z o.o., ustawa o samorządzie gminnym zawiera zasady funkcjonowania gmin jako osób prawnych. Tych aktów prawnych jest mnóstwo. Trzeba pamiętać, że pojęcie osoby prawnej w tej całej swojej mozaice ma pewne cechy wspólne.

Cechy wspólne osób prawnych

Osoby prawne zróżnicowane są również w sposób powstania. Skoro mają mieć cechy przypominające osoby fizyczne, to muszą mieć możliwości powstawania i ustawania. Nie ma bowiem przymusu tworzenia osoby prawnej i nie ma przymusu jej trwania. Jeśli np. jej członkowie, czy wspólnicy chcą zaprzestać istnienia takiej osoby prawnej - jest to możliwe. Skarb Państwa nie istnieje w przedziale czasowym, gmina nie może istnieć w przedziale czasowym, ale każda inna osoba prawna może istnieć w przedziale czasowym. Jeżeli uprawniony organ może podjąć decyzję o zaprzestaniu działalności, to tak się stanie. Między organami osoby prawnej pojawiają się kompetencje, tzn. ustawa pewne kompetencje przypisuje Zarządowi, pewne Radzie Nadzorczej i pewne kompetencje Walnemu Zgromadzeniu. Na przykładzie osoby prawnej takiej jak S.A., czy spółdzielnia. Ten organ do którego te kompetencje się odnoszą może wykonywać tylko w tym organie. Nie może przejmować kompetencji innego organu, nie może ich zawłaszczać, bowiem te kompetencje zostały rozdzielone po to, by została zachowana równowaga sił. Walne Zgromadzenie S.A. obraduje rzadko (musi raz w roku) i zajmuje się najważniejszymi decyzjami dotyczącymi funkcjonowania S.A. Zupełnie inaczej sprawa wygląda w przypadku Rady Nadzorczej, która powinna się zbierać tak często, jak to jest konieczne, by należycie wykonywać czynności nadzoru nad czynnościami Zarządu. Z kolei Zarząd funkcjonuje non stop, ale sam Zarząd jako organ osoby prawnej nie musi funkcjonować w pełnym składzie. Członkowie Zarządu dzielą się pewnymi kompetencjami w swoich dziennych obowiązkach i realizują je w sposób samodzielny. Tylko wtedy, kiedy np. ustawa tego wymaga, albo statut jakiejś S.A., albo sami dojdą do wniosku, że powinni się zebrać i przedyskutować jakieś problemy i podjąć uchwałę jest ich trzech. Jeżeli dwóch opowie się za a jeden przeciwko znaczy, że uchwała doszła do skutku. To wszystko świadczy o tym, że osoba prawna może również działać w obrocie mimo, że jest fikcją w znaczeniu, że nie istnieje materialnie.

Osoby prawne mogą powstawać albo z mocy prawa, albo przez wpis do rejestru. Osób prawnych powstających z mocy prawa jest bardzo mało. Najważniejsze z nich to Skarb Państwa i Gmina. W 1950 r. uchwalono w Polsce ustawę o jednolitej władzy państwowej i zniesiono Gminy (z dnia na dzień). Ale ustawą z marca 1990 r. uchwalono ustawę o samorządzie terytorialnym, która przewidziała
z dniem (bodajże) 22 maja 1990 r . utworzenie Gmin, których w tej chwili w Polsce jest około 2 tys. Gminy jako osoby prawne. To ustawa określa, że one istnieją i ustawa określiła, że przestały istnieć. Tym samym osoby prawne mogą powstawać z mocy prawa, albo w drodze wpisu do rejestru. Tych wpisanych do rejestru jest zdecydowanie więcej. Jeżeli wpis do rejestru przesądza o powstaniu osoby prawnej, to wykreślanie przesądza o ustaniu istnienia takiej osoby prawnej. Te 2 momenty generalnie wyznaczają także zakres pojęcia zdolności prawnej osoby prawnej. Zdolność prawna to zdolność do tego, żeby być podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego. Osoba prawna, która powstaje przez wpis do rejestru z tą chwilą nabywa zdolność prawną. Może być właścicielem, dłużnikiem, wierzycielem, najemcą, wynajmującym itd. Z chwilą kiedy przestaje istnieć nie może już być podmiotem żadnych praw i obowiązków, bowiem prawo cywilne definiuje pojęcie zdolności prawnej wyznaczając jego granice: tę pierwszą wyznaczającą moment powstania i ostatnią wyznaczającą moment ustania, żeby można było mówić o nabywaniu prawa zaciągania zobowiązań w konkretnym przedziale czasowym. Tym samym osoba prawna wpisana do rejestru staje się podmiotem prawa, praw i obowiązków i może być tym właścicielem, dłużnikiem, wierzycielem, najemcą, wynajmującym itd. W stosunku do dwóch osób prawnych wprowadzono swoisty wyjątek od tej zasady, mianowicie przy generalnym założeniu, że osoba prawna ma zdolność prawną wtedy, kiedy ma osobowość prawną spółek z o.o. i spółek akcyjnych dotyczy inna reguła, inne rozwiązanie. W kodeksie spółek handlowych od 1 stycznia 2001 r. przyjęto rozwiązanie, że spółka kapitałowa
w organizacji może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania nawet wtedy, kiedy nie została jeszcze wpisana do rejestru sądowego. S.A. w organizacji jeszcze nie jest osobą prawną, bo gdyby została wpisana do rejestru, to nie może być nazywana osobą prawną w organizacji, bo wtedy będzie już osobą prawną. Pojęcie S.A. w organizacji, czy pojęcie sp. z o.o. w organizacji wiąże się z momentem między zawiązaniem tej spółki a wpisem do rejestru. To o tym okresie można mówić w kategoriach spółka kapitałowa w organizacji. Jest to wyjątek przesuwający zakres zdolności prawnej poza obszar osobowości prawnej. Reasumując - S.A., czy sp. z o.o. w organizacji mają zdolność prawną mimo, że nie zostały wpisana do rejestru. Żadnej innej osoby prawnej powstającej w drodze wpisanie do rejestru taka zasada już nie dotyczy. Osoby prawne powstające w drodze wpisu do rejestru nabywają zdolność prawną z chwilą wpisu do rejestru.

Wpis do rejestru - najpierw trzeba złożyć wniosek o wpis, ten wniosek rozpatruje sąd i sąd stwierdzając, że zgodny z prawem jest wniosek dokonuje fizycznego wpisu do rejestru. Wpis i ten moment nabycia zdolności prawnej wiąże się z wprowadzeniem danych do systemu informatycznego tego rejestru sądowego. To jest ten moment kiedy osoba prawna powstaje. Wykreślenie z rejestru ma taki sam skutek jak śmierć u osoby fizycznej - ta osoba prawna przestaje istnieć. Decyzja o zakończeniu bytu osoby prawnej jest decyzją, która z czegoś wynika. Albo wynika z uchwały Walnego Zgromadzenia, czyli najważniejszego organu osoby prawnej, który decyduje, czy ma istnieć, czy też nie istnieć dalej, albo np. sąd może zadecydować o rozwiązaniu jakiejś osoby prawnej (co zdarza się w państwie ustroju kapitalistycznym rzadko). Ale czasami o rozwiązaniu, czy ustaniu jakiejś osoby prawnej rozstrzyga sam upływ czasu. Np. jeżeli zostaje utworzona S.A. na 10 lat tzn., że po tych 10 latach ona ma przestać istnieć. Ważna kwestia, która odnosi się do majątku tej osoby prawnej polega na ustaleniu kiedy następuje rozdysponowanie tym majątkiem skoro nie ma czegoś takiego jak dziedziczenie po osobie prawnej. Ten proces musi nastąpić przed ustaniem bytu prawnego tej osoby prawnej. Mówimy o czymś takim jak likwidacja osoby prawnej, która oznacza pewną procedurę polegającą na upłynnieniu majątku tej osoby prawnej w czasie kiedy ona jeszcze istnieje. I jak się ten majątek upłynni, to dopiero można ją wykreślić z rejestru, bowiem nie ma już żadnego majątku i w związku z tym nie jest potrzebna dalsza żadna ochrona prawna tej osoby prawnej. Osoba prawna w likwidacji, to jest jeszcze osoba prawna, która ma jeszcze osobowość prawną, jeszcze istnieje, ale nie funkcjonuje już dla realizacji swojego podstawowego celu, tylko ma na celu rozliczenie się z otoczeniem z punktu widzenia majątkowego. Są 4 ważne czynności likwidacyjne, które wykonuje się w stosunku do osoby prawnej znajdującej się w stanie likwidacji. 1). Ta osoba prawna ma ściągnąć należności od dłużników tej osoby prawnej. 2). Ta osoba prawna ma spłacić zobowiązania wobec wierzycieli tej osoby prawnej. 3). Ta osoba prawna ma dokonać spieniężenia (upłynnienia) majątku, który pozostał. Czyli czynniki majątku należy zamienić na gotówkę. 4). Podział tej kwoty pieniężnej pomiędzy osoby uprawnione zgodnie z charakterem danej jednostki prawnej. Np. jeżeli stowarzyszeniu po ściągnięciu należności, zapłaceniu zobowiązań i upłynnieniu majątku została jakaś kwota, to tę kwotę należy przeznaczyć na jakiś cel społeczny. Członkowie stowarzyszenia nie mogą wziąć tych pieniędzy do kieszeni i się rozejść. Ale już akcjonariusze S.A., członkowie spółdzielni generalnie tak. Podział kwoty likwidacyjnej między osoby uprawnione nie oznacza zawsze, że osobą uprawnioną jest członek takiej osoby prawnej, to może być również inny podmiot. Po dokonaniu tych 4 czynności można złożyć wniosek o wykreślenie osoby prawnej z rejestru. Tylko wtedy kiedy istnieje jakaś szczególna regulacja prawna można nie przeprowadzić likwidacji, a mimo to wykreślić osobę prawną z rejestru. Dzieje się tak w przypadku połączenia tej osoby prawnej z inną osobą prawną, albo podziału tej osoby prawnej na inne osoby prawne, albo przekształcenia tej osoby prawnej w inną osobę prawną. W tych przypadkach nie przeprowadza się procedury likwidacyjnej, bo sens łączenia, podziału i przekształcenia polega na zmianie pewnej formuły, ale i kontynuacji działalności.

Zdolność prawna osoby prawnej, szczególnie tej, która powstaje w drodze wpisu do rejestru, to ten moment wpisu i moment wykreślenia z rejestru wyznaczają nam zakres pojęcia - zdolność prawna osoby prawnej. W przypadku spółek kapitałowych w organizacji mówimy o wyjątku, który daje zdolność prawną przed nabyciem osobowości prawnej, czyli mają one zdolność prawną przed wpisem do rejestru.

Zdolność do czynności prawnych osoby prawnej przejawia się w tym, że ona własnym zachowaniem może zmieniać własną sytuację prawną. Może to robić dlatego, że ma organ wykonawczy - zarząd, który może składać oświadczenia za tę osobę prawną. Zarząd może być jedno- lub wieloosobowy. O tym jaki może być generalnie decyduje ustawa, która określa zasady funkcjonowania danej osoby prawnej, ale może być tak jak sobie ustalą sami zainteresowani, np. tak jest w spółdzielni, S.A., sp. z o.o. Mamy zatem możliwość utworzenia albo zarządu jedno- , albo wieloosobowego i nasza decyzja to jest ta kwestia, która dopiero o tym przesądzi. Wszystkie dane, dotyczące osoby prawnej i tego kto jest jej członkiem zarządu mają być ujawnione w rejestrze, po to by były dostępne dla wszystkich tych, którzy chcą się z tymi danymi zapoznać przed zawarciem umowy z taką osobą prawną. Chodzi o to, żeby wiedzieć z kim konkretnie z imienia i nazwiska ma się rozmawiać, żeby wiedzieć, że się rozmawia ze S.A. „x” lub spółdzielnią „y”. Członek spółdzielni, czy akcjonariusz nie może reprezentować spółki, czy spółdzielni, której jest członkiem, czy akcjonariuszem. On może mieć tylko wpływ na to kto zostaje powołany członkiem zarządu i tylko ten członek zarządu może reprezentować tę S.A. na zewnątrz. Są wyjątki logicznie uzasadnione, np. S.A. zatrudnia członka zarządu. Członek zarządu nie może reprezentować sam siebie z jednej strony, a S.A. z drugiej strony. Dokonywałby bowiem czynności prawnej sam ze sobą, co groziłoby konfliktem interesów. Dla takich przypadków wprowadzona jest wyjątkowa regulacja prawna, która polega na tym, że te osoby prawne, które mają radę nadzorczą, bo muszą ją mieć, są reprezentowane w stosunkach z członkami zarządu właśnie przez radę nadzorczą. Jeżeli jakaś osoba prawna nie ma rady nadzorczej, to wtedy przyjmuje się rozwiązanie będące pewnego rodzaju półśrodkiem, wtedy pełnomocnika tej osoby prawnej wybiera np. zgromadzenie wspólników i ten pełnomocnik spółki wybrany w takim trybie zawiera umowę z członkiem zarządu, dlatego, że on wtedy jako pełnomocnik reprezentuje tę osobę prawną. Tak wygląda powoływanie, czy odwoływanie członków zarządu, ale sposób reprezentacji osób prawnych przez członków zarządu polega już po prostu na tym, że dana osoba fizyczna składa oświadczenie woli, ale skutki tego oświadczenia ( bo one są przypisane nie tej osobie fizycznej tylko osobie prawnej, której ta osoba fizyczna jest członkiem zarządu). Jak odróżnić konkretnie sytuacje, 1 - kiedy jestem np.
w restauracji z rodziną i jem obiad, i płacę rachunek, 2 - kiedy jako członek zarządu podejmuję mojego kontrahenta w interesach i stawiam mu obiad, który może być kosztem reprezentacji, zarówno obniżającym podstawę opodatkowania. Rachunek w pierwszym przypadku jest wystawiany na konkretną, konsumującą i płacącą osobę, a w tym drugim przypadku musi wskazywać osobę prawną jakiej to zdarzenie dotyczy. Tym co odróżnia, czy konkretna umowa została zawarta w prywatnym interesie, czy też w interesie osoby prawnej, to z reguły są ułatwiające codzienne funkcjonowanie elementy - tzw. pieczątki, które opieczętowują w różnych miejscach jakieś oświadczenia woli, a pod którą składamy podpis jako osoby reprezentujące osoby prawne, a nie własne interesy. Członek zarządu może być powołany, odwołany ale generalnie chodzi o to, że osoba prawna musi mieć zdolność do czynności prawnych, a ma ją wtedy kiedy zarząd jest zdolny do działania. Mogą się zdarzać przypadki, kiedy osoba prawna nie ma zdolności do czynności prawnych. Tak będzie zawsze kiedy organ nie ma zdolności do działania, albo nie istnieje w sensie konkretnej osoby, która tę funkcję wykonuje. Np. S.A., która ma tylko jednego członka zarządu i on ginie w wypadku samochodowym. Z dnia na dzień ta spółka traci zdolność do tego, by funkcjonować, bo nie może zawierać umów. Śmierć tej osoby powoduje, że zarząd jest nie obsadzony. W takiej sytuacji osoba prawna staje się bezradna, bo nie ma organu, który mógłby wykonywać czynności, a nikt inny poza zarządem (chyba, że została wyznaczona osoba do reprezentowania zarządu) nie może tych czynności wykonywać. Ale ta osoba prawna może powołać nowego członka zarządu. Czasami jest tak, że jest to możliwie łatwe i szybkie
do przeprowadzenia, a czasami nie. W związku z tym pojawia się problem co robić w takiej sytuacji, gdy to szybko nie może być przeprowadzone. Prawo cywilne przewiduje, że jeżeli osoba prawna nie może działać z powodu braku organu, albo z powodu braku zdolności do działania, każdy kto ma interes prawny może wystąpić o ustanowienie przez sąd rejestrowy kuratora dla tej osoby prawnej. Ten kurator ma 2 zasadnicze zadania. 1). Umożliwia funkcjonowanie tej osoby prawnej przez zawieranie umów tych, które wynikają z toku normalnego funkcjonowania tej osoby prawnej. 2) Doprowadzenie do przywrócenia tej działalności. W przypadku osoby prawnej żadne kwestie typu zdolność do czynności prawnych wiekiem uzależniona, czy ubezwłasnowolnieniem, czy innego tego typu rzeczami nie wchodzi w grę. Ale ważne jest to, że członkiem zarządu osoby prawnej musi być osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Fundamentalną kwestią, która dotyczy funkcjonowania osób prawnych jest to, że szczególnie w tych osobach prawnych, które powstają w celach zarobkowych widać wyraźnie, że osoba prawna zarabia a czerpie z tego korzyści jej członek, np. członek spółdzielni, członek sp. z o.o., czy S.A. Jeżeli S.A. zarabia pieniądze, a czerpie korzyści z tych pieniędzy członek, czy wspólnik, czy członek tej osoby prawnej, to pojawia się pytanie, które moglibyśmy określić w ten sposób: mamy osobę fizyczną, która zawiera umowę z jakąś osoba trzecią (nazwijmy ją wierzycielem) i pojawia się pytanie co jest z konsekwencją wykonania zobowiązania w stosunku do tego wierzyciela przez osoby fizyczne. Jest to pojawienie się odpowiedzialności tej osoby za nie wykonanie zobowiązania. Czy ktoś jeszcze oprócz tej osoby fizycznej ponosi za to odpowiedzialność zasadniczą? Np. możemy wziąć jako kredytobiorcy kredyt w banku i może być całość tego kredytu poręczona przez naszych poręczycieli (np. kogoś z rodziny), ale podstawą odpowiedzialności poręczycieli jest umowa poręczenia, czyli sam fakt, że ja zaciągnąłem kredyt w banku powoduje, że tylko ja jestem odpowiedzialny za jego spłatę. Wtedy kiedy umrę obowiązek spłaty kredytu przypada moim spadkobiercom. Generalne założenie jest takie, że osoba fizyczna sama ponosi odpowiedzialność za swoje zobowiązania i tę odpowiedzialność ponosi całym swoim majątkiem. Jak ta kwestia wygląda w przypadku osoby prawnej? Mamy dokładnie z taką samą sytuacją do czynienia, mamy też tego wierzyciela, mamy jakąś umowę, która nie została wykonana, ale jednocześnie mamy istotnie różniącą się sytuację, bo mamy jakiegoś akcjonariusza pierwszego, akcjonariusza drugiego i akcjonariusza trzeciego, jako tych którzy przecież w jakiejś relacji z tą osobą prawną pozostają. Czy członek osoby prawnej ponosi odpowiedzialność za jej zobowiązania? Żeby rozpatrywać sens istnienia osoby prawnej, trzeba sobie uświadomić jedną zasadniczą rzecz - ci akcjonariusze muszą najpierw wnieść jakiś wkład do majątku spółki i teraz prawo do udziału w zysku przysługuje im dopiero wtedy, kiedy między wartością majątku, którą oni wszyscy wnieśli, a wartością majątku, która jest liczona na koniec roku obrotowego jest jakaś różnica na korzyść. Ta osoba prawna nie może zwrócić swoim akcjonariuszom tego, co oni wnieśli jako wkład. Ona może im wypłacić tylko udziały w zysku, jeśli go wypracuje. Wierzyciel nie może sięgnąć do majątku osób będących członkami tej osoby prawnej. Jest to wykluczone. Konstrukcja osoby prawnej zakłada, że tylko osoba prawna jest podmiotem praw i obowiązków wynikających z jej aktywności. Tylko zatem osoba prawna ponosi odpowiedzialność za zobowiązania, które zaciągnęła i tylko swoim majątkiem. Wynika z tego, że żaden członek osoby prawnej takiej odpowiedzialności nie ponosi. O tym czy dana jednostka organizacyjna jest osobą prawną, czy nią nie jest przesądza ustawa. To nie jest kwestią faktu, tylko obowiązuje następujące założenie: jeżeli przepis prawa uznaje taką jednostkę organizacyjną za osobę prawną, to ona tę osobowość prawną ma. Taki przepis najczęściej wygląda: z chwilą wpisu do rejestru sądowego spółdzielnia nabywa osobowość prawną. Z tego przepisu wynika od którego momentu i że w ogóle jest osobą prawną.

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIE BĘDĄCE OSOBAMI PRAWNYMI

Jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej można również w skład graniczny przedstawić w następujący sposób - one też mają uregulowania prawne - jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi. One również mogą zawierać umowy z osobami trzecimi. One z samej swojej natury mają albo np. wspólnika pierwszego, drugiego, trzeciego i ci wspólnicy też wnoszą pewne wkłady i uczestniczą w zysku, jeżeli ta jednostka organizacyjna ten zysk wypracuje. Czy fakt, że taka jednostka organizacyjna nie ma osobowości prawnej w jakiś sposób wpływa na zasady odpowiedzialności za zobowiązania tej jednostki organizacyjnej? Otóż tak. Jeżeli jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej nie wykonuje jakiegoś zobowiązania, to ponosi odpowiedzialność za to zobowiązanie ona sama całym swoim majątkiem, ale obok niej również jej członkowie. Członkowie jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej ponoszę odpowiedzialność za zobowiązania, których sami nie zaciągnęli, bo zaciągnęła je ta jednostka organizacyjna, ale brak osobowości prawnej stanowi fundamentalną różnicę w sposobie oceny uczestnictwa w tej jednostce organizacyjnej. Według jakich reguł ta odpowiedzialność tych wspólników, czy członków zachodzi? W grę wchodzą dwie zasady. Jedna, że wierzyciel dochodzi swoich roszczeń od razu od wspólnika tej jednostki organizacyjnej z pominięciem jednostki. Taka zasada obowiązywała w odniesieniu do spółki jawnej i spółki komandytowej w Polsce do końca 2000 r. Teraz ta zasada nie obowiązuje. Polegała na tym, że wierzyciel mógł sobie wybrać, czy wystąpi
z procesem sądowym przeciwko spółce jawnej, czy komandytowej, czy od razu przeciwko wspólnikowi tej spółki. Od 1 stycznia 2001 r. obowiązuje kodeks spółek handlowych, który tę regułę zmienił i określił ją jako odpowiedzialność sukcyzjalną, którą można przedstawić w ten sposób: wierzyciel nie może pominąć spółki jawnej w dochodzeniu roszczeń od wspólnika, musi najpierw prowadzić egzekucję z majątku spółki jawnej. Jeżeli egzekucja prowadzona na majątku spółki jawnej nie zaspokoi roszczeń wierzyciela, to przysługuje mu wtedy prawo do zwrócenia się do któregokolwiek ze wspólników, a oni się powinni zastanowić do którego. Jest to zasada odpowiedzialności sukcyzjalnej, czyli takiej jakby pomocniczej - w drugiej kolejności zachodzącej. Pojęcie osobowości prawnej przesądza o zupełnie innej ocenie w odniesieniu do zasad odpowiedzialności osób prawnych za zobowiązania w porównaniu z jednostkami organizacyjnymi nie mającymi osobowości prawnej.

Jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej. Są to 4 handlowe spółki osobowe:

1. spółka jawna, spółka partnerska

2. spółka komandytowa lub komandytowo-akcyjna

3. wspólnota mieszkaniowa

4. stowarzyszenie zwykłe (nazywane stowarzyszeniem niezarejestrowanym i nie podlegającym rejestracji, mającym formę uproszczoną przypominającą trochę pospolite ruszenie)

Największe znaczenie spośród tych jednostek organizacyjnych przypada handlowym spółkom osobowym. Wspólnoty mieszkaniowe są specyficznymi podmiotami. Wspólnota mieszkaniowa powstaje z mocy prawa z chwilą wyodrębnienia pierwszej nieruchomości lokalowej w budynku. Wspólnota Mieszkaniowa jest jednostką organizacyjną, która istnieje po to, żeby zarządzać nieruchomością wspólną w domu, w którym ta wspólnota powstała. Ale największe znaczenie gospodarcze jest w przypadku handlowych spółek osobowych. Każda z nich się od drugiej czymś różni.

Kilka zasadniczych cech charakterystycznych dla jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej w ogóle. Nie ma przepisów, które przyznawałyby tym jednostkom osobowość prawną i dlatego nie są osobami prawnymi, ale musi być przepis, który przyznaje im zdolność prawną. Właśnie dlatego s.j. nie może być brana za podmiot prawa, bo nie ma przepisu, który przyznawałby jej zdolność prawną. W przypadku przepisu, który dotyczy np. s.j. ma on brzmienie mniej więcej takie „s.j. może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania”. Wszystkie handlowe spółki osobowe powstają z chwilą wpisu do rejestru, a przestają istnieć z chwilą wykreślenia z rejestru, czyli zdolność prawna wyznaczona jest przez wpis i wykreślenie z rejestru. W przypadku wspólnoty mieszkaniowej powstałej z mocy prawa
i która również z mocy prawa traci swój byt wtedy, kiedy nastąpi ustanie ostatniej nieruchomości jako samodzielnej w budynku w którym były dotychczas odrębne nieruchomości lokalowe.

Dlaczego tworzone są jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, skoro z członkostwem w niej wiąże się ryzyko osobistej odpowiedzialności materialnej? Z jednej strony zadaniem prawodawcy jest wskazanie szerokiego wachlarza możliwości wyboru dla wszystkich tych, którzy z jakiegoś powodu decydują się na utworzenie takiego, takiego, czy takiego podmiotu dla takich, takich, czy innych celów. Na czym może polegać atrakcyjność stworzenia np. s.j nad sp. z o.o. Jeżeli porównamy S.A. i s.j. Przykład: Jeżeli S.A. wypracowuje 100 jednostek zysku, to pojawia się pytanie jaka ilość z tych 100 jednostek zysku może ostatecznie przypaść akcjonariuszom? Otóż na pewno nie 100. W Polsce obowiązuje w tej chwili 19% stawka podatku dochodowego od osób prawnych, która powoduje, że to co może akcjonariusz S.A. dostać to może być tylko 100 po potrąceniu 19, czyli tylko 81 jednostek zysku może zostać podzielonych między akcjonariuszy. W przypadku s.j.: ta sama liczba 100 jednostek zysku, a że s.j. nie jest osobą prawną, więc w ogóle nie podlega podatkowi dochodowemu od osób prawnych, dlatego wspólnicy mogą podzielić między siebie wszystkie wypracowane jednostki zysku jako swoją należność.

Ostatnia kwestia dotycząca jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, mianowicie zdolność do czynności prawnej. S.j. i spółka komandytowa nie mają organów. Spółka komandytowo akcyjna ma walne zgromadzenie, ale nie ma zarządu. Spółka partnerska może mieć zarząd, ale generalnie go nie ma. Jak te spółki handlowe osobowe uczestniczą w obrocie, skoro nie mają zarządu? Sami wspólnicy na podstawie uzgodnień w umowie określonych, a wpisanej do rejestru reprezentują spółkę jawną, partnerską, komandytową, komandytowo - akcyjną.

Między osobami prawnymi a jednostkami takimi jak s.j. jest szereg podobieństw np. sam fakt zaciągania zobowiązań przez S.A., czy s.j., ale zróżnicowane są zasady odpowiedzialności
i zróżnicowany jest sposób wykonywania reprezentacji

żywe

urodzenie

dwa wyjątki

zakres zdolności prawnej

śmierć

Te przedziały są uwarunkowane rozwojem psychofizycznym

---