Badanie

kwestionariuszowe

Małgorzata Kowalska

Małgorzata Kowalska

Katedra i Zakład Epidemiologii

SUM w Katowicach, 2012

KWESTIONARIUSZ

ANKIETA SAMOZWROTNA

Zalety

jednolity sposób zadawania pyta

ń

zmniejsza mo

ż

liwo

ść

wyst

ą

pienia bł

ę

dów

zmniejsza mo

ż

liwo

ść

wyst

ą

pienia bł

ę

dów

systematycznych

respondenci dysponuj

ą

dłu

ż

szym czasem

niezb

ę

dnym do przemy

ś

lenia odpowiedzi

Wady

kłopot z odzyskaniem wypełnionych
ankiet

KWESTIONARIUSZ

ANKIETA SAMOZWROTNA

ankiet

niepewno

ść

co do rzetelno

ś

ci wypełniania

(kto wypełniał?) i udzielonych odpowiedzi
( zrozumienie tre

ś

ci pyta

ń

– szczególnie w

odniesieniu do tłumaczonych z j

ę

zyka

obcego kwestionariuszy)

WYWIAD

Zalety

mo

ż

liwo

ść

uzyskania odpowiedzi od

wi

ę

kszej liczby osób

mo

ż

liwo

ść

wyja

ś

nienia niezrozumiałych

mo

ż

liwo

ść

wyja

ś

nienia niezrozumiałych

kwestii

mo

ż

liwo

ść

pogł

ę

bionego wywiadu –

dodatkowe pytania w trudnych lub
dra

ż

liwych kwestiach

WYWIAD

Wady wynikaj

ą

ce z relacji ‘badaj

ą

cy-badany’

nie zarejestrowanie lub zniekształcenie
informacji

niepotrzebne lub niewła

ś

ciwe zadanie

niepotrzebne lub niewła

ś

ciwe zadanie

pytania

bł

ą

d rejestracji odpowiedzi

ś

wiadome udzielenie nieprawdziwej

informacji

DOBRA RADA

Je

ś

li to mo

ż

liwe korzystaj z

Je

ś

li to mo

ż

liwe korzystaj z

kwestionariusza standardowego!

PRZYKŁADY
KWESTIONARIUSZY

KWESTIONARIUSZ OCENIAJ

Ą

CY POZIOM

SATYSFAKCJI PACJENTA

Developing a standard short questionnaire for the

assessment of patient satisfaction with out-of-hours

primary care

.

C Salisburya, A Burgessb,

V Lattimerb, D Heaneyc, J Walkerd, J Turnbullb and H Smithe

Family Practice 2005 22(5):560-569

dost

ę

p:http://fampra.oxfordjournals.org/cgi/content/full/22/5/560

WHOQOL-BREF Questionnaire

i tak dalej….

WYWIAD LEKARSKI

wywiad niestandaryzowany

tre

ść

, słownictwo i sekwencja pyta

ń

tre

ść

, słownictwo i sekwencja pyta

ń

zale

żą

od okoliczno

ś

ci, rodzaju choroby i

stanu pacjenta

WYWIAD EPIDEMIOLOGICZNY

wywiad standaryzowany

tre

ść

, słownictwo i sekwencja pyta

ń

s

ą

jednakowe – pozwala na wi

ę

ksz

ą

powta-

jednakowe – pozwala na wi

ę

ksz

ą

powta-

rzalno

ść

uzyskanych wyników

Kwestionariusz punktowy dla oceny sposobu

ż

ywienia

/wg Gaw

ę

cki, Jeszka „

Ż

ywienie człowieka” PWN, 1995/

Lp.

Przedmiot oceny

Liczba
punktów

Liczba pkt.
ocenianego
jadłospisu

1.

Ile posiłków dziennie
spożywano?

4 lub 5

5

3

2

mniej niż 3

0

2.

W ilu posiłkach w ciągu tygodnia
występował produkt
dostarczający białka zwierzęcego?

we wszystkich

5

w 75% posiłków

2

dostarczający białka zwierzęcego?

rzadziej

0

3.

Jak często spożywano mleko
lub jego przetwory?

codziennie, min. w 2 posiłkach

5

codziennie, min. w 1 posiłku

2

rzadziej

0

4.

Jak często spożywano
warzywa i owoce?

codziennie, min. w 3 posiłkach

5

codziennie, min. w 2 posiłkach

2

rzadziej

1

5.

Jak często spożywano
surówki z warzyw lub
owoców?

codziennie

5

w 75% dni

2

rzadziej

0

Ocena uzyskanych odpowiedzi
– sposób

ż

ywienia

Bardzo dobry 25 pkt.

Dobry

21 – 24 pkt.

Dostateczny 10 – 20 pkt. (bez ocen 0)

Dostateczny 10 – 20 pkt. (bez ocen 0)

Z bł

ę

dami

10 – 20 pkt. (z ocenami

zerowymi)

Zły

9 pkt. i mniej

Fragment kwestionariusza ISAAC (International
Study of Asthma and Allergies in childhood)
przeznaczony dla dzieci w wieku 13-14 lat

PYTANIA ZAMKNI

Ę

TE

Ułatwiaj

ą

odpowied

ź

– ograniczona ilo

ść

wariantów odpowiedzi

Ułatwiaj

ą

analiz

ę

statystyczn

ą

PYTANIA OTWARTE

Dostarczaj

ą

pełniejszej informacji,

pozwalaj

ą

na wyładowanie emocji ale…

komplikuj

ą

statystyczn

ą

analiz

ę

wyników

ETAPY PLANOWANIA BADANIA
EPIDEMIOLOGICZNEGO Z WYKORZYSTANIEM
KWESTIONARIUSZA

/wg J

ę

drychowski „Epidemiologia” PZWL, 1999/

GA

2

LEN

Bro

ż

ek G. 2009

Wydrukowano 10 000
kwestionariuszy

Zaplanowano: 6000
osób, Chorzów

Realia: ~2000 z 6000
kwestionariuszy w I
etapie oraz ~500 z 4000
w II etapie

Razem: ok. ¼ populacji
zakwalifikowanej do
badania

KONSTRUOWANIE
KWESTIONARIUSZA

krótkie wprowadzenie – zaproszenie do badania,
cel pracy, instrukta

ż

wypełniania ankiety

informacja o zespole badawczym – adres,
telefon kontaktowy

dane identyfikuj

ą

ce badanego – płe

ć

, wiek,

zawód, miejsce zamieszkania, etc.

grupowanie tematyczne pyta

ń

prawidłowa numeracja pyta

ń

– pytania

obja

ś

niaj

ą

ce

KONSTRUOWANIE
KWESTIONARIUSZA c.d.

pytania proste, jasno sformułowane i nie
kr

ę

puj

ą

ce badanego

unikanie powtórze

ń

i zb

ę

dnych pyta

ń

pozostawienie miejsca na kodowanie danych -
czytelno

ść

czytelno

ść

unikanie konieczno

ś

ci dokonywania oblicze

ń

pytania kontrolne i krzy

ż

owe – eliminuj

ą

stronniczo

ść

i nierzetelno

ść

odpowiedzi

skomplikowany kwestionariusz poprzedzi

ć

badaniem pilota

ż

owym

WIARYGODNO

ŚĆ

ZASTOSOWANEGO

NARZ

Ę

DZIA

NARZ

Ę

DZIA

to

nadrz

ę

dny cel!

Poprawno

ść

badania

Powtarzalno

ść

Trafno

ść

Trafno

ść

Rzetelno

ść

Wewn

ę

trzna poprawno

ść

Sprawdzenie wiarygodno

ś

ci

kwestionariusza

Nowo opracowany* kwestionariusz musi by

ć

zweryfikowany, zanim zostanie u

ż

yty w badaniach

epidemiologicznych.

1. sprawdzony w badaniach pilotowych, na tej samej/

1. sprawdzony w badaniach pilotowych, na tej samej/

podobnej populacji, która b

ę

dzie przedmiotem badania

zasadniczego;

2. poprawiony i przetestowany ponownie;

3. zwalidowany.

*opracowany zgodnie z zasadami budowy kwestionariuszy

J

ę

drychowski W.: Metoda zbierania wywiadów lekarskich i budowa

kwestionariuszy zdrowotnych. PZWL, Warszawa, 1982

Najcz

ęś

ciej

wyst

ę

puj

ą

ce problemy

Konstrukcja kwestionariusza
Dostosowanie do percepcji
Akceptowalno

ść

Dystrybucja
Brak standaryzacji

Walidacja- zamierzony
efekt- wiarygodno

ść

o

cena powtarzalno

ś

ci i trafno

ś

ci autorskich

o

cena powtarzalno

ś

ci i trafno

ś

ci autorskich

kwestionariuszy stosowanych w badaniach stanu
od

ż

ywienia i sposobu

ż

ywienia

Przyj

ę

ty sposób post

ę

powania

Grupa badana – 100 osób

/ >200 osób/

Autorski kwestionariusz

Walidacja – zgodno

ść

odsetkowa

odpowiedzi w te

ś

cie i rete

ś

cie

odpowiedzi w te

ś

cie i rete

ś

cie

‘tak-tak’ (%)

‘tak-nie’ (%)

‘nie-nie’ (%)

‘nie-tak’ (%)

Powtarzalno

ść

dla kluczowych pyta

ń

-

statystyka Kappa Cohena

Test – Retest

Czas?

24 h

/Charalambos, Epidemiology 1995/

Tydzie

ń

/ Burdorf, Occup Environ Med

1996; Moore, Eur J Clin Nutr 2005/

2 tygodnie

2 tygodnie

/Hoelscher, Am Diet Association 2003/

1 miesi

ą

c

/

Shatenstein, Can J Diet Pr and
Research 2005; Bogers, Am J Epidem
2004/

3 miesi

ą

ce

/Peat, Chest 1992/

Warto

ść

Kappa

Powtarzalno

ść

0 – 0,40

słaba

0,41 – 0,60

umiarkowana

0,41 – 0,60

umiarkowana

0,61 – 0,80

dobra

> 0,81

bardzo dobra

Seigel D.G. Am. J. Epid. 1992

Dla kwestionariuszy

ż

ywieniowych

Kappa > 0,4 Masson L.F. Public Health Nutr. 2003

Uwagi ko

ń

cowe

walidacja wybranych kwestionariuszy

ż

ywieniowych

okre

ś

lenie powtarzalno

ś

ci dla kluczowych pyta

ń

szczególne zastosowanie – dzieci i młodzie

ż

,

szczególne zastosowanie – dzieci i młodzie

ż

,

m

ęż

czy

ź

ni, niski poziom wykształcenia

/Bogers, Am

J Epidemiol 2004/

propozycja najlepszego kwestionariusza dla
oceny sposobu

ż

ywienia i stanu od

ż

ywienia

Inne propozycje

Współczynnik korelacji rang Spearmana
0,70 – 0,80

poziom akceptowalny

0,81 – 0,90

poziom wystarczaj

ą

cy

> 0,91

poziom bardzo dobry

/ wg Hoelscher, Am Diet Association 2003/

/ wg Hoelscher, Am Diet Association 2003/

Weryfikacja z zastosowaniem biomarkerów

/ wg Bogers, Am J Epidemiol 2004/

Miary trafno

ś

ci testu

Wska

ź

nik czuło

ś

ci

– % osób prawidłowo

zaklasyfikowanych metod

ą

FFQ do grupy

tak-tak

w stosunku do metody referencyjnej.

Wska

ź

nik swoisto

ś

ci

(specyficzno

ś

ci) – % osób

prawidłowo zaklasyfikowanych metod

ą

FFQ do

prawidłowo zaklasyfikowanych metod

ą

FFQ do

grupy

nie-nie

w stosunku do metody referencyjnej.

Podstawa – wyró

ż

nienie 2 grup osób:

• „tak-tak” – „z ryzykiem”

• „nie-nie” – „bez ryzyka”

Obliczanie czuło

ś

ci i swoisto

ś

ci

Metoda

referencyjna

Wynik metody FFQ

suma

tak

nie

tak

a

b

a + b

nie

c

d

c + d

suma

a + c

b + d

wska

ź

nik czuło

ś

ci (%) = a

×

100/(a+b)

wska

ź

nik swoisto

ś

ci (%) = d

×

100/(c+b)

a, b, c, d – liczebno

ś

ci w grupach

Wyniki własnych bada

ń

Wyniki

Wyniki

Podsumowanie

Autorski
kwestionariusz – tak

Ale… oceniona jego
powtarzalno

ść

,

Dla potrzeb dobrej
publikacji konieczny opis
zastosowanego narz

ę

dzia

– tu… kwestionariusza i

powtarzalno

ść

,

trafno

ść

i

wiarygodno

ść

Im lepszy
kwestionariusz tym
prostsza budowa
bazy danych

– tu… kwestionariusza i
metody jego oceny

Pozostaje jeszcze
mo

ż

liwo

ść

zakupu licencji

standardowego
kwestionariusza ale…
zazwyczaj jest w obcym
j

ę

zyku!