MIKROBIOLOGIA SZCZEGÓŁOWA

DIAGNOSTYKA ZAKAŻEŃ PAŁECZKAMI KWASOOPORNYMI

dr n. med. Jolanta Żurawska - Olszewska

R

R

o

o

d

d

z

z

i

i

n

n

a

a

M

M

y

y

c

c

o

o

b

b

a

a

c

c

t

t

e

e

r

r

i

i

a

a

c

c

e

e

a

a

e

e

Bakterie wolno rosnące,
tlenowe,
wydłużone,
nieznacznie wykrzywione
pałeczki o średnicy 0,2-0,4μm i długości 2-10 μm,
kwasoodporne.

W ścianie komórkowej

d

d

u

u

ż

ż

e

e

i

i

l

l

o

o

ś

ś

c

c

i

i

l

l

i

i

p

p

i

i

d

d

ó

ó

w

w

,

,

/

/

g

g

ł

ł

ó

ó

w

w

n

n

i

i

e

e

k

k

w

w

a

a

s

s

ó

ó

w

w

m

m

y

y

k

k

o

o

l

l

o

o

w

w

y

y

c

c

h

h

/

/

Występują jako saprofity w wodzie i glebie oraz jako bakterie chorobotwórcze dla ludzi i zwierząt.

Gruźlica dotyczy najczęściej płuc (gruźlica płucna) lecz również może atakować ośrodkowy układ nerwowy, układ
limfatyczny,

naczynia krwionośne, układ kostno-stawowy, moczowo-płciowy oraz skórę.

Inne mykobakterie takie jak Mycobacterium bovis, Mycobacterium africanum, Mycobacterium canetti czy Mycobacterium
microti wywołują choroby zwane

m

m

y

y

k

k

o

o

b

b

a

a

k

k

t

t

e

e

r

r

i

i

o

o

z

z

a

a

m

m

i

i

i z reguły nie infekują zdrowych osób dorosłych, natomiast są często

spotykane u osób z upośledzeniem odporności np. w przebiegu AIDS.
Podział prątków:
I

P

P

o

o

d

d

w

w

z

z

g

g

l

l

ę

ę

d

d

e

e

m

m

s

s

z

z

y

y

b

b

k

k

o

o

ś

ś

c

c

i

i

w

w

z

z

r

r

o

o

s

s

t

t

u

u

●

w

w

o

o

l

l

n

n

o

o

r

r

o

o

s

s

n

n

ą

ą

c

c

e

e

(kolonie po siedmiu dniach) -

prątki chorobotwórcze,

●

s

s

z

z

y

y

b

b

k

k

o

o

r

r

o

o

s

s

n

n

ą

ą

c

c

e

e

(kolonie po 48 h) najczęściej saprofity

● wymagaj¹ce specjalnych warunków lub dot¹d

n

n

i

i

e

e

w

w

y

y

h

h

o

o

d

d

o

o

w

w

a

a

n

n

e

e (M. leprae, M. lepraemurium)

I

I

I

I

P

P

o

o

d

d

w

w

z

z

g

g

l

l

ę

ę

d

d

e

e

m

m

c

c

h

h

o

o

r

r

o

o

b

b

o

o

t

t

w

w

ó

ó

r

r

c

c

z

z

o

o

ś

ś

c

c

i

i

:

:

A.

Gruźlicze

● Mycobacterium tuberculosis complex:

M

M

.

.

t

t

u

u

b

b

e

e

r

r

c

c

u

u

l

l

o

o

s

s

i

i

s

s

,

,

M

M

.

.

b

b

o

o

v

v

i

i

s

s

,

,

M

M

.

.

a

a

f

f

r

r

i

i

c

c

a

a

n

n

u

u

m

m

,

,

M

M

.

.

m

m

i

i

c

c

r

r

o

o

t

t

i

i

,

,

M.bovis BCG,

● Mycobacterium avium complex (MAC) lub M. avium - M.intracellulare (MAI): M.avium,

M.intracellulare, M.cansasi, M.fortuitum, M.marinum, M.sclofuraceum, M.cholerae’

(zakażenia u ludzi z obniżoną odpornością, AIDS, zap. węzłów chłonnych, zak. skóry, tk.łącznej,
p. pokarmowego, otrzewnej)

● M. ulcerans

B.

S

S

a

a

p

p

r

r

o

o

f

f

i

i

t

t

y

y

c

c

z

z

n

n

e

e (M. smegmatis)

C.

N

N

i

i

e

e

g

g

r

r

u

u

ź

ź

l

l

i

i

c

c

z

z

e

e

M

M

O

O

T

T

T

T

(

(

a

a

n

n

g

g

.

.

M

M

y

y

c

c

o

o

b

b

a

a

c

c

t

t

e

e

r

r

i

i

a

a

o

o

t

t

h

h

e

e

r

r

t

t

h

h

a

a

n

n

t

t

u

u

b

b

e

e

r

r

c

c

l

l

e

e

b

b

a

a

c

c

i

i

l

l

l

l

i

i

)

)

● Fotochromogene (2-10 tyg. wzrostu, wytwarzają barwnik w obecności światła)

M. kansasi, M.marinum),

●

Skotochromogene (powolny wzrost, wytwarzają barwnik niezależnie od obecności światła)

M. flavesens, M. clofuraceum),

●

Niefotochromogene (powolny wzrost, niepigmentujące) M. avium, M.intracellulare),

● Prątki szybko rosnące (w ciągu 7 dni, zwykle kolorowe) M. fortuitum, smegmatis),

Chorobotwórczość MOTT
1. M. cansasi

: zapalenie płuc, skory, węzłów chłonnych

2. M. avium-intracellulare

: zakażenia oportunistyczne u osob z obniżoną odpornością,

3. M. sclofaceum

: ziarniniakowate powierzchnie węzłów chłonnych szyi u dzieci, zespół gruźliczo podobny,

4. M. fortuitum

: ropnie narkomanów,

zakażenia implantów,

5. M. marinum

: guzkowe owrzodzenie skóry, wtórne wątroby,

R

R

o

o

d

d

z

z

i

i

n

n

a

a

M

M

y

y

c

c

o

o

b

b

a

a

c

c

t

t

e

e

r

r

i

i

a

a

c

c

e

e

a

a

e

e

I

I

I

I

I

I

P

P

o

o

d

d

w

w

z

z

g

g

l

l

ę

ę

d

d

e

e

m

m

p

p

r

r

a

a

k

k

t

t

y

y

c

c

z

z

n

n

y

y

m

m

:

:

t

t

y

y

p

p

o

o

w

w

e

e

●

●

a

a

t

t

y

y

p

p

o

o

w

w

e

e

●

●

s

s

z

z

y

y

b

b

k

k

o

o

r

r

o

o

s

s

n

n

ą

ą

c

c

e

e

M

M

y

y

c

c

o

o

b

b

a

a

c

c

t

t

e

e

r

r

i

i

u

u

m

m

t

t

u

u

b

b

e

e

r

r

c

c

u

u

l

l

o

o

s

s

s

s

i

i

s

s

CHOROBOTWÓRCZOŚĆ:
● czynnik wiązkowy (glikolipid kwasu mykolowego w strukturach zewnętrznych komórki)

● hamuje migrację leukocytów i wywołuje ziarniniaki, uszkadza błony mitochondrialne,
● w hodowli odpowiada za sznurowy wzrost pr¹tków,
● pobudza mechanizmy odporności u zwierząt (jest immunogenny)

● sulfatydy – glikolipidy powierzchniowe hamują tworzenie fagolizosomów,
● Mutacyjne zmiany miejsc docelowych leków przeciw prątkowych

ETIOPATOGENEZA GRUŹLICY

Wrota zakażenia – układ oddechowy i przewód pokarmowy, okaleczona skóra, kontakt bezpośredni
Zawarte w kropelkach plwociny bakterie są wdychane i przedostają się do pęcherzyków płucnych.

P

P

r

r

ą

ą

t

t

k

k

i

i

n

n

i

i

e

e

w

w

y

y

t

t

w

w

a

a

r

r

z

z

a

a

j

j

ą

ą

t

t

o

o

k

k

s

s

y

y

n

n.

O

becność prątków w organizmie może wywoływać zmiany:

W

W

y

y

s

s

i

i

ę

ę

k

k

o

o

w

w

e

e

w tkance płucnej (ostra reakcja zapalna z pojawieniem się wokół prątków płynu obrzękowego,

leukocytów wielojądrzastych i monocytów). Stan ten może ulec samoistnemu cofnięciu się, lub
może prowadzić do martwicy i przejść w zmiany wytwórcze

g

g

r

r

u

u

z

z

e

e

ł

ł

k

k

a

a

g

g

r

r

u

u

ź

ź

l

l

i

i

c

c

z

z

e

e

g

g

o

o

Test tuberkulinowy jest dodatni.

W

W

y

y

t

t

w

w

ó

ó

r

r

c

c

z

z

e

e

– wyróżniamy 3 strefy

g

g

r

r

u

u

z

z

e

e

ł

ł

k

k

a

a

g

g

r

r

u

u

ź

ź

l

l

i

i

c

c

z

z

e

e

g

g

o

o:

a)

centralną z wielojądrzastymi komórkami olbrzymimi wypełnionymi prątkami, ulega ona z

czasem serowaceniu i martwicy, taką postać nazywamy gruzełkiem gruźliczym

b) środkową z komórkami nabłonkowymi
c) obwodową z fibroblastami, limfocytami, monocytami

R

R

o

o

z

z

p

p

r

r

z

z

e

e

s

s

t

t

r

r

z

z

e

e

n

n

i

i

a

a

n

n

i

i

e

e

prątków w organizmie: przez naczynia chłonne, krwionośne, oskrzela, przewód pokarmowy

N

N

i

i

e

e

k

k

a

a

ż

ż

d

d

y

y

k

k

o

o

n

n

t

t

a

a

k

k

t

t

z

z

c

c

h

h

o

o

r

r

y

y

m

m

p

p

r

r

ą

ą

t

t

k

k

u

u

j

j

ą

ą

c

c

y

y

m

m

k

k

o

o

ń

ń

c

c

z

z

y

y

s

s

i

i

ę

ę

z

z

a

a

k

k

a

a

ż

ż

e

e

n

n

i

i

e

e

m

m

i

i

n

n

i

i

e

e

k

k

a

a

ż

ż

d

d

e

e

z

z

a

a

k

k

a

a

ż

ż

e

e

n

n

i

i

e

e

Prątki wykazują szczególne powinowactwo do płuc, gdzie wysokie cząsteczkowe ciśnienie tlenu sprzyja ich rozmnażaniu.

G

G

r

r

u

u

ź

ź

l

l

i

i

c

c

a

a

p

p

i

i

e

e

r

r

w

w

o

o

t

t

n

n

a

a (tuberculosis primaria)

W pęcherzykach płucnych wywołują stan zapalny w wyniku czego gromadzą się tam makrofagi i granulocyty. Pochłonięte
przez nie mogą dalej rozmnażać się.
Zakażenie może ograniczać się tylko do węzłów chłonnych i płuc lub drogą krwi i limfy przenosić się do różnych organów
W ciągu kilkunastu tygodni dochodzi do wytworzenia odpowiedzi immunologicznej typu opóźnionego, nabycia przez
makrofagi zdolności hamowania wzrostu i rozsiewu prątków.
Następuje cofanie się nacieków zapalnych i powstanie w ognisku pierwotnym gruzełka gruźliczego (tuberculum)

G

G

r

r

u

u

z

z

e

e

ł

ł

e

e

k

k

g

g

r

r

u

u

ź

ź

l

l

i

i

c

c

z

z

y

y

Tworzony jest przez :

Makrofagi zawierające żywe prątki
Limfocyty
Komórki nabłonkowe
Tkankę łączną otaczającą ulegającą z czasem zwapnieniu.
Prątki zamknięte w gruzełku mogą przetrwać całe życie człowieka nie wywołując choroby

Gruźlica popierwotna

W wyniku osłabienia układu odpornościowego, prątki zawarte w gruzełku gruźliczym mogą ożywić swój metabolizm i
zacząć rozmnażać się.
Rozwija się

g

g

r

r

u

u

ź

ź

l

l

i

i

c

c

a

a

p

p

o

o

p

p

i

i

e

e

r

r

w

w

o

o

t

t

n

n

a

a

(tuberculosis postprimaria) jako reinfekcja endogenna.

Gruźlica popierwotna w wyniku nadkażenia egzogennego zdarza się rzadko

1. Gruźlica płuc
● zakażenie pierwotne (zespó łpierwotny)
● czynna gruźlica
● reaktywne zakażenie fenomen Kocha
● gruźlica prosowkowa
2. Gruźlica pozapłucna
● p. pokarmowy
● skóra
● kości i stawy
● układ moczowy
● OUN

M

M

y

y

c

c

o

o

b

b

a

a

c

c

t

t

e

e

r

r

i

i

u

u

m

m

t

t

u

u

b

b

e

e

r

r

c

c

u

u

l

l

o

o

s

s

s

s

i

i

s

s

D

D

i

i

a

a

g

g

n

n

o

o

s

s

t

t

y

y

k

k

a

a

Pobieranie i przesyłanie materiałów do badania w kierunku prątka gruźlicy

Materiały bogato prątkowe

plwocina -

najczęściej pobierany materiał (gdy chory odkrztusza) w gruźlicy płuc. Powinna być:

-

dobrze odkrztuszona, rano, po uprzednim przepłukaniu jamy ustnej gotowaną wodą, do jałowego naczynia

-

w dostatecznej ilości (min. 10 ml)

Pobieranie i przesyłanie materiałów do badania w kierunku prątka gruźlicy

Materiały skąpo prątkowe

popłuczyny żołądkowe
popłuczyny oskrzelowe
wymazy krtaniowe

W przypadku

gruźlicy pozapłucnej:

płyn mózgowo-rdzeniowy
mocz
wycinki skóry
krew miesiączkowa
płyny wysiękowe i punktaty z opłucnej, otrzewnej, stawów

D

D

i

i

a

a

g

g

n

n

o

o

s

s

t

t

y

y

k

k

a

a

m

m

i

i

k

k

r

r

o

o

b

b

i

i

o

o

l

l

o

o

g

g

i

i

c

c

z

z

n

n

a

a

Wszystkie materiały, z wyjątkiem fizjologicznie jałowych np. płyn mózgowo-rdzeniowy, szpik kostny

należy poddać dekontaminacji (eliminacja flory towarzyszącej) i zagęszczeniu.

Z

Z

a

a

s

s

a

a

d

d

a

a

h

h

o

o

m

m

o

o

g

g

e

e

n

n

i

i

z

z

a

a

c

c

j

j

i

i

m

m

a

a

t

t

e

e

r

r

i

i

a

a

ł

ł

u

u

1.

Materiał od chorego + równa objętość związku chem. np.:N-acetylo-L-cystein –NaOH – cytrynian sodowy

inkubować w temp. 37°C przez 20 min.

dodać 20ml jałowej wody

wirować 3000 obr./min by „zagęścić materiał”

Uzyskany

osad zawiesić w ok. 2ml buforu fosforanowego, jałowego 0,9% NaCl lub jałowej wody

2.

Wykonać

p

p

r

r

e

e

p

p

a

a

r

r

a

a

t

t met. Zehla-Neelsena

3.

Posiać

n

n

a

a

p

p

o

o

d

d

ł

ł

o

o

ż

ż

e

e

h

h

o

o

d

d

o

o

w

w

l

l

a

a

n

n

e

e:

jajowe

L

L

o

o

e

e

w

w

e

e

n

n

s

s

t

t

e

e

i

i

n

n

a

a

-

-

J

J

e

e

n

n

s

s

e

e

n

n

a

a

agarowe

M

M

i

i

d

d

d

d

l

l

e

e

b

b

r

r

o

o

o

o

k

k

a

a

M

M

y

y

c

c

o

o

b

b

a

a

c

c

t

t

e

e

r

r

i

i

u

u

m

m

t

t

u

u

b

b

e

e

r

r

c

c

u

u

l

l

o

o

s

s

s

s

i

i

s

s

D

D

i

i

a

a

g

g

n

n

o

o

s

s

t

t

y

y

k

k

a

a

● materiał do badan: j.w.

Opracowanie materiału: flokulacja, flotacja, homogenizacja

● preparat mikroskopowy barwiony met. Zehla-Neelsena
● hodowle na podłożach

Loewensteina-Jensena,

M

M

i

i

d

d

d

d

l

l

e

e

b

b

r

r

o

o

o

o

k

k

a

a

RÓŻNICOWANIE

wytwarzanie barwnika, czas i typ wzrostu
charakterystyka biochemiczna:

próba na katalazę i peroksydazę w

t

t

e

e

ś

ś

c

c

i

i

e

e

B

B

o

o

g

g

e

e

n

n

a

a,

(wynik ujemny sugeruje oporność na INH)

próba niacynowa wg Konno: prątki ludzkie –

n

n

i

i

a

a

c

c

y

y

n

n

a

a

(+)

próba z czerwienią obojętna (zjadliwe czerwone, inne-żółte)

chromatografia cieczowo-

gazowa (ośrodki wyspecjalizowane np.CDC)

metoda serologiczna

– poszukiwanie przeciwciał metodą ELISA z użyciem antygenów:

-

nieoczyszczonych ( kom. bakteryjne poddane działaniu ultradźwięków,

-

przesączy hodowlanych), -tuberkuliny (PPD),

- oczyszczonych (5,6,p-32, lipoarabinomannan, glikolipidy, czynnik w

iązkowy, antygen błony

cytoplazmatycznej, A-60 M. bovis)

badania genetyczne,
-

hybrydyzacja kwasów nukleinowych

-

m

m

e

e

t

t

o

o

d

d

y

y

n

n

o

o

w

w

o

o

c

c

z

z

e

e

s

s

n

n

e

e

(przyspieszone)

r

r

a

a

d

d

i

i

o

o

m

m

e

e

t

t

r

r

y

y

c

c

z

z

n

n

e

e

,

,

f

f

l

l

u

u

o

o

r

r

o

o

s

s

c

c

e

e

n

n

c

c

y

y

j

j

n

n

e

e,

- Bactec460 Tb (kwas palmitynowy znakowany c14, wzrost po 6 dniach, typowanie

i antybiogramy po 5 dniach),

- Septi-

chec AFB (pożywki stałe i płynne),

-

MGIT (hodowle z fluoresceiną rejestrującą ubytek tlenu),

-

p

p

r

r

ó

ó

b

b

a

a

b

b

i

i

o

o

l

l

o

o

g

g

i

i

c

c

z

z

n

n

a

a

(świnka morska),

L

L

e

e

k

k

o

o

o

o

p

p

o

o

r

r

n

n

o

o

ś

ś

ć

ć

(badanie bezpośrednie lub pośrednie)

● metoda proporcji
● metoda wskaźnika
● metoda absolutnych stężeń

L

L

e

e

k

k

o

o

o

o

p

p

o

o

r

r

n

n

o

o

ś

ś

ć

ć

p

p

r

r

ą

ą

t

t

k

k

ó

ó

w

w

-

-

m

m

e

e

t

t

o

o

d

d

a

a

w

w

s

s

k

k

a

a

ź

ź

n

n

i

i

k

k

a

a

w

w

o

o

b

b

e

e

c

c

s

s

z

z

c

c

z

z

e

e

p

p

u

u

H

H

3

3

7

7

R

R

V

V

L

L

e

e

c

c

z

z

e

e

n

n

i

i

e

e

● leki I rzutu, Sm, INH, RMP, EMB,
● leki II rzutu, PZA, ETA, C5, KM ,CM, VM, chinolony,
● 3 okresy leczenia (18 miesięcy)

1 okres- 1-3 mies, 3 leki, codziennie w

dawkach przeciętnych

2 okres- 4-12 mies, 2 leki, codziennie w

dawkach przeciętnych

lub 2x w tygodniu

w dawkach podwyższonych,

3 okres- 13-18 mies, 1 lek codziennie w dawkach normalnych

O

O

p

p

o

o

r

r

n

n

o

o

ś

ś

ć

ć

n

n

a

a

l

l

e

e

c

c

z

z

e

e

n

n

i

i

e

e

:

:

● wewnątrzkomórkowe umiejscowienie prątków,
● serowatość zmian gruźliczych (trudny dostęp leków)
● nieaktywność metabolizmu prątków w przewlekłej chorobie,
● lekooporność wtórna, niekiedy pierwotna

P

P

r

r

o

o

f

f

i

i

l

l

a

a

k

k

t

t

y

y

k

k

a

a

- nieswoista

- zapobieganie gru

źlicy bydła, edukacja i leczenie chorych osób

- swoista

- szczepionka BCG

Szczepionka BCG

Szczepionka przeciw gruźlicy (łac. tuberculosis) jest żywą szczepionką bakteryjną. Jej nazwa własna to

Bacillus Calmette-

Guérin (w skrócie BCG). Stosowana w Polsce od ponad 50 lat w Programie Szczepień

Ochronnych (PSO) zawiera podtyp brazylijski prątka BCG (Moreau), który uznany jest za bezpieczny.

Jak wynika z liczby zarejestrowanych w Polsce ciężkich, niepożądanych odczynów poszczepiennych, tj.

zaburzeń stanu zdrowia, jakie występują po szczepieniu, podtyp brazylijski jest co najmniej 10-krotnie mniej
reaktogenny od szczepionek zawierających podtyp Kopenhaga.

Ochronny mechanizm działania szczepionki jest podobny do procesu rozwoju odporności

przeciwgruźliczej, obserwowanego w przypadku naturalnego zakażenia.

Metodą stosowaną w Polsce jest metoda Mantaux. Polega ona na podaniu jednej dawki preparatu

niezależnie od wieku, w wielkości 0,05 mg/0,1 ml śródskórnie w zewnętrzną, górną część lewego ramienia.

Na chwilę obecną nie wyjaśniono do końca wszystkich wątpliwości dotyczących skuteczności szczepień,

tak samo zresztą jak wspomnianej już kwestii czasu trwania odporności. Z tego powodu nie należy w żadnym
przypadku opóźniać szczepień BCG, z wyjątkiem uzasadnionych przypadków.

Zmiany w PSO (

Programie Szczepień Ochronnych) są zgodne z rekomendacjami Światowej Organizacji

Zdrowia (WHO), wedle których zaleca się jednorazowe szczepienie BCG w okresie przed pierwszym kontaktem z
chorobą, czyli najlepiej

z

z

a

a

r

r

a

a

z

z

p

p

o

o

u

u

r

r

o

o

d

d

z

z

e

e

n

n

i

i

u

u. Skuteczność szczepień BCG w zapobieganiu gruźlicy płuc została

oszacowana na około 50%, w zapobieganiu ostrym, krwiopochodnym, rozsianym postaciom gruźlicy na około 75-
90%.

PRÓBA TUBERKULINOWA

Próbę tuberkulinową skórną, zwaną dalej również testem, stosuje się wśród dzieci i młodzieży

w

w

c

c

e

e

l

l

u

u

i

i

d

d

e

e

n

n

t

t

y

y

f

f

i

i

k

k

a

a

c

c

j

j

i

i

z

z

a

a

k

k

a

a

ż

ż

e

e

n

n

i

i

a

a

p

p

r

r

ą

ą

t

t

k

k

i

i

e

e

m

m

gruźlicy. Nie stosuje się jej już natomiast jako narzędzia oceny alergii

poszczepiennej, warunkującej dodatkowe szczepienie.

Prątki saprofityczne
M. phlei, M.gordone

: gleba, woda, rośliny

M. smegmatis

: wydzielina łojowa u człowieka,

Z

Z

n

n

a

a

c

c

z

z

e

e

n

n

i

i

e

e

p

p

r

r

ą

ą

t

t

k

k

ó

ó

w

w

n

n

i

i

e

e

g

g

r

r

u

u

ź

ź

l

l

i

i

c

c

z

z

y

y

c

c

h

h

w

w

e

e

t

t

i

i

o

o

l

l

o

o

g

g

i

i

i

i

t

t

z

z

w

w

.

.

m

m

y

y

k

k

o

o

b

b

a

a

k

k

t

t

e

e

r

r

i

i

o

o

z

z

M

M

y

y

k

k

o

o

b

b

a

a

k

k

t

t

e

e

r

r

i

i

o

o

z

z

ą

ą nazywamy chorobę wywołaną przez prątki inne niż prątki gruźlicy.

Zespół

M

M

.

.

a

a

v

v

i

i

u

u

m

m

-

-

i

i

n

n

t

t

r

r

a

a

c

c

e

e

l

l

l

l

u

u

l

l

a

a

r

r

e

e

– obejmuje kilka gatunków. Prątki te wywołują zakażenia oportunistyczne u

pacjentów z obniżona odpornością. Pierwotne zakażenie obejmuje płuca, ale może rozprzestrzeniać się na inne
narządy (chorzy na AIDS).

M

M

y

y

k

k

o

o

b

b

a

a

k

k

t

t

e

e

r

r

i

i

o

o

z

z

y

y

•

M

M

.

.

k

k

a

a

n

n

s

s

a

a

s

s

i

i

i

i

– może powodować choroby płuc, ale również zakażenia skóry, podskórnych węzłów chłonnych

•

M

M

.

.

s

s

c

c

r

r

o

o

f

f

u

u

l

l

a

a

c

c

e

e

u

u

m

m

– jest najczęstszym czynnikiem etiologicznym ziarniniakowatego powiększenia węzłów

chłonnych u dzieci, które mogą ulegać owrzodzeniu lub tworzyć przetoki. Drobnoustrój może również
powodować choroby płuc, wywoływać zespół chorobowy przypominający gruźlicę płuc.

•

Zespół

M

M

.

.

f

f

o

o

r

r

t

t

u

u

i

i

t

t

u

u

m

m

– składa się z wolno żyjących, szybko rosnących prątków. Rzadko powoduje choroby u

ludzi. N

ajczęstszą formą choroby są miejscowe ropnie w okolicy wstrzyknięć u ludzi nadużywających

narkotyków. Zakażenie może być także związane z implantacją wszczepów (zastawki serca, protezy
gruczołu piersiowego).

•

M

M

.

.

m

m

a

a

r

r

i

i

n

n

u

u

m

m

– powoduje guzkowe owrzodzenie skóry w miejscu urazu. Zakażenie może przez układ chłonny

rozszerzyć się na wątrobę.

M

M

y

y

c

c

o

o

b

b

a

a

c

c

t

t

e

e

r

r

i

i

u

u

m

m

l

l

e

e

p

p

r

r

a

a

e

e

Prątki trądu (Mycobacterium leprae)- odkryty w 1873 przez norweskiego badacza Armauera Hansena;

tr

ąd choroba Hansena

C

C

Z

Z

Y

Y

N

N

N

N

I

I

K

K

I

I

C

C

H

H

O

O

R

R

O

O

B

B

O

O

T

T

W

W

Ó

Ó

R

R

C

C

Z

Z

O

O

Ś

Ś

C

C

I

I

:

:

-

nie są dobrze poznane

-

Słaby mediator reakcji zapalnych= rozwijasię wewnątrz monocytów

-

Wytwarza oksydazę katecholową która unieczynnia w makrofagach mechanizmy bakteriobójcze

-

Czynnik powierzchniowy hamuje proliferację bakterii hamuje proliferację limfocytów T;

-

P

P

i

i

e

e

r

r

w

w

s

s

z

z

e

e

o

o

b

b

j

j

a

a

w

w

y

y

p

p

o

o

2

2

-

-

4

4

l

l

a

a

t

t

a

a

c

c

h

h

o

o

d

d

z

z

a

a

k

k

a

a

ż

ż

e

e

n

n

i

i

a

a

- posta

ć tuberkuloidowa (plamki na rozległe odbarwienia ciała), łagodniejsza postać, która nie ma charakteru

postępującego, zmiany w nerwach pojawiają się nagle i niesymetrycznie

- posta

ć leproniatyczna (zajęcie skóry i kolagenu, powolne i symetryczne zajęcie nerwów i narządów

wewnętrznych, bakteriemia prątkowa),

- post

ać graniczna / mieszana/

D

i

i

a

a

g

g

n

n

o

o

s

s

t

t

y

y

k

k

a

a

● histopatologia
● test z leprominą
● hodowle komórkowe na zwierzętach /pancernik, myszy -w poduszce łapy/
PCR

Leczenie zakażeń

S

S

u

u

l

l

f

f

o

o

n

n

y

y

/

/

D

D

a

a

p

p

s

s

o

o

n

n

/

/

R

R

i

i

f

f

a

a

m

m

p

p

i

i

c

c

y

y

n

n

a

a

E

E

t

t

i

i

o

o

n

n

a

a

m

m

i

i

d

d

N

N

I

I

E

E

W

W

Y

Y

T

T

W

W

A

A

R

R

Z

Z

A

A

J

J

Ą

Ą

C

C

E

E

P

P

R

R

Z

Z

E

E

T

T

R

R

W

W

A

A

L

L

N

N

I

I

K

K

Ó

Ó

W

W

,

,

G

G

R

R

A

A

M

M

-

-

D

D

O

O

D

D

A

A

T

T

N

N

I

I

E

E

P

P

A

A

Ł

Ł

E

E

C

C

Z

Z

K

K

I

I

P

P

r

r

o

o

p

p

i

i

o

o

n

n

i

i

b

b

a

a

c

c

t

t

e

e

r

r

i

i

u

u

m

m

-

-

P

P

r

r

o

o

p

p

i

i

o

o

n

n

i

i

b

b

a

a

c

c

t

t

e

e

r

r

i

i

u

u

m

m

a

a

c

c

n

n

e

e

s

s

A

A

c

c

t

t

i

i

n

n

o

o

m

m

y

y

c

c

e

e

s

s

,

,

-

-

A

A

c

c

t

t

i

i

n

n

o

o

m

m

y

y

c

c

e

e

s

s

i

i

s

s

r

r

a

a

e

e

l

l

i

i

i

i

K

K

L

L

A

A

S

S

A

A

A

A

C

C

T

T

I

I

N

N

O

O

M

M

Y

Y

C

C

E

E

T

T

A

A

C

C

E

E

A

A

E

E

Wyróżnia się 3 potencjalne patogenne rodzaje:

A

A

c

c

t

t

i

i

n

n

o

o

m

m

y

y

c

c

e

e

s

s

,

,

Nocardia, Streptomyces

R

R

o

o

d

d

z

z

a

a

j

j

A

A

C

C

T

T

I

I

N

N

O

O

M

M

Y

Y

C

C

E

E

S

S

Klasyfikacja wg Holdemana, 1977
patogenne gatunki w rodzaju:

A

A

c

c

t

t

i

i

n

n

o

o

m

m

y

y

c

c

e

e

s

s

A

A

.

.

i

i

s

s

r

r

a

a

e

e

l

l

i

i

i

i

+

+

+

+

+

+

A

A

.

.

n

n

a

a

e

e

s

s

l

l

u

u

n

n

d

d

i

i

i

i

A

A

.

.

o

o

d

d

o

o

n

n

t

t

o

o

l

l

y

y

t

t

i

i

c

c

u

u

s

s

A

A

.

.

v

v

i

i

s

s

c

c

o

o

s

s

u

u

s

s

A

A

.

.

m

m

e

e

y

y

e

e

r

r

i

i

A

A

.

.

g

g

e

e

r

r

e

e

n

n

c

c

s

s

e

e

r

r

i

i

a

a

e

e

A

A

.

.

b

b

o

o

v

v

i

i

s

s

(

(

a

a

n

n

i

i

m

m

a

a

u

u

x

x

)

)

P

P

r

r

o

o

m

m

i

i

e

e

n

n

i

i

c

c

a

a

n

n

a

a

j

j

c

c

z

z

ę

ę

ś

ś

c

c

i

i

e

e

j

j

w

w

y

y

s

s

t

t

ę

ę

p

p

u

u

j

j

e

e

w

w

d

d

o

o

r

r

o

o

s

s

ł

ł

y

y

c

c

h

h

m

m

ę

ę

ż

ż

c

c

z

z

y

y

z

z

n

n

A

A

c

c

t

t

i

i

n

n

o

o

m

m

y

y

c

c

e

e

s

s

i

i

s

s

r

r

a

a

e

e

l

l

i

i

i

i

patogeneza i chorobotwórczość

zakażenie endogenne

Powoduje ropnie w szczęki, klatki piersiowej, brzucha i skóry

Uszkodzenie błony śluzowej jamy ustnej, np. ropień zęba lub ekstrakcji wnika głęboko do tkanek – rozwój ropnia

Promienica twarzy pojawia się zwykle po ekstrakcji zęba lub innej procedurze stomatologicznej

P

P

r

r

o

o

m

m

i

i

e

e

n

n

i

i

c

c

a

a

-

-

o

o

b

b

j

j

a

a

w

w

y

y

k

k

l

l

i

i

n

n

i

i

c

c

z

z

n

n

e

e

Promienica najczęściej występuje u dorosłych mężczyzn i przyjmuje różnorodne formy
Jest chorobą przewlekłą, ropną, szerzącą się przez ciągłość z wytworzeniem przetok
Wyróżnia się postacie:

Szyjno

– twarzową

Płucną
Brzuszną
Ośrodkowego układu nerwowego

Promienica klatki piersiowej rozwija się jako choroby płuc po aspiracji wydzieliny z jamy ustnej

Postać brzuszna prawdopodobnie wynika z przerwy w błonie śluzowej jelita po zabiegu w obrębie jamy brzusznej lub po
urazie brzucha. Zmiany lokują się w przewodzie pokarmowym i rozprzestrzeniają do jamy otrzewnej.
Promienica macicy: procesy

zlokalizowane w obrębie miednicy są powikłaniem stosowania niektórych rodzajów wkładek

domacicznych

Promienica rozprzestrzenia się drogą krwi z uformowanych ognisk do wnętrza ciała: kości, OUN

DIAGNOSTYKA

Materiał do badania: ropa, plwocina materiał biopsyjny

Preparat metodą Grama z ziaren siarkowych

P

P

r

r

e

e

p

p

a

a

r

r

a

a

t

t mikroskopowy

H

H

o

o

d

d

o

o

w

w

l

l

a

a / 7-

mio dniowa/ w warunkach beztlenowych na podłożach:

-

tioglikolanowym lub agarze z wyciągiem z serc lub mózgu wołowego

W materiale klinicznym można stosować

i

i

m

m

m

m

u

u

n

n

o

o

f

f

l

l

u

u

o

o

r

r

e

e

s

s

c

c

e

e

n

n

c

c

j

j

ę

ę bezpośrednią

Leczenie promienicy
Stosuje się drenaż i chirurgiczne usunięcie zniszczonych tkanek.
Lekiem z wyboru jest penicylina

Rodzaj

Nocardia

Gram(+) lub Gram zmienne struktury nitkowate które mogą rozpadać się na pałeczki lub ziarniaki
Są tlenowcami z aktywną katalazą
Tworzą kolonie białe lub kolorowe’
Niektóre szczepy wytwarzają brązowe barwniki do podłoża
Są saprofitycznymi organizmami w wodzie i glebie, dla człowieka oportunistycznymi patogenami
Gatunki chorobotwórcze dla człowieka:

N

N

o

o

c

c

a

a

r

r

d

d

i

i

a

a

a

a

s

s

t

t

e

e

r

r

o

o

i

i

d

d

e

e

s

s

,

,

N

N

o

o

c

c

a

a

r

r

d

d

i

i

a

a

b

b

r

r

a

a

s

s

i

i

l

l

i

i

e

e

n

n

s

s

i

i

s

s

,

,

N

N

o

o

c

c

a

a

r

r

d

d

i

i

a

a

o

o

t

t

i

i

t

t

i

i

d

d

i

i

s

s

c

c

a

a

v

v

i

i

a

a

r

r

u

u

m

m

N

N

o

o

c

c

a

a

r

r

d

d

i

i

a

a

a

a

s

s

t

t

e

e

r

r

o

o

i

i

d

d

e

e

s

s

Bakterie, najczęściej saprofity glebowe, nitkowate, tlenowe, tworzą grzybnie wegetatywną,
rozpadającą się na pałeczkowate fragmenty, niektóre są słabo kwasoodporne.
Powodują schorzenia u ludzi z zaburzeniami odporności
Wywołują:

ropne zakażenia w płucach,

zakażenia skóry,

tkanek miękkich kończyn (N. tenis) , uszkadzają włosy i wywołują łupież rumieniowy skóry.

N

N

o

o

c

c

a

a

r

r

d

d

i

i

a

a

a

a

s

s

t

t

e

e

r

r

o

o

i

i

d

d

e

e

s

s

Nokardioza często występuje jako powikłanie innych chorób, gł. nowotworowej. Może występować bez objawów.

U bydła ostre lub przewlekłe ropnomartwicowe zapalenie wymienia, ogólne zakażenia, ronienia. U psów postać

narządowa, gł. zmiany w płucach.
w hodowli akwariowej lub sztucznej hodowli ryb

, np. łososiowatych (pstrąg tęczowy i pstrąg źródlany).

Najczęstszą drogą do zakażenia się jest przewód pokarmowy oraz skrzela.

N

N

o

o

c

c

a

a

r

r

d

d

i

i

a

a

a

a

s

s

t

t

e

e

r

r

o

o

i

i

d

d

e

e

s

s

Czynniki chorobotwórczości

Czynnik wiązkowy
Kompleksy wiążące żelazo

N

N

o

o

c

c

a

a

r

r

d

d

i

i

a

a

a

a

s

s

t

t

e

e

r

r

o

o

i

i

d

d

e

e

s

s

D

D

i

i

a

a

g

g

n

n

o

o

s

s

t

t

y

y

k

k

a

a

Materiał: ropa, próbki z chorych tkanek, mleko, płyn mózgowo-rdzeniowy

barwienie: Grama i na kwasooporność.

Podłoża :wzbogacone (agar krwawy, z wyciągiem mózgowo-sercowym, czekoladowy, podłoże Sabourauda z

dekstrozą); 3-4 dni w 28-30ºC;
warunki tlenowe.

N

N

o

o

c

c

a

a

r

r

d

d

i

i

a

a

a

a

s

s

t

t

e

e

r

r

o

o

i

i

d

d

e

e

s

s

Kolonie szaro-

białe do pomarańczowego, woskowate (kropla kapiącego wosku), średnica 1-2 mm; pokryte małą

ilością białej powietrznej grzybni.
Po 2-

7 dniach rozpad na ziarenka i formy pałeczko - podobne.

Rozkłada: dekstrozę, fruktozę, mannozę. Hydrolizuje eskulinę i mocznik

N

N

o

o

c

c

a

a

r

r

d

d

i

i

a

a

a

a

s

s

t

t

e

e

r

r

o

o

i

i

d

d

e

e

s

s

Leczenie
Istotne jest wczesne rozpoznanie i wczesne leczenie

Stosuje si

ę:

Sulfonamidy (biseptol)
Antybiotyki beta laktamowe

BAKTERIE

Gram- ujemne

MIKROBIOLOGIA SZCZEGÓŁOWA

DIAGNOSTYKA ZAKAŻEŃ PAŁECZKAMI NIEFERMENTUJĄCYMI

B

B

a

a

k

k

t

t

e

e

r

r

i

i

e

e

n

n

i

i

e

e

f

f

e

e

r

r

m

m

e

e

n

n

t

t

u

u

j

j

ą

ą

c

c

e

e

Rodzina Vibrionaceae
Rodzina Pseudomonadaceae

Rodzaj Acinetobacter

R

R

o

o

d

d

z

z

i

i

n

n

a

a

V

V

i

i

b

b

r

r

i

i

o

o

n

n

a

a

c

c

e

e

a

a

e

e

pałeczki Gram ujemne,
proste lub zakrzywione, ruchliwe,
niezarodnikujące, o małych wymaganiach odżywczych.

Z pięciu rodzajow tylko Vibrio jest
chorobotworczy dla człowieka

R

R

o

o

d

d

z

z

a

a

j

j

V

V

i

i

b

b

r

r

i

i

o

o

Przecinkowiec cholery

– Vibrio cholerae

pałeczka Gram-ujemna,

0,5 mikrometra szerokość,
1,5

– 3,0 długości, posiadają jedną rzęskę,

poruszająca się świdrowatymi ruchami,
pleomorficzna rosnąca w warunkach alkalicznych pH-8

R

R

o

o

d

d

z

z

a

a

j

j

V

V

i

i

b

b

r

r

i

i

o

o

Biotypy toksynogenne,

reagujące z surowicami anty 01 (grupa 01)

- serotyp O1,
- biotyp klasyczny i El-Tor
- serotyp Ogawa i Inaba -

niereagujące z surowicami anty 01 (grupa 01)

Nowy biotyp klasyczny

– O139 (Indie i Bangladesz = ósma pandemia)

R

R

o

o

d

d

z

z

a

a

j

j

V

V

i

i

b

b

r

r

i

i

o

o

Czynniki chorobotwórczości
a) Enterotoksyna, główna toksyna bakteryjna;

- region A

– aktywność biologiczna

- region B

– ułatwia wiązanie toksyn do kom. nabłonka jelitowego

d) toksyna ZOT uszkadzająca połączenia międzykomorkowe i zwiększająca przepuszczalność jelit
e) toksyna pomocnicza ACE /tylko u sz

czepów 0139/ - powodująca akumulację płynów w jelicie

f) czynniki adhezyjne ułatwiające przyleganie – prawdopodobnie mucynaza u typow 01rozkładająca osłonę
komorek jelitowych,

Patogeneza:
-

przyleganie bakterii do kom. kosmków jelitowych, namnażanie bakterii,

- wydzielanie toksyny,
- aktywacja podjednostki A-

1, penetracja jej do wnętrza komórki,

zwiększenie aktywności cAMP co powoduje wzrost wydzielania chlorków oraz spadek wchłaniania sodu i
potasu

– w efekcie masowa utrata płynów; Kwasica związana z niedoborem zasad

Okres wylęgania od kilku godzin do 5 dni
Wydalanie przecinkowców z wymiocinami i kałem przez okres choroby i kilka dni po
Zakażenia bezobjawowe, postać poronna z biegunką, łagodny nieżyt ż-jelitowy,
cholera gravis (1:10, 1:100)
Przewlek

łe zakażenie dróg żółciowych trwające lata

R

R

o

o

d

d

z

z

a

a

j

j

V

V

i

i

b

b

r

r

i

i

o

o

Nagły początek bez gorączki
Stolce wodnisto-

ryżowe, b. częste i w dużych ilościach, bez domieszki krwi, wydalane bez parcia i bólów brzucha

Obfite wymioty
Objawy odwodnienia i dyselektrolitemii
Niewydolność krążenia, nerek

diagnostyka

Badanie mikroskopowe w ciemnym polu widzenia

– wirowy ruch

Izolacja V. cholerae O1

z kału, wymiocin, wymazu z odbytu:

-

posiew na podłoże alkaliczne (woda peptonowa o pH=8,0)

- posiew na agar alkaliczny lub TCBS (thiosulfat-citrate-bile-sucrose)- p. z tiosiarczanem i cytrynianem sodu,
solami żółci i sacharozą

-

izolacja podejrzanych (duże, półprzepuszczalne, okrągłe, płaskie lub żółte na TCBS /kolonie na szereg

biochemiczny/)
· test (+) na oksydazę (różnicowanie z atypowymi coli)
· oksydazododatnie – aglutynacja z surowicą poliwalentną
Testy serologiczne

– miano przeciwciał vibrio-bójczych, agutynacyjnych i antytoksycznych.

Leczenie
Płyny wieloelektrolitowe i.v. + potas
początkowo 4 – 6 l. (krótko !),
następnie nawadnianie doustne (WHO oral rehydration solution, gastrolit), soki

Tetracyklina 2 g jednorazowo lub przez 2 dni (dz: 50 mg/kg/dobę przez 2 - 3 dni)
Doksycyklina 300 mg jednorazowo dz: 6 mg/kg 1x)

Vibrio parahacmolyticus

– zapalenie jelit po spożyciu ryb i/lub skorupiaków morskich, objawy biegunkowe,

ustępujące samoistnie.

Vibrio valnificus

– halofit morski, wywołujący zakażenia ran, zakażenia biegunkowe(ostrygi),czasami posocznicę.

R

R

o

o

d

d

z

z

i

i

n

n

a

a

P

P

s

s

e

e

u

u

d

d

o

o

m

m

o

o

n

n

a

a

d

d

a

a

c

c

e

e

a

a

e

e

– pałeczki tlenowe, bytujące w wodzie lub glebie, niezarodnikujące,
ruchome (jedna rzęska lub kilka), nie fermentujące glukozy, rosnące na zwykłych podłożach,
niekt

óre wytwarzają barwniki. Należą tutaj rodzaje:

P

P

s

s

e

e

u

u

d

d

o

o

m

m

o

o

n

n

a

a

s

s (P. aeruginosa, stutzeri, fluorescens, alkaligenes, putida),

B

B

u

u

r

r

k

k

h

h

o

o

l

l

d

d

e

e

r

r

i

i

a

a

(B. pseudomallei. maleli, cepacia),

Stenotrophomonas (S. maltophila)

P

P

s

s

e

e

u

u

d

d

o

o

m

m

o

o

n

n

a

a

s

s

a

a

e

e

r

r

u

u

g

g

i

i

n

n

o

o

s

s

a

a

– pałeczki wytwarzające otoczkę, ruchliwe, wytwarzające barwniki,
Rośną na prostych pożywkach,
nie fermentuj

ą glukozy.

Barwniki:
· Piocjanina – katalizująca przejście tlenu w rodniki ponadtlenkowe i nadtlenek wodoru
· Piowerdyna – zielone zabarwienie podłoża
· Fluoresceina – powoduje zieloną fluorescencję pod wpływem UV

P

P

s

s

e

e

u

u

d

d

o

o

m

m

o

o

n

n

a

a

s

s

a

a

e

e

r

r

u

u

g

g

i

i

n

n

o

o

s

s

a

a

Czynn

iki chorobotwórczości:

· Otoczka alginianowa – śluzowaty wygląd, przeżywalność w wodzie, wyższa patogenność np. zap. płuc,
- Czynnik adhezyjny i antyfagocytarny
· Proteazy niszczące białka
· Pilina i adhezyjny wzmagające kolonizację
· Hemolizyny (fosfolipaza A) niszczące surfaktant płucny
· Toksyny (hamują aktywność fagocytów):

- LPS,
- enterotoksyna

- egzotoksyna A

– najważniejsza toksyna P. aeruginosa, hamuje syntezę białek (Jej działanie jest

identyczne z toksyną błoniczą. Posiada aktywność transferazy ADP-rybozylowej. Unieczynnia czynnik wydłużający-2 (EF-2)
powodując zahamowanie syntezy białek). Produkcja egzotoksyny A jest uzależniona od obecności żelaza.

- egzotoksyna S

– rybozyluje białka D komórek gospodarza (jest produkowana przez bakterie rosnące w

ranach oparzeniowych. Jej obecność we krwi stwierdza się jeszcze przed wystąpieniem bakteriemii).
1. fimbrie

– zwykle zwiększona adhezja

2.

oporność na antybiotyki – względna nieprzenikalność ściany komórkowej, częste mutacje puryn i zmiany LPS

c

c

h

h

o

o

r

r

o

o

b

b

o

o

t

t

w

w

ó

ó

r

r

c

c

z

z

o

o

ś

ś

ć

ć

:

:

zaka

żenia oportunistyczne u osób predysponowanych (rozległe urazy i oparzenia, zabiegi operacyjne, mukowiscydoza).

zakażenia układu oddechowego (zwłaszcza u pacjentów z mukowiscydozą i mechanicznie wentylowanych)
Kolonizacji w mukowiscydozie sprzyja:

wysoki

e stężenie kwasu sialowego mucynie ślinowej,

zwiększona ekspresja sialogangliozydu – 1 jako receptora dla Pseudomonas w nabłonku oddechowym,

uszkodzenie nabłonka dr. oddechowych przez proteazy bakteryjne

Mukowiscydoza sprzyja większemu wydzielaniu egzotoksyny A przez P.aeruginosa oraz tworzeniu dobrze

rozwiniętej otoczki alginianowej.

Zakażenia ucha u zdrowych dzieci
Bakteriemie i posocznice
Zakażenie szpitalne
zakażenia ran, zwłaszcza oparzeniowych

zakażenie wewnątrzbrzuszne u pacjentów po zabiegach chirurgicznych
zapalenia wsierdzia prawostronne u narkomanów
zapalenia opon m-

rdz., i ropień mózgu

zakażenia układu moczowego

zakażenia kości i stawów
zakażenia gałki ocznej u pacjentów z soczewkami kontaktowymi. P.aeruginosa jest częstym patogenem wywołującym bakteryjne
zapalenie rogówki.

D

D

i

i

a

a

g

g

n

n

o

o

s

s

t

t

y

y

k

k

a

a

:

:

· Rożne materiały kliniczne
· Posiew na agar zwykły, podłoże Mac Conkey’a, lub wybiórcze cetrymidowe /p. Kinga/
Typowe zapachowe kolonie świecące w promieniach UV
· Cechy biochemiczne – testy API, ATB, ewentualnie podłoże Hugha-Leifsona (utlenianie glukozy przy braku jej fermentacji)
Antybiotykowrażliwość – duża oporność, wytwarzanie tzw. Metyloenzymów.