1

mgr Jolanta Sadek

MODELE PIELĘGNOWANIA

„Praktyka bez teorii jest jedynie rutyną, tylko teoria może przynieść ducha inwencji”

Pasteur

Pielęgniarstwo jest młodą dyscypliną naukową, której początków należy doszukiwać się
w pracach Florence Nightingale.
Podstawowym zadaniem nauki o pielęgnowaniu jest definiowanie pojęć, ukazywanie
i wyjaśnianie istoty związków zachodzących między poszczególnymi pojęciami, formowanie
uogólnień i praw.

Posługując się pojęciem „teoria” na poziomie szkoły pielęgniarskiej mamy na myśli

treści prezentowane na zajęciach teoretycznych. W ten sposób oddzielamy to, co teoretyczne
od tego, co praktyczne (z reguły od czynności pielęgnacyjnych). Jest to prawidłowe
rozumienie teorii, jednak w szerszym, naukowym znaczeniu teoria to grupa twierdzeń o
wzajemnych relacjach zachodzących pomiędzy pojęciami, z których można wnioskować o
dużej liczbie obserwacji czy też zjawisk.
Każda teoria naukowa tworzona jest przez naukowca (lub grupę naukowców), który opisuje
i wyjaśnia zjawiska stanowiące przedmiot zainteresowania.

* Teorie składają się z grupy pojęć.
* Pojęcia to abstrakcyjne cechy badanych przedmiotów czy zjawisk np. zdrowie, adaptacja,
samopielęgnowanie. Pojęcia mogą stanowić część teorii, ale same w sobie nie wystarczają do
jej sformułowania.
* Model: graficzne lub symboliczne przedstawienie zjawiska lub zjawisk – przy minimalnym
użyciu słow. Do ukazania relacji zachodzących pomiędzy pojęciami wykorzystywane są
strzałki lub inne symbole graficzne.
Modele pielęgniarstwa ukazują w (sposób graficzny) czym jest pielęgniarstwo z punktu
widzenia autorów poszczególnych modeli.
Klasyfikacja teorii pielęgniarstwa

I. Podział ze względu na zasięg zastosowania teorii w praktyce pielęgniarskiej

- teorie szerokiego zasięgu
- teorie średniego zasięgu
- teorie lokalne

II. Podział ze względu na poziom strukturalizowania teorii

- filozofie
- modele koncepcyjne
- teorie

III. Podział ze względu na genezę wiodących treści teorii

- środowiska
- potrzeb
- systemów
- interakcji międzyludzkich

Najkorzystniejszy z punktu widzenia poznawczego wydaje się podział oparty o podstawowe
treści, na które są zorientowane teorie, gdyż pozwala na stosunkowo precyzyjne rozpoznanie
zakresu niezbędnej wiedzy i odnoszenie jej do praktyki zawodowej

2

Co każdy model powinien zawierać? → koncepcje, charakterystykę modelu, zdefiniowanie
pojęć: osoba, zdrowie, środowisko i pielęgniarstwo

W pielęgniarstwie światowym znanych jest siedemnastu teoretyków pielęgniarstwa, a ich
teorie określane mianem klasycznych przypisywane są jednej z 4 kategorii takich jak:

środowisko

potrzeby
systemy

wzajemne oddziaływanie

W każdej teorii istnieją 4 centralne pojęcia:

osoba
zdrowie

środowisko

pielęgnowanie

Klasyczne teorie pielęgnowania w układzie historycznym.

ROK

TEORETYK

ŚRODOWISKO

POTRZEBA

SYSTEMY

WSPÓŁDZIANIE

1860

1932

1955

1960

1961

1962

1964

1966

1968

1970

1971

1971

1971

1972

1976

1977

1979

(1918-

2004)

Nightingale

Peplau

Henderson

Abdellah

Orlando

Hall

Wiedenbach

Levine

Johnson

Rogers

Orem

King

Travelbe

Neiman

Roy

Kinlein

Watson

Roper

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

x

3

Wielka teoria Florence Nightingale

Model koncentryczny – środowiskowy

U podstaw tej koncepcji znalazła się filozofia pielęgniarstwa wyrażająca głęboki wgląd
autorki w problemy życia i zdrowia człowieka
Poglądy F. Nightingale koncentrowały się wokół uwalniania człowieka od cierpień,
zachowywania i umacniania jego zdrowia oraz wokół osiągania przez niego coraz wyższego
poziomu doskonałości. Autorka w swej koncepcji pielęgniarstwa wyróżniła dwa jego rodzaje:

1. Pielęgniarstwo ogólne

opracowała „ Notes on nursing – what it is and what is not” „Uwagi o pielęgniarstwie
– czym ono jest i czym nie jest”

uważała, że wiedzę pielęgniarską jako podstawową w troszczeniu się o swoje zdrowie
powinien znać każdy człowiek

do szerokiego upowszechnienia pielęgniarstwa ogólnego wskazywała konieczność
wprowadzenia „misjonarek zdrowia” które powinny docierać do wszystkich,
rozmawiać z ludźmi i uczyć ich opiekowania się zdrowiem

2. Pielęgniarstwo właściwe

to z kolei jest zawodem przygotowującym kobiety do zapewnienia opieki chorym w
szpitalach

program szkolenia zapewniał ścisłe łączenie zdobywania koniecznej wiedzy,
kształtowania umiejętności zawodowych, a także kształtowania postaw moralnych i
zaangażowania pielęgniarskiego

przygotowanie pielęgniarek do tej opieki wymaga podstaw naukowych oraz szkolenia
przy łóżku chorego

stwierdziła, że pielęgniarstwo jest sztuką o charakterze moralnym, nacechowane

miłością do ludzi

autorka bardzo mocno podkreślała odrębność pielęgniarstwa od medycyny i
konieczność pełnej samodzielności pielęgniarstwa

***********************

Koncentruje się na środowisku.
Ośrodkiem tej teorii jest człowiek reagujący na różne czynniki środowiska (głównie natury
sanitarno-higienicznej), które albo sprzyjają albo przeszkadzają siłom zdrowotnym
W procesach naprawczych zachodzących w organizmie pacjenta, potrzebuje on pomocy
pielęgniarki, która we właściwy sposób potrafi wpłynąć na środowisko i usuwać z niego to,
co stwarza przeszkody tym siłom – usuwanie tego, co niekorzystne i zastępowanie ich tym, co
korzystne dla organizmu

Wymienia elementy środowiska, które uznaje za najważniejsze, są to:

● Czyste powietrze
● Czystość
● Światło
● Ciepło
● Cisza
● Dieta

Autorka wskazuje, że środowisko jest jednym z głównych źródeł choroby.

Zaobserwowała, że choroba rozwija się najczęściej w małych, ciemnych i wilgotnych

4

pomieszczeniach. Chorobie można zapobiegać lub przyspieszać proces zdrowienie poprzez
zapewnienie warunków przeciwnych do tych, które wywołują chorobę.

Florence Nightingale zwraca również uwagę na edukację zdrowotną – ludzie

zrozumieją istotę czynników środowiskowych, gdy będą edukowani w zakresie istotnych
faktów dotyczących zdrowia.
Zdrowie: Dobre samopoczucie i możliwość pełnego wykorzystania posiadanych sił.

Autorka przedstawia zdrowie w pryzmacie zapobiegania chorobom poprzez

środowiskowe czynniki zdrowia.

Choroba: Proces naprawczy, którego natura naznaczona jest potrzebą opieki. Choroba jest
naturalnym wysiłkiem uzdrawiania zatrucia, utraty sił lub reakcją przeciwko warunkom, w
których znajduje się człowiek.

Rolą pielęgniarki jest zapobieganie przerwaniu procesu naprawczego i zapewnienie

optymalnych warunków do jego wzmocnienia.

Pacjent: Postrzegany jest biernie i odgrywa rolę pasywną. Natomiast pielęgniarka i środowisko
wpływają w znacznym stopniu na pacjenta.
Powtórzmy założenia:

pielęgnowanie pozostaje w ścisłym związku z tym, co się dzieje w środowisku
fizycznym otaczającym człowieka

zdrowie człowieka uzależnione jest od środowiska

pielęgnowanie odnosi się do zdrowia, a samo zdrowie jest ściśle powiązane ze
środowiskiem

zadaniem osoby pielęgnującej jest zadbanie o środowisko pacjenta

 Kanony pielęgniarstwa

1. wentylacja i ogrzewanie – wskazanie na czystość powietrza

w pomieszczeniach zamkniętych – wietrzenie pomieszczeń, utrzymanie
odpowiedniej wilgoci

na terenach otwartych (zanieczyszczenia) – wilgoć, dym, gazy, pyły

2. zdrowie domu, mieszkania, szpitala

dobre oświetlenie

właściwe usuwanie nieczystości

korzystanie z czystej, nieskażonej wody

właściwe rozwiązania architektoniczne (szczególnie budynki szpitalne)

3. światło – potrzebne dla zdrowia fizycznego i psychicznego –„słońce jest malarzem

ciała i duszy”

4. hałas – czynnik bardzo stresujący

głośne rozmowy

muzyka

sposób poruszania się (hałas gdy ktoś idzie)

5. różnorodność – świadome wprowadzanie w życiu chorego różnych zmian, np.

spacer, posadzenie przy oknie

małe elementy dekoracyjne (np. kwiatek)

czytanie chorym

zachęcenie do aktywności (pisanie, prace ręczne, samodzielne czytanie)

6. łóżko i jego wyposażenie

czystość bielizny pościelowej i potrzeba jej zmiany

5

zachowanie diety zgodnie z tym, co zaleca lekarz

wprowadzanie urozmaiceń do diety

regularność podawanych posiłków

nie przerywanie posiłku choremu

prawidłowe przesłanie łóżka

dodatkowe akcesoria (materac, poduszka, akcesoria przeciwodleżynowe)

7. czystość pokoju i ścian

porządkowanie sali chorych

odświeżanie ścian (malowanie)

sposób porządkowania – bez wzbierania kurzu

8. czystość osobista

forma skóry

konieczność systematycznego mycia się

częste mycie rak przez osoby leczące i pielęgnujące

9. żywienie
10. podawanie posiłków

11. komunikowanie terapeutyczne pozbawione nadmiernego dawania nadziei,

pocieszania, gadatliwości oraz ciągłego udzielania rad „głupie” budzenie nadziei i
doradzanie

czynniki psycho – społeczne w komunikacji z pacjentem

wsłuchiwanie się w słowa chorego

przekazywanie rad umacniających chorego (bez złudzeń)

12. obserwacja – zbieranie konkretnych, rzeczowych i precyzyjnych informacji co do

potrzeb pacjentów i ich sytuacji

13. zarządzanie – obejmowanie uwagą pacjenta i tych elementów środowiska, które mają

największy wpływ na samego pacjenta i na jego sytuacje zdrowotną

Trzy zakresy oddziaływań:

ŚRODOWISKO ► PACJENT

PIELĘGNIARKA ► ŚRODOWISKO

PIELĘGNIARKA ► PACJENT

6

Pielęgniarka zatrudniona w szpitalu musi mieć „odpowiednie usposobienie

przejawiające się głównie w wielkiej cierpliwości, wytrwałości, zamiłowaniu do porządku,
czystości i punktualności oraz bystrej spostrzegawczości (...) pielęgniarka musi mieć metodę
pracy, zaparcie się siebie, szczególną gorliwość, zupełne oddanie się swojej pracy, odwagę i
zimną krew żołnierza, czułość matki, musi być daleka od wszelkiej zarozumiałości...”

„Pielęgnowanie chorych jest sztuką i wymaga wielkiego oddania”

„Pielęgniarstwo jest powołaniem”

„Dobre pielęgnowanie polega po prostu na tym, aby dobrze zaobserwować objawy wspólne
wszystkim chorym i te, które są właściwe poszczególnym chorym”

Realizowanie tej teorii w praktyce, w czasie opieki nad żołnierzami przebywającymi
w szpitalach wojennych w czasie wojny krymskiej pozwoliło zmniejszyć śmiertelność z 42 %
do 2 %
Wskazaniem do stosowania tego modelu teoretycznego są takie sytuacje zdrowotne,
w których przyczyny tkwią w najbliższym środowisku, otoczeniu człowieka
Dziś koncepcja ta ma przede wszystkim wartość historyczną

Teoria pielęgniarstwa

VIRGINII HENDERSON

Virginia Henderson (1897 – 1996) pielęgniarka z USA, w swojej teorii pielęgnowania
wskazuje na kontynuowanie idei F. Nightingale. Podkreśla znaczenie przejawów
podstawowej aktywności człowieka, podejmowanej na rzecz zdrowia, jego pielęgnowania i
przywracania poprzez zaspokajanie wyraźnie określonych potrzeb.

Pielęgnowanie:

„Jest przede wszystkim asystowaniem ludziom chorym i zdrowym

w podejmowaniu działań znaczących dla umacniania i przywracania zdrowia (także dla
zapewnienia spokojnego umierania), które podejmowaliby sami, gdyby mieli potrzebną siłę,
wolę, wiedzę; pielęgnowanie jest także pomaganiem ludziom w przeprowadzaniu
przepisanego leczenia oraz w osiąganiu przez nich pełnej niezależności tak szybko, jak to
tylko jest możliwe”.

1958 r. Międzynarodowa Rada Pielęgniarek (ICN)

W 1960r Międzynarodowa Rada Pielęgniarek wydała jej publikacje „Basic principles of
nursing care” – „Podstawowe zasady opieki pielęgniarskiej”

Pielęgniarka:

- asystuje, towarzyszy osobie pielęgnowanej
- jest blisko, jest gotowa do świadczenia pomocy na profesjonalnym poziomie

Osoba pielęgnowana: osoba uprawniona do:

- otrzymywania możliwie najlepszej pomocy do samodzielnego podejmowania decyzji

w sprawach własnego zdrowia

- bycia traktowanym z pełnym szacunkiem

Zadania zawodowe pielęgniarki:

- umacnianie zdrowia
- przywracanie zdrowia
- wspieranie w czasie umierania

7

Pielęgniarka:

- pomaga wtedy, gdy człowiekowi brakuje siły, motywacji lub wiedzy, które są

niezbędne w troszczeniu się o własne zdrowie

Rodzaje pomocy:

- pielęgniarka zastępuje chorego w wykonywaniu tych czynności, do których

wykonania brakuje mu sił

- pobudza go do aktywności, gdy przejawia brak motywacji
- pomaga w przyswajaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych do opiekowania się

własnym zdrowiem.

Charakterystyka pielęgniarki:

- wrażliwość
- umiejętność interpretowania tego co człowiek sygnalizuje
- umiejętność kształtowania konstruktywnych, opartych na zaufaniu relacji
- zdolność i gotowość do podejmowania różnych ról
- twórcze podchodzenie do świadczonej pomocy
- umiejętność planowania
- znajomość siebie (silne i słabe strony)
- akceptowanie i szacunek do siebie
- umiejętność rozwiązywania własnych problemów

14 podstawowych potrzeb człowieka (unikatowych, bo charakterystycznych tylko dla
pielęgniarstwa).

1. Normalne oddychanie
2. Odpowiednie odżywianie i dostarczanie płynów
3. Wydalanie
4. Poruszanie się i zachowanie właściwej postawy ciała (chodzenie, siedzenie, leżenie –

zmiany pozycji)

5. Normalny sen i odpoczynek
6. Dobieranie odpowiedniej odzieży
7. Utrzymywanie prawidłowej temperatury ciała przez dobieranie odzieży i wpływanie

na środowisko

8. Utrzymywanie czystości ciała i zapewnianie jego ochrony przed urazami
9. Unikanie zagrożeń ze strony środowiska i nie narażanie innych na te zagrożenia
10. Komunikowanie się z innymi – wyrażanie emocji, potrzeb, lęków
11. Podejmowanie praktyk religijnych zgodnie z własnymi wierzeniami
12. Pracę – dającą poczucie sensowności życia i zadowolenia z osiągnięć
13. Zabawę i różne formy rekreacji
14. Uczenie się i podejmowanie twórczych działań, koniecznych do normalnego rozwoju

i zdrowia człowieka.

9 pierwszych potrzeb są natury biofizycznej a 5 ostatnich to potrzeby o charakterze
psychospołecznym, kulturowym i duchowym

* Potrzeby te występują u wszystkich ludzi. Występują jednak różne uwarunkowania, które
pielęgniarka musi brać pod uwagę, są to:

- wiek: noworodek, małe dziecko, młody, stary, umierający
- temperament, stan emocjonalny, krótkotrwały nastrój np. namolny, ponad aktywny,

spowolniały, euforyczny, lękowy, histeryczny, depresyjny)

8

- stan socjalno-kulturowy: człowiek mający rodzinę, przyjaciół, dobrze przystosowany

albo człowiek samotny, źle przystosowany

- właściwości fizyczne człowieka np. masa cała: w normie, poniżej lub powyżej normy;

właściwości motoryczne: w normie, ich utrata

- funkcjonowanie receptorów: wzroku, słuchu, dotyku, równowagi: w normie lub utrata

któregoś z nich

- możliwości intelektualne: w normie, poniżej, powyżej normy

Stany patologiczne wpływające na modyfikacje pomocy pielęgniarki

1.

zaburzenia gospodarki wodno – elektrolitowej (w tym stany głodu, uporczywych

wymiotów, biegunek)

2.

ostry niedobór tlenu

3.

wstrząs (w tym zapaść, krwotok)

4.

zaburzenia świadomości (śpiączka, delirium)

5.

nienormalna temp. ciała, wywołana narażeniem na wpływ niskiej lub wysokiej temp.

otoczenia

6.

ostre stany gorączkowe z różnych przyczyn

7.

miejscowe uszkodzenie skóry, zranienia, infekcje

8.

stany zakaźności

9.

stany przed – i pooperacyjne

10. unieruchomienie spowodowane chorobą lub leczeniem
11. ból ciągły, nieustępujący pod wpływem stosowanych środków

SCHEMAT PROCESU PIELĘGNOWANIA

I ETAP = oszacowanie (rozpoznanie)

1 krok – w których z 14 podstawowych potrzeb pacjent potrzebuje wsparcia?
2 krok – co powoduje brak niezależności w zakresie zaspokajanych potrzeb?

II ETAP = planowanie

wynegocjowanie z pacjentem indywidualnych celów, których zadaniem jest powrót

pacjenta do niezależności

III ETAP = działanie

pielęgniarskie celowe działania są możliwe z jednoczesnym podawaniem lekarstw,
które przepisze lekarz

9

pielęgniarskie działania ukierunkowane są na pomoc w uzyskiwaniu przez pacjenta
satysfakcji z 14 potrzeb

IV ETAP = formułowanie oceny

czy pacjent zaspokaja potrzeby bez pomocy pielęgniarki

Podsumowanie:

Założenia teoretyczne pielęgniarstwa koncentrują się wokół potrzeb zdrowotnych

człowieka związanych z jego codzienną aktywnością życiową.

Mimo, że potrzeby te są zasadniczo jednakowe, to świadczenie pomocy nie może być

schematyczne ani rutynowe, ale wymaga właściwego modyfikowania.

Henderson zwraca uwagę na znaczenie planowania opieki, konieczność właściwego

modyfikowania planu.

Asystowanie wymaga wysokich kwalifikacji profesjonalnych w celu zapewnienia

pomocy zgodnie z potrzebami oraz doprowadzenia do osiągnięcia samodzielności i
niezależności w troszczeniu się o siebie.

Wskazuje 3 rodzaje pomocy, jakie pielęgniarka zapewnia choremu



zastępuje go w wykonaniu tych wszystkich czynności, do których wykonania brakuje
mu sił



pobudza do aktywności, gdy przejawia brak koniecznej do tego motywacji



pomaga w przyswajaniu takiej wiedzy i umiejętności, jakie są mu potrzebne do
opiekowania się swoim zdrowiem

Teoria ta znalazła zastosowanie w każdej sytuacji zdrowotnej pacjenta, przede wszystkim
w opiece środowiskowo-rodzinnej, w opiece szpitalnej w stosunku do osób ciężko chorych

Model adaptacji CALLISTY ROY

Adaptacja: rozumiana jest przez autorkę jako proces i stan. W pierwszym ujęciu odnosi się do
procesu radzenia sobie ze stresorami, a w drugim – oznacza pozytywny jego efekt.

Człowiek jako otwarty system podlega wpływom środowiska (zewnętrznego i
wewnętrznego). Poziom jego adaptacji jest zdeterminowany kombinacją działających
stymulacji (ogniskową, znaczeniową i niespecyficzną).
Adaptacja człowieka oznacza zdolność dostosowania się do zmian środowiska i w zamian –
wpływania na to środowisko.
Człowiek jest narażony na ciągłe działanie czynników środowiskowych (stresorów).
Człowiek uruchamia mechanizmy obronne, których zadaniem jest eliminacja lub
zmniejszenie stresu. Wynikiem ich działania jest adaptacja lub nieefektywne reakcje.

Pozytywna reakcja na zmianę środowiska oznacza osiągnięcie stanu adaptacji, który

zapewniając integrację jednostki promuje zdrowie. Nieefektywne reakcje na działającą
stymulację zaburzają integrację jednostki, w związku z czym zaburzają jej stan zdrowia.

10

ZAŁOŻENIA MODELU:

1. Człowiek jest całością biologiczno – psychiczno – społeczną
2. Człowiek znajduje się w ciągłej interakcji ze zmieniającym się środowiskiem
3. Aby radzić sobie ze zmieniającym się światem człowiek wykorzystuje wrodzone lub

nabyte mechanizmy pochodzenia biologicznego, psychicznego i społecznego

4. Zdrowie i choroba są nieuniknionym wymiarem życia
5. Aby pozytywnie reagować na zmiany środowiska człowiek musi się adaptować
6. Adaptacja człowieka jest zdeterminowana efektami działania stymulacji



stymulacja ogniskowa – prowokująca sytuacja lub zdarzenie wyzwalające
natychmiastową, bezpośrednią reakcję u człowieka, pochłaniając jego uwagę lub
skłaniając go do szukania pomocy



stymulacja znaczeniowa, środowiskowa – składają się na nią wszystkie inne
stymulacje obecne w sytuacji lub w zdarzeniu dokładające się do stymulacji
ogniskowej



stymulacja resztkowa, niespecyficzna – jest stymulacją ogólną, niewyraźną. Może
wpływać na człowieka, lecz jej wpływ może nie być natychmiast poznany lub też
nie jest dla człowieka ważny.

7. Poziom adaptacji człowieka to poziom określający zakres stymulacji prowadzących do

pozytywnych reakcji

8. Człowiek dysponuje czterema sposobami adaptacji:

a) fizjologicznym
b) opartym na koncepcji własnej osoby
c) pełnionej roli
d) współzależności

ad. a) Sposób fizjologiczny:

- adaptacja uwarunkowana potrzebami fizjologicznymi
- podstawową potrzebą jest tutaj fizjologiczna integracja, jest ona osiągalna poprzez

adaptację do zmian w potrzebach fizjologicznych. Mechanizmy regulacyjne są
odpowiedzialne za osiągnięcie i utrzymanie tego stanu

- istnieje 5 podstawowych potrzeb, które muszą być zaspokojone dla osiągnięcia

fizjologicznej integracji



oddychanie



odżywianie



wydalanie



aktywność i odpoczynek



ochrona

Inne procesy wpływające na mechanizmy regulacyjne to: funkcjonowanie narządów
zmysłów, układu nerwowego, wydolność hormonalną, równowagę wodno – elektrolitową.

ad. b).Koncepcja własnej osoby:

- podstawową potrzebą jest psychiczna integracja: „ludzie muszą wiedzieć kim są, by

mogli żyć w poczuciu jedności z sobą”

- koncepcja ta składa się z wierzeń i odczuć jakie posiada o sobie jednostka, a

formułuje je na podstawie własnego zachowania i percepcji siebie przez innych

- w sytuacji działającej stymulacji człowiek adaptuje się zgodnie z obrazem własnej

osoby.

11

ad.c) Pełniona rola:

Podstawową potrzebą niezbędną do pełnienia określonej roli jest integracja społeczna.
„Ludzie muszą wiedzieć jaką rolę pełnią w relacjach z innymi a wiedza ta stanowi
podstawę dla ich działań”
Każda rola wiąże się z pożądanymi i określonymi, przez tzw. normy społeczne,
zachowaniami.

ad. d). współzależność:

- stanowi społeczny sposób adaptacji
- podstawowa potrzeba - właściwe reakcje emocjonalne lub poczucie bezpieczeństwa

w kształtowaniu kontaktów z innymi.

Człowiek: otwarty system adaptacyjny, znajdujący się we wzajemnym układzie zmian ze
środowiskiem. Osoba – odbiorca świadczeń pielęgniarskich.

Zdrowie: stan i proces bycia lub stawania się osobą w pełni zintegrowaną. Zdrowie jako stan
odzwierciedla proces adaptacji. Zdrowie jako proces określa dążenie jednostki do osiągnięcia
maksymalnego potencjału (proces ten jest widoczny np. u zdrowych ludzi, którzy regularnie
ćwiczą, racjonalnie się odżywiają, nie palą itp., lub np. u osób w terminalnym okresie choroby
nowotworowej, którzy podejmują działania w celu kontrolowania dolegliwości bólowych)

Środowisko: Wszystkie warunki i okoliczności, które otaczają i wpływają na rozwój
i zachowanie się człowieka lub grupy. Środowisko jest źródłem stymulacji.

Pielęgniarstwo: system wiedzy określający proces analizy i działań powiązany z opieką nad
chromi lub potencjalnie chorymi.

Proces pielęgnowania według Roy składa się z 6 etapów:

1. ocena (rozpoznanie) zachowania człowieka
2. ocena (rozpoznanie) działającej stymulacji
3. diagnoza pielęgniarska
4. określenie celów pielęgnowania
5. realizacja opieki
6. ewaluacja

Model rozwojowy

HILDEGARDY PEPLAU

W 1952r. ukazuje się opracowanie „Interpersonal Relations In Nursing” – „Relacje
międzyludzkie w pielęgniarstwie”

Model rozwojowy Hildegardy Peplau najczęściej wykorzystywany jest w opiece nad chorymi
z zaburzeniami psychicznymi.

Wg tej autorki rozwój pielęgniarstwa wymaga naukowych wyjaśnień relacji pielęgniarka-
pacjent, przez podejmowanie ich obserwacji, studiów i analiz w sytuacjach pielęgniarskich



Główny nacisk położony jest na rozwój zarówno pacjenta jak i pielęgniarki w procesie
interpersonalnym.



Człowiek spostrzegany jest jako indywidualność z biologicznymi i psycho –
społecznymi komponentami, która jest w stanie dokonać pozytywnych zmian w
wyniku uczenia się.

12



Ludzie podlegają stresom, które prowadzą do napięć w wyniku, czego powstaje
energia mogąca przyczynić się do rozwoju lub regresji. Reakcja na stres zależy od
stopnia jego nasilenia oraz indywidualnej odpowiedzi.



Wszyscy ludzie posiadają potrzeby, które powinny być zaspokojone, jeśli tak nie jest
następuje zahamowanie rozwoju.



Obecność potrzeb wyzwala napięcie. Następstwem utrzymującego się stanu
niezaspokojonych potrzeb jest frustracja.

Schemat modelu rozwojowego H. Peplau

Pielęgnowanie jest

Interpersonalnym procesem pomiędzy

pielęgniarką i pacjentem

mającym na celu

Rozwój pacjenta

poprzez następujące fazy

orientacji

rozpoznanie

eksploracja

zakończenie

w celu osiągnięcia





Pielęgnowanie to interpersonalny proces obejmujący profesjonalny kontakt.
Relacja między pacjentem/klientem i pielęgniarką obejmuje zasadnicze cele:



przeżycie organizmu



pomoc jednostce w zrozumieniu jej problemów zdrowotnych



wzajemne uczenie się w oparciu o wspólne doświadczenia

Ostateczny cel obejmuje indywidualną pomoc jednostce w rozwoju jej osobowości. Rozwija
się nie tylko pacjent/klient ale również pielęgniarka poprzez rosnące rozumienie wpływu
stresorów.

Istotą pielęgnowania w oparciu o posiadaną wiedzę i umiejętności praktyczne jest relacja
między pacjentem/klientem a pielęgniarką. Powinna ona być świadoma osobistych potrzeb
i własnych reakcji, które pozwolą kierować jej własnymi zachowaniami i wykorzystywać
własną osobę jako czynnik terapeutyczny w modyfikowaniu zachowań chorego i rozwijaniu
jego osobowości

Wzrostu

13

* Wyróżnia 4 fazy w relacji pielęgniarka - pacjent:

I FAZA ORIENTACJI (rozpoznania)

Pielęgniarka i pacjent uczą się charakteru problemów, trudności, jakich on doświadczył,
rozwijają wzajemne zaufanie. Pielęgniarka może ustalać potrzeby w oparciu o wspólnie
rozpoznane problemy. Jeśli istnieje taka możliwość pielęgniarka wspólnie z
pacjentem/klientem ustala czas trwania relacji z ewentualną datą jej zakończenia.

II FAZA ROZPOZNANIA (planowania)

Pacjent i pielęgniarka osiągają wzajemne porozumienie dotyczące zamierzonych celów.
Na tym etapie planuje się interwencje pielęgniarskie. W ostateczności pielęgniarka
odpowiada za sformułowanie celów i planu opieki.

III FAZA EKSPLORACJA (realizacja)

Pacjent kontynuuje dokonywanie wglądu, analizuje sytuację, modyfikuje własne
zachowania w odpowiedzi na działania pielęgniarskie. Uczy się prawidłowych reakcji w
dążeniu do rozwoju własnej osobowości.

IV FAZA ZAKOŃCZENIA (oceny)

Problem zdrowotny jest rozwiązany i pacjent nie wymaga dalszej pomocy ze strony
pielęgniarki. Wraca on do dojrzałego stanu niezależności i wolności, co pozwala na dalszy
rozwój osobowości. Pielęgniarka ocenia sytuację i uczy się w oparciu o zaistniałe
doświadczenia.

Metoda SOAPIER

S (subjective) - subiektywne przedstawienie problemów przez pacjenta, odnotowane często
w postaci cytatów.
O (objective) – obiektywne przedstawienie problemu
A (assessment) – formalna ocena pielęgniarki w oparciu o subiektywne i obiektywne dane
oraz wspólne rozpoznanie problemów – konkretne brzmienie problemów
P (planning) – ustalenie planu interwencji pielęgniarskich na podstawie rozpoznanych
problemów.

W niektórych przypadkach powyższy schemat rozszerza się o etapy :

I (implementation) – realizacja zaplanowanych działań
E (evaluation) – ocena planu
R (reassessment) – bieżąca ocena procesu i aktualizacja planu w zależności od sytuacji.

14

Model

DOROTY OREM -

koncepcyjny

Model koncepcyjny pielęgnowania Orem jest określany jako teoria samoopieki, czyli

świadomej, wyliczonej aktywności, ukierunkowanej na zaspokajanie określonych potrzeb,
które w sposób celowy regulują integralność, funkcjonowanie i rozwój jednostki

a) 2 formy samoopieki

pośrednia – zdolność ludzka do zaangażowania w samoopiece. Te indywidualne

zdolności uzależnione są od wieku, rozwoju, aktywności życiowej, kultury
społecznej i zdrowia; samoopieka spontaniczna (np. „jem owoce bo lubię, a nie,
że muszę je jeść”)

terapeutyczna – aktywność podejmowana w krótkim czasie, wymagająca

zastosowania różnych metod; samoopieka ukierunkowana, z celem (np. „ćwiczę
bo chcę mieć większą sprawność”, „szczepię się”)

b) założenia

samoopieka jest nabywana przez człowieka przez kontakty interpersonalne i
komunikowanie

każda osoba dorosła ma zarówno prawo jak i odpowiedzialność za sprawowanie
opieki nad sobą oraz innymi, np. dzieci, osoby niepełnosprawne

dorosły może czasem potrzebować wsparcia w realizacji samoopieki

Każdy człowiek sam sobie a także tym, którzy od niego zależą zapewnia codzienną,
niezbędną do życia opiekę osobistą – samoopiekowanie się

c) zachowanie równowagi pomiędzy indywidualnym zapotrzebowaniem na opiekę

a zdolnością jednostki do samoopieki (deficyt samoopieki) wymaga interwencji
pielęgniarki

15

3 kategorie potrzeb związanych z samoopieką

I.

Potrzeby uniwersalne – wspólne dla wszystkich ludzi, konieczne dla utrzymania życia i
zdrowia oraz dobrego samopoczucia /uniwersalny typ samoopieki/

Wg autorki tym, co jest niezbędne, wspólne a jednocześnie uniwersalne dla wszystkich ludzi,
jest konieczność zapewnienia sobie:

1. możliwości pobierania powietrza
2. możliwości pobierania wody
3. możliwości odżywiania
4. opieki w związku z procesami wydalania i koniecznością usuwania odchodów
5. utrzymania równowagi między aktywnością a wypoczynkiem
6. utrzymania równowagi miedzy samotnością a interakcją społeczną
7. zapobiegania możliwym zagrożeniom dla ludzkiego funkcjonowania i rozwoju

w grupach społecznych

Zapewnienie sobie tego wszystkiego nie może być podejmowane w jednakowy sposób,
wymaga ono wprowadzenia różnych modyfikacji postępowania z wielu powodów np. w
związku z wiekiem czy stanem zdrowia

II.

Potrzeby rozwojowe – początkowo utożsamiane z uniwersalnymi, a następnie
wyodrębnione jako nowa kategoria, ze względu na zmieniające się potrzeby zależne od
okresu rozwoju człowieka (w tym też nowe sytuacje życiowe – odejście bliskiego, trudne
sytuacje życiowe) /rozwojowy typ opieki/
Aby człowiek w zapewnieniu sobie codziennej samoopieki mógł postępować właściwie,
musi dysponować konieczną wiedzą, a także ją pogłębiać i rozszerzać przez stawianie
sobie różnych pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi
Autorka, wszystko to, co uznaje za niezbędne do rozwoju człowieka dzieli na 2 kategorie:
- Zapewnienie wszystkich warunków, które są istotne dla osiągania przez niego coraz

wyższego poziomu organizacji własnej struktury i ludzkiej dojrzałości

- Zapewnienie takiej opieki, która chronić go będzie przed skutkami warunków

niekorzystnych dla rozwoju, a przynajmniej wpływać na ograniczenie ich wpływów

P
I
E
L
Ę
G
N
I
A
R
K
A

16

III. Potrzeby w sytuacjach zaburzeń stanu zdrowia - np. w przypadku jego pogorszenia,

w chorobie czy też w niepełnosprawności /typ terapeutyczny/typ samoopieki
w dewiacjach

Autorka wyróżnia 6 kategorii, które wymagają odpowiedniego postępowania w zapewnieniu
samoopieki:

1. znajdowanie niezbędnej i odpowiedniej pomocy medycznej
2. uświadamianie sobie niekorzystnych skutków, jakie te stany (niepełnosprawność,

dewiacja) wywierają na człowieka i jego rozwój oraz zapewnienie odpowiedniej
opieki

3. efektywne realizowanie postępowania zaleconego przez lekarza
4. w pełni świadome uczestniczenie w tym co podejmuje albo zleca do wykonania lekarz
5. pozytywne modyfikowanie siebie i akceptowanie swojej osoby w zmienionej sytuacji

zdrowotnej

6. wdrażanie nowego stylu życia, niezbędnego w zapewnieniu sobie dalszego rozwoju

lub utrzymanie aktualnego stanu w zmienionej sytuacji zdrowotnej

Dobór najskuteczniejszej metody pielęgnowania dla potrzeb pacjenta

1) działania „za” i „dla” pacjenta - aktywizowanie
2) kierowanie, doradzanie, udzielanie wskazówek – bycie przewodnikiem
3) udzielanie wsparcia – wspieranie psychiczne i fizyczne
4) stwarzanie środowiska sprzyjającego rozwojowi osoby wymagającej pomocy
5) uczenie

Teoria deficytu samoopieki - przez deficyt samoopieki autorka rozumie relacje, która
zachodzi pomiędzy możliwościami, jakimi dysponuje człowiek, a tym, co w jej zapewnieniu
jest niezbędne. Według tej teorii człowiek pozostawiony sam sobie nie potrafi sprostać tym
żądaniom, które stawiają przed nim coraz to nowe potrzeby samoopieki, tak, więc do
zapewnienie samooopieki potrzebują kompetentnej pomocy. Bardzo często brakuje ludziom
koniecznej wiedzy, umiejętności i często nie potrafią dostosować się do własnej sytuacji
zdrowotnej, wtedy też koniecznością staje się zapewnienie im pomocy takiej, jakiej
potrzebują.
Deficyt samoopieki może występować jako całkowity lub częściowy

Teoria zasobów i systemów pielęgniarskich - autorka uznaje, że wszystkie pojedyncze
działania podejmowane przez pielęgniarkę i działania podejmowane przez pacjenta powinny
tworzyć złożony system. Według autorki w zapewnianiu pomocy pielęgniarskiej znajdują
zastosowania następujące metody i techniki:

1. wykonywania czegoś dla i za kogoś
2. doradzania, kierowania jego aktywnością
3. stosowania i zapewniania mu wsparcia (fizycznego i psychicznego)
4. oddziaływania na środowisko
5. nauczania

Wybór odpowiedniej metody pracy z pacjentem jest ściśle związany z doborem systemu

pielęgnacyjnego, tj. określeniem podejścia w zależności od wymaganej przez pacjenta
pomocy.

17

3 systemy pielęgnowania

1. system całkowicie (w pełni) kompensacyjny – zespół sprawuje opiekę i wykonuje

wszystkie czynności w jej imieniu, za pacjentkę

2. system częściowo kompensacyjny – częściowo personel, częściowo pacjent
3. system wspierająco – uczący (rozwojowy) – mobilizowanie pacjentki w dostarczaniu

określonej wiedzy, nie wyręczanie lecz przygotowanie do samodzielnego wykonywania
samoopieki

System jest zależny od stanu pacjenta, jego potrzeb oraz indywidualnej oceny rodzaju i
stopnia deficytu samoopieki.

Model

Nancy Roper

Skoncentrowany na aktywnościach życiowych, podejmowanych przez pacjenta oraz wspólne
z pacjentem rozpoznanie aktualnych i potencjalnych problemów

1.

Najważniejsze w tym modelu to zebranie informacji, następnie wspólnie z pacjentem
dokonanie weryfikacji informacji.
Ważne jest komunikowanie się z pacjentem

2.

Zastosowanie w opiece nad pacjentami psychicznie chorymi, w mniejszym zakresie w
schorzeniach somatycznych oraz w otwartej opiece zdrowotnej

Charakterystyczne elementy:
1.

Aktywności życiowe (podejmowane indywidualnie przez człowieka)

utrzymanie bezpiecznego środowiska (fizyczne i psychiczne)

komunikowanie się (werbalne i pozawerbalne)

oddychanie
jedzenie i picie
wydalanie

utrzymywanie czystości osobistej i ubrania

kontrolowanie temp. ciała

poruszanie się

praca i rozrywka (czynniki rozwoju człowieka)

wyrażanie seksualności (zależne od wieku, silne związane z osobowością)

sen
umieranie (jako proces)

długość życia (podążanie do śmierci)

ciągłość, na którą składają się zależności i niezależności (powiązane z długością
życia)

Czynniki wpływające na aktywności życiowe – występują we wzajemnych relacjach:
→ fizyczne
→ psychologiczne
→ socjologiczne
→ środowiskowe
→ polityczno – ekonomiczne

2. Indywidualność życiowa – swojego rodzaju produkt wpływający na aktywności życiowe;

może wyrażać się w tym, jak osoba wykonuje poszczególne aktywności życiowe, jak
często i gdzie, kiedy i dlaczego w taki sposób te aktywności podejmuje, co o nich wie,

18

które z tych aktywności stanowią dla niej wartość i co przeżywa wykonując je i jaką
przyjmuje postawę w stosunku do nich

3. Zindywidualizowane pielęgnowanie –

w jakiej relacji jest model w stosunku do zindywidualizowanego pielęgnowania; model
ten powinien determinować fazy indywidualnego pielęgnowania by zapobiec rutynie, by
brać zawsze pod uwagę indywidualność pacjenta i jego możliwości podejmowania
aktywności życiowych

Nancy Roper była zwolenniczką aktywnego włączania pacjenta w proces pielęgnowania →
przed realizacją poszczególnych faz pielęgnowania, pielęgniarka powinna uzyskać
odpowiedź na pytania:



gdzie znajduje się na linii pacjent zależność – niezależność w okresie poszczególnych
aktywności życiowych?



dlaczego jest w tym punkcie, czym to jest spowodowane?



gdzie powinien być?



czy trzeba pomóc pacjentowi zaakceptować przesunięcie w kierunku niezależności?



w jaki sposób może zostać oceniona lub zmierzona?

Pojęcia: osoba, zdrowie, środowisko i pielęgniarstwo w wybranych modelach
pielęgniarstwa

Osoba

Zdrowie

Środowisko

Pielęgniarstwo

N
i
g
h
t
i
n
g
a
l
e

- jest niepodzielną
całością łączącą w
sobie komponenty
fizyczne, społeczne,
umysłowe i
duchowe
- holistyczne
postrzeganie
człowieka

- zdolność do dobrego
korzystania z tych
wszystkich sił którymi
dysponuje człowiek
- wzmacnianie zdrowia
można osiągnąć przez
pogłębianie wiedzy
oraz przez
wprowadzanie zmian
w środowisku

- tworzą te czynniki
otoczenia które
zgodnie z prawami
natury oddziałują na
jego zdrowie w
sposób korzystny
bądź niekorzystny
- wskazywała na
czyste powietrze,
czysta wodę,
usuwanie
nieczystości,
oświetlenie,
zapewnienie
właściwej
temperatury,
ochronę przed
hałasem oraz
żywienie

- jest służeniem
Bogu przez
niesienie pomocy
człowiekowi
- pielęgniarka przez
świadczenie dobrej
pomocy choremu
zyskuje także
możliwość
doskonalenia siebie
i osiąga rozwój
duchowy a także
zbliża się do Boga
- pielęgniarstwo jest
domeną kobiet
- pielęgniarstwo jest
zawodem, profesją a
przede wszystkim
powołaniem do
świadczenia
pomocy
potrzebującym

H
e
n

- osoba jako
niezależna całość,
funkcjonująca
poprzez

- zdolność człowieka
do samodzielnego,
niezależnego
zaspakajania potrzeb, a

Wpływa na
zaspakajanie potrzeb
człowieka,
efektywność życia

Asystowanie
człowiekowi
choremu lub
zdrowemu w

19

d
e
r
s
o
n

zaspokajanie 14.
potrzeb

w sytuacji braku
samodzielności –
wspomaganie pacjenta
w powrocie do zdrowia

rozumienie zdrowia
zbieżne z definicją
WHO- możliwość
osiągania
optymalnego
poziomu jakości
życia

oraz rozwój
organizmu
- elementami
składowymi
środowiska są osoby
z kręgu rodziny i
relacje zachodzące
pomiędzy nimi oraz
warunki socjalno-
bytowe

podejmowaniu tych
wszystkich
aktywności które
mają znaczenie dla
zachowania
zdrowia, powrotu
do zdrowia albo dla
zapewnienia
spokojnej śmierci a
które mógłby
wykonywać sam,
gdyby miał
potrzebną ku temu
siłę, wolę albo
wiedzę

O
r
e
m

Człowiek jest
zintegrowaną
wewnętrznie
jednością,
zróżnicowaną pod
względem
strukturalnym i
funkcjonalnym.
Człowiek stale dąży
do dojrzałości i
rozwoju swoich
potencjalnych
możliwości

Stan pełnego
dobrostanu
samopoczucia
fizycznego,
psychicznego i
społecznego.
- stan pełnej integracji
strukturalnej i
funkcjonalnej oraz stan
pełnego rozwoju
człowieka, przejawia
się to poczuciem
szczęścia,
zadowolenia, osiągania
sukcesów i rozwoju
osobowości

- poświęca
środowisku
stosunkowo mało
uwagi
- uważa że człowiek
i środowisko
stanowią jedność
-wyróżnia ona
czynniki fizyczne,
chemiczne,
biologiczne i
społeczne, które
wpływają na
zapotrzebowanie na
opiekę i zdolność
człowieka do
zapewnienia sobie
samoopieki

- jest służbą
społeczną, gdyż
oznacza troszczenie
się o tych którzy nie
są w stanie
zapewnić sobie
samoopieki
- jest sztuką
wymagającą
opanowania
określonej wiedzy i
umiejętności
- jest odrębną
dziedziną wiedzy i
dyscypliną
praktyczną

P
e
p
l
a
u

- to organizm, który
dąży do
zmniejszenia
napięcia
wyzwolonego przez
potrzeby
- system który
posiada
charakterystyczne
właściwości
biochemiczne,
fizjologiczne i
interpersonalne
- jest istotą ciągle
rozwijającą się,
głównie przez
interakcje z innymi

- określa jako pojęcie
abstrakcyjne, słowo to
jest symbolem
oznaczającym
aktywność, rozwój
osobowości i inne
procesy człowieka,
które zmierzają w
kierunku twórczego,
konstruktywnego życia
- człowiek zdrowy
posiada wysokie
umiejętności
interpersonalne
- przedstawia zdrowie
w powiązaniu z
poziomem lęku, który

- koncentruje się ona
głownie na
środowisku
terapeutycznym,
którego szczególnym
przykładem jest
środowisko relacji
pielęgniarka-pacjent
- pielęgniarka
powinna zapewnić
pacjentowi takie
środowisko w
którym będzie się on
bezpiecznie czuł i
rozwijał
- podkreśla rolę
środowiska przed

- jest
terapeutycznym
procesem
interpersonalnym
- celem
pielęgniarstwa jest
rozwój człowieka a
pielęgniarka
powinna zapewnić
mu pomoc w
konstruktywnym
radzeniu sobie z
trudnościami i
osiąganiu coraz
wyższego poziomu
zdrowia
- jest sztuką i

20

osobami i
doświadczenia

potrafi wykorzystać
jako czynnik
motywujący i
pobudzający do
zachowań
konstruktywnych

urodzeniem a także
rolę rodziny,
pozytywnych w niej
relacji, środowiska
społecznego,
wierzeń i kultury dla
rozwoju człowieka

dyscypliną
naukową, a proces
pielęgnowania
integruje te dwa
podejścia

Piśmiennictwo:

1. Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K. (red.): Podstawy Pielęgniarstwa.

Podręcznik dla studentów i absolwentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo.
Tom I. Wyd. Czelej, Lublin 2004

2. Poznańska S., Płaszewska - Żywko L. (red.): Wybrane modele pielęgniarstwa. Wyd.

Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001

3. Górajek – Jóźwik J; Proces pielęgnowania. Warszawa 1993,

4. Kawczyńska – Butrym Z.: Pielęgniarstwo rodzinne. Warszawa 1997