mgr Jolanta Sadek

MODELE PIELĘGNOWANIA

„Praktyka bez teorii jest jedynie rutyną, tylko teoria może przynieść ducha inwencji”

Pasteur

Pielęgniarstwo jest młodą dyscypliną naukową, której początków należy doszukiwać się w pracach Florence Nightingale.

Podstawowym zadaniem nauki o pielęgnowaniu jest definiowanie pojęć, ukazywanie i wyjaśnianie istoty związków zachodzących między poszczególnymi pojęciami, formowanie uogólnień i praw.

Posługując się pojęciem „teoria” na poziomie szkoły pielęgniarskiej mamy na myśli treści prezentowane na zajęciach teoretycznych. W ten sposób oddzielamy to, co teoretyczne od tego, co praktyczne (z reguły od czynności pielęgnacyjnych). Jest to prawidłowe rozumienie teorii, jednak w szerszym, naukowym znaczeniu teoria to grupa twierdzeń o wzajemnych relacjach zachodzących pomiędzy pojęciami, z których można wnioskować o dużej liczbie obserwacji czy też zjawisk.
Każda teoria naukowa tworzona jest przez naukowca (lub grupę naukowców), który opisuje i wyjaśnia zjawiska stanowiące przedmiot zainteresowania.

* Teorie składają się z grupy pojęć.

* Pojęcia to abstrakcyjne cechy badanych przedmiotów czy zjawisk np. zdrowie, adaptacja, samopielęgnowanie. Pojęcia mogą stanowić część teorii, ale same w sobie nie wystarczają do jej sformułowania.

* Model: graficzne lub symboliczne przedstawienie zjawiska lub zjawisk - przy minimalnym użyciu słow. Do ukazania relacji zachodzących pomiędzy pojęciami wykorzystywane są strzałki lub inne symbole graficzne.

Modele pielęgniarstwa ukazują w (sposób graficzny) czym jest pielęgniarstwo z punktu widzenia autorów poszczególnych modeli.

Klasyfikacja teorii pielęgniarstwa

1. Podział ze względu na zasięg zastosowania teorii w praktyce pielęgniarskiej

- teorie szerokiego zasięgu

- teorie średniego zasięgu

- teorie lokalne

2. Podział ze względu na poziom strukturalizowania teorii

- filozofie

- modele koncepcyjne

- teorie

3. Podział ze względu na genezę wiodących treści teorii

- środowiska

- potrzeb

- systemów

- interakcji międzyludzkich

Najkorzystniejszy z punktu widzenia poznawczego wydaje się podział oparty o podstawowe treści, na które są zorientowane teorie, gdyż pozwala na stosunkowo precyzyjne rozpoznanie zakresu niezbędnej wiedzy i odnoszenie jej do praktyki zawodowej

Co każdy model powinien zawierać? → koncepcje, charakterystykę modelu, zdefiniowanie pojęć: osoba, zdrowie, środowisko i pielęgniarstwo

W pielęgniarstwie światowym znanych jest siedemnastu teoretyków pielęgniarstwa, a ich teorie określane mianem klasycznych przypisywane są jednej z 4 kategorii takich jak:

• środowisko

• potrzeby

• systemy

• wzajemne oddziaływanie

W każdej teorii istnieją 4 centralne pojęcia:

• osoba

• zdrowie

• środowisko

• pielęgnowanie

Klasyczne teorie pielęgnowania w układzie historycznym.

• Wielka teoria Florence Nightingale

Model koncentryczny - środowiskowy

U podstaw tej koncepcji znalazła się filozofia pielęgniarstwa wyrażająca głęboki wgląd autorki w problemy życia i zdrowia człowieka

Poglądy F. Nightingale koncentrowały się wokół uwalniania człowieka od cierpień, zachowywania i umacniania jego zdrowia oraz wokół osiągania przez niego coraz wyższego poziomu doskonałości. Autorka w swej koncepcji pielęgniarstwa wyróżniła dwa jego rodzaje:

1. Pielęgniarstwo ogólne

• opracowała „ Notes on nursing - what it is and what is not” „Uwagi o pielęgniarstwie - czym ono jest i czym nie jest”

• uważała, że wiedzę pielęgniarską jako podstawową w troszczeniu się o swoje zdrowie powinien znać każdy człowiek

• do szerokiego upowszechnienia pielęgniarstwa ogólnego wskazywała konieczność wprowadzenia „misjonarek zdrowia” które powinny docierać do wszystkich, rozmawiać z ludźmi i uczyć ich opiekowania się zdrowiem

2. Pielęgniarstwo właściwe

• to z kolei jest zawodem przygotowującym kobiety do zapewnienia opieki chorym w szpitalach

• program szkolenia zapewniał ścisłe łączenie zdobywania koniecznej wiedzy, kształtowania umiejętności zawodowych, a także kształtowania postaw moralnych i zaangażowania pielęgniarskiego

• przygotowanie pielęgniarek do tej opieki wymaga podstaw naukowych oraz szkolenia przy łóżku chorego

• stwierdziła, że pielęgniarstwo jest sztuką o charakterze moralnym, nacechowane miłością do ludzi

• autorka bardzo mocno podkreślała odrębność pielęgniarstwa od medycyny i konieczność pełnej samodzielności pielęgniarstwa

***********************

Koncentruje się na środowisku.

Ośrodkiem tej teorii jest człowiek reagujący na różne czynniki środowiska (głównie natury sanitarno-higienicznej), które albo sprzyjają albo przeszkadzają siłom zdrowotnym

W procesach naprawczych zachodzących w organizmie pacjenta, potrzebuje on pomocy pielęgniarki, która we właściwy sposób potrafi wpłynąć na środowisko i usuwać z niego to, co stwarza przeszkody tym siłom - usuwanie tego, co niekorzystne i zastępowanie ich tym, co korzystne dla organizmu

Wymienia elementy środowiska, które uznaje za najważniejsze, są to:

● Czyste powietrze

● Czystość

● Światło

● Ciepło

● Cisza

● Dieta

Autorka wskazuje, że środowisko jest jednym z głównych źródeł choroby. Zaobserwowała, że choroba rozwija się najczęściej w małych, ciemnych i wilgotnych pomieszczeniach. Chorobie można zapobiegać lub przyspieszać proces zdrowienie poprzez zapewnienie warunków przeciwnych do tych, które wywołują chorobę.

Florence Nightingale zwraca również uwagę na edukację zdrowotną - ludzie zrozumieją istotę czynników środowiskowych, gdy będą edukowani w zakresie istotnych faktów dotyczących zdrowia.

Zdrowie: Dobre samopoczucie i możliwość pełnego wykorzystania posiadanych sił.

Autorka przedstawia zdrowie w pryzmacie zapobiegania chorobom poprzez środowiskowe czynniki zdrowia.

Choroba: Proces naprawczy, którego natura naznaczona jest potrzebą opieki. Choroba jest naturalnym wysiłkiem uzdrawiania zatrucia, utraty sił lub reakcją przeciwko warunkom, w których znajduje się człowiek.

Rolą pielęgniarki jest zapobieganie przerwaniu procesu naprawczego i zapewnienie optymalnych warunków do jego wzmocnienia.

Pacjent: Postrzegany jest biernie i odgrywa rolę pasywną. Natomiast pielęgniarka i środowisko wpływają w znacznym stopniu na pacjenta.

Powtórzmy założenia:

• pielęgnowanie pozostaje w ścisłym związku z tym, co się dzieje w środowisku fizycznym otaczającym człowieka

• zdrowie człowieka uzależnione jest od środowiska

• pielęgnowanie odnosi się do zdrowia, a samo zdrowie jest ściśle powiązane ze środowiskiem

• zadaniem osoby pielęgnującej jest zadbanie o środowisko pacjenta

• Kanony pielęgniarstwa

1. wentylacja i ogrzewanie - wskazanie na czystość powietrza

• w pomieszczeniach zamkniętych - wietrzenie pomieszczeń, utrzymanie odpowiedniej wilgoci

• na terenach otwartych (zanieczyszczenia) - wilgoć, dym, gazy, pyły

2. zdrowie domu, mieszkania, szpitala

• dobre oświetlenie

• właściwe usuwanie nieczystości

• korzystanie z czystej, nieskażonej wody

• właściwe rozwiązania architektoniczne (szczególnie budynki szpitalne)

3. światło - potrzebne dla zdrowia fizycznego i psychicznego -„słońce jest malarzem ciała i duszy”

4. hałas - czynnik bardzo stresujący

• głośne rozmowy

• muzyka

• sposób poruszania się (hałas gdy ktoś idzie)

5. różnorodność - świadome wprowadzanie w życiu chorego różnych zmian, np.

• spacer, posadzenie przy oknie

• małe elementy dekoracyjne (np. kwiatek)

• czytanie chorym

• zachęcenie do aktywności (pisanie, prace ręczne, samodzielne czytanie)

6. łóżko i jego wyposażenie

• czystość bielizny pościelowej i potrzeba jej zmiany

• prawidłowe przesłanie łóżka

• dodatkowe akcesoria (materac, poduszka, akcesoria przeciwodleżynowe)

7. czystość pokoju i ścian

• porządkowanie sali chorych

• odświeżanie ścian (malowanie)

• sposób porządkowania - bez wzbierania kurzu

8. czystość osobista

• forma skóry

• konieczność systematycznego mycia się

• 
  częste mycie rak przez osoby leczące i pielęgnujące

9. 
   żywienie

10. podawanie posiłków

11. komunikowanie terapeutyczne pozbawione nadmiernego dawania nadziei, pocieszania, gadatliwości oraz ciągłego udzielania rad „głupie” budzenie nadziei i doradzanie

• czynniki psycho - społeczne w komunikacji z pacjentem

• wsłuchiwanie się w słowa chorego

• przekazywanie rad umacniających chorego (bez złudzeń)

12. obserwacja - zbieranie konkretnych, rzeczowych i precyzyjnych informacji co do potrzeb pacjentów i ich sytuacji

13. zarządzanie - obejmowanie uwagą pacjenta i tych elementów środowiska, które mają największy wpływ na samego pacjenta i na jego sytuacje zdrowotną

Trzy zakresy oddziaływań:

ŚRODOWISKO ► PACJENT

PIELĘGNIARKA ► ŚRODOWISKO

PIELĘGNIARKA ► PACJENT

Pielęgniarka zatrudniona w szpitalu musi mieć „odpowiednie usposobienie przejawiające się głównie w wielkiej cierpliwości, wytrwałości, zamiłowaniu do porządku, czystości i punktualności oraz bystrej spostrzegawczości (...) pielęgniarka musi mieć metodę pracy, zaparcie się siebie, szczególną gorliwość, zupełne oddanie się swojej pracy, odwagę i zimną krew żołnierza, czułość matki, musi być daleka od wszelkiej zarozumiałości...”

„Pielęgnowanie chorych jest sztuką i wymaga wielkiego oddania”

• „Pielęgniarstwo jest powołaniem”

„Dobre pielęgnowanie polega po prostu na tym, aby dobrze zaobserwować objawy wspólne wszystkim chorym i te, które są właściwe poszczególnym chorym”

Realizowanie tej teorii w praktyce, w czasie opieki nad żołnierzami przebywającymi w szpitalach wojennych w czasie wojny krymskiej pozwoliło zmniejszyć śmiertelność z 42 % do 2 %

Wskazaniem do stosowania tego modelu teoretycznego są takie sytuacje zdrowotne, w których przyczyny tkwią w najbliższym środowisku, otoczeniu człowieka

Dziś koncepcja ta ma przede wszystkim wartość historyczną

Teoria pielęgniarstwa VIRGINII HENDERSON

Virginia Henderson (1897 - 1996) pielęgniarka z USA, w swojej teorii pielęgnowania wskazuje na kontynuowanie idei F. Nightingale. Podkreśla znaczenie przejawów podstawowej aktywności człowieka, podejmowanej na rzecz zdrowia, jego pielęgnowania i przywracania poprzez zaspokajanie wyraźnie określonych potrzeb.

Pielęgnowanie: „Jest przede wszystkim asystowaniem ludziom chorym i zdrowym w podejmowaniu działań znaczących dla umacniania i przywracania zdrowia (także dla zapewnienia spokojnego umierania), które podejmowaliby sami, gdyby mieli potrzebną siłę, wolę, wiedzę; pielęgnowanie jest także pomaganiem ludziom w przeprowadzaniu przepisanego leczenia oraz w osiąganiu przez nich pełnej niezależności tak szybko, jak to tylko jest możliwe”. 1958 r. Międzynarodowa Rada Pielęgniarek (ICN)

W 1960r Międzynarodowa Rada Pielęgniarek wydała jej publikacje „Basic principles of nursing care” - „Podstawowe zasady opieki pielęgniarskiej”

Pielęgniarka:

• asystuje, towarzyszy osobie pielęgnowanej

• jest blisko, jest gotowa do świadczenia pomocy na profesjonalnym poziomie

Osoba pielęgnowana: osoba uprawniona do:

• otrzymywania możliwie najlepszej pomocy do samodzielnego podejmowania decyzji w sprawach własnego zdrowia

• bycia traktowanym z pełnym szacunkiem

Zadania zawodowe pielęgniarki:

• umacnianie zdrowia

• przywracanie zdrowia

• wspieranie w czasie umierania

Pielęgniarka:

• pomaga wtedy, gdy człowiekowi brakuje siły, motywacji lub wiedzy, które są niezbędne w troszczeniu się o własne zdrowie

Rodzaje pomocy:

• pielęgniarka zastępuje chorego w wykonywaniu tych czynności, do których wykonania brakuje mu sił

• pobudza go do aktywności, gdy przejawia brak motywacji

• pomaga w przyswajaniu wiedzy i umiejętności potrzebnych do opiekowania się własnym zdrowiem.

Charakterystyka pielęgniarki:

• wrażliwość

• umiejętność interpretowania tego co człowiek sygnalizuje

• umiejętność kształtowania konstruktywnych, opartych na zaufaniu relacji

• zdolność i gotowość do podejmowania różnych ról

• twórcze podchodzenie do świadczonej pomocy

• umiejętność planowania

• znajomość siebie (silne i słabe strony)

• akceptowanie i szacunek do siebie

• umiejętność rozwiązywania własnych problemów

14 podstawowych potrzeb człowieka (unikatowych, bo charakterystycznych tylko dla pielęgniarstwa).

1. Normalne oddychanie

2. Odpowiednie odżywianie i dostarczanie płynów

3. Wydalanie

4. Poruszanie się i zachowanie właściwej postawy ciała (chodzenie, siedzenie, leżenie - zmiany pozycji)

5. Normalny sen i odpoczynek

6. Dobieranie odpowiedniej odzieży

7. Utrzymywanie prawidłowej temperatury ciała przez dobieranie odzieży i wpływanie na środowisko

8. Utrzymywanie czystości ciała i zapewnianie jego ochrony przed urazami

9. Unikanie zagrożeń ze strony środowiska i nie narażanie innych na te zagrożenia

10. Komunikowanie się z innymi - wyrażanie emocji, potrzeb, lęków

11. Podejmowanie praktyk religijnych zgodnie z własnymi wierzeniami

12. Pracę - dającą poczucie sensowności życia i zadowolenia z osiągnięć

13. Zabawę i różne formy rekreacji

14. Uczenie się i podejmowanie twórczych działań, koniecznych do normalnego rozwoju i zdrowia człowieka.

9 pierwszych potrzeb są natury biofizycznej a 5 ostatnich to potrzeby o charakterze psychospołecznym, kulturowym i duchowym

* Potrzeby te występują u wszystkich ludzi. Występują jednak różne uwarunkowania, które pielęgniarka musi brać pod uwagę, są to:

• wiek: noworodek, małe dziecko, młody, stary, umierający

• temperament, stan emocjonalny, krótkotrwały nastrój np. namolny, ponad aktywny, spowolniały, euforyczny, lękowy, histeryczny, depresyjny)

• stan socjalno-kulturowy: człowiek mający rodzinę, przyjaciół, dobrze przystosowany albo człowiek samotny, źle przystosowany

• właściwości fizyczne człowieka np. masa cała: w normie, poniżej lub powyżej normy; właściwości motoryczne: w normie, ich utrata

• funkcjonowanie receptorów: wzroku, słuchu, dotyku, równowagi: w normie lub utrata któregoś z nich

• możliwości intelektualne: w normie, poniżej, powyżej normy

Stany patologiczne wpływające na modyfikacje pomocy pielęgniarki

1. zaburzenia gospodarki wodno - elektrolitowej (w tym stany głodu, uporczywych wymiotów, biegunek)

2. ostry niedobór tlenu

3. wstrząs (w tym zapaść, krwotok)

4. zaburzenia świadomości (śpiączka, delirium)

5. nienormalna temp. ciała, wywołana narażeniem na wpływ niskiej lub wysokiej temp. otoczenia

6. ostre stany gorączkowe z różnych przyczyn

7. miejscowe uszkodzenie skóry, zranienia, infekcje

8. stany zakaźności

9. stany przed - i pooperacyjne

10. unieruchomienie spowodowane chorobą lub leczeniem

11. ból ciągły, nieustępujący pod wpływem stosowanych środków

SCHEMAT PROCESU PIELĘGNOWANIA

I ETAP = oszacowanie (rozpoznanie)

• 1 krok - w których z 14 podstawowych potrzeb pacjent potrzebuje wsparcia?

• 2 krok - co powoduje brak niezależności w zakresie zaspokajanych potrzeb?

II ETAP = planowanie

• wynegocjowanie z pacjentem indywidualnych celów, których zadaniem jest powrót pacjenta do niezależności

III ETAP = działanie

• pielęgniarskie celowe działania są możliwe z jednoczesnym podawaniem lekarstw, które przepisze lekarz

• pielęgniarskie działania ukierunkowane są na pomoc w uzyskiwaniu przez pacjenta satysfakcji z 14 potrzeb

IV ETAP = formułowanie oceny

• czy pacjent zaspokaja potrzeby bez pomocy pielęgniarki

Podsumowanie:

Założenia teoretyczne pielęgniarstwa koncentrują się wokół potrzeb zdrowotnych człowieka związanych z jego codzienną aktywnością życiową.

Mimo, że potrzeby te są zasadniczo jednakowe, to świadczenie pomocy nie może być schematyczne ani rutynowe, ale wymaga właściwego modyfikowania.

Henderson zwraca uwagę na znaczenie planowania opieki, konieczność właściwego modyfikowania planu.

Asystowanie wymaga wysokich kwalifikacji profesjonalnych w celu zapewnienia pomocy zgodnie z potrzebami oraz doprowadzenia do osiągnięcia samodzielności i niezależności w troszczeniu się o siebie.

Wskazuje 3 rodzaje pomocy, jakie pielęgniarka zapewnia choremu

• zastępuje go w wykonaniu tych wszystkich czynności, do których wykonania brakuje mu sił

• pobudza do aktywności, gdy przejawia brak koniecznej do tego motywacji

• pomaga w przyswajaniu takiej wiedzy i umiejętności, jakie są mu potrzebne do opiekowania się swoim zdrowiem

Teoria ta znalazła zastosowanie w każdej sytuacji zdrowotnej pacjenta, przede wszystkim w opiece środowiskowo-rodzinnej, w opiece szpitalnej w stosunku do osób ciężko chorych

Model adaptacji CALLISTY ROY

Adaptacja: rozumiana jest przez autorkę jako proces i stan. W pierwszym ujęciu odnosi się do procesu radzenia sobie ze stresorami, a w drugim - oznacza pozytywny jego efekt.

Człowiek jako otwarty system podlega wpływom środowiska (zewnętrznego i wewnętrznego). Poziom jego adaptacji jest zdeterminowany kombinacją działających stymulacji (ogniskową, znaczeniową i niespecyficzną).

Adaptacja człowieka oznacza zdolność dostosowania się do zmian środowiska i w zamian - wpływania na to środowisko.

Człowiek jest narażony na ciągłe działanie czynników środowiskowych (stresorów). Człowiek uruchamia mechanizmy obronne, których zadaniem jest eliminacja lub zmniejszenie stresu. Wynikiem ich działania jest adaptacja lub nieefektywne reakcje.

Pozytywna reakcja na zmianę środowiska oznacza osiągnięcie stanu adaptacji, który zapewniając integrację jednostki promuje zdrowie. Nieefektywne reakcje na działającą stymulację zaburzają integrację jednostki, w związku z czym zaburzają jej stan zdrowia.

ZAŁOŻENIA MODELU:

1. Człowiek jest całością biologiczno - psychiczno - społeczną

2. Człowiek znajduje się w ciągłej interakcji ze zmieniającym się środowiskiem

3. Aby radzić sobie ze zmieniającym się światem człowiek wykorzystuje wrodzone lub nabyte mechanizmy pochodzenia biologicznego, psychicznego i społecznego

4. Zdrowie i choroba są nieuniknionym wymiarem życia

5. Aby pozytywnie reagować na zmiany środowiska człowiek musi się adaptować

6. Adaptacja człowieka jest zdeterminowana efektami działania stymulacji

• stymulacja ogniskowa - prowokująca sytuacja lub zdarzenie wyzwalające natychmiastową, bezpośrednią reakcję u człowieka, pochłaniając jego uwagę lub skłaniając go do szukania pomocy

• stymulacja znaczeniowa, środowiskowa - składają się na nią wszystkie inne stymulacje obecne w sytuacji lub w zdarzeniu dokładające się do stymulacji ogniskowej

• stymulacja resztkowa, niespecyficzna - jest stymulacją ogólną, niewyraźną. Może wpływać na człowieka, lecz jej wpływ może nie być natychmiast poznany lub też nie jest dla człowieka ważny.

7. Poziom adaptacji człowieka to poziom określający zakres stymulacji prowadzących do pozytywnych reakcji

8. Człowiek dysponuje czterema sposobami adaptacji:

1. fizjologicznym

2. opartym na koncepcji własnej osoby

3. pełnionej roli

4. współzależności

ad. a) Sposób fizjologiczny:

• adaptacja uwarunkowana potrzebami fizjologicznymi

• podstawową potrzebą jest tutaj fizjologiczna integracja, jest ona osiągalna poprzez adaptację do zmian w potrzebach fizjologicznych. Mechanizmy regulacyjne są odpowiedzialne za osiągnięcie i utrzymanie tego stanu

• istnieje 5 podstawowych potrzeb, które muszą być zaspokojone dla osiągnięcia fizjologicznej integracji

• oddychanie

• odżywianie

• wydalanie

• aktywność i odpoczynek

• ochrona

Inne procesy wpływające na mechanizmy regulacyjne to: funkcjonowanie narządów zmysłów, układu nerwowego, wydolność hormonalną, równowagę wodno - elektrolitową.

ad. b).Koncepcja własnej osoby:

• podstawową potrzebą jest psychiczna integracja: „ludzie muszą wiedzieć kim są, by mogli żyć w poczuciu jedności z sobą”

• koncepcja ta składa się z wierzeń i odczuć jakie posiada o sobie jednostka, a formułuje je na podstawie własnego zachowania i percepcji siebie przez innych

• w sytuacji działającej stymulacji człowiek adaptuje się zgodnie z obrazem własnej osoby.

ad.c) Pełniona rola:

Podstawową potrzebą niezbędną do pełnienia określonej roli jest integracja społeczna. „Ludzie muszą wiedzieć jaką rolę pełnią w relacjach z innymi a wiedza ta stanowi podstawę dla ich działań”

Każda rola wiąże się z pożądanymi i określonymi, przez tzw. normy społeczne, zachowaniami.

ad. d). współzależność:

• stanowi społeczny sposób adaptacji

• podstawowa potrzeba - właściwe reakcje emocjonalne lub poczucie bezpieczeństwa w kształtowaniu kontaktów z innymi.
  

Człowiek: otwarty system adaptacyjny, znajdujący się we wzajemnym układzie zmian ze środowiskiem. Osoba - odbiorca świadczeń pielęgniarskich.

Zdrowie: stan i proces bycia lub stawania się osobą w pełni zintegrowaną. Zdrowie jako stan odzwierciedla proces adaptacji. Zdrowie jako proces określa dążenie jednostki do osiągnięcia maksymalnego potencjału (proces ten jest widoczny np. u zdrowych ludzi, którzy regularnie ćwiczą, racjonalnie się odżywiają, nie palą itp., lub np. u osób w terminalnym okresie choroby nowotworowej, którzy podejmują działania w celu kontrolowania dolegliwości bólowych)

Środowisko: Wszystkie warunki i okoliczności, które otaczają i wpływają na rozwój i zachowanie się człowieka lub grupy. Środowisko jest źródłem stymulacji.

Pielęgniarstwo: system wiedzy określający proces analizy i działań powiązany z opieką nad chromi lub potencjalnie chorymi.

Proces pielęgnowania według Roy składa się z 6 etapów:

1. ocena (rozpoznanie) zachowania człowieka

2. ocena (rozpoznanie) działającej stymulacji

3. diagnoza pielęgniarska

4. określenie celów pielęgnowania

5. realizacja opieki

6. ewaluacja

Model rozwojowy HILDEGARDY PEPLAU

W 1952r. ukazuje się opracowanie „Interpersonal Relations In Nursing” - „Relacje międzyludzkie w pielęgniarstwie”

Model rozwojowy Hildegardy Peplau najczęściej wykorzystywany jest w opiece nad chorymi z zaburzeniami psychicznymi.

Wg. tej autorki rozwój pielęgniarstwa wymaga naukowych wyjaśnień relacji pielęgniarka-pacjent, przez podejmowanie ich obserwacji, studiów i analiz w sytuacjach pielęgniarskich

• Główny nacisk położony jest na rozwój zarówno pacjenta jak i pielęgniarki w procesie interpersonalnym.

• Człowiek spostrzegany jest jako indywidualność z biologicznymi i psycho - społecznymi komponentami, która jest w stanie dokonać pozytywnych zmian w wyniku uczenia się.

• Ludzie podlegają stresom, które prowadzą do napięć w wyniku, czego powstaje energia mogąca przyczynić się do rozwoju lub regresji. Reakcja na stres zależy od stopnia jego nasilenia oraz indywidualnej odpowiedzi.

• Wszyscy ludzie posiadają potrzeby, które powinny być zaspokojone, jeśli tak nie jest następuje zahamowanie rozwoju.

• Obecność potrzeb wyzwala napięcie. Następstwem utrzymującego się stanu niezaspokojonych potrzeb jest frustracja.

• Schemat modelu rozwojowego H. Peplau

Pielęgnowanie jest

Interpersonalnym procesem pomiędzy pielęgniarką i pacjentem

mającym na celu

Rozwój pacjenta

poprzez następujące fazy

orientacji

rozpoznanie

eksploracja

zakończenie

w celu osiągnięcia

Wzrostu

Pielęgnowanie to interpersonalny proces obejmujący profesjonalny kontakt.
Relacja między pacjentem/klientem i pielęgniarką obejmuje zasadnicze cele:

• przeżycie organizmu

• pomoc jednostce w zrozumieniu jej problemów zdrowotnych

• wzajemne uczenie się w oparciu o wspólne doświadczenia

Ostateczny cel obejmuje indywidualną pomoc jednostce w rozwoju jej osobowości. Rozwija się nie tylko pacjent/klient ale również pielęgniarka poprzez rosnące rozumienie wpływu stresorów.

Istotą pielęgnowania w oparciu o posiadaną wiedzę i umiejętności praktyczne jest relacja między pacjentem/klientem a pielęgniarką. Powinna ona być świadoma osobistych potrzeb i własnych reakcji, które pozwolą kierować jej własnymi zachowaniami i wykorzystywać własną osobę jako czynnik terapeutyczny w modyfikowaniu zachowań chorego i rozwijaniu jego osobowości.
* Wyróżnia 4 fazy w relacji pielęgniarka - pacjent:

I FAZA ORIENTACJI (rozpoznania)

Pielęgniarka i pacjent uczą się charakteru problemów, trudności, jakich on doświadczył, rozwijają wzajemne zaufanie. Pielęgniarka może ustalać potrzeby w oparciu o wspólnie rozpoznane problemy. Jeśli istnieje taka możliwość pielęgniarka wspólnie z pacjentem/klientem ustala czas trwania relacji z ewentualną datą jej zakończenia.

II FAZA ROZPOZNANIA (planowania)

Pacjent i pielęgniarka osiągają wzajemne porozumienie dotyczące zamierzonych celów. Na tym etapie planuje się interwencje pielęgniarskie. W ostateczności pielęgniarka odpowiada za sformułowanie celów i planu opieki.

III FAZA EKSPLORACJA (realizacja)

Pacjent kontynuuje dokonywanie wglądu, analizuje sytuację, modyfikuje własne zachowania w odpowiedzi na działania pielęgniarskie. Uczy się prawidłowych reakcji w dążeniu do rozwoju własnej osobowości.

IV FAZA ZAKOŃCZENIA (oceny)

Problem zdrowotny jest rozwiązany i pacjent nie wymaga dalszej pomocy ze strony pielęgniarki. Wraca on do dojrzałego stanu niezależności i wolności, co pozwala na dalszy rozwój osobowości. Pielęgniarka ocenia sytuację i uczy się w oparciu o zaistniałe doświadczenia.

Metoda SOAPIER

S (subjective) - subiektywne przedstawienie problemów przez pacjenta, odnotowane często
w postaci cytatów.

O (objective) - obiektywne przedstawienie problemu

A (assessment) - formalna ocena pielęgniarki w oparciu o subiektywne i obiektywne dane
oraz wspólne rozpoznanie problemów - konkretne brzmienie problemów

P (planning) - ustalenie planu interwencji pielęgniarskich na podstawie rozpoznanych
problemów.

W niektórych przypadkach powyższy schemat rozszerza się o etapy :

I (implementation) - realizacja zaplanowanych działań

E (evaluation) - ocena planu

R (reassessment) - bieżąca ocena procesu i aktualizacja planu w zależności od sytuacji.

Model DOROTY OREM - koncepcyjny

Model koncepcyjny pielęgnowania Orem jest określany jako teoria samoopieki, czyli świadomej, wyliczonej aktywności, ukierunkowanej na zaspokajanie określonych potrzeb, które w sposób celowy regulują integralność, funkcjonowanie i rozwój jednostki

1. 2 formy samoopieki

• pośrednia - zdolność ludzka do zaangażowania w samoopiece. Te indywidualne zdolności uzależnione są od wieku, rozwoju, aktywności życiowej, kultury społecznej i zdrowia; samoopieka spontaniczna (np. „jem owoce bo lubię, a nie, że muszę je jeść”)

• terapeutyczna - aktywność podejmowana w krótkim czasie, wymagająca zastosowania różnych metod; samoopieka ukierunkowana, z celem (np. „ćwiczę bo chcę mieć większą sprawność”, „szczepię się”)

2. założenia

• samoopieka jest nabywana przez człowieka przez kontakty interpersonalne i komunikowanie

• każda osoba dorosła ma zarówno prawo jak i odpowiedzialność za sprawowanie opieki nad sobą oraz innymi, np. dzieci, osoby niepełnosprawne

• dorosły może czasem potrzebować wsparcia w realizacji samoopieki

Każdy człowiek sam sobie a także tym, którzy od niego zależą zapewnia codzienną, niezbędną do życia opiekę osobistą - samoopiekowanie się

3. zachowanie równowagi pomiędzy indywidualnym zapotrzebowaniem na opiekę a zdolnością jednostki do samoopieki (deficyt samoopieki) wymaga interwencji pielęgniarki

3 kategorie potrzeb związanych z samoopieką

1. Potrzeby uniwersalne - wspólne dla wszystkich ludzi, konieczne dla utrzymania życia i zdrowia oraz dobrego samopoczucia /uniwersalny typ samoopieki/

Wg. autorki tym, co jest niezbędne, wspólne a jednocześnie uniwersalne dla wszystkich ludzi, jest konieczność zapewnienia sobie:

1. możliwości pobierania powietrza

2. możliwości pobierania wody

3. możliwości odżywiania

4. opieki w związku z procesami wydalania i koniecznością usuwania odchodów

5. utrzymania równowagi między aktywnością a wypoczynkiem

6. utrzymania równowagi miedzy samotnością a interakcją społeczną

7. zapobiegania możliwym zagrożeniom dla ludzkiego funkcjonowania i rozwoju w grupach społecznych

Zapewnienie sobie tego wszystkiego nie może być podejmowane w jednakowy sposób, wymaga ono wprowadzenia różnych modyfikacji postępowania z wielu powodów np. w związku z wiekiem czy stanem zdrowia

2. Potrzeby rozwojowe - początkowo utożsamiane z uniwersalnymi, a następnie wyodrębnione jako nowa kategoria, ze względu na zmieniające się potrzeby zależne od okresu rozwoju człowieka (w tym też nowe sytuacje życiowe - odejście bliskiego, trudne sytuacje życiowe) /rozwojowy typ opieki/

Aby człowiek w zapewnieniu sobie codziennej samoopieki mógł postępować właściwie, musi dysponować konieczną wiedzą, a także ją pogłębiać i rozszerzać przez stawianie sobie różnych pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi

Autorka, wszystko to, co uznaje za niezbędne do rozwoju człowieka dzieli na 2 kategorie:

• Zapewnienie wszystkich warunków, które są istotne dla osiągania przez niego coraz wyższego poziomu organizacji własnej struktury i ludzkiej dojrzałości

• Zapewnienie takiej opieki, która chronić go będzie przed skutkami warunków niekorzystnych dla rozwoju, a przynajmniej wpływać na ograniczenie ich wpływów

3. Potrzeby w sytuacjach zaburzeń stanu zdrowia - np. w przypadku jego pogorszenia, w chorobie czy też w niepełnosprawności /typ terapeutyczny/typ samoopieki w dewiacjach
   

Autorka wyróżnia 6 kategorii, które wymagają odpowiedniego postępowania w zapewnieniu samoopieki:

1. znajdowanie niezbędnej i odpowiedniej pomocy medycznej

2. uświadamianie sobie niekorzystnych skutków, jakie te stany (niepełnosprawność, dewiacja) wywierają na człowieka i jego rozwój oraz zapewnienie odpowiedniej opieki

3. efektywne realizowanie postępowania zaleconego przez lekarza

4. w pełni świadome uczestniczenie w tym co podejmuje albo zleca do wykonania lekarz

5. pozytywne modyfikowanie siebie i akceptowanie swojej osoby w zmienionej sytuacji zdrowotnej

6. wdrażanie nowego stylu życia, niezbędnego w zapewnieniu sobie dalszego rozwoju lub utrzymanie aktualnego stanu w zmienionej sytuacji zdrowotnej

Dobór najskuteczniejszej metody pielęgnowania dla potrzeb pacjenta

1. działania „za” i „dla” pacjenta - aktywizowanie

2. kierowanie, doradzanie, udzielanie wskazówek - bycie przewodnikiem

3. udzielanie wsparcia - wspieranie psychiczne i fizyczne

4. stwarzanie środowiska sprzyjającego rozwojowi osoby wymagającej pomocy

5. uczenie

Teoria deficytu samoopieki - przez deficyt samoopieki autorka rozumie relacje, która zachodzi pomiędzy możliwościami, jakimi dysponuje człowiek, a tym, co w jej zapewnieniu jest niezbędne. Według tej teorii człowiek pozostawiony sam sobie nie potrafi sprostać tym żądaniom, które stawiają przed nim coraz to nowe potrzeby samoopieki, tak, więc do zapewnienie samooopieki potrzebują kompetentnej pomocy. Bardzo często brakuje ludziom koniecznej wiedzy, umiejętności i często nie potrafią dostosować się do własnej sytuacji zdrowotnej, wtedy też koniecznością staje się zapewnienie im pomocy takiej, jakiej potrzebują.

Deficyt samoopieki może występować jako całkowity lub częściowy

Teoria zasobów i systemów pielęgniarskich - autorka uznaje, że wszystkie pojedyncze działania podejmowane przez pielęgniarkę i działania podejmowane przez pacjenta powinny tworzyć złożony system. Według autorki w zapewnianiu pomocy pielęgniarskiej znajdują zastosowania następujące metody i techniki:

1. wykonywania czegoś dla i za kogoś

2. doradzania, kierowania jego aktywnością

3. stosowania i zapewniania mu wsparcia (fizycznego i psychicznego)

4. oddziaływania na środowisko

5. nauczania

Wybór odpowiedniej metody pracy z pacjentem jest ściśle związany z doborem systemu pielęgnacyjnego, tj. określeniem podejścia w zależności od wymaganej przez pacjenta pomocy.

3 systemy pielęgnowania

1. system całkowicie (w pełni) kompensacyjny - zespół sprawuje opiekę i wykonuje wszystkie czynności w jej imieniu, za pacjentkę

2. system częściowo kompensacyjny - częściowo personel, częściowo pacjent

3. system wspierająco - uczący (rozwojowy) - mobilizowanie pacjentki w dostarczaniu określonej wiedzy, nie wyręczanie lecz przygotowanie do samodzielnego wykonywania samoopieki

System jest zależny od stanu pacjenta, jego potrzeb oraz indywidualnej oceny rodzaju i stopnia deficytu samoopieki.

Model Nancy Roper

Skoncentrowany na aktywnościach życiowych, podejmowanych przez pacjenta oraz wspólne z pacjentem rozpoznanie aktualnych i potencjalnych problemów

1. Najważniejsze w tym modelu to zebranie informacji, następnie wspólnie z pacjentem dokonanie weryfikacji informacji.
   Ważne jest komunikowanie się z pacjentem

2. Zastosowanie w opiece nad pacjentami psychicznie chorymi, w mniejszym zakresie w schorzeniach somatycznych oraz w otwartej opiece zdrowotnej

Charakterystyczne elementy:

1. Aktywności życiowe (podejmowane indywidualnie przez człowieka)

• utrzymanie bezpiecznego środowiska (fizyczne i psychiczne)

• komunikowanie się (werbalne i pozawerbalne)

• oddychanie

• jedzenie i picie

• wydalanie

• utrzymywanie czystości osobistej i ubrania

• kontrolowanie temp. ciała

• poruszanie się

• praca i rozrywka (czynniki rozwoju człowieka)

• wyrażanie seksualności (zależne od wieku, silne związane z osobowością)

• sen

• umieranie (jako proces)

• długość życia (podążanie do śmierci)

• ciągłość, na którą składają się zależności i niezależności (powiązane z długością życia)
  

Czynniki wpływające na aktywności życiowe - występują we wzajemnych relacjach:

→ fizyczne

→ psychologiczne

→ socjologiczne

→ środowiskowe

→ polityczno - ekonomiczne

2. Indywidualność życiowa - swojego rodzaju produkt wpływający na aktywności życiowe; może wyrażać się w tym, jak osoba wykonuje poszczególne aktywności życiowe, jak często i gdzie, kiedy i dlaczego w taki sposób te aktywności podejmuje, co o nich wie, które z tych aktywności stanowią dla niej wartość i co przeżywa wykonując je i jaką przyjmuje postawę w stosunku do nich

3. Zindywidualizowane pielęgnowanie -
   w jakiej relacji jest model w stosunku do zindywidualizowanego pielęgnowania; model ten powinien determinować fazy indywidualnego pielęgnowania by zapobiec rutynie, by brać zawsze pod uwagę indywidualność pacjenta i jego możliwości podejmowania aktywności życiowych

Nancy Roper była zwolenniczką aktywnego włączania pacjenta w proces pielęgnowania → przed realizacją poszczególnych faz pielęgnowania, pielęgniarka powinna uzyskać odpowiedź na pytania:

• gdzie znajduje się na linii pacjent zależność - niezależność w okresie poszczególnych aktywności życiowych?

• dlaczego jest w tym punkcie, czym to jest spowodowane?

• gdzie powinien być?

• czy trzeba pomóc pacjentowi zaakceptować przesunięcie w kierunku niezależności?

• w jaki sposób może zostać oceniona lub zmierzona?

Pojęcia: osoba, zdrowie, środowisko i pielęgniarstwo w wybranych modelach pielęgniarstwa

	Osoba	Zdrowie	Środowisko	Pielęgniarstwo
N i g h t i n g a l e	- jest niepodzielną całością łączącą w sobie komponenty fizyczne, społeczne, umysłowe i duchowe - holistyczne postrzeganie człowieka	- zdolność do dobrego korzystania z tych wszystkich sił którymi dysponuje człowiek - wzmacnianie zdrowia można osiągnąć przez pogłębianie wiedzy oraz przez wprowadzanie zmian w środowisku	- tworzą te czynniki otoczenia które zgodnie z prawami natury oddziałują na jego zdrowie w sposób korzystny bądź niekorzystny - wskazywała na czyste powietrze, czysta wodę, usuwanie nieczystości, oświetlenie, zapewnienie właściwej temperatury, ochronę przed hałasem oraz żywienie	- jest służeniem Bogu przez niesienie pomocy człowiekowi - pielęgniarka przez świadczenie dobrej pomocy choremu zyskuje także możliwość doskonalenia siebie i osiąga rozwój duchowy a także zbliża się do Boga - pielęgniarstwo jest domeną kobiet - pielęgniarstwo jest zawodem, profesją a przede wszystkim powołaniem do świadczenia pomocy potrzebującym
Hende r son	- osoba jako niezależna całość, funkcjonująca poprzez zaspokajanie 14 potrzeb	- zdolność człowieka do samodzielnego, niezależnego zaspakajania potrzeb, a w sytuacji braku samodzielności - wspomaganie pacjenta w powrocie do zdrowia rozumienie zdrowia zbieżne z definicją WHO- możliwość osiągania optymalnego poziomu jakości życia	Wpływa na zaspakajanie potrzeb człowieka, efektywność życia oraz rozwój organizmu - elementami składowymi środowiska są osoby z kręgu rodziny i relacje zachodzące pomiędzy nimi oraz warunki socjalno-bytowe	Asystowanie człowiekowi choremu lub zdrowemu w podejmowaniu tych wszystkich aktywności które mają znaczenie dla zachowania zdrowia, powrotu do zdrowia albo dla zapewnienia spokojnej śmierci a które mógłby wykonywać sam, gdyby miał potrzebną ku temu siłę, wolę albo wiedzę
Or em	Człowiek jest zintegrowaną wewnętrznie jednością, zróżnicowaną pod względem strukturalnym i funkcjonalnym. Człowiek stale dąży do dojrzałości i rozwoju swoich potencjalnych możliwości	Stan pełnego dobrostanu samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. - stan pełnej integracji strukturalnej i funkcjonalnej oraz stan pełnego rozwoju człowieka, przejawia się to poczuciem szczęścia, zadowolenia, osiągania sukcesów i rozwoju osobowości	- poświęca środowisku stosunkowo mało uwagi - uważa że człowiek i środowisko stanowią jedność -wyróżnia ona czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i społeczne, które wpływają na zapotrzebowanie na opiekę i zdolność człowieka do zapewnienia sobie samoopieki	- jest służbą społeczną, gdyż oznacza troszczenie się o tych którzy nie są w stanie zapewnić sobie samoopieki - jest sztuką wymagającą opanowania określonej wiedzy i umiejętności - jest odrębną dziedziną wiedzy i dyscypliną praktyczną
Pep l au	- to organizm, który dąży do zmniejszenia napięcia wyzwolonego przez potrzeby - system który posiada charakterystyczne właściwości biochemiczne, fizjologiczne i interpersonalne - jest istotą ciągle rozwijającą się, głównie przez interakcje z innymi osobami i doświadczenia	- określa jako pojęcie abstrakcyjne, słowo to jest symbolem oznaczającym aktywność, rozwój osobowości i inne procesy człowieka, które zmierzają w kierunku twórczego, konstruktywnego życia - człowiek zdrowy posiada wysokie umiejętności interpersonalne - przedstawia zdrowie w powiązaniu z poziomem lęku, który potrafi wykorzystać jako czynnik motywujący i pobudzający do zachowań konstruktywnych	- koncentruje się ona głownie na środowisku terapeutycznym, którego szczególnym przykładem jest środowisko relacji pielęgniarka-pacjent - pielęgniarka powinna zapewnić pacjentowi takie środowisko w którym będzie się on bezpiecznie czuł i rozwijał - podkreśla rolę środowiska przed urodzeniem a także rolę rodziny, pozytywnych w niej relacji, środowiska społecznego, wierzeń i kultury dla rozwoju człowieka	- jest terapeutycznym procesem interpersonalnym - celem pielęgniarstwa jest rozwój człowieka a pielęgniarka powinna zapewnić mu pomoc w konstruktywnym radzeniu sobie z trudnościami i osiąganiu coraz wyższego poziomu zdrowia - jest sztuką i dyscypliną naukową, a proces pielęgnowania integruje te dwa podejścia

Piśmiennictwo:

Ślusarska B., Zarzycka D., Zahradniczek K. (red.): Podstawy Pielęgniarstwa. Podręcznik dla studentów i absolwentów kierunków pielęgniarstwo i położnictwo. Tom I. Wyd. Czelej, Lublin 2004

Poznańska S., Płaszewska - Żywko L. (red.): Wybrane modele pielęgniarstwa. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001

Górajek - Jóźwik J; Proces pielęgnowania. Warszawa 1993,

Kawczyńska - Butrym Z.: Pielęgniarstwo rodzinne. Warszawa 1997

20

ROK	TEORETYK	ŚRODOWISKO	POTRZEBA	SYSTEMY	WSPÓŁDZIANIE
1860 1932 1955 1960 1961 1962 1964 1966 1968 1970 1971 1971 1971 1972 1976 1977 1979 (1918-2004)	Nightingale Peplau Henderson Abdellah Orlando Hall Wiedenbach Levine Johnson Rogers Orem King Travelbe Neiman Roy Kinlein Watson Roper	x	x x x x x x	x x x x x	x x x x x

• zachowanie diety zgodnie z tym, co zaleca lekarz

• wprowadzanie urozmaiceń do diety

• regularność podawanych posiłków

• nie przerywanie posiłku choremu

P

I

E

L

Ę

G

N

I

A

R

K

A

---