PIELĘGNIARSTWO JAKO NAUKA – DYSCYPLINA, WIEDZA, I DZIAŁALNOŚĆ PRAKTYCZNA

WPROWADZENIE W ZAGADNIENIA TEORII PIELĘGNIARSTWA

TEORIA PIELĘGNIARSTWA – oznacza usystematyzowania uogólnienia wyjaśniające fakty zjawiska istotne dla pielęgniarstwa niezbędne do oparcia praktyki zawodowej na zweryfikowanej wiedzy.

KATEGORIE TEORII:

• środowisko

• potrzeby

• systemy

• wzajemne oddziaływanie (interakcje)

• rozwój człowieka

POJĘCIA CENTRALNE – METAPARADYGMATY

• osoba

• środowisko

• zdrowie

• pielęgnowanie

MODEL PIELĘGNIARSTWA wg Florencji Nightingale (1960)

13 KANONÓW PIELĘGNIARSTWA

• czystość powietrza

• zdrowie domu (mieszkania, szpitala)

• światło

• hałas

• różnorodność (przeciwdziałanie monotonii)

• łóżko – jego wyposażenie, utrzymanie w czystości i zapewnienie wygody

• czystość pokoju, ścian

• czystość osobista

• żywienie (jakościowe i ilościowe posiłki dostosowane indywidualnie do pacjenta)

• podawanie posiłków (czas na spożywanie posiłków)

• „głupie” budzenie nadziei i doradzanie wbrew woli pacjenta (lepiej milczeć niż mówić rzeczy nieprawdziwe)

• obserwacja

• zarządzanie

NADRZĘDNE POJĘCIA PIELĘGNIARSTWA

OSOBA – łączy w sobie komponenty fizyczne, społeczne, umysłowe, emocjonalne i duchowe, jest czymś więcej niż sumą tych komponentów.

ZDROWIE – to nie tylko przeciwieństwo choroby, ale także bycie zdolnym do dobrego użytkowania tych wszystkich sił, którymi człowiek może dysponować.

CHOROBA – jest procesem naprawy, który zachodzi dzięki siłom naturalnym, jakimi dysponuje człowiek.

ŚRODOWISKO – człowieka tworzą te wszystkie czynniki jego otoczenia fizycznego, które mają istotne znaczenie zarówno w zapobieganiu choroby, jak i w procesie zdrowienia.

PIELĘGNIARSTWO

• jest to służba Bogu przez niesienie ulgi człowiekowi, zobowiązanie wszystkich kobiet do opieki nad czyimś zdrowiem po to by zapobiegać zachorowaniu.

• jako służenie człowiekowi choremu (pielęgniarstwo właściwe) jest zapewnieniem mu najlepszych warunków dla oszczędzania naturalnej energii koniecznej w procesie „reperacji”.

AKTYWNOŚCI PIELĘGNACYJNE jako sztuka pielęgnowania są ukierunkowane na zapewnienie człowiekowi: czystego powietrza, światła, ciepła, czystości, spokoju, pobudzenia aktywności, właściwego żywienia.

PROCES PIELĘGNOWANIA

• gromadzenie danych i określanie konkluzji z nich wynikającej

• planowanie

• wykonywanie

• ocenianie

KONKLUZJA (diagnoza pielęgniarska) – dotyczy reakcji pacjenta na te czynniki środowiska, które wywierają na niego wpływ dodatni lub ujemny.

PLANOWANIE – jest konkretnym ustaleniem interwencji jako tego, co kiedy i jak powinno być wykonane oraz zapewnianiem tych wszystkich uwarunkowań, które są konieczne dla dokładnego wykonania planu.

WYKONANIE – postępowania opiekuńczego zgodnie z planem powinno być zapewniane w sposób ciągły, a więc także wtedy, kiedy pielęgniarka jest nieobecna.

OCENIANIE – realizacji planu i jego efektów dla pacjenta winno być dokonywane przez obserwację symptomów pacjenta i przez obserwację środowiska – również w sposób ciągły.

MODEL PIELĘGNIARSTWA wg V. Henderson (1955)

DEFINICJA FUNKCJI PIELĘGNIARSTWA

Unikatową funkcją pielęgniarki jest asystowanie pojedynczemu człowiekowi zdrowemu albo choremu w podejmowaniu tych aktywności znaczących zarówno dla zachowania jak i przywracania zdrowia (albo dla spokojnego umierania), które mógłby on podejmować bez pomocy, gdyby miał potrzebną do tego siłę, wolę i wiedzę.

Pomoc ta jest zapewniona w taki sposób, aby mógł on odzyskiwać pełną niezależność tak szybko jak to jest tylko możliwe.

UWARUNKOWANIA OGÓLNE, które pielęgniarka powinna zawsze brać pod uwagę:

• wiek

• umieranie

• temperament, stan emocjonalny lub przemijający nastrój

• stan socjalny albo kulturowy

• właściwości fizyczne i intelektualne

STANY PATOLOGICZNE

• wyraźne zaburzenia gospodarki wodno – elektrolitowej

• ostry niedobór tlenu

• szok (wstrząs)

• zaburzenia świadomości

• narażenie na wpływy wysokiej temperatury

• ostre stany gorączkowe

• miejscowe uszkodzenia skóry, zranienia, infekcje

• stany zakaźności

• stany przedoperacyjne

• stany pooperacyjne

• unieruchomienie spowodowane chorobą lub leczeniem

• ból ciągły lub nieustępujący pomimo stosowanych środków.

14 FUNDAMENTALNYCH POTRZEB CZŁOWIEKA

• normalne oddychanie

• odpowiednie odżywianie i dostarczanie płynów

• wydalanie

• poruszanie się i zachowywanie właściwej postawy ciała

• sen i odpoczynek

• dobieranie odpowiedniej odzieży i bielizny

• utrzymywanie prawidłowej ciepłoty ciała

• utrzymywanie czystości i schludnego wyglądu oraz zabezpieczenie ciała przed urazami

• unikanie zagrożeń ze strony środowiska oraz unikanie ranienia innych

• komunikowanie się z innymi oraz wyrażanie emocji, potrzeb, lęków

• podejmowanie praktyk religijnych zgodnie z własnymi wierzeniami

• podejmowanie pracy zapewniającej zyskiwanie poczucia osiągnięć

• zabawa lub uczestniczenie w różnych formach rekreacji

• uczenie się, odkrywanie i zaspokajanie ciekawości poznania

POJĘCIA NADRZĘDNE

OSOBA – niezależna całość, cechująca się 14-ma uniwersalnymi potrzebami. Osobę ludzką cechują relacje pomiędzy ciałem i umysłem.

ZDROWIE – zdolność człowieka do niezależnego funkcjonowania w zaspokajaniu jego 14-tu podstawowych potrzeb zdrowotnych.

ŚRODOWISKO – znaczenie zdrowego środowiska i kultury, wpływ rodziny.

PROCES PIELĘGNOWANIA – stosowanie zasad logiki w rozwiązywaniu problemów, umożliwia zapewnianie zindywidualizowanej opieki.

• gromadzenie danych

• pisemne i szczegółowe opracowywanie planu opieki

• dokładne wykorzystywanie planu i dokonywanie w nim modyfikacji

• ocenianie osiąganych rezultatów

MODEL SAMOOPIEKI / DEFICYTU SAMOOPIEKI wg D. Orem (1960)

Na ten model składają się III odrębne teorie.

CZŁOWIEKA WYRÓŻNIA

• refleksyjność w stosunku do siebie i środowiska

• dążenie do samorealizacji

• człowiek jest zintegrowaną jednością

SAMOOPIEKA

• aktywności i zachowania człowieka, jakie on sam inicjuje i realizuje, aby zachować życie, utrzymać zdrowie i osiągnąć dobrostan

• samoopiekowanie jest wyuczone i świadome oraz rozważnie dobierane przez człowieka

TYPY ZAPOTRZEBOWANIA NA SAMOOPIEKĘ

• Uniwersalny

• Rozwojowy

• W dewiacjach (zaburzeniach zdrowia)

UNIWERSALNE TYPY ZAPOTRZEBOWANIA NA SAMOOPIEKĘ

• zapewnianie otrzymywania wystarczającej ilości powietrza

• zapewnianie otrzymywania wystarczającej ilości wody

• zapewnienie otrzymywania właściwego pożywienia

• zapewnienie opieki koniecznej w związku z procesami wydalania oraz usuwania odchodów

• zachowanie właściwego balansu aktywności i wypoczynku

• zachowanie właściwego balansu między samotnością a interakcją społeczną

• zapobieganie zagrożeniom ludzkiego życia, funkcjonowania i dobrostanu

• promowanie ludzkiego funkcjonowania i rozwoju w grupach społecznych

ROZWOJOWE TYPY ZAPOTRZEBOWANIA NA SAMOOPIEKĘ

• tworzenie i ciągłe zapewnianie takich warunków życia, jakie są niezbędne do promowania procesów rozwojowych, umożliwiających osiąganie coraz wyższego poziomu organizacji ludzkich struktur oraz ludzkiej dojrzałości.

TYPY ZAPOTRZEBOWANIA NA SAMOOPIEKĘ W DEWIACJACH

• zapewnienie odpowiedniego asystowania medycznego, pomocy w różnych stanach patologicznych.

• wykonywanie zleceń medycznych, diagnostycznych, terapeutycznych i rehabilitacyjnych

• zapewnienie opieki umożliwiającej zapobieganie szkodliwym wpływom warunków.

DEFICYT SAMOOPIEKI TERAPEUTYCZNEJ, – kiedy zapotrzebowanie na samoopiekę terapeutyczną jest większe aniżeli to, czym człowiek dysponuje, a więc to, co stanowi jego własną agendę samoopieki (deficyt ten może być całkowity lub częściowy).

ZDROWIE – to pełny dobrostan człowieka pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie tylko brak choroby lub ułomności.

• dobrostan jest przeżywaniem przez człowieka pełnego poczucia zadowolenia, przyjemności i szczęścia

• dobrostan osiąga się dzięki zapewnianej sobie samoopiece, lecz nie jest to jedyny warunek jego osiągania.

ŚRODOWISKO

• cechy środowiska fizyczne, chemiczne, biologiczne i społeczne

• człowiek i środowisko stanowią funkcjonalną jedność.

PIELĘGNIARSTWO

• służba społeczna zarówno niezbędna jak i społecznie pożądana

• sztuka unikatowej wiedzy

• dyscyplina praktyczna

• wyróżnia je troszczenie się o zdrowie tych ludzi, którzy nie są w stanie zapewnić sobie samoopiekowanie w sposób ciągły

TYPY AKTYWNOŚCI W PRAKTYCE PIELĘGNIARSKIEJ

• określające – są podejmowane dla celów rozpoznawania potrzeb zdrowotnych pacjenta

• produktywne – dotyczą zapewnienia pacjentowi takiej pomocy, jaka jest mu potrzebna

PODSTAWOWE TYPY SYSTEMÓW PIELĘGNIARSTWA

• w pełni kompensacyjny

• częściowo kompensacyjny

• wspierająco – uczący (rozwojowy)

PROCES PIELĘGNOWANIA

• ustalenie diagnozy i reguł zapewnienia pomocy

• określenie systemu i planowanie pielęgnowania

• tworzenie i zarządzanie systemami pielęgniarstwa lub planowanie i kontrolowanie

MODEL ADAPTACYJNY wg Callista Roy

OSOBA / CZŁOWIEK

• istota biopsychospołeczna która pozostaje w ciągłej interakcji ze zmieniającym się środowiskiem (1976)

• holistyczny system adaptacyjny, wyposażony w podsystem regulacyjny i poznawczy dla utrzymania adaptacji w czterech zakresach: funkcji fizjologicznych, koncepcji siebie, pełnionych ról oraz współzależności (1984)

• na człowieka stale oddziałują bodźce pochodzące ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego

• pod wpływem oddziaływania bodźców człowiek uruchamia mechanizmy obronne (wrodzone i wyuczone)

PODSYSTEM REGULACYJNY – jest związany z procesami fizjologicznymi, a w odpowiedzi na bodźce biorą udział różne substancje chemiczne, system nerwowy i endokrynny.

PODSYSTEM POZNAWCZY – mechanizmy kontrolne są związane z wyższymi funkcjami nerwowymi jak spostrzeganie, przetwarzanie informacji, wydawanie sądów i opinii uczenie się oraz procesy emocjonalne.

RODZAJE REAKCJI NA BODŹCE

• odpowiedzi adaptacyjne

• odpowiedzi nieefektywne

ADAPTACJA

• proces adaptacji polega na ciągłym podejmowaniu działań w celu osiągnięcia integracji i przebiega począwszy od zadziałania bodźca przez uruchamianie mechanizmów obronnych, do wywołania określonych zachowań

• jest procesem aktywnym, pozytywnym i twórczym prowadzącym do rozwoju

• człowiek dąży do osiągnięcia stanu adaptacji w czterech wymiarach

1. Fizjologicznym

2. Koncepcji własnej osoby

3. Pełnionych ról

4. Współzależności

WYMIAR FIZJOLOGICZNY

• odbywa się dzięki uruchomieniu podsystemu regulacyjnego i przejawia się w zaspokajaniu podstawowych potrzeb fizjologicznych

KONCEPCJA WŁASNEJ OSOBY

• to niezbędny element integracji psychicznej

• obejmuje psychologiczną i duchową sferę człowieka

• na koncepcję własnej osoby składa się:

  • ja fizyczne

  • ja idealne

  • ja racjonalne

  • ja moralne, etyczne, duchowe

PEŁNIONE ROLE

• określają społeczne interakcje między jednostką a innymi ludźmi

• role pierwszorzędne – determinowane przez wiek, płeć, stan rozwojowy

• role drugorzędne – podejmowanie zadań związanych z pełnieniem ról podstawowych

• role trzeciorzędne – dobrowolnie wybrane role.

WSPÓŁZALEŻNOŚCI

• obejmują relacje interpersonalne z innymi ludźmi lub relacje między grupami

ŚRODOWISKO

• środowisko zewnętrzne i wewnętrzne oddziałuje na człowieka przez bodźce:

  • ogniskowe

  • sytuacyjne (kontekstowe)

  • pozostałe bodźce (rezydualne)

ZDROWIE

• całkowita integracja i dobrostan człowieka

• brak integracji oznacza brak zdrowia

PROCES PIELĘGNOWANIA

• zbieranie danych obiektywnych i subiektywnych o zachowaniach

• gromadzenie danych o działających bodźcach zewnętrznych jak i wewnętrznych, które wywołały określone zachowania

• diagnoza pielęgniarska polega na rozpoznaniu poziomu adaptacyjnego jednostki

• ustalenie celów – określanie pożądanych zachowań, które pozwolą człowiekowi na osiągnięcie możliwie pełnej adaptacji

• interwencje pielęgniarskie – oddziaływanie na bodźce

• ocena końcowa