10. OMÓW TEORIĘ PIELĘGNOWANIA D. OREM.
Teoria samoopieki albo deficytu samoopieki D. Orem ma u swoich podstaw jej stwierdzenie, że w zapewnieniu opieki nad zdrowiem człowieka najważniejszą rolę odgrywa on sam. On sam bowiem w stosunku do siebie, a także w stosunku do tych, którzy są od niego zależni (np. dzieci oraz inni jego bliscy, którzy sami sobie poradzić nie mogą), zapewnia troskliwą opiekę, podejmując aktywności znaczące do otrzymania zdrowia i życia oraz dobrostanu.
Człowiek w różnych sytuacjach nie może bowiem sam poradzić sobie w zapewnieniu samoopieki.
Jest tak wtedy, gdy zapotrzebowanie na nią przerasta jego możliwości zarówno pod względem jakościowym (nie umie sam sobie poradzić z różnymi problemami zdrowotnymi).
W tych sytuacjach koniecznością staje się pomoc pielęgniarki, zapewniona w sposób troskliwy. W wyjaśnieniu pomocy pielęgniarki jako troskliwej opiekuńczości D. Orem stwierdza, że wymaga ona od niej skupienia, uwagi, chronienia i służenia temu, komu pomaga.
Na uwagę zasługuje zbieżność koncepcji samoopieki. Orem z definicją funkcji pielęgniarki V. Henderson, wg której pielęgnowanie zmierza do zapewnienia samodzielności przez tego, komu pielęgniarka świadczy pomoc.
NADRZĘDNE POJĘCIA PIELĘGNIARSTWA I PODSTAWOWE POJĘCIA MODELU:
Osoba
Człowiek cechuje się wielkim, zróżnicowanie strukturalnym i funkcjonalnym pod względem: fizycznym, psychicznym, interpersonalnym i społecznym. Tym zróżnicowaniem zajmują się różne nauki np. anatomia, fizjologia, biochemia, psychologia, socjologia. Człowiek jest jednak zintegrowaną jednością. Jako bardzo różne właściwości człowieka autorka wymienia jego zdolności do uczenia się, możliwości rozwoju, dojrzewania osobowości oraz dążenie do samorealizacji. Wg niej, człowieka ujmować można także jako system adaptacyjny. Dysponuje on bowiem mechanizmami umożliwiającymi przystosowanie się do środowiska. Z ogólnymi wyjaśnieniami osoby D. Orem powiązała koncepcję:
Samoopieki
Agendy samoopieki (ludzkie możliwości zapewnienia opieki samemu sobie - człowiek agentem opieki)
Domagań/żądań samoopieki - oraz samoopieki terapeutycznej.
Samoopieka
Pojęcie to definiuje jako te aktywności i zachowania człowieka, jakie on sam inicjuje i realizuje, aby zachować życie, utrzymać zdrowie i osiągnąć dobrostan. Człowiek podejmuje je sam zarówno dla siebie, jak i dla tych, których otacza swoją opiekuńczą troskliwością. Są więc nimi dzieci oraz Ci wszyscy bliscy, którzy z różnych przyczyn sami nie dysponują takimi możliwościami, jakie są niezbędne w zapewnianiu samoopieki.
Samoopiekowanie jest wyuczone i świadome oraz rozważnie dobierane przez człowieka. Człowiek sam określa więc, czego potrzebuje, sam podejmuje decyzje, w jaki sposób zaspokoić ma własne potrzeby, sam planuje i sam realizuje ten plan, a także sam ocenia jego efekty. Człowiek może także wpływać na własne myśli, uczucia i dzięki temu zmieniać różne wewnętrzne aspekty siebie samego. Może także zmieniać własne środowisko zewnętrzne. W zapewnieniu sobie opieki człowiek popełnia błędy. Nie zawsze więc jego aktywności i zachowania przynoszą zamierzone efekty.
Agenda samoopieki
Koncepcja agendy samoopieki sformułowana została na podstawie tych ogólnych właściwości strukturalnych i funkcjonalnych, jakimi on dysponuje, i dzięki którym może odpowiadać na ciągłe zapotrzebowania związane z regulowanie własnych procesów życiowych, z utrzymywaniem strukturalnej i funkcjonalnej integracji oraz z promowaniem własnego rozwoju i z osiąganiem dobrostanu. Zdolności samoopieki człowiek kształtuje i rozwija w swoim życiu społecznym w ciągu długiego czasu. Zdolności te można także rozpatrywać i oceniać pod kątem ich przydatności w zapewnianiu samoopieki. Można bowiem porównywać te aktywności i zachowania, jakie podejmuje w zapewnianiu sobie samoopieki i z tymi, jakich naprawdę potrzebuje. D. Orem podkreśla wielką złożoność tych zdolności i dzieli je na takie, które są niezbędne do zapewnienia siły koniecznej człowieka nie tylko w zapewnianiu samoopieki, i na takie, jakie są specyficznie przydatne jej zapewnieniu.
Domaganie samoopieki terapeutycznej
Koncepcja domagania samoopieki terapeutycznej D. Orem określa zapotrzebowanie człowiekana te wszystkie rodzaje samoopieki, jakich potrzebuje, a wiec, jakie są mu niezbędne do utrzymania życia i zapewniania sobie dobrostanu (uniwersalne), rozwoju (rozwojowe), w dewiacjach (różne stany odchyleń od pełnego zdrowia). Wszystkie te rodzaje samoopiekowania zmierzają do: wspierania procesów życiowych, utrzymywania strukturalnej i funkcjonalnej integracji człowieka oraz promowania jego rozwoju i dobrostanu. Deficyt samoopieki występuje wówczas, kiedy zapotrzebowanie na samoopiekę terapeutyczną (żądanie opieki) jest większe, aniżeli to, czym człowiek dysponuje, a więc to, co stanowi jego własną agendę samoopieki. Deficyt ten może być całkowity lub częściowy. (w tym także większy lub mniejszy). Występowanie deficytu samoopieki terapeutycznej jest podstawowym uzasadnieniem dla konieczności zapewniania pomocy pielęgniarskiej zgodnej z rodzajem deficytu.
Zdrowie
Przyjmuje ona, że zdrowie to pełny dobrostan człowieka pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie tylko brak choroby lub ułomności. Wielokrotnie podkreśla, że zdrowie jest stanem pełnej integracji strukturalnej i funkcjonalnej człowieka, przejawianej wyraźnie w jego życiu codziennym. Integracja obejmuje aspekty fizyczne, psychiczne, międzyludzkie i socjalne. W procesie rozwoju człowieka osiąga ona coraz wyższy poziom. Człowiek osiąga dobrostan dzięki zapewnianej sobie samoopiece, lecz nie jest to jedyny warunek jej osiągnięcia. Wiele złożonych czynników wpływa bowiem zarówno na agendę samoopieki, jak i na domaganie samoopieki (np.. stan zdrowia). Człowiek o złym stanie zdrowia jest narażony na ciągły deficyt samoopieki. Opiekowanie się zdrowiem wymaga systematycznego gromadzenia danych oraz posługiwania się różnymi opracowaniami, przygotowanymi w sposób kompleksowy i harmonijny.
Środowisko
D. Orem zajmując się środowiskiem człowieka określiła jego cechy oraz oceniła ich wpływ na osiąganie dobrostanu człowieka. Wyróżnione przez siebie cechy podzieliła na cztery typy: fizyczne, chemiczne, biologiczne i społeczne. Nieco więcej uwagi poświeciła wzajemnym powiązaniom i wpływom człowiek - środowisko. Według niej człowiek i środowisko stanowią funkcjonalną jedność - człowieka bowiem nie można wyizolować ze środowiska, w którym żyje. Różne złożoności czynników środowiska wpływają na zdolności człowieka do zapewniania sobie samoopieki i odpowiedzi na żądania samoopieki terapeutycznej.