Wiejskie komandorie templariuszy

Templariusze traktowali posiadłości w Europie przede wszystkim jako źródło dochodów
służących utrzymaniu załóg w Ziemi Świętej. W związku z tym, że przysięgli nigdy nie
walczyć z chrześcijanami, nie posiadali tu poważniejszych sił wojskowych ani zamków.
Oczywiście poza miejscami narażonymi na kontakt z niewiernymi jak to miało na
przykład miejsce na Półwyspie Iberyjskim. Posiadali natomiast obwarowane siedziby
zdolne stawić opór rozbójnikom i rabusiom. To dotyczy w szczególności siedzib
templariuszy na interesującym nas szczególnie terenie ziem polskich. Największe
nadania miały miejsce na terenach pogranicza i w większości odludnych. Rycerze
Świątyni cenili bardziej urodzajną ziemię niż jednorazowe datki i renty. Zakładali tu
gospodarstwa rolne nastawione na uprawę ziemi i hodowlę zwierząt. W literaturze
przedmiotu podnoszone są związki komandorii z cysterskimi grangiami. Były to zespoły
budowli wznoszonych w układzie czworobocznym. Po południowej lub po północnej
stronie wznosiła się zazwyczaj prosta surowa kaplica na planie prostokątnym. Po
przeciwnej stronie znajdowała się budowla o charakterze reprezentacyjnym, nazywana
wielką salą i będąca rodzajem zeświecczonego refektarza. W obrębie komandorii
wznosiły się takźe budowle o charakterze mieszkalnym i gospodarczym, w tym
spichlerze, owczarnie, stajnie i gołębniki.

Istnieje opis (już z czasów joannickich, z 1574 roku) dawnej siedziby wiejskiej komandorii
templariuszy w Voulaine. Ponieważ jednak komandoria ta była położona zdecydowanie
bliżej centrum zainteresowań Zakonu na Zachodzie - należy dokonać gruntownego
przeskalowania aby ujrzeć obraz typowej wiejskiej komandorii. Zwłaszcza, że Voulaine
pełniło funkcje reprezentacyjne jako siedziba joannickiego przeora Szampanii:

(...) zamek i dom w Voulaine zajmuje obszerny obwód zamknięty wysokim murem z
dziesięcioma wieżami posiadającymi strzelnice. Mury otacza fosa, w ten sam sposób co
mury miejskie, a na brzegu zasadzono rzędy wysokich drzew. Przed wejściem znajduje
się zapora i most, na lewo pierwsza strzelnica. Na niskim dziedzińcu znajduje się wielki
gołębnik, kuźnia, stajnie i inne zabudowania gospodarcze, następnie obiekt zawierający
pomieszczenia (...) dla dowódcy zamku. Wreszcie fontanna i strumień na środku tego
dziedzińca. Dalej wchodzi się przez kamienny most na dziedziniec prioralny otoczony
murem z krenelażem, flankowany pięcioma wieżami z boniowaniem. U dołu jego murów
i wieży jest fosa pełna wody obudowana kamieniem, szeroka na szesnaście stóp.
Pośrodku tego dziedzińca wznosi się donżon na planie czworobocznym. Jego przednia
elewacja jest naprzeciw wejścia i posiada cztery wieże, podczas gdy trzy pozostałe
elewacje są wzmocnione tylko przez jedną wieżę. Przykryte są dachówką ze znakami
zakonnymi.

1

Na parterze pierwszej z elewacji donżonu znajduje się sklepiona kaplica na planie
podłużnym, odługości czterdziestu ośmiu stóp i szerokości około dwudziestu czterech
stóp. Następna jest sala straży z czterema wielkimi oknami ozdobionymi insygniami
zakonnymi. W szczycie tej elewacji znajduje się pokój brata sekretarza, a w drugiej
części kuchnia. Na drugim piętrze znajduje się wielka sala, przeznaczona dla kapituły
przeora, z czterema oknamiz przedstawieniami przeorów. Widać ich także na
zawieszonych tam portretach. Pośrodku tej części jest pomieszczenie mieszkalne
wielkiego przeora z gabinetami w każdej z wież (...).Za mieszkaniem przeora znajduje
się pomieszczenie przeznaczone dla skarbnika z gabinetem w wieżyczce zamkniętej
żelaznymi drzwiami - pełniącym funkcję archiwum.
Dookoła wieży biegnie galeria dostępna kamiennymi schodami - w celu komunikacji z
wszystkimi pomieszczeniami. (...)
Po drugiej stronie są (...), piece, paszteciarnie, na wyższym piętrze pomieszczenia dla
nowicjatu, służby, a także magazyny. Z innej strony są pomieszczenia wysokie i niskie
do różnych celów - jedne dla braci zakonnych a inne dla braci świeckich. Na flance tej
fasady jest Wieża Lwa zawierająca arsenał (...). Na czwartej, ostatniej stronie
umieszczone są spiżarnie, a wyżej bieliźniarnia i pokoje służby dolnego dziedzińca.

Pogrzeb mistrza w komandorii templariuszy w Rurce

(rys. Maciej Sałański)

2

XVIII-wieczny plan

komandorii w Lietzen

XIX-wieczny plan

Temple Bruer

3