Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

Problemy pielęgnacyjne

w wybranych jednostkach chorobowych

1. Cukrzyca

(diabetes mellitus)

2. Pielęgnowanie chorego nieprzytomnego

3. Wybrane problemy pielęgnacyjne w chorobach układu krwiotwórczego

3.1.

3.2.

3.3.

3.4.

3.5.

3.6.

3.7.

4.1.

4.2.

4.3.

4.4.

4.5.

5.1.

5.2.

5.3.

6.1.

6.2.

Skaza płytkowa

Hemofilia

Skaza naczyniowa Henocha-Schonleina

Ostra białaczka szpikowa (myelosis acuta)

Ostra białaczka limfatyczna (lymphadenosis leucaemica chronica)

Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12

4. Pielęgnowanie w schorzeniach układu moczowego

Kamica moczowa (urolithiasis)

Odmiedniczkowe ostre zapalenie nerek (pyelonephritis acuta)

Kłębuszkowe zapalenie nerek (glomerulonephritis)

Ostra niewydolność nerek (insufficientia renum acuta)

Rola pielęgniarki w przygotowaniu pacjenta do badań diagnostycznych w chorobach układu

moczowego

5. Choroby

układu dokrewnego i przemiany materii

Pielęgnowanie pacjenta w chorobach gruczołu tarczowego

Otyłość jako problem społeczny — rola pielęgniarki

Pielęgnowanie w chorobach kory nadnerczy

6. Problemy

opiekuńcze u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów i osteoporozą

Istota reumatoidalnego zapalenia stawów (gościec przewlekły postępujący)

Istota

osteoporozy

1

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

1. Cukrzyca (diabetes mellitus)

Istota schorzenia polega na obniżonej tolerancji ustroju na wprowadzanie

węglowodanowych składników pokarmowych i niezdolnością do prawidłowego

śródkomórkowego przetwarzania glukozy. Konsekwencją tego jest zaburzenie

przemiany materii dotyczące pierwotnie przemiany węglowodanów, a wtórnie —

przemian tłuszczów i białek.

Cukrzyca jest choroba przewlekłą, społeczną, niezwykle kosztowną. Zachorowanie

na nią stanowi dla chorego poważny problem. W zasadniczy sposób zmienia

wszystkie aspekty jego życia, wymaga długotrwałego leczenia i pielęgnacji. Obok

terapii farmakologicznej, leczenie cukrzycy to prowadzenie właściwego styl życia,

opartego na samokontroli i samopielęgnacji.

Celem opieki pielęgniarskiej jest troska o wysoki poziom jakości życia

uwarunkowanej stanem zdrowia, przez ułatwienie procesu adaptacji do nowych,

zmienionych przez chorobę warunków życia.

Ogólne zasady postępowania w cukrzycy:

1) ocenianie stanu zdrowia chorego przez gromadzenie danych drogą wywiadu,

obserwacji, pomiarów,

2) postawienie diagnozy pielęgniarskiej w kategorii problemów, z udziałem pacjenta

i rodziny,

3) ustalenie planu pielęgnacji, adekwatnego do rozpoznanych problemów,

aktywizowanie chorego do współpracy,

4) przygotowanie chorego do samokontroli i samopielęgnacji,

5) realizowanie zleceń lekarskich,

6) prowadzenie dokumentacji.

Problemy pacjenta z cukrzycą:

1) uczucie wzmożonego pragnienia z powodu wielomoczu,

2

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

2) konieczność częstego oddawania moczu z powodu wydalania zwiększonego

poziomu cukru,

3) utrudnione połykanie, niechęć do przyjmowania pokarmów stałych — z powodu

wysuszenia błoń śluzowych jamy ustnej,

4) uczucie świądu skóry, pieczenia w okolicy zewnętrznego ujścia cewki moczowej

— z powodu podrażnienia skóry przez cukier i aceton znajdujący się w moczu,

5) odczuwanie zmęczenia, senności, zaburzeń koncentracji z powodu niedożywienia

komórek,

6) skłonność do tworzenia się zmian na skórze na skutek zaburzonych procesów

metabolicznych,

7) wystąpienie niebezpieczeństwa uszkodzenia skóry stopy (skaleczeń, oparzeń,

zainfekowania ran) z powodu osłabienia uczucia bólu i temperatury (uszkodzenia

nerwów w obrębie kończyn dolnych),

8) uczucie lęku i niepewności wynikające z konieczności stosowania insuliny,

9) trudności w przestrzeganiu reżimu dietetycznego,

10) brak lub ograniczenie aktywności fizycznej, wynikające z deficytu wiedzy i obawy

o spadek glukozy,

11) niezdolność do prowadzenia samokontroli z powodu braku wiedzy teoretycznej

i umiejętności praktycznych,

12) zniecierpliwienie wypływające z długotrwałego pobytu w szpitalu i częstego

wykonywania zabiegów,

13) niepokój z powodu utraty masy ciała (lub otyłości), spowodowanego zaburzeniami

procesu przemiany materii.

Plan pielęgnacji — adekwatny do rozpoznanych problemów — polega na:

1. Dostarczaniu zwiększonej ilości niesłodzonych płynów (np. herbata, rumianek,

napary z ziół), obserwacji objawów odwodnienia, nawilżaniu błon śluzowych,

dobowej zbiórce moczu, prowadzeniu bilansu wodnego, nawadnianiu drogą

dożylną;

2. Prowadzeniu bilansu wodnego, dobowej zbiórce moczu, dokładnej toalecie po

każdorazowym oddaniu moczu, stosowaniu leków farmakologicznych

regulujących poziom cukru we krwi, zgodnie ze zleceniem lekarza;

3

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

3. Dostarczaniu płynów niesłodzonych, nawilżaniu błon śluzowych jamy ustnej,

smarowaniu warg kremem natłuszczającym, płukaniu jamy ustnej naparami z ziół,

nawadnianiu drogą dożylną, zachęcaniu do przyjmowania pokarmów i płynów;

4. Przestrzeganiu higieny osobistej, stosowaniu środków odkażających podczas

zabiegów higienicznych, kilkakrotnym, dokładnym wykonywaniu zabiegów

higienicznych w ciągu dnia, ścisłym wykonywaniu zleceń lekarskich w celu

przywrócenia prawidłowego pH moczu, stosowaniu maści i kremów łagodzących

przykre doznania, częstych zmianach bielizny osobistej i pościelowej;

5. Przestrzeganiu zaleceń wynikających z leczenia farmakologicznego

i dietetycznego;

6. Ochronie skóry przed skaleczeniami, otarciami naskórka, dokładnej codziennej

toalecie całego ciała, samoobserwacji skóry, fałdów brzusznych;

7. Przestrzeganiu zasad pielęgnacji nóg:

— codzienne oglądanie nóg,

— mycie w letniej, bieżącej wodzie,

— dokładne osuszanie, szczególnie między palcami,

— stosowanie talku lub kremu natłuszczającego (wyjątek przestrzenie między

palcami),

— krótkie, proste obcinanie paznokci,

— noszenie wygodnego, dopasowanego obuwia,

— nie należy nigdy chodzić boso,

— nie należy samodzielnie usuwać odcisków, modzeli,

— należy unikać nadmiernego nagrzania,

— należy stosować ćwiczenia stóp;

8. Edukacji chorego i rodziny w zakresie przechowywania i podawania insuliny,

nauczeniu obliczania dawek insuliny.

Miejscem przechowywania insuliny jest lodówka (temperatura 2–8ºC), należy

unikać miejsc nasłonecznionych, o podwyższonej temperaturze, a także

wstrząsania. Otwartą fiolkę można przechowywać około 6 tygodni w temperaturze

pokojowej.

Główne zasady podawania insuliny:

— należy wybrać właściwe miejsce — tkanka podskórna,

— należy przestrzegać zasad aseptyki i antyseptyki,

4

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— należy zmieniać miejsce iniekcji,

— iniekcje należy wykonywać przed posiłkami;

9. Nauczaniu zasad prawidłowego odżywiania.

Bezpośredni wzrost stężenia glukozy we krwi powodują węglowodany. Wobec

tego przy ustalaniu diety należy szczególnie brać pod uwagę zawartość

węglowodanów. Węglowodany powinny pokrywać 55–60% całego dziennego

zapotrzebowania kalorycznego, tłuszcze — 25–35%, białka — 0,7–0,8 mg na kg

należnej masy ciała. W pożywieniu należy unikać węglowodanów prostych —

glukozy, fruktozy, sacharozy, maltozy, laktozy, na korzyść węglowodanów

złożonych — dekstryny, skrobi, glikogenu. Duży nacisk należy kłaść na obliczanie

wymienników węglowodanowych — 1 WW zawiera 10 g węglowodanów

przyswajalnych. Chory powinien spożywać 5–6 posiłków dziennie. Główne posiłki

(śniadanie, obiad, kolacja) powinny zawierać najwięcej WW.

Na podwyższenie poziomu glukozy we krwi wpływają także tłuszcze, szybkie

spożywanie posiłków, „podjadanie” między posiłkami, napoje słodzone, alkohole

(likier, wina, szampan) oraz mleko;

10. Edukacji zdrowotnej.

Ćwiczenia zwiększają wrażliwość komórek na insulinę. Cukrzyca nie jest

przeciwwskazaniem do aktywności fizycznej, a wręcz odwrotnie — umiarkowany

wysiłek fizyczny jest wskazany przy przestrzeganiu następujących zasad:

a) należy poznać wpływ wysiłku na stężenie glukozy we krwi,

b) należy zawsze mierzyć poziom glikemii przed i po wysiłku.

W celu skutecznego zapobiegania powysiłkowej hipoglikemii należy:

a) przed rozpoczęciem ćwiczeń zmniejszyć dawkę insuliny,

b) po ćwiczeniach zmierzyć stężenie glukozy we krwi,

c) w razie małego stężenia zjeść posiłek.

W przypadku krótkotrwałego wysiłku fizycznego (do 45 minut) wystarczające jest

spożycie dodatkowych węglowodanów. Zalecanymi rodzajami ćwiczeń są prace

domowe, spacery, bieganie, jazda na rowerze, pływanie;

11. Przygotowaniu do samoopieki, które ma na celu wyjaśnienie zasad dbania

o higienę osobistą oraz nauczenie rozpoznawania objawów śpiączki hipo-

i hiperglikemicznej.

5

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

Objawy śpiączki hipoglikemicznej: wzmożone pragnienie, suchość błon

śluzowych, „wilczy głód”, stan drażliwości, ból głowy, drżenia mięśniowe,

zaburzenia koncentracji, drgawki, utrata przytomności, bicie, kołatanie serca.

Objawy narastają gwałtownie.

Objawy śpiączki hiperglikemicznej: sucha skóra, odwodnienie, zapach

acetonu z ust, senność, śpiączka ketonowa, nudności, wymioty. Objawy narastają

powoli.

Pielęgniarka powinna chorego nauczyć sposobów postępowania w sytuacji

występowania objawów niepokojących: w przypadku śpiączki hipoglikemicznej

chory powinien zjeść 3–4 kostki cukru, wypić 200 ml soku owocowego lub mleka,

dodatkowo zjeść pokarmy zawierające wolnotrawione węglowodany (kromka

chleba, herbatniki), a następnie wezwać lekarza w celu wstrzyknięcia glukagonu.

Natomiast w przypadku śpiączki hiperglikemicznej podajemy choremu osolone

płyny bez cukru, a następnie należy wezwać lekarza, który wstrzyknie

szybkodziałającą insulinę.

Zadaniem pielęgniarki jest wyjaśnienie przyczyn i czynników wywołujących

powikłana, którymi dla śpiączki hipoglikemicznej są mała ilość węglowodanów,

zbyt duży wysiłek, za dużo insuliny, alkohol, natomiast dla śpiączki

hiperglikemicznej — zbyt duża ilość węglowodanów, za mało insuliny.

Do zadań pielęgniarki należy również omówienie powikłań późnych:

makroangiopatii (retinopatia, nefropatia) i mikroangiopatii (neuropatia, miażdżyca

tętnic). Palenie tytoniu przyśpiesza zmiany w naczyniach.

Kolejnym zadaniem jest zapoznanie chorego z zasadami diety, doborem

pokarmów i płynów pod względem ilościowym i jakościowym, rozłożeniem

posiłków w czasie, sposobem przygotowania do spożycia oraz przygotowanie do

samodzielnego wykonywania badań diagnostycznych.

Pomiaru glikemii dokonuje się z krwi włośniczkowej (opuszka palca). Palec należy

nakłuwać w boczną część opuszki palca. O częstości pomiarów decyduje lekarz,

najczęściej wykonuje się je 3–4 razy dziennie: na czczo, 2 godziny po posiłkach

głównych, przed snem o godzinie 22, w nocy o godzinie trzeciej. Istnieje zasada

mówiąca, że najpierw należy sprawdzić stężenie glukozy we krwi, następnie

wstrzyknąć insulinę, a dopiero potem zjeść. Pomiaru poziomu glukozy we krwi

dokonujemy za pomocą suchych pasków lub glukometrów. Poziom acetonu

6

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

i glukozy w moczu badamy za pomocą suchego testu (Ketotest, Keto-Diastix,

Ketur-test, Gluketur-test). Wartości należy wpisywać do dzienniczka samokontroli.

Każdy chory co 8–12 tygodni powinien mieć oznaczony poziom HbA1 i HbA1c —

symbole te oznaczają ilość tzw. glukozylowanej hemoglobiny, mówią o średnim

stopniu wyrównania cukrzycy przez dłuższy okres (przez ostatnie 6–12 tygodni).

Konieczne badania kontrolne to:

— ciśnienie tętnicze,

— badanie dna oka,

— EKG,

— badanie tętna na stopach, czucia na kończynach dolnych,

— badanie zawartości tłuszczu we krwi,

— badanie czynności nerek.

Prawidłowe stężenie glukozy we krwi wynosi: na czczo — 3,5–5,5 mmol/l (60–

100 mg%), po posiłkach — 8,9 mmol/l (160 mg%). Cukier w moczu oraz aceton

pojawia się po przekroczeniu progu nerkowego, tzn. wtedy, gdy stężenie glukozy

we krwi wynosi ponad 10 mmol/l (180 mg%).

Pielęgniarka powinna także przekonać chorego o konieczności stosowania leków

oraz o potrzebie zapewnienia proporcji między aktywnością a wypoczynkiem.

12. Rozmowie z chorym, wyrabianiu pozytywnej motywacji, aktywizowaniu chorego,

zachęcaniu rodziny do częstszych odwiedzin, wskazywaniu pozytywnych stron

życia, wzmacnianiu samooceny chorego, zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa.

13. Przestrzeganiu zasad racjonalnego odżywiania, obliczaniu wskaźnika BMI,

systematycznej kontroli wagi ciała, umiarkowanym wysiłku fizycznym.

7

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

2. Pielęgnowanie chorego nieprzytomnego

Zaburzenia świadomości są jednym z najczęstszych objawów uszkodzenia O.U.N.

Wystąpienie zaburzeń świadomości wskazuje na uszkodzenie pnia mózgu lub

obszarów półkul mózgowych. Zaburzenia świadomości dzieli się na ilościowe

i jakościowe.

Do zaburzeń ilościowych należy przedsenność (nadmierna senność z zachowaniem

pełnego kontaktu słownego), senność (chory śpi, daje się obudzić i nawiązać

rzeczowy kontakt, ponownie zapada w sen), sopor (stan głębokiego zamroczenia,

reakcja chorego na silne bodźce bólowe, dźwiękowe, świetlne) oraz śpiączka (w

lekkiej — reakcje bólowe są zachowane, w ciężkiej — zniesione).

Przyczynami narastających zaburzeń świadomości mogą być udary mózgu,

pourazowe krwawienie zewnątrzmózgowe, stany zapalne mózgu i opon mózgowych

oraz guzy mózgu, zatrucie lekami, śpiączki cukrzycowe, mocznicowe, wątrobowe,

zaburzenia wodno-elekrolitowe, kwasowo-zasadowe lub śpiączki metaboliczne.

Nagła utrata przytomności z przedłużającą się śpiączką może być spowodowana

nagłymi urazami czaszkowo-mózgowymi (krwotok mózgowy i podpajęczynówkowy,

niedokrwienie w półkulach lub w obrębie pola mózgu), stany hypoglikemiczne (nagły

spadek cukru we krwi), porażenie prądem, niektóre zatrucia.

Kontrola stanu chorego polega na ocenie:

1) pobudzenia ruchowego: drgawki;

2) stopnia zaburzeń świadomości;

3) rytmu oddechowego — zaburzenia oddechu Cheyne-Stocesa, mogą występować

w pierwotnych i wtórnych uszkodzeniach mózgu;

4) badania głowy — krew w przewodach słuchowych lub nosowych, podbiegnięcia

krwawe (sugestia pęknięcia podstawy czaszki), ograniczona bolesność opukowa

czaszki świadczy o pourazowych krwiakach okołomózgowych i guzach mózgu;

5) stanu i ruchów gałek ocznych:

8

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— jednostronne rozszerzenie — zmiany w śródmózgowiu (np. krwotok),

— obustronne rozszerzenie — w przypadku niektórych zatruć lub objawów

ciężkiego uszkodzenia pnia mózgu.

W ciężkich śpiączkach gałki oczne mogą być ustawione w zezie zbieżnym lub

rozbieżnym;

6) objawów oponowych: sztywność karku, objaw Kerniga, świadczący o porażeniu

opon;

7) stanu układu ruchowego: niedowłady, porażenia połowicze kończyn, brak

napięcia mięśniowego, dodatni objaw Babińskiego po stronie chorej.

Objawy uszkodzenia pnia mózgu:

1) okresowe porażenia wyprostne kończyn górnych i dolnych bądź przymusowe

zgięcie kończyn górnych z jednoczesnym wyprostem kończyn dolnych. W bardzo

głębokiej śpiączce znikają wszystkie odruchy fizjologiczne (rzęskowe,

rogówkowy, kaszlowy, połykowy),

2) wzmożone ciśnienie śródczaszkowe świadczy o zastoju żylnym, obrzęku tarczy

nerwu wzrokowego.

Zasady postępowania podczas pielęgnowania chorego nieprzytomnego:

1) szybka diagnostyka, RTG, CT, rezonans magnetyczny, badania biochemiczne

i inne w zależności od potrzeby i stanu chorego,

2) prawidłowe ułożenie chorego — płasko,

3) zapewnienie prawidłowej wentylacji (intubacja, oddech zastępczy — respirator),

4) przeciwdziałanie zaburzeniom ze strony układu krążenia (monitorowanie, pomiar

parametrów życiowych),

5) wyrównanie niedoborów wodno-elektrolitowych, kwasowo-zasadowych,

białkowych,

6) prowadzenie karty ciągłej obserwacji, bilansu wodnego, OCŻ,

7) zapobieganie hipotermii i hipertermii (oziębieniu lub przegrzaniu),

8) prowadzenie farmakoterapii w zależności od stanu chorego:

— podanie leków zmniejszających ciśnienie śródczaszkowe (np. Furosemid,

Mononit 10, 20% lub Glucoza 40%),

— podawanie leków przeciwdrgawkowych na zlecenie lekarza,

9

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— podawanie leków uspokajających na zlecenie lekarza,

— wdrożenie zabiegów rehabilitacyjnych,

9) zapewnienie odpowiedniej pielęgnacji chorego, celem podtrzymania

prawidłowych czynności wszystkich układów oraz przeciwdziałaniu powikłaniom

odleżyny.

Pielęgnowanie chorego nieprzytomnego polega na:

1) ocenie stanu chorego:

— oddech kontrolowany lub wspomagany,

— chory oddycha sam lub zaintubowany;

2) prawidłowym ułożeniu chorego w zależności od jego stanu:

— pozycja płaska, materac przeciwodleżynowy, zmiennociśnieniowy,

— zabezpieczenie łóżka drabinkami: zapobiega to dodatkowym urazom

w przypadku drgawek bądź pobudzenia ruchowego,

— łatwość dostępu do chorego — możliwość sprawnej pielęgnacji i narażenia na

działanie innych czynników;

3) monitorowaniu chorego: obserwacja w kierunku zaburzeń rytmu serca, innych

zaburzeń krążeniowych:

— zmiana miejsca przyklejania elektrod, niedopuszczenie do odparzeń,

— kontrola saturacji;

4) pielęgnowaniu drzewa oskrzelowego (oddech wspomagany lub kontrolowany):

— utrzymywanie drożności rurki intubacyjnej: odsysanie wydzieliny, wlewki

dotchawicze przy dużych zaleganiach w drzewie oskrzelowym.

UWAGA: wydzielinę odsysamy zawsze jałowymi cewnikami, cewnik

wprowadzamy tylko raz i ponownie zmieniamy cewnika. Wlewki dotchawicze

wykonujemy z 1–2 ml Naricum Bicarbonicum 1,2% lub rozcieńczonego

Mistabronu, pamiętając o rozprężeniu płuc workiem AMBU.

W zależności od potrzeby i zlecenia lekarskiego wlewki można wykonywać

z roztworu Hydrocortisonu;

— należy pamiętać o zmianie mankietu uszczelniającego rurkę intubacyjną,

celem niedopuszczenia do odleżyn w drzewie oskrzelowym przynajmniej

2–3 razy w ciągu doby. Równocześnie trzeba pamiętać o wymianie rurki

intubacyjnej w zależności od potrzeby.

10

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

Przy przedłużającej się intubacji, powinno się wykonać tracheotomię (zmiana

opatrunku i przemywanie skóry wokół rurki tracheotmijnej — tak samo

postępujemy przy odsysaniu, jak z rurką intubacyjną). Równocześnie

zapobiegamy powikłaniom ze strony układu oddechowego (zmiana pozycji,

oklepywanie, ćwiczenia bierne);

5) ważnym elementem jest pielęgnacja jamy ustnej:

— prawidłowe nawilżanie błony śluzowej,

— pędzlowanie Aftinem z witaminą C;

6) przemywaniu gałek ocznych roztworem 3% kwasu bornego. Na gałki oczne,

w celu zapobiegania wysuszeniu rogówek, stosujemy przymoczki (stale musza

być wilgotne) z agva pro inectione — nigdy nie NaCL 0,9%;

7) ważnym czynnikiem jest również pielęgnacja jamy nosowawo-gardłowej:

— obserwacja w kierunku wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego, krwi (jeżeli taka

sytuacja ma miejsce, nigdy nie tamponujemy, zabezpieczamy tylko jałowymi

gazikami);

8) zapewnieniu w przypadku założonego cewnika do pęcherza moczowego:

— kontroli prawidłowego założenia cewnika i jego drożności,

— obserwacji ujścia cewki moczowej — u mężczyzn po dokładnym umyciu

prącia, przymoczki z wodnego roztworu Rivanolu (zapobiega to wtórnym

infekcjom),

— na zlecenie lekarza — płukaniu pęcherza jałowym roztworem 3% kwasu

bornego lub 0,25% roztworem Neomycyny. Wymiana cewnika powinna

odbywać się w zależności od sytuacji lub co 2 tygodnie;

9) pielęgnacji i utrzymaniu higieny całego ciała. Podczas kąpieli (używamy

Manusanu i innych środków higienicznych) uwzględniamy szczególnie miejsca

narażone na odparzenia i odleżyny, nawilżamy skórę, która ma tendencje do

wysuszania, pamiętamy o kończynach górnych i dolnych, szczególnie palcach

i przestrzeniach między nimi oraz o paznokciach (mogą występować zmiany

grzybicze);

10) postępowaniu przeciwodleżynowym i oparzeniowym, które wiążę się z potrzebą

następujących czystości:

— zmiana pozycji co 2 godziny, nacieranie, oklepywanie, masaże, prawidłowe

nawilżanie skóry,

11

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— ćwiczenia bierne: zginanie i prostowanie, wykonywane w celu zapobiegania

przykurczom,

— stosowanie materacy przeciwodleżynowych i innych udogodnień, szczególnie

na miejscach narażonych na zmiany,

— w razie zaistnienia zmian na skórze należy stosować opatrunki

hydrokoloidowe;

11) pielęgnacji drogi centralnej, która ma na celu:

— prawidłowe postępowanie z samą drogą i stosowanie foliowych opatrunków

uszczelniających,

— sama droga musi być zamknięta;

12) odżywianiu dojelitowym chorego oraz prawidłowym nawodnieniu:

— odżywianie dojelitowe przez zgłębnik założony do żołądka według zleceń,

posiłki zmiksowane, po każdym karmieniu przepłukujemy zgłębnik wodą

przegotowaną lub herbatą (zalegająca treść pokarmowa w zgłębniku stanowi

źródło zakażenia). Dieta powinna być zgodna z potrzebami chorego;

13) odżywianiu pozajelitowym i nawadnianiu, które ma na celu:

— wyrównanie gospodarki wodno-elektrolitowej,

— farmakoterapię,

— przetaczanie preparatów osoczopodobnych, na przykład HAES 6% i 10%,

białkowych (albuminy 5%, 20%), aminokwasów (Aminomix),

— przetaczanie preparatów tłuszczowych (Ivelip lub Intralipid 10% lub 20%),

— podanie węglowodanów (glukoza 5%, 10%, 20%),

— uzupełnianie wszelkich niedoborów;

14) dbałości o codzienne wypróżnienia (w przypadku zaparć — podawanie łagodnych

środków przeczyszczających bądź wlewek doodbytniczych, ewentualnie

lewatywa; w przypadku biegunek trwających dłużej niż 4 dni — zastosowanie

głodówki, podanie środków farmakologicznych: np. Nifuroksazyd, Loperamid;

odżywianie pozajelitowe);

15) prowadzeniu działań werbalnych w czasie wykonywania czynności

pielęgnacyjnych — przy chorym nie rozmawiamy na temat jego stanu zdrowia,

dbamy o zachowanie intymności w czasie wykonywania czynności

pielęgnacyjnych;

12

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

16) dokumentowaniu działań pielęgnacyjnych, wdrożeniu rodziny do opieki nad

chorym;

17) prowadzeniu kart obserwacji, bilansu wodnego i procesu pielęgnowania.

13

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

3. Wybrane problemy pielęgnacyjne

w chorobach układu krwiotwórczego

3.1. Skaza płytkowa

Istota tego schorzenia polega na zmniejszeniu liczby płytek krwi lub na zaburzeniach

ich funkcji w procesie krzepnięcia krwi. Skaza płytkowa ma podłoże immunologiczne.

Problemy pacjenta:

1) rozległe, silne, plamiste wybroczyny na skórze kończyn i głowy,

2) przedłużone, obfite krwawienia miesięczne,

3) obfite krwawienia z nosa, dróg rodnych, wylew do mózgu,

4) wybroczyny do błon śluzowych.

3.2. Hemofilia

Istota schorzenia polega na niedoborze lub braku niektórych osoczowych czynników

krzepnięcia. Choroba ta przenoszona jest dziedzicznie, chorują na nią chłopcy.

Problemy pacjenta:

1) obfite krwawienia przy drobnych skaleczeniach,

2) wylewy krwi do stawów, po energicznym ruchu lub niewielkim urazie,

3) bóle stawów,

4) zniekształcenia i ograniczenia ruchomości stawów,

5) wybroczyny do błon śluzowych.

14

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

3.3. Skaza naczyniowa Henocha-Schonleina

Istota schorzenia polega na uszkodzeniu śródbłonków naczyń krwionośnych przez

czynniki toksyczne lub immunologiczne.

Problemy pacjenta:

1) gorączka,

2) rumień na kończynach dolnych,

3) bolesne wykwity skórne i wybroczyny,

4) obrzęki stawów,

5) krwotoczne zapalenie kłębuszków nerkowych,

6) wybroczyny do błon śluzowych.

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatne do rozpoznanych problemów, dotyczy

postępowania w wyżej wymienionych skazach (skazie płytkowej, hemofilii, skazie

naczyniowej) — może polegać na:

1) obserwacji wybroczyn pojawiających się po uciśnięciu opaską,

2) postępowaniu w okresie gorączki:

— zmywaniu ciała,

— zmianie bielizny osobistej i pościelowej,

— wietrzeniu i nawilżaniu powietrza,

— podawaniu leków przeciwgorączkowych,

— podawaniu większej ilości płynów do picia,

3) kontroli ciśnienia tętniczego:

— spadek może świadczyć o krwotoku wewnętrznym lub zniszczeniu nadnerczy

przez krwawienia,

— wzrost może być wynikiem stosowania kortykosteroidów,

4) przeciwdziałaniu zaostrzeniu choroby wrzodowej po kortykosteroidach:

— pół godziny przed posiłkiem należy podawać siemię lniane do picia,

— leki należy zażywać zawsze po posiłku,

5) uprzedzeniu chorego o możliwości wystąpienia charakterystycznej otyłości po

przyjmowaniu kortykosteroidów,

6) ochronie przed urazami:

15

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— noszenie luźnych ubrań,

— chory powinien mieć wygodne łóżko, odsunięte od ściany,

— staw przy wylewie dostawowym powinien być unieruchomiony,

— chory ma zakaz chodzenia po zmroku,

— choremu należy towarzyszyć w pójściu do ubikacji lub na badania,

7) pielęgnacji jamy ustnej:

— płukanie słabym roztworem nadmanganianu potasu,

— przecieranie dziąseł i zębów wacikami z Aphtinem,

— smarowanie warg Linomagiem,

— rozpylanie środków znieczulających i osłaniających śluzówkę jamy ustnej,

8) prawidłowym odżywianiu chorego:

— niepodawaniu twardych, suchych posiłków,

— unikaniu słonych, ostrych przypraw,

— posiłki powinny mieć konsystencję papkowatą,

— podawaniu płynów do picia,

— temperatura posiłku nie powinna być za wysoka,

— należy płukać jamę ustną po posiłkach,

9) zachowaniu higieny osobistej:

— zmianie bielizny osobistej i pościelowej po zabrudzeniu krwią,

— wietrzeniu pomieszczeń,

— zachęcaniu do kąpieli (pacjent potrzebuje asekuracji),

10) dbałości o regularne wypróżnienia, obserwacji zabarwienia stolca i moczu,

11) działaniach edukacyjnych pielęgniarki, które mają na celu:

— uświadomienie zagrożenia wynikającego z przetaczania krwi,

— dbałość o higienę jamy ustnej,

— odradzanie posiadania potomstwa,

— ochronę przed urazem,

— nauczenie postępowania przy wystąpieniu krwawienia,

— poinformowanie o zarejestrowaniu w przychodni hematologicznej,

— uświadomienie potrzeby posiadania przy sobie oznaczenia grupy krwi i typu

hemofilii.

16

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

3.4. Ostra białaczka szpikowa (myelosis acuta)

Istota schorzenia polega na rozroście młodych, nowotworowych komórek szpiku —

mieloblastów. Choroba ta występuje u dzieci i ludzi młodych.

Problemy pacjenta:

1) wysoka gorączka,

2) objawy skazy krwotocznej,

3) rozpulchnienie błon śluzowych,

4) owrzodzenia i wybroczyny do śluzówek,

5) uporczywe krwawienia z nosa,

6) powiększenie wątroby i śledziony,

7) zwiększona podatność na infekcje,

3.5. Ostra białaczka limfatyczna (lymphadenosis leucaemica chronica)

Istota schorzenia polega na rozroście komórek układu białokrwinkowego —

limfocytów i limfoblastów.

Problemy pacjenta:

1) powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, pachowych, pachwinowych — są one

różnej wielkości, twarde, niebolesne,

2) skóra na węzłach luźna, przesuwalna,

3) powiększenie wątroby, śledziony,

4) podatność na infekcje,

5) wyniszczenie,

6) niedokrwistość.

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatne do rozpoznanych problemów, dotyczy

zarówno ostrej białaczki szpikowej, jak i limfatycznej i może polegać na:

1) umieszczeniu pacjenta w osobnej, izolowanej i odpowiednio dezynfekowanej sali:

— wietrzeniu pomieszczenia,

17

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— codziennej zmianie bielizny osobistej i pościelowej.

Personel przed wejściem do chorego powinien myć ręce i zakładać maskę na

twarz. W sali chorego powinien znajdować się dodatkowy fartuch. Zabrania się

również odwiedzin;

2) postępowaniu w okresie gorączki — jak wyżej;

3) pielęgnacji jamy ustnej i odżywaniu — jak wyżej;

4) postępowaniu z chorym leczonym cytostatykami:

— kaniulę obwodową należy zakładać do grubej, prostej żyły, nie w zgięciach

(pacjent nie powinien zginąć ręki w trakcie podawania kroplówki);

— w przypadku wynaczynienia leku należy zatrzymać kroplówkę, odłączyć,

wyaspirować lek, położyć worek z lodem i zawiadomić lekarza.

W ramach ćwiczenia żył zalecane jest ugniatanie piłeczki 10 minut dziennie. Przy

nudnościach i wymiotach należy ssać lód, położyć worek z lodem na okolice

karku, jeść posiłki często, ale w małych ilościach. Przy biegunce zalecane jest

jedzenie bananów, picie 2–3 litrów płynów, smarowanie odbytu wazeliną.

Podczas leczenia cytostatykami mogą zaistnieć problemy związane

z wypadaniem włosów. W związku z tym należy myć głowę delikatnym

szamponem i nie opalać łysej głowy. Choremu należy uzmysłowić, że zły stan

psychiczny (złość, agresja) jest jedynie przejściowy, a popęd płciowy może ulec

zmniejszeniu (można go poinformować o możliwości oddania — przed leczeniem

— spermy do banku);

5) wsparciu emocjonalnym i psychospołecznym pacjenta i rodziny (chory ma

poczucie krzywdy i niesprawiedliwości losu);

6) zapewnieniu spokojnej i ufnej atmosfery wokół ciężko chorego:

— pomocy w opanowaniu bezradności,

— pobudzaniu do aktywności i współpracy,

— wyjaśnianiu wątpliwości w sposób taktowny,

— zaopiekowaniu się pacjentem w czasie umierania,

— zachowaniu szacunku dla cierpienia,

— umożliwieniu i kontrolowaniu kontaktów pacjenta z bliskimi,

— skłonieniu rodziny do udziału w pielęgnacji.

18

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

Pielęgniarka a cytostatyki:

— leki powinny być przygotowane w specjalnie do tego przeznaczonych

pomieszczeniach,

— w trakcie przygotowywania leków nie wolno jeść, pić, palić papierosów,

— należy używać fartuchów ochronnych, rękawic, czapek, masek i okularów,

— nie wolno dzielić tabletek,

— trzeba stosować właściwe rozpuszczalniki,

— w przypadku kontaktu cytostatyku ze skórą, pielęgniarka zmywa skórę

mydłem, śluzówki płucze wodą destylowaną,

— zużyty sprzęt gromadzony jest i niszczony oddzielnie,

— pielęgniarki ciężarne lub bezdzietne dzieci winny być odsunięte od

przygotowywania leków,

— osoby mające kontakt z cytostatykami powinny regularnie poddawać się

badaniom kontrolnym.

3.6. Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Schorzenie to polega na niedoborze czynników biorących udział w wytwarzaniu

erytrocytów. Niedokrwistość tego typu może być spowodowana:

— krwotokiem lub powtarzającym się krwawieniem,

— dietą ubogą w żelazo,

— upośledzonym wchłanianiem żelaza,

— zwiększonym zużyciem żelaza (ciąża).

Problemy pacjenta:

1) bladość skóry, śluzówek i spojówek,

2) zawroty głowy,

3) osłabienie,

4) duszność,

5) brak apetytu,

6) kołatanie serca,

7) pieczenie języka,

8) chwiejność neurowegetatywna,

19

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

3.7. Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12

Choroba ta polega na zaniku błony śluzowej przewodu pokarmowego i braku

w żołądku wewnętrznego czynnika Castle’a, co prowadzi do zahamowania

wchłaniania witaminy B12.

Problemy pacjenta:

1) osłabienie,

2) bladość skóry, śluzówek i spojówek; skóra ma odcień żółty,

3) kołatanie serca,

4) duszność,

5) stany podgorączkowe,

6) pieczenie języka,

7) brak apetytu,

8) biegunki,

9) mrowienie i drętwienie rąk,

zwyrodnienie

układu nerwowego

10) trudności w chodzeniu.

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatne do rozpoznanych problemów, dotyczy

zarówno niedokrwistości z niedoboru żelaza, jak i witaminy B12 i może polegać na:

1) doustnym podawaniu preparatów żelaza, wchłaniających się w jelicie cienkim,

2) dostarczaniu pełnowartościowego powietrza, wietrzeniu, spacerach, po krwotoku

— podawaniu tlenu,

3) pozajelitowym podawaniu żelaza:

— głęboko domięśniowo,

— w pompie infuzyjnej — dożylnie,

4) podawaniu posiłków z diety bogatej w żelazo, witaminę C, białko i błonnik,

5) regulowaniu wypróżnień,

6) poinformowaniu o zmianie zabarwienia stolca,

7) obserwacji temperatury i tętna,

8) podawaniu domięśniowo witamy B12, do końca życia pacjenta,

9) zaspokajanie ogólnych potrzeb chorego:

20

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— zachowanie higieny osobistej,

— wietrzenie sali,

— higiena odżywiania,

— pielęgnacja jamy ustnej,

— w przypadku zaburzeń w chodzeniu, zachęcanie pacjenta do:

• korzystania z laski lub kuli,
• jak najdłuższego nie korzystania z pomocy osób trzecich.

21

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

4. Pielęgnowanie w schorzeniach układu moczowego

4.1. Kamica moczowa (urolithiasis)

Kamica moczowa polega na tworzeniu się kamieni w drogach moczowych. Celem

opieki pielęgniarskiej jest wyrobienie u chorego nawyku picia większej ilości płynów

oraz wyeliminowanie z jego diety produktów sprzyjających krystalizacji moczu.

Problemy pacjenta:

1) silny ból w okolicy lędźwiowej, promieniujący do pachwiny,

2) nudności, wymioty,

3) wzdęcia,

4) zatrzymanie moczu,

5) krwiomocz.

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatne do rozpoznanych problemów — polega

na:

1) w postępowaniu, w okresie tworzenia się piasku, zaleca się zwiększenie ilości

wypijanych płynów oraz przyjmowanie leków zapobiegających odkładaniu się

osadów;

2) gdy kamień nie ma więcej niż 5 mm średnicy, istnieje możliwość wydalenia go.

W tym celu zaleca się picie dużej ilości płynów, chodzenie po schodach, skakanie

przez skakankę, ciepłe kąpiele;

3) gdy kamień blokuje odpływ moczu a dolegliwości zwiększają się:

— przetacza się dożylnie płyny z lekami przeciwbólowymi,

— podaje się dożylnie leki rozkurczowe,

— podaje się ciepły termofor na okolicę lędźwiową lub zaleca ciepłą kąpiel,

— zaleca się picie większej ilości płynów,

— podaje się kaczkę lub basen;

4) ustaleniu składu kamieni;

5) zalecenia dietetyczne przy kamicy moczanowej dotyczą ograniczeń:

— spożycia mięsa i podrobów, wywarów mięsnych, żelatyny,

22

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— produktów sojowych, roślin strączkowych, grzybów,

— czekolady, kakao, mocnej kawy i herbaty.

Wskazana jest dieta mleczno-jarska, która posiada właściwości alkalizujące;

6) zalecenia dietetyczne przy kamicy szczawianowej dotyczą wykluczenia:

— szczawiu, rabarbaru, szpinaku,

— roślin strączkowych,

— mocnej herbaty, czekolady;

7) zalecane jest picia wód mineralnych, o składzie odpowiednim do rodzaju kamicy,

ewentualnie leczenie uzdrowiskowe.

4.2. Odmiedniczkowe ostre zapalenie nerek (pyelonephritis acuta)

Istota schorzenia polega na zakażeniu bakteryjnym dróg moczowych najczęściej

pałeczką okrężnic, proteus.

Problemy pacjenta:

1) wysoka gorączka, dreszcze,

2) silny ból jednej lub obu okolic lędźwiowych,

3) nudności, wymioty,

4) osłabienie, brak apetytu,

5) częstomocz,

6) bóle i pieczenie przy oddawaniu moczu.

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatne do rozpoznanych problemów — może

polegać na:

1) zabezpieczeniu pacjenta przed infekcją drogą wstępującą, wynikającą

z zakładania cewnika do pęcherza moczowego, celem pobierania posiewów

moczu,

2) zabezpieczeniu organizmu przed ubocznymi skutkami antybiotykoterapii,

stosowanej do uzyskania wyjałowienia moczu,

3) utrzymaniu obfitej diurezy (podawanie dużej ilości płynów),

23

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

4) wprowadzeniu diety zakwaszonej, czyli mięsnej, ryżowej i owsianej w przypadku

odczynu zasadowego moczu,

5) higienie krocza,

6) niebagatelizowaniu dolegliwości i niedopuszczeniu do tego, by schorzenie

pacjenta, znajdującego się pod opieką urologa, przeszło w stan przewlekły.

4.3. Kłębuszkowe zapalenie nerek (glomerulonephritis)

Kłębuszkowe zapalenie nerek ma podłoże immunologiczne, poprzedzone

zakażeniem paciorkowcowym.

Problemy pacjenta:

1) skąpomocz, włącznie z całkowitym zatrzymaniem moczu,

2) bóle w okolicy lędźwiowej,

3) obrzęk twarzy,

4) bladość skóry,

5) senność, apatia,

6) podwyższone ciśnienie tętnicze,

7) krwisty mocz,

8) wysoka gorączka.

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatne do rozpoznanych problemów — może

polegać na:

1) bezwzględnym leżeniu w łóżku,

2) zabezpieczeniu organizmu przed ubocznymi skutkami antybiotykoterapii,

3) ograniczeniu spożycia soli i białka,

4) podawaniu potraw lekkostrawnych,

5) obserwacji moczu, jego zabarwienia,

6) w okresie gorączki:

— zmywaniu ciała,

— zmianie bielizny pościelowej i osobistej,

— nawilżaniu powietrza,

24

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— podawaniu leków przeciwgorączkowych,

7) kontroli ciśnienia tętniczego.

4.4. Ostra niewydolność nerek (insufficientia renum acuta)

Ostra niewydolność nerek charakteryzuje się utratą zdolności do oczyszczania

organizmu z toksycznych produktów przemiany materii oraz upośledzeniem

wydalania wody.

Problemy pacjenta:

1) skąpomocz lub bezmocz,

2) niemiarowość i zwolnienie pracy serca, mrowienie dłoni, stóp, ust, silne poty jako

wynik zwiększonego poziomu potasu,

3) nudności, wymioty, brak łaknienia, pobudzenie jako wynik podwyższonego

poziomu mocznika,

4) obrzęki,

5) wielomocz.

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatny do rozpoznanych problemów — może

polegać na:

1) obserwacji ilości wydalanego moczu,

2) prowadzeniu bilansu płynów,

3) pomiarze ciśnienia krwi,

4) kontroli obrzęków,

5) zabezpieczeniu chorego w miskę nerkową oraz ligninę w okresie wymiotów,

6) dbałości o cewnik założony do pęcherza moczowego:

— zachowanie czystości krocza i czystości przy ujściu cewki moczowej,

— zapis dobowej ilości moczu,

— utrzymanie drenażu zamkniętego:

• aseptyczne pobieranie próbek, zmiana worków,
• płukanie pęcherza moczowego zakwaszonymi płynami,

— unieruchomienie cewnika przy łóżku chorego,

25

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

7) leczeniu nerkozastępczym:

— hemodializa,

— przeszczep nerki.

4.5. Rola pielęgniarki w przygotowaniu pacjenta do badań diagnostycznych

w chorobach układu moczowego

Podczas ogólnego badania moczu próbka powinna być pobrana z pierwszego

porannego moczu, po dokładnej toalecie zewnętrznych narządów moczowo-

płciowych. Pacjent oddaje do pojemnika drugi strumień moczu.

USG jest badaniem niewymagającym przygotowania. Ważne jest usunięcie gazów,

w związku z tym 8 godzin przed badaniem należy powstrzymać się od jedzenia.

Badania radiologiczne:

1. Urografia — polega na ocenie układu kielichowo-miedniczkowego, przebiegu

moczowodów, czasu wydzielania i wydalania przez nerki środka kontrastującego,

po dożylnym jego podaniu.

2. Uretrocystografia mikcyjna — polega na ocenie kształtu, wielkości pęcherza

i cewki moczowej, a także drogi moczu w trakcie mikcji, po wypełnieniu pęcherza

środkiem cieniującym.

Przed przystąpieniem do badań pielęgniarka powinna poinformować pacjenta o ich

przebiegu, dopilnować, aby pozostał on na czczo, sprawdzić czy ma założoną drogę

dożylną. Jej zadaniem jest również zapewnienie obecności lekarza w czasie badania

oraz przygotowanie zestawu przeciwwstrząsowego.

Biopsja nerki jest badaniem inwazyjnym, polegającym na pobraniu metodą

przezskórną, wycinka tego narządu.

Rola pielęgniarki polega na:

— oznaczaniu grupy krwi oraz sprawdzeniu układu krzepnięcia,

26

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— poinformowaniu o przebiegu badania,

— pozostawaniu chorego na czczo,

— założeniu kaniuli obwodowej,

— podaniu znieczulenia miejscowego,

— stosowaniu profilaktyki okołooperacyjnej,

— pozostawieniu chorego w łóżku przez jedną dobę po badaniu,

— kontrolowaniu jakości i wyglądu moczu.

27

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

5. Choroby układu dokrewnego i przemiany materii

5.1. Pielęgnowanie pacjenta w chorobach gruczołu tarczowego

Choroby gruczołu tarczowego charakteryzują się powiększeniem tarczycy (wolem)

z objawami nadczynności, niedoczynności lub prawidłowym wydzielaniem hormonów

(wole eutyreotyczne). Istotą nadczynności tarczycy jest zwiększone wydzielanie

hormonów tarczycowych w wyniku nadmiernego pobudzania przez czynniki

tyreotropowe lub/i samoistnym gruczolakowym przerostem. W wyniku nadprodukcji

hormonów występuje: kołatanie serca, uczucie gorąca, zwiększona pobudliwość

nerwowa, chudnięcie, podwyższone RR skurczowe a obniżone RR rozkurczowe,

zaburzenia rytmu serca (np. migotanie przedsionków), uczucie zmęczenia

i osłabienia siły mięśniowej i przyspieszenie ruchów perystaltycznych, prowadzące

do biegunek. Ten obraz choroby występuje w gruczolaku tarczycy i w chorobie

Graves-Basedowa, której dodatkowo towarzyszą objawy oczne w postaci

wytrzeszczu i obrzęku przedgoleniowego. Zaawansowana i nieleczona nadczynność

może być przyczyną stanu naglącego — przełomu tarczycowego, w którym pojawia

się znaczna tachykardia, nadciśnienie, gorączka do 40ºC, a następnie zapaść

i często śmierć.

Istotą niedoczynności tarczycy jest niedobór hormonów w wyniku wrodzonej

niedoczynności, prowadzącej do zahamowania rozwoju psychicznego i fizycznego,

w wyniku procesu zapalnego lub zbyt rozległego operacyjnego usunięcia tarczycy,

leczenia jodem radioaktywnym czy też za małych dawek hormonu tarczycy po

strumektomii, które prowadzą do obrzęku śluzowatego. Obrzęk ten obejmuje okolice

twarzy, ponadto mogą wystąpić takie objawy, jak: spowolnienie psychiczne

i fizyczne, stopniowy przyrost masy ciała oraz niskie wartości tętna, ciśnienia,

oddechów, temperatury, a także charakterystyczna mowa skandowana.

Problemy pacjenta:

1) niepokój, pobudzenie nerwowe, osłabienie i zaburzenia czynności serca;

2) zmniejszona odporność na zakażenia;

28

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

3) sucha, łuszcząca się skóra i suche wypadające włosy u chorych

z niedoczynnością tarczycy,

4) brak wiedzy na temat istoty schorzenia,

5) chudnięcie w wyniku przyspieszonej przemiany materii i biegunek (sok żołądkowy

jest niedokwaśny i często upośledzone jest wydzielanie soku trzustkowego,

zmiany te powodują utrudnione trawienie pokarmów i biegunki) w przebiegu

nadczynności tarczycy. Niedobory białek, witamin, wapnia, fosforu;

6) niechęć do ruchu u chorych z niedoczynnością tarczycy.

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatne do rozpoznanych problemów — może

polegać na:

1. Zapewnieniu odpowiedniego wypoczynku. Łóżko dla pacjenta z nadczynnością

tarczycy, ze względu na duży niepokój psycho-fizyczny należy wyposażyć

w obszerne prześcieradło, dobrze umocowane u wezgłowia. Okrycie chorego

powinno być lekkie, nie krępujące ruchów (w ciągu dnia koc w poszwie należy

zwijać, aby nie krępował ruchów pacjenta). Chorego z niedoczynnością tarczycy

ze względu na odczuwany chłód okrywamy dodatkowym kocem.

Pacjentom z nadczynnością tarczycy, ze względu na drżenie rąk, trzeba pomagać

w spożywaniu posiłków, przyjmowaniu leków i ubieraniu się.

Chorego z przełomem tarczycowym należy umieścić w małej izolatce, z dala od

szlaków komunikacyjnych i nadzorować ze względu na jego bezpieczeństwo.

Sala powinna być dokładnie wietrzona, a w okresie letnim należy stosować

wiatraki i nawilżać powietrze. Aby zmniejszyć temperaturę ciała polecane jest

stosowanie zimnego i wilgotnego zawijania. Jeśli chory jest niespokojny, należy

uniemożliwić mu samowolne opuszczanie oddziału i zabezpieczyć przed urazami.

W wyniku zmian w wyglądzie zewnętrznym istotne jest zapewnienie

poszanowania godności osobistej.

2. Poinformowaniu pacjenta o zwiększonej podatności na zakażenia i o profilaktyce.

Zwracamy choremu uwagę na znaczenie dbałości o higienę ciała. Choremu

z niedoczynnością tarczycy, ze względu na spowolnienie psychiczne i fizyczne,

należy pomagać przy czynnościach higienicznych i chronić przed oziębieniem.

3. Do pielęgnacji skóry należy używać kremów i płynów nawilżających. Do mycia

głowy stosować przetłuszczone mydła, a nie szampony, ponieważ działają one

29

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

wysuszająco. Włosy należy codziennie szczotkować, masując skórę głowy. Po

umyciu głowy natychmiast ją wysuszyć, aby nie oziębiać chorego.

4. Poinformowaniu chorego i jego rodziny o istocie choroby, znaczeniu właściwej

pielęgnacji i przejściowym charakterze choroby. Należy zwrócić uwagę na zakaz

zachodzenia w ciążę podczas leczenia, zapobieganie zakażeniom i przejściowym

zaburzeniu potencji płciowej.

5. W nadczynności tarczycy zaleca się dietę bogatokaloryczną, ze zwiększeniem

łatwo przyswajalnych węglowodanów. Białko należy podawać w granicach normy

fizjologicznej, ograniczeniu powinno ulec białko pochodzące z mięsa, podrobów,

ryb i drobiu na korzyść białka zawartego w mleku, serach i jajach. Należy

zwiększyć ilość witaminy A i C.

Zalecane produkty: mleko, jaja, sery, masło, śmietana, mięso chude

w ograniczonych ilościach, kasze, warzywa i owoce obfitujące w witaminę C —

kapusta, pomidory, owoce jagodowe i cytrusowe, warzywa bogate w karoteny —

marchew, dynia, szpinak, sałata, fasola, groszek.

W związku ze wzmożoną pobudliwością z diety należy wyeliminować używki oraz

ostre przyprawy.

W niedoczynności tarczycy zasadą diety jest stopniowe zwiększenie podaży

białka oraz podawanie większej ilości jodu. Ze względu na stopniowy wzrost

poziomu cholesterolu w przebiegu choroby z diety muszą zostać wyeliminowane

tłuste wędliny, zwłaszcza podrobowe, konserwy i przetwory rybne, kremy, torty,

zapiekanki, potrawy pieczone i smażone.

6. Mimo że chorzy niechętnie wychodzą z łóżka, należy zachęcać ich do ruchu

i uświadamiać, że ruch jest jedną z form terapii i zapobiega narastającej otyłości.

5.2. Otyłość jako problem społeczny — rola pielęgniarki

Jedną z konsekwencji wadliwego żywienia i niskiej aktywności ruchowej jest otyłość.

Jest to choroba ogólnoustrojowa, charakteryzująca się zwiększeniem masy ciała

ponad przyjętą normę. Najistotniejszy problem współczesności stanowi otyłość

wynikająca z nadmiaru ilości energii pobieranej z pożywieniem i wysokim spożyciem

30

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

tłuszczu i cukru. Również nadmierne spożywanie napojów alkoholowych sprzyja jej

powstawaniu.

Procent ludzi otyłych wzrasta wraz z podnoszeniem się stopy życiowej oraz

mechanizacją procesów produkcyjnych, które wymagają coraz mniej wysiłku ze

strony człowieka. Komitet Ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia zaleca

posługiwanie się przy ocenie stopnia nadwagi i otyłości wskaźnikiem Queteleta,

określanym w terminologii anglosaskiej jako Body Mass Index (BMI). Według tego

wskaźnika masę ciała jako prawidłową oceniamy, gdy jego wartość mieści się

w granicach 20,0–24,9, jako nadwagę — 25,0–29,9, otyłość — 30,0–40,0 i otyłość

monstrualną — >40,0. Oceniając rodzaj występującej otyłości według

rozmieszczenia tkanki tłuszczowej, możemy podzielić ją na otyłość androidalną

(centralną, brzuszną) i ginoidalną (obwodową, pośladkowo-udową).

Podczas przeprowadzonych badań stwierdzono wysoką korelację między otyłością

androidalną a występowaniem ch.n.s. Otyłość przekraczająca 30% masy należnej,

utrzymująca się przez 25 lat, doprowadza do zaburzenia tolerancji węglowodanów.

Przyczyną tego stanu jest odporność tkankowa na insulinę. Nadmierne spożycie

energii i otyłość sprzyja powstawaniu cukrzycy typu II. W roku 1990 WHO uznała

otyłość za czynnik ryzyka cukrzycy, bowiem 80% chorych na cukrzycę to ludzie otyli.

Już we wczesnym okresie trwania cukrzycy ograniczenie spożycia węglowodanów

powoduje obniżenie poziomu cukru we krwi.

Nadmiar spożywanych tłuszczów, oprócz nadwagi i otyłości, prowadzi również do

chorób nowotworowych. Badaniami stwierdzono ścisłe powiązania między

nadmiernym spożyciem tłuszczów a występowaniem raka prostaty oraz nadmierną

masą ciała a rakiem śluzówki macicy i występującego po okresie menopauzy raka

sutka.

Przeprowadzono wiele badań dotyczących znaczenia otyłości, jako czynnika ryzyka

w powstaniu choroby niedokrwiennej serca (19). Stan ten jest związany z różnymi

czynnikami, a zwłaszcza z równoczesnym występowaniem podwyższonego poziomu

cholesterolu i trójglicerydów, obniżeniem cholesterolu zawartego we frakcji HDL,

31

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

nadciśnieniem tętniczym i cukrzycą II typu. Badania epidemiologiczne wykazują, że

w tej grupie osób zwiększona aktywność fizyczna obniża zachorowalność

i śmiertelność z powodu chorób serca, nawet u osób utrzymujących nadwagę.

Zatem choroby, takie jak cukrzyca, nowotwory, choroby układu krążenia oraz

nieestetyczny wygląd to koszty, jakie ponosi osoba z otyłością. Koszty tej choroby

ponosi również całe społeczeństwo. Rosnąca liczba ludzi otyłych i chorych skutkuje

większymi wydatkami na cele społeczne: zasiłki chorobowe, renty i leczenie

szpitalne.

Wobec bezspornego efektu profilaktycznej roli aktywności ruchowej w prewencji

zdrowia, opracowano wskazówki dotyczące aktywności ruchowej w codziennym

życiu. Optymalna częstotliwość zajęć ruchowych wynosi 3–5 razy w tygodniu,

optymalna intensywność mierzona szybkością pracy serca 110–145 uderzeń/min.,

z przesuwaniem do dolnej granicy w miarę starzenia się. Minimalny czas

jednorazowego obciążenia wynosi 60 minut u osób młodych do 15 minut u osób

starszych. Najlepsze wyniki dają wysiłki angażujące duże grupy mięśniowe, na

przykład jazda na rowerze, gra w siatkówkę, jazda na nartach, taniec. Podstawowym

założeniem tych treningów jest obciążanie organizmu w stopniu średnim.

Regularnym ćwiczeniom powinno towarzyszyć właściwe odżywianie. Podstawą

leczenia dietetycznego jest uzyskanie ujemnego bilansu energetycznego przez

stosowanie diety ubogoenergetycznej, zazwyczaj do połowy zapotrzebowania.

Zmniejszenie energii o 500 kcal w stosunku do zapotrzebowania daje po tygodniu

ubytek około 0,5 kg masy ciała. Przestrzeganie diety 1000 kcal po miesiącu skutkuje

ubytkiem masy ciała 4 kg, bez jakichkolwiek objawów ubocznych.

Zadania pielęgniarki związane z leczeniem otyłości powinny dotyczyć:

1) wykonywania badań przesiewowych w kierunku nadwagi i otyłości,

2) prowadzenia edukacji zdrowotnej z zakresu zdrowego stylu życia — zdrowego

żywienia i aktywności fizycznej.

32

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

5.3. Pielęgnowanie w chorobach kory nadnerczy

Choroby kory nadnerczy przebiegają w dwóch postaciach, jako nadczynność (zespół

Cushinga, zespoły jatrogenne) oraz jako niedoczynność (choroba Addisona).

Istotą choroby jest zaburzenie homeostazy w funkcjonowaniu organizmu w wyniku

nadmiernego wytwarzania kortyzolu lub zahamowania wydzielania

mineralokortykosteroidów, glkokortykosteroidów i androgenów w korze nadnerczy.

W przypadku guzów nadnerczy leczenie polega na jednostronnym wycięciu

nadnerczy i w obu przypadkach chorób uzupełnianiu niedoboru hormonów, aby

zabezpieczyć przed objawami niewydolności nadnerczy.

Problemy pacjenta:

1) osłabienie i szybkie męczenie się, osłabienie siły mięśniowej;

2) depresja lub wzmożone samopoczucie (zmienność nastrojów), spowodowane

procesem chorobowym oraz zmianami w wyglądzie; w przebiegu nadczynności

— otyłość twarzy i tułowia (na karku tzw. bawoli garb), otłuszczenie obręczy

kończyny dolnej i zanik mięśni pośladkowych, u kobiet owłosienie nad górną

wargą, na brodzie, klatce piersiowej (hirsutyzm — męski typ owłosienia)

i zahamowanie miesiączkowania, otyłości towarzyszy chudość kończyn

i czerwone rozstępy; w przebiegu niedoczynności — brunatne (cisawe)

zabarwienie skóry, zwłaszcza w miejscach narażonych na ucisk;

3) zaburzenia ciśnienia tętniczego krwi (w nadczynności nadciśnienie,

w niedoczynności niedociśnienie);

4) zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego: zaparcia lub biegunki, utrata

łaknienia, nudności i wymioty w przebiegu niedoczynności nadnerczy;

5) możliwość wystąpienia przełomu nadnerczowego w wyniku nasilenia

niewydolności kory nadnerczy. Przełom objawia się wybitnym osłabieniem siły

mięśniowej, obniżeniem ciepłoty ciała i hipoglikemią. W wyniku wzrostu poziomu

potasu w surowicy krwi następuje porażenie ruchów perystaltycznych jelit

i groźba zatrzymania czynności serca.

33

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatne do rozpoznanych problemów — może

polegać na:

1. Zapewnieniu wypoczynku — troskliwa opieka gwarantuje spokój i opanowywanie

rozdrażnienia.

2. Zapewnieniu ruchu i rekreacji. Ruch ułatwia spalanie nadmiaru tłuszczu,

zapobiega powstawaniu osteoporozy i zaburzeń krążenia oraz poprawia ogólną

kondycję chorych. Należy zabezpieczać pacjenta przed drażliwymi sytuacjami,

związanymi ze zmienionym wyglądem.

3. Systematycznym kontrolowaniu ciśnienia tętniczego krwi ze względu na

możliwość wystąpienia udaru mózgu w następstwie nadciśnienia.

4. Kontrolowaniu wypróżnienia. W przypadku zaparć należy stosować środki

przeczyszczające, w przypadku biegunek — uzupełniać niedobory wodno-

elektrolitowe. W wypadku pojawienia się zaburzeń ze strony przewodu

pokarmowego należy powiadomić lekarza, ponieważ objawy świadczą

o niewystarczającej dawce leków hormonalnych. Zlecona dawka leku jest

obliczona na pokrycie zapotrzebowania hormonalnego przy zwykłym trybie życia.

Czynniki stresowe, zakażenia lub problemy emocjonalne wymagają

zwiększonych dawek leku. Pacjent z chorobą Addisona, który otrzymuje właściwe

leczenie substytucyjne może prowadzić normalny tryb życia pod warunkiem

unikania niepotrzebnego napięcia. Musi być powiadomiony o istocie choroby,

konieczności systematycznego przyjmowania leków i noszenia przy sobie

zapasowych ich dawek.

5. Intensywnym nadzorze pacjenta:

— umieszczenie pacjenta w zaciemnionej izolatce, z dala od hałasów,

— nie wolno choremu zmieniać pozycji, a jeśli jest przytomny, zabronić

wykonywania jakichkolwiek ruchów,

— założenie drogi żylnej i podawanie leków zgodnie ze zleceniem lekarskim.

— kontrola ciśnienia i tętna co 15 minut,

— kontrola ciepłoty ciała co 1 godzinę,

— ochrona chorego przed zakażeniem (zakaz odwiedzin, personel opiekujący

się chorym nie może być przeziębiony).

34

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

6. Problemy opiekuńcze u pacjentów

z reumatoidalnym zapaleniem stawów i osteoporozą

6.1. Istota reumatoidalnego zapalenia stawów (gościec przewlekły postępujący)

Reumatoidalne zapalenie stawów to choroba, której przyczyny nie są do końca

rozpoznane. Wśród przypuszczalnych czynników etiologicznych wymienia się wirusy

i bakterie. Istota choroby polega na niszczeniu elementów morfotycznych własnych

tkanek, którymi są najczęściej stawy, a także (rzadziej) opłucna, naczynia

krwionośne i serce.

Proces chorobowy w stawach prowadzi do uszkodzenia wszystkich struktur stawów

i ich obrzęku w wyniku wysięku zapalnego. Osłabienie torebki stawowej i więzadeł

jest przyczyną zniekształceń. Stan zapalny torebki stawowej sprzyja zmianie

lokalizacji kości w stawie. Prowadzi to do dysfunkcji i kalectwa na skutek

przykurczów i deformacji. Jest to choroba wieloobrazowa, której przebieg

uzależniony jest od szybkości narastania i obejmowania kolejnych stawów.

Najczęściej proces rozpoczyna się od małych stawów międzypaliczkowych

i nadgarstkowych, po czym obejmuje coraz więcej większych stawów. Towarzyszy jej

proces osteoporozy oraz tworzenia na powierzchniach stawowych nadżerek (geody).

W przypadku procesu toczącego się w opłucnej, naczyniach krwionośnych czy sercu

dominują objawy niewydolności i stanu zapalnego.

Problemy pacjenta:

1) bóle wielostawowe i sztywność, skłaniające do ograniczania ruchów i

pozostawania w łóżku oraz powstawania przykurczów stawowych. Dolegliwości

spowodowane są stanem zapalnym stawów;

2) upośledzenie czynności chwytnych na skutek deformacji palców dłoni przez

skrócenie ścięgien mięśni oraz stanu zapalnego i obrzęku torebek stawowych

palców dłoni;

35

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

3) podenerwowanie, a czasem agresja, którym towarzyszą: tachykardia, wzmożone

pocenie, niepokój i nudności. Stan taki wywołuje utrzymujący się ból i niemożność

wykonania najprostszych czynności;

4) niemożność samodzielnego wykonywania zabiegów higienicznych;

5) skłonność do łojotoku i rogowacenia skóry. Potliwość i pot o nieprzyjemnym

zapachu zjełczałego tłuszczu;

6) trudności w poruszaniu, w wyniku nadmiernego odchylenia stawów kolanowych

do wewnątrz lub na zewnątrz oraz w przypadku występowania torbieli Bakera na

tylnej powierzchni zgięcia kolanowego;

7) dolegliwości wywołane procesem chorobowym i skutkami ubocznymi

farmakoterapii;

8) brak wiedzy na temat zasad żywienia w przebiegu choroby.

Celem opieki pielęgniarskiej jest ułatwienie procesu adaptacji do nowych,

zmienionych przez chorobę warunków życia i aktywizowanie do zajęć rehabilitacji

ruchowej.

Postępowanie pielęgnacyjne — adekwatne do rozpoznanych problemów:

1. W ostrym stanie choroby pacjent pozostaje w łóżku. Zadaniem pielęgniarki jest

częsta zmiana pozycji ułożeniowej i wykonywanie ruchów biernych. Ułożenie

w łóżku powinno zabezpieczać przed osuwaniem się i podkurczaniem nóg.

Należy dążyć do jak najszybszego rozpoczęcia ćwiczeń czynnych, mających na

celu wzmocnienie mięśni i zapobieganie przykurczom. Jeśli nie ma

przeciwwskazań lekarskich pacjent powinien być kilkakrotnie w ciągu dnia

wyprowadzany z łóżka i pionizowany. Uruchamianie powoduje u chorego

dolegliwości bólowe, dlatego pielęgniarka musi wykazać pełne zrozumienie, ale

równocześnie dążyć do nawiązania współpracy między nią a pacjentem.

Należy tłumaczyć choremu celowość wykonywania ruchów i znaczenie

profilaktyczne ćwiczeń ruchowych. Bezruch prowadzi do zesztywnienia stawów

i zaników mięśniowych. Chorego trzeba mobilizować do wykonywania jak

największej liczby czynności związanych z zaspokojeniem podstawowych potrzeb

i ćwiczeń usprawniających.

36

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

W ciągu dnia pacjent nie powinien pozostawać w pidżamie lecz przebierać się

w dres. Nawet jeśli pozostaje w łóżku, strój ten ułatwi mu wykonywanie ćwiczeń.

2. U pacjentów z przewagą zmian zapalnych w stawach rąk należy dbać o to, by

wykonywali, mimo dolegliwości bólowych, jak najwięcej czynności rękoma

(przyjmowanie posiłków, ubieranie się).

W miarę zmniejszania dolegliwości i stanu zapalnego należy zachęcać chorych

do różnych drobnych prac w ramach terapii zajęciowej, mającej na celu

zwiększenie zakresu ruchów w stawach i utrzymanie siły mięśniowej. Wśród

polecanych można wyróżnić zajęcia koronkarskie, kulinarne itp.

W środowisku zamieszkania Domy Dziennego Pobytu organizują terapię

zajęciową dla chorych z rzs. Pobyt w ciągu dnia, zwłaszcza osoby chorej

i samotnej, w otoczeniu innych osób ma istotne znaczenie psychologiczne.

W przypadku chorych, których praca nie przekracza ich możliwości, wskazane

jest utrzymanie jak najdłużej pełnej aktywności zawodowej.

3. Należy stosować terapię psychologiczną i ćwiczenia odprężające mięśni

i oddechu, które zniosą wzmożone napięcie mięśniowe i ból. Pacjentom

potrzebne jest okazywanie zrozumienia i cierpliwości, a niekiedy podawanie

środków przeciwbólowych.

4. W okresie ostrego stanu pacjent pozostaje w łóżku i wymaga wykonywania

zabiegów higienicznych przez pielęgniarkę. Codziennie musi być wykonywana

toaleta poranna i wieczorna, a co najmniej raz w tygodniu kąpiel całego ciała. Ma

to ogromne znaczenie ze względu na przetłuszczenie skóry i włosów, które mają

niemiły zapach. U mężczyzn należy zwrócić uwagę na higienę krocza, ponieważ

zmiany łojotokowe dotyczą w największym stopniu skóry moszny i pachwin.

5. Pacjent z ograniczoną możliwością chodzenia musi otrzymać sprzęt inwalidzki,

ułatwiający poruszanie się (wózek, balkonik). Ważna jest edukacja w zakresie

codziennych ćwiczeń izometrycznych i gimnastyki nie obciążającej chorych

stawów. Ćwiczenia mają na celu utrzymanie napięcia mięśniowego i masy

mięśniowej.

37

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

Najwłaściwszym obuwiem dla chorego ze zmianami w stawach stóp jest obuwie

na twardej podeszwie lub ortopedyczne. Wygodne, miękkie pantofle utrwalają

zmiany zniekształcające.

Organizowanie czasu wolnego

Ze względu na dolegliwości, pacjenci najchętniej czas wolny spędzają w pozycji

leżącej lub siedzącej, przed telewizorem. Chorym mało sprawnym należy

organizować spacery oraz proste, niemęczące gry ruchowe w świetlicy lub na

dziedzińcu szpitala. Należy zachęcać do prostych zajęć — robótek ręcznych lub

ćwiczeń ubierania, zapinania guzików, posługiwania się sprzętem

ortopedycznym.

Edukacja rodziny chorego w zakresie potrzeb chorego i jego zmniejszającej

się aktywności

Należy wykorzystywać pozytywny wpływ rodziny na postawę życiową pacjenta.

Rodzina musi być przygotowana do oddziaływania terapeutycznego na pacjenta,

mobilizować go do aktywności. Odwiedzający mają tendencje do wyręczania

chorego we wszystkich czynnościach, nie zdając sobie sprawy z tego, jak ważną

rolę w leczeniu odgrywa ruch. W przypadku znacznego zaawansowania choroby

należy przyzwyczajać rodzinę do faktu inwalidztwa osoby chorej i skontaktować

z pracownikiem socjalnym, który udzieli wyjaśnień dotyczących uprawnień

inwalidów.

6. Udzielanie porad — w przypadku wystąpienia dodatkowych dolegliwości, tj.:

— suchości i pieczenia oczu — polecanie kropli lub maści nawilżających,

— suchości w jamie ustnej — ssanie drażetek lub gumy do żucia,

— zapalenia naczyń krwionośnych kończyn — polecanie ciepłych kąpieli stóp lub

dłoni, noszenia ciepłych skarpet i wełnianych rękawiczek,

— silnych bólów stawów, mimo zastosowania leków przeciwbólowych —

stosowanie zimna (kostki lodu w serwecie) lub nacieranie roztworem alkoholu,

— objawów alergii na leki przeciwbólowe lub skutki uboczne ich stosowania

w postaci bólów żołądka i objawów nieżytu żołądka — polecanie odstawienia

leku i podanie leku przeciwbólowego dotkankowo,

38

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— objawów ubocznych kortykosteroidów, cytostatyków i związków złota (bóle

mięśniowe i kostne, wzmożone pragnienie, zapalenie żył, bóle głowy, bóle

żołądka, ciemne zabarwienie stolca, zaburzenia żołądkowo-jelitowe i infekcje)

— natychmiastowe skonsultowanie z lekarzem dalszego podawania leku.

7. Edukowanie w zakresie właściwego żywienia:

— ograniczenie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego,

— spożywanie dużych ilości ryb morskich, zawierających kwasy tłuszczowe

omega-3, które są wartościowe w leczeniu rzs,

— dieta zrównoważona energetycznie, aby redukować nadwagę,

— ograniczenie podaży cukru (stosowane leki podnoszą poziom glikemii),

— spożywanie mięsa, które jest źródłem żelaza i selenu, których niedobory

występują w przebiegu leczenia choroby,

— spożywanie mleka i przetworów mlecznych dostarczających białka i wapnia,

— niektórzy klinicyści zalecają krótkie głodówki, w trakcie których polecają

spożywanie owoców, miodu i jarzyn oraz picie soków. Głodówka zwiększa

wydzielanie hormonów zmniejszających ból i działających przeciwzapalnie.

Metody lecznicze stosowane w rzs

1. Zabiegi operacyjne:

— usunięcie tkanek zmienionych zapalnie przez duże cięcie. Po zabiegu

pozostawiającym duże blizny konieczna jest długa rehabilitacja;

— artroskopia i usunięcie tkanek zmienionych zapalnie;

— zabieg nacięcia ścięgna nadgarstka, które zmienione zapalnie powoduje ból

i drętwienie ręki. Jest to zabieg znoszący ból;

— wszczepienie endoprotezy stawu, w którym — na skutek zniszczenia chrząstki

stawowej — ruch zostaje znacznie ograniczony.

2. Fizykoterapia:

— leczenie zimnem w komorach o temperaturze –70ºC,

— diatermie — wykorzystanie prądu elektrycznego w kąpielach,

— jontoforeza — wprowadzenie maści leczniczych przeciwzapalnych

i przeciwbólowych przez skórę i działanie prądu elektrycznego.

39

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

3. Gimnastyka — wykonywanie ruchów biernych w odciążeniu zmniejsza ból,

zwiększa siłę mięśni otaczających staw i zwiększa zakres ruchów w stawie oraz

zmniejsza napięcie mięśniowe.

Zabiegi usprawniania leczniczego u pacjenta z reumatoidalnym zapaleniem

stawów

Kinezyterapia — ćwiczenia podejmowane dla celów leczniczych. Jej celem jest

zmniejszenie skutków i kompensacja utraconych funkcji organizmu oraz

przystosowanie do bytowania społecznego.

Zasady prawidłowej techniki ćwiczeń leczniczych:

1) izolowane pozycje wyjściowe (leżenie, siedzenie), zapewniają stabilizację

niećwiczonych stawów,

2) stabilizacja odcinka bliższego ćwiczonej części ciała przez chwyt,

3) ruch wykonywany płynnie, w pełnym zakresie wokół osi stawu,

4) rytm ćwiczeń uwzględniający 3 fazy pracy mięśni: skurcz, rozkurcz, odpoczynek,

5) ćwiczenia nie mogą nadmiernie przeciążać i wywoływać bólów stawowych.

Ćwiczenia bierne

Stosowane są w ograniczeniach ruchomości stawów. Mają na celu utrzymanie

naturalnej długości i elastyczności mięśni, ułatwienie krążenia krwi i chłonki oraz

dostarczenie bodźców proprioreceptywnych. Stanowią istotny element w profilaktyce

przykurczów i obrzęków zastoinowych. Zasadą tych ćwiczeń jest wykonywanie

ruchów, we wszystkich fizjologicznych dla tego ruchu zakresach, ręką fizjoterapeuty.

Ćwiczenia takie, aby spełniły zadanie, powinny być wykonywane 1–3 razy dziennie.

Ćwiczenia czynno-bierne (wspomagane) — wykonuje je sam pacjent,

otrzymując wspomaganie fizjoterapeuty.

Ćwiczenia czynne w odciążeniu — są to ćwiczenia wykonywane na

podwieszkach.

Balneoterapia — kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe.

40

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

Paloidoterapia — leczenie borowiną w postaci okładów i zawijań.

Magnetoterapia— wykorzystuje zmienne pola magnetyczne impulsowe, które

działają przeciwbólowo, przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo.

Ultradźwięki — fale akustyczne o częstotliwości niesłyszalnej dla ucha ludzkiego

o działaniu cieplnym, chemicznym i mechanicznym.

Krioterapia — metoda leczenia zimnem (zamrożony azot do temperatury –160ºC).

6.2. Istota osteoporozy

Istota osteoporozy polega na zmniejszeniu masy kostnej i zmianach

mikroarchitektury, prowadzących do zwiększenia ryzyka złamań. Choroba nie ma

objawów ostrzegawczych, a pierwszym jej sygnałem jest złamanie, często bez

przyczyny. W większości przypadków osteoporoza występuje u kobiet po

menopauzie. Decydującym czynnikiem w tym procesie jest zmniejszenie 17ß-

estradiolu. Choroba dotyczy co czwartej kobiety po 60 r.ż. i co drugiej po 70 r.ż.

W tym okresie może dojść do przyspieszenia zmniejszania się masy kostnej,

w wyniku wtórnej nadczynności przytarczyc, wywołanej zmniejszeniem wchłaniania

wapnia z przewodu pokarmowego. W okresie menopauzy do 80 r.ż. kobieta traci

około ¼ masy kostnej.

Bardzo wysokie koszty leczenia i wydłużanie się długości życia stawiają przed

państwem zadanie ograniczania zapadalności na tę chorobę. Ponieważ korzenie

choroby tkwią w okresie dzieciństwa, a uaktywnia się w wieku podeszłym,

profilaktyką należy objąć całe społeczeństwo. Do czynników sprzyjających rozwojowi

osteoporozy, a wynikających ze stylu życia należą: nieodpowiednie odżywianie, brak

aktywności fizycznej, palenie tytoniu, alkoholizm. Do czynników predysponujących do

zachorowania należą także czynniki genetyczne. U córek kobiet chorych na OP

41

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

masa kostna jest mniejsza od właściwej, a więc należą do grupy wysokiego ryzyka

wystąpienia choroby.

Profilaktyka osteoporozy — zadania pielęgniarki:

1. Wywiad obejmujący występowanie czynników ryzyka i złamań.

2. Prowadzenie edukacji zdrowotnej w zakresie prawidłowego żywienia:

— propagowanie odpowiedniego spożywania wapnia: 1000 mg/dzień kobieta po

40 r.ż., stosująca hormonalną terapię zastępczą, 1500 mg/dzień —

niestosująca terapii hormonalnej. Najbogatszym źródłem wapnia są: mleko,

jogurt, kefir, maślanka (szklanka mleka zawiera 250–300 mg wapnia).

Produkty zaburzające wchłanianie wapnia to szpinak, zawierający kwas

szczawiowy oraz otręby pszenicy, zawierające dużo fitazy. Spożywanie

większych dawek wapnia nie jest zalecane ze względu na

prawdopodobieństwo wystąpienia hiperkalcemii, która w skrajnych

przypadkach może doprowadzić do uszkodzenia nerek. Szczególne

niebezpieczeństwo powstania niedoborów wapnia występuje u kobiet

z nietolerancją laktozy, stosujących dietę wegetariańską;

— propagowanie diety bogatej w witaminę D odpowiedzialnej za wchłanianie

wapnia w przewodzie pokarmowym i absorpcję przez nerki oraz ekspozycji

organizmu na światło słoneczne, które aktywizuje syntezę witaminy D

w skórze. Zapotrzebowanie na tę witaminę w okresie skoku pokwitaniowego

wynosi 400–500 j.m./dobę, a u osób w wieku starszym 800 j.m./dobę. Dieta

zawierająca ryby spożywane systematycznie w ciągu tygodnia dostarcza

właściwych ilości tej witaminy;

— propagowanie diety zawierającej odpowiednie ilości białka i witaminy C.

Właściwa dawka dobowa białka zwierzęcego i roślinnego — 1 g/kg m.c./dobę

jest wystarczająca. Większe ilości białka, zwłaszcza zwierzęcego, powodują

zwiększoną utratę wapnia z moczem. Witaminę C należy dostarczać do

organizmu systematycznie spożywając warzywa i owoce, głównie porzeczki,

cytrusy, ziemniaki, jarzyny zielone.

— informowanie o konieczności ograniczenia spożycia soli kuchennej, która

powoduje nadmierne wydalanie wapnia z moczem i następową nadczynność

przytarczyc, wynikającą z obniżenia poziomu wapnia we krwi;

42

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

— przestrzeganie przed skutkami palenia tytoniu, picia alkoholu i mocnej kawy

w nadmiarze. Nikotyna wywiera toksyczny wpływ na osteoblasty, zmniejsza

produkcję estrogenów i pogarsza wchłanianie wapnia. Mocna kawa zakwasza

środowisko wewnątrz przewodu pokarmowego, utrudniając wchłanianie

wapnia. Alkohol działa niszcząco na osteoblasty i upośledza wchłanianie

witaminy D.

3. Edukowanie w zakresie prowadzenia aktywnego fizycznie trybu życia.

Rekreacyjne, lecz systematyczne pływanie, taniec, wędrówki, jazda na rowerze

i nartach, a także gra w siatkówkę, tenisa zdecydowanie opóźniają utratę masy

kostnej.

4. Edukowanie w zakresie konieczności systematycznych badań profilaktycznych

kobiet po 40 r.ż. Do badań tych należą: ocena gęstości kości (diagnostyka

densynometryczna) i tomografia komputerowa.

43

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

Literatura

1. European Diabets Policy Group, 1993: Podręczny poradnik postępowania

w cukrzycy typu II, „Medycyna Praktyczna”, nr 10, s. 104.

2. Kokot F., 1991: Choroby wewnętrzne, PZWL, Warszawa, s. 25–70.

3. Pędich W., 1994: Choroby wewnętrzne, PZWL, Warszawa.

4. Shafer K., 1979: Pielęgniarstwo w chorobach wewnętrznych i chirurgii, PZWL,

Warszawa.

44

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

Bibliografia

1. AIDS — Jak zmniejszyć ryzyko zakażenia HIV w praktyce pielęgniarskiej, 1997:

(red.) A. Grajcarek, Studio Poligraficzno-Reklamowe, Warszawa.

2. Baranowska B., 1994: Otyłość — choroba cywilizacji, „Bell Corp” Scientific

Publications co., Warszawa

3. Bulanda M., Heczko P., 1996: Kontrola zakażeń szpitalnych, Medycyna

Praktyczna s.c., Kraków.

4. Burda P., Gutowska-Jabłońska M., Rudowska A., 1998: Witaminy i

mikroelementy, Wydawnictwo Pruszyński i S-ka, Warszawa.

5. Coope J., 1995: Nadciśnienie w praktyce lekarza rodzinnego, Wydawnictwo

Medyczne „Sanmedia”, Warszawa.

6. Dobrolubow U., 2000: Po zawale serca można żyć, ŁTN, Łódź.

7. Dzierżanowska D., Jeljaszewicz J., 1999: Zakażenia szpitalne, α-medica press,

Bielsko-Biała.

8. European Diabets Policy Group, 1993: Podręczny poradnik postępowania w

cukrzycy typu II, „Medycyna Praktyczna”, nr 10, s. 104.

9. Gray H. H., Dawkins K. D., Morgan J. M., Simpson S. M., 2003: Kardiologia,

Wydawnictwo Medyczne Via Medica, Gdańsk.

10. Haiat R., Leroy G., 2000: Leczenie chorób sercowo-naczyniowych. Przegląd

najważniejszych badań klinicznych, Wydawnictwo Medyczne Via Medica,

Gdańsk.

11. Hansson L., 1994: Nadciśnienie tętnicze, PZWL, Warszawa.

12. Herold G. i wsp., 1994: Medycyna wewnętrzna. Repetytorium dla studentów

medycyny i lekarzy, PZWL, Warszawa.

13. Jedliński D., Sobania M., 2002: Higiena szpitalna, Wydawnictwo Grall, Kraków.

14. Janion M., Bękowski D., 2000: Zmiana stylu życia jako istotna terapia po zawale

serca, „Przegląd Lekarski” 57/9, s. 469–472.

15. Janiszewski M., 1996: Biomedyczne podstawy wychowania zdrowotnego,

„Polityka Radomska”, skrypt nr 8, Radom, s. 15–20.

16. Januszkiewicz W., 1993: Nadciśnienie tętnicze, PZWL, Warszawa.

17. Kaplan M. N., 1996: Nadciśnienie tętnicze aspekty metaboliczne, Wydawnictwo

Ars Medica s.c., Gdańsk.

45

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

18. Kaplan N. M., 2001: Leczenie nadciśnienia tętniczego, Wydawnictwo Medyczne

Via Medica, Gdańsk.

19. Karski J. B., 1999, Promocja zdrowia, Wydawnictwo Ignis, Warszawa.

20. Kawczyńska-Butrym Z., 1995: Rodzinny kontekst zdrowia i choroby, CEM,

Warszawa, s. 45–73.

21. Kędziora J., 1977: Zarys fizjologii, „Kwartalnik Ortopedyczny”, Łódż.

22. Klimberg A., Marcinkowski J. T., 2003: Między profilaktyką a medycyną kliniczną,

„Problemy higieny”, s. 83.

23. Kokot F., 1991: Choroby wewnętrzne, PZWL, Warszawa, s. 25–70.

24. Kubicki J., 2001: Jak uniknąć zawału, Wydawnictwo Cynium, Warszawa.

25. Lach J., Bany J., 2001: Metale ciężkie a zdrowie, :Problemy higieny”, s. 71.

26. Marcinkowski J. T., 2003: Higiena, profilaktyka i organizacja w zawodach

medycznych, PZWL, Warszawa.

27. Marek K., 2001: Choroby zawodowe, PZWL, Warszawa.

28. Mathey D., Schafer J., 1998: Kardiologia inwazyjna, Wydawnictwo Akademii

Medycznej, Wrocław.

29. Międzynarodowe wytyczne resuscytacji 2000. Podsumowanie i schematy

postępowania według Europejskiej Rady resuscytacji, 2002: Polska Rada

Resuscytacji, Kraków.

30. Obłacińska A., 1995: Otyłość, Zakład Pediatrii Społecznej i Medycznej,

Warszawa.

31. Ostre zespoły wieńcowe, 2002: (red.) G. Opolski, K. J. Filipiak, L. Golański,

Wydawnictwo Urban & Partner, Wrocław.

32. Pędich W., 1994: Choroby wewnętrzne, PZWL, Warszawa.

33. Podstawy kardiologii. Podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy, 2000: (red.)

L. Polański, Wydawnictwo SAM, Katowice.

34. Podstawy sterylizacji i dezynfekcji w zwalczaniu zakażeń szpitalnych, 1999:

Wydawnictwo Czelej, Lublin.

35. Shafer K., 1979: Pielęgniarstwo w chorobach wewnętrznych i chirurgii, PZWL,

Warszawa.

36. Stany zagrożenia życia. Wybrane standardy opieki o procedury postępowania

pielęgniarskiego, 2001: (red.) M. Kózka, Wydawnictwo Uniwersytetu

Jagiellońskiego, Kraków.

46

Problemy pielęgnacyjne w wybranych jednostkach chorobowych

37. Swanton R. H., 1994: Kardiologia praktyczna, a-medica press, Bielsko-Biała.

38. Tatoń J., 2001: Czy rzeczywiście miażdżycy można zapobiegać, „Medycyna

Metabiliczna, t. V, s. 32–35.

39. Tatoń J., Leowski J., 1993: Cukrzyca a miażdżyca. Mechanizmy patogenetyczne,

„Czynniki Ryzyka”, t. VI, s. 14–17.

40. Tłustochowicz W., 2003: Ból w chorobach reumatycznych, Wojskowy Instytut

Medyczny, Warszawa.

41. Wilson U., 1998: Pielęgniarstwo kardiologiczne, PZWL, Warszawa.

42. Zahradniczek Z., 1995: Wprowadzenie do pielęgniarstwa, PZWL, Warszawa.

43. Zakażenia szpitalne, 1997: (red.) A. Przondo-Mordarska, Wydawnictwo Continuo,

Wrocław.

44. Zaremba M. L., Borowski J., 1997: Mikrobiologia lekarska, PZWL, Warszawa.

45. Zbiór rekomendacji i procedur dla polskich szpitali. Praktyczne zasady kontroli

zakażeń szpitalnych, (red.) H. Hryniewicz, Krajowa Grupa Robocza ds. Zakażeń

Szpitalnych, Warszawa 2000.

46. Zdrowie publiczne, 2000: (red.) A. Czupryna, S. Poździoch, Uniwersyteckie

Wydawnictwo Medyczne Vesalius, Kraków.

47