Wybarwianie złogów nazębnych

(Higienistka Stomatologiczna 2000, 4, 10-11)

Niemal natychmiast po wyczyszczeniu zębów zaczynają odkładać się na ich

powierzchni miękkie złogi. Są to: bezkomórkowa, przezroczysta nabyta osłonka zębowa oraz

-złożona głównie z drobnoustrojów - płytka nazębna. Odkładająca się stale płytka nazębna

jest niewidoczna dla oka. Dopiero grube złogi nazębne pokryte luźnym osadem resztek

pożywienia, stają się zauważalne. Aby uwidocznić płytkę nazębną, stosuje się najczęściej jej

wybarwianie różnymi związkami chemicznymi. Jest to bardzo praktyczny sposób kontroli

higieny jamy ustnej, pozwalający ocenić zaniedbania pacjenta lub jego postępy w nauce i

stosowaniu różnych metod higieny uzębienia. Wybarwianie złogów można wiec stosować

przy pierwszym kontakcie z pacjentem w celu orientacji w stanie higieny jego jamy ustnej i

jako punkt wyjścia dla porównań w późniejszym czasie. Przeprowadzone podczas

instruktażu higieny wybarwienie złogów może być wykorzystane dla różnych celów: jest

bardzo silnym elementem motywującym dla pacjenta wykazującym mu „czerwono na białym”

stan higieny; pozwala uwidocznić miejsca szczególnego odkładania płytki, a przez to

uświadomić mu konieczność zwrócenia większej uwagi na te właśnie obszary; wybarwienie

po zwyczajnym (dotychczas stosowanym przez pacjenta sposobem) umyciu zębów –

zademonstrować i udowodnić małą skuteczność takiego zabiegu. Wybarwianie może być

wreszcie sposobem udowodnienia wyższości nowej metody oczyszczania zębów, a także

wykazania niedociągnięć podczas nauki tej metody. Wybarwianie złogów pozwala też

personelowi stomatologicznemu ocenić jakość stosowanych profesjonalnych zabiegów

usuwania osadów i polerowania zębów, sprawdzać skuteczność środków przeciw złogom

nazębnym oraz kontrolować stan higieny używanych protez i aparatów ortodontycznych.

Najprostszymi środkami wybarwiającymi mogą być roztwory na bazie

mieszaniny jodu z gliceryną, 1% roztwór fioletu krystalicznego lub 1% alkoholowy roztwór

gencjany. Najbardziej popularnym środkiem jest jednak fuksyna. Przygotowuje się ją w

następujący sposób: 6 gram zasadowej fuksyny rozpuszcza się w 100 ml 95% alkoholu

etylowego, a następnie 5-10 kropli tego płynu wlewa się do pół kubka wody. Dopiero tak

przygotowanym roztworem poleca się pacjentowi dokładnie płukać jamę ustną przez ok. 30

sekund. Następnie płyn ten należy wypluć, a usta przepłukać jeszcze zwykłą ciepłą wodą.

Złogi nazębne wybarwiają się na kolor fioletowoczerwony. Mechanizm wybarwiania przez

fuksynę polega na łączeniu się jej z polisacharydami płytki. Zabarwienie zanika po około

godzinie lub utrzymuje się nieco dłużej. Może to być trochę kłopotliwe dla niektórych

pacjentów, być przyczyną niezadowolenia i zniechęcać do tego rodzaju testów w przyszłości.

Są też gotowe płyny do wybarwiania złogów, np. Red Cote, Carietest i in. Stosuje się je

najczęściej podobnie jak fuksynę. Oryginalnym środkiem jest preparat Carietest. Jest to

roztwór na bazie błękitu patentowego i żółcieni tetrazynowej. Po wypłukaniu jamy ustnej

wodą, posługując się nasączonym wacikiem, nanosimy barwnik na zęby. Po ponownym

przepłukaniu jamy ustnej wodą w celu usunięcia nadmiaru barwnika, czynność smarowania i

płukania można powtórzyć. Płytka nazębna barwi się wtedy na kolor zielony. Zabarwienie to

utrzymuje się tylko pół godziny, co - jak wspomniałem wyżej - nie jest bez znaczenia. Istnieje

również preparat (nosi on nazwę Mira-2-tone) pozwalający na rozróżnienie osadów liczących

sobie więcej niż 24 godziny (zabarwiają się na niebiesko) od osadów świeżych (zabarwiają

się na czerwono). Pozwala to na udowodnienie pacjentowi jego dłuższych zaniedbań

higienicznych. Nieco innym sposobem wybarwiania jest zastosowanie fluoresceinianu sodu.

Preparat o nazwie Plaque Test daje niebieskie wybarwienie zębów i żółte złogów nazębnych,

ale widoczne staje się to dopiero po zastosowaniu specjalnej lampy z urządzenia zwanego

Broxo-test emitującego światło fioletowe o długości fali 470-510 nm.

Używanie środków wybarwiających w roztworach polecane jest przede

wszystkim w gabinetach stomatologicznych przez fachowy personel oraz do oceny stanu

higieny protez i aparatów ortodontycznych. Do samokontroli płytki nazębnej, wykonywanej

przez pacjenta na bieżąco w warunkach domowych, dobrze nadają się tabletki z erytrozyną.

Jest ich przynajmniej kilka rodzajów. Można wyróżnić np. Plaquefärbetabletten (prod. RFN),

Red Cote (prod.USA) lub Plakk-fertö (Węgry). Tabletkę należy rozgryźć, zmieszać ze śliną, i

tak trzymać w ustach ok. pół minuty. Potem ślinę można połknąć lub wypluć, a następnie

przepłukać jamę ustną wodą. Złogi wybarwiają się na kolor czerwony. Użycie lusterka

pozwala pacjentowi na lepsze dojrzenie wybarwionej płytki od strony języka lub

podniebienia. Stosowanie tabletek co pewien czas przed umyciem zębów pozwala na

uwidocznienie miejsc szczególnego odkładania płytki nazębnej. Dokładne wyszczotkowanie

zębów z już wcześniej wybarwioną płytką ujawnia nam miejsca, gdzie szczoteczka nie

dociera. Pacjent może sam dzięki temu bądź to skorygować stosowaną technikę

oczyszczania zębów, bądź też użyć środków pomocniczych (nitki, wykałaczki) w tych

miejscach, które okazały się niedostępne tradycyjnemu szczotkowaniu.

Stosując wybarwianie złogów nazębnych którymś z omawianych sposobów,

możemy uzyskać liczbowe, a więc bardziej obiektywne określenie stanu higieny jamy ustnej.

Ocenę wykonujemy obliczając tzw. wskaźnik fuksynowy. Wymaga to dokładnego zbadania

rozległości pokrytych wybarwioną płytką nazębną powierzchni zębów. Badanie całego

uzębienia nie jest konieczne. Dla ułatwienia badamy tylko sześć zębów - po jednym z każdej

grupy położonych przeciwstawnie, a więc: pierwszy siekacz, przedtrzonowiec i trzonowiec

prawe górne i analogiczne zęby po stronie lewej w żuchwie. Dla każdego z tych zębów

określamy zabarwienie osobno po stronie policzkowej i językowej. Kryteria oceny są

następujące: 0 - brak osadu, 1 - osad pokrywający nie więcej niż 1/3 korony zęba, 2 - między

1/3 a 2/3 powierzchni korony, 3 - powyżej 2/3. Uzyskane wartości liczbowe sumuje się i dzieli

przez liczbę badanych zębów, czyli w tym wypadku przez 6. Jest to tzw. uproszczony

wskaźnik fuksynowy higieny jamy ustnej, opracowany przez Sobolewskiego. Można określić

to wzorem:

x + y

F =

n

gdzie: F - wskaźnik fuksynowy;

x - suma wartości po stronie policzkowej;

y - suma wartości po stronie językowej;

n - liczba badanych zębów (6).

Pomocne podczas badania może okazać się zapisanie wyników w tabelce:

Zęby 11

14

16

31

34 36 Suma Wskaźnik

Powierzchnia
policzkowa (wargowa)
[x]

x =

Powierzchnia
podniebienna
(językowa) [y]

y =

x + y

6

Wskaźnik może osiągać zasięg w granicach od 0 do 6. Stan higieny określa

się jako dobry, dostateczny i zły, gdy wartości wskaźnika wynoszą odpowiednio: 0 - 2 , 2 - 4 i

4 - 6.

Wybarwianie złogów nazębnych jest pomocne również przy określaniu

wskaźnika higieny jamy ustnej OHI wg Greena i Vermilliona. Składa się on z dwóch części:

wskaźnika osadu i kamienia. Dla naszych potrzeb najczęściej stosuje się wskaźnik OHI

uproszczony (zawężony do 6 zębów) oraz ograniczony jedynie do wskaźnika osadu. Bada

się następujące zęby:

16 11

26

46 31

36

W górnych zębach trzonowych ocenia się powierzchnie policzkowe, w dolnych - językowe, a

w siekaczach - powierzchnie wargowe. Zasada przeprowadzania pomiaru oraz kryteria

oceny są takie same.

Wybarwianie złogów jest zabiegiem bardzo pomocnym w całym procesie nauczania

właściwej higieny jamy ustnej oraz niezwykle przekonującym sposobem motywacji i

kontroli. Powinno być stosowane częściej, zarówno wśród dzieci jak i dorosłych.