PRÓCHNICA I PROFILAKTYKA PRÓCHNICY
Próchnica zębów jest chorobą społeczną, jest ściśle związana z warunkami cywilizacyjnymi, jej intensywność dotyczy szczególnie ludności krajów, gdzie w dużych ilościach spożywane są oczyszczone cukry.
Próchnica pojawia się, gdy kwasy naruszają szkliwo - twardą powłokę zęba. Powstawanie tych kwasów jest spowodowane przez kleistą warstwę bakterii (płytkę nazębną). Na płytce gromadzą się drobnoustroje, które żywią się jedzeniem zawierającym cukier. W procesie trawienia cukrów powstają atakujące powierzchnię zęba kwasy. Z czasem próchnica może spowodować powstawanie dziur w powierzchni zęba. Nazywane są one ubytkami. Nieleczone ubytki mogą się powiększać, doprowadzając nawet do zniszczenia zęba
Na podatność na próchnicę wpływają z jednej strony czynniki natury ogólnej, jak predyspozycja osobnicza, niektóre choroby, nieprawidłowe odżywianie (niedobór wapnia, fosforu, witamin i niektórych mikroelementów). Z drugiej strony znaczny wpływ wywierają czynniki miejscowe, a wśród nich: niedostateczna higiena jamy ustnej, spożywanie węglowodanów, szczególnie długo trzymanych w jamie ustnej w okresach między właściwymi posiłkami, unikanie jedzenia twardych pokarmów, oczyszczających zęby, ilość i skład śliny.
Ubytki próchnicowe tworzą się zarówno w zębach mlecznych, jak i stałych. Obejmują pojedyncze zęby lub wiele zębów. Próchnica najczęściej umiejscawia się w rowkach i zagłębieniach na powierzchniach żujących zębów trzonowych, na powierzchniach stycznych zębów trzonowych i przedtrzonowych, a także na powierzchniach przyszyjkowych (przydziąsłowych) wszystkich zębów. Szerzenie się próchnicy w zębach mlecznych jest szybsze niż w zębach stałych. Wpływają na to różnice morfologiczne, chemiczne i słabsza mineralizacja zębów mlecznych w porównaniu z zębami stałymi. U dzieci można obserwować próchnicę tzw. wczesną, która pojawia się zaraz po wyrżnięciu się zębów, i próchnicę tzw. okrężną, kiedy szybki przebieg choroby w okolicy przyszyjkowej doprowadza w krótkim czasie do odłamania koron zębowych.
Próchnica początkowo pojawia się na zębach w postaci przebarwionej plamy. Towarzyszy temu wrażliwość na pokarmy słodkie. W późniejszym okresie dochodzi do rozpadu tkanek twardych zęba i powstania ubytku próchnicowego. Pojawia się reakcja zarówno na bodźce chemiczne, cieplne, jak i mechaniczne, gdy do ubytku dostanie się pokarm. Założenie trwałego wypełnienia może zabezpieczyć ząb przed dalszymi niekorzystnymi konsekwencjami.
Próchnicę można podzielić na kilka rodzajów, w zależności od miejsca występowania oraz przebiegu - wyróżniamy:
Próchnicę kwitnącą - szybko postępująca próchnica, obejmująca w krótkim czasie wiele zębów. W wielu przypadkach dotyczy powierzchni zębów wolnych od próchnicy. Można ją stwierdzić u osób ze zmniejszonym wydzielaniem śliny, bądź u młodych ludzi spożywających często kariogenne produkty.
Próchnicę wczesną - pojawia się na zębach mlecznych w niedługim czasie od momentu ich wyrznięcia. Najczęściej dotyczy zębów siecznych szczęki, a następnie rozwija się dalej i atakuje kolejne grupy zębów. Powstaje na powierzchniach wargowych w okolicy szyjki zęba, czyli tuż przy dziąśle. Charakteryzuje się bardzo szybkim przebiegiem, w wyniku którego dochodzi do zniszczenia dużej powierzchni zębów w krótkim czasie.
Próchnicę butelkową - jest jedną z odmian próchnicy wczesnej. Przyczyną jest przedłużone karmienie butelką dziecka, szczególnie jeśli są to pokarmy sztucznie dosładzane. Mają one zazwyczaj papkowatą konsystencję, co powoduje przyklejanie się resztek do słabo zmineralizowanych zębów w miejscu przylegania smoczka. W bardzo szybkim czasie powstają tam ubytki próchnicowe.
Próchnicę ostrą - występuje gdy atak bakteryjny jest dominujący nad procesami obronnymi zęba. Najczęściej dotyka osoby młode, gdyż kanaliki zębinowe są u nich znacznie szersze niż u dorosłych, co sprzyja szybkiemu rozwojowi próchnicy. Przybiera ona wtedy kolor jasny i miękką, mazistą konsystencję.
Próchnicę przewlekłą - występuje najczęściej u osób dorosłych i starszych. Jej postępowanie jest wolniejsze niż próchnicy ostrej, co związane jest z fizjologicznymi mechanizmami obronnymi, jak odkładanie się zębiny wtórnej obronnej. Kanaliki zębinowe z wiekiem stają się coraz węższe, co również zapobiega szybkiemu rozwojowi próchnicy. Przybiera ona ciemny kolor i dosyć twardą konsystencję.
Próchnicę wtórna - powstaje wokół wcześniej założonego wypełnienia. Przyczyną mogą być błędy podczas opracowywania ubytku, jakość materiału do wypełnienia, brak szczelności brzeżnej wypełniania, bądź odłamanie jego brzegu.
Próchnicę nietypową - powstaje w zębach martwych (leczonych kanałowo, bądź z obumarłą miazgą)
Profilaktyka próchnicy polega na edukacji zdrowotnej, endogennym i egzogennym dostarczaniu fluorków (fluorek sodu, fluorokrzemian) do organizmu, szczotkowaniu zębów, stosowaniu płukanek, nici dentystycznych i innych przyborów do higieny jamy ustnej, unikaniu częstego spożywania węglowodanów próchnicogennych (głównie sacharoza ale również glukoza, fruktoza, maltoza) oraz na przestrzeganiu regularnych wizyt kontrolnych w gabinecie dentystycznym.
PROFILAKTYKA W STOMATOLOGII
Jest to dział stomatologii, który zajmuje się zapobieganiem chorób, zarówno zębów jak i tkanek przyzębia. Profilaktyka w stomatologii odgrywa ogromną rolę w zapobieganiu próchnicy, chorobom przyzębia oraz innym chorobom zębów i jamy ustnej. Właściwa higiena pozwala na eliminację przykrego zapachu z ust, zmniejsza przebarwienia i zapewnia poczucie świeżości. Do zabiegów z zakresu profilaktyki możemy zaliczyć:
lakierowanie zębów
jest to zabieg polegający na pokryciu powierzchni zębów lakierem fluorkowym, co zapewnia długotrwałe działanie fluoru na szkliwo zębów od kilku godzin do kilku dni. Lakierowanie stosuje się jako profilaktykę próchnicy całego uzębienia, w leczeniu próchnicy początkowej i odwapnień szkliwa, zabezpieczeniu przed próchnicą wtórną brzegów ubytków, w znoszeniu nadwrażliwości szyjek zębów po skalingu itp. Lakierowanie stosuje się zazwyczaj dwa razy w roku ( co 6 miesięcy), a u osób wysokim ryzykiem próchnicy cztery razy w roku ( co 3 miesiące ).
lakowanie zębów
jest to wypełnianie miejsc o szczególnej podatności na próchnicę (bruzd, szczelin), materiałem tzw. lakiem szczelinowym. Jest to materiał, który mechanicznie zamyka bruzdy i szczeliny, a jego efekt profilaktyczny polega na wydzielaniu fluoru.
lapisowanie
(impregnacja) zębów mlecznych impregnacja ma na celu przesycenie próchnicowo zmienionych tkanek zęba środkami chemicznymi działającymi bakteriobójczo i mineralizująco, co powoduje utwardzenie uprzednio rozmiękłych mas. Impregnowane powierzchnie zęba zmieniają barwę na ciemną. Zabiegi impregnacji należy wykonywać seriami pięć spotkań w odstępach tygodniowych co trzy miesiące.
fluoryzacja zębów
jest to zabieg mający na celu wzmocnienie zębów i zmniejszenie ich podatności na próchnicę. Zbieg ten polega na dostarczaniu do zębów fluoru drogą endogenną lub egzogenną. Fluoryzacja endogenna (ogólnoustrojowa) polega na przyjmowaniu fluoru z wodą, produktami żywnościowymi oraz w tabletkach lub kroplach. Fluoryzacja egzogenna (miejscowa, zwana kontaktową) polega na wcieraniu, pędzlowaniu lub szczotkowaniu zębów związkami fluoru, stosowaniu płukanek i past do zębów zawierających fluor oraz lakierów.
Skaling, czyli zabieg usunięcia kamienia nazębnego,
jest to zabieg wykonywany przy pomocy specjalnego urządzenia ultradźwiękowego. Kamień tworzy się ze związków mineralnych zawartych w ślinie, a jego powstawanie może mieć różną intensywność u poszczególnych osób. Kamień zawiera liczne bakterie odpowiedzialne między innymi za przykry zapach z ust, a zła higiena znacznie przyśpiesza jego powstawanie. Skaling przeciwdziała paradontozie. Zabieg jest z reguły bezbolesny, jedynie w przypadku obecności stanu zapalnego tkanek otaczających ząb lub przy odsłoniętych szyjkach może pojawić się ból. Każdy skaling kończony jest polerowaniem wszystkich czyszczonych powierzchni. Zapobiega to ponownemu odkładaniu się płytki nazębnej i zapewnia pacjentowi przyjemne uczucie gładkości zębów. Przy skalingu zalecane jest piaskowanie, a następnie polakierowanie zębów warstwą fluoru, co zapobiega próchnicy i nadwrażliwości.
Piaskowanie, czyli zabieg usunięcia osadu i przebarwień,
o ile osad taki jeszcze się nie zmineralizował, czyli nie zamienił się w kamień. Piaskowanie wykonywane jest przy pomocy specjalnego aparatu, wyrzucającego pod dużym ciśnieniem, cienkim strumieniem mieszankę wody i powietrza z dwuwęglanem sodu. Zabieg zalecany jest minimum dwa razy w ciągu roku, co jednak w dużej mierze zależy od indywidualnych potrzeb. Piaskowanie jest często uzupełnieniem skalingu, ponieważ bardzo dobrze czyści przestrzenie międzyzębowe, czyli takie szczeliny gdzie nie dotrze żadne inne narzędzie. Piaskowanie, podobnie jak skaling, również przeciwdziała paradontozie. Każde piaskowanie kończy się polerowaniem wszystkich czyszczonych powierzchni. Po zabiegu zalecane jest polakierowanie zębów warstwą fluoru, co zapobiega próchnicy i nadwrażliwości.
FLUORYZACJA
Fluoryzacja jest stomatologicznym zabiegiem profilaktycznym, który wzmacnia zęby. Fluor wbudowuje się w ich szkliwo i oddziałuje na obecne w nim hydroksyapatyty, czyli związki wapnia tworząc fluoroapatyty. Związki te słabiej rozpuszczają się w kwasach, których w jamie ustnej jest bardzo dużo, zwłaszcza po jedzeniu. A skoro są bardziej odporne na kwasy, to i na powodujące próchnicę bakterie. Poza tym związki fluoru same w sobie hamują wzrost bakterii.
Fluoryzacja polega ona na stosowaniu różnych rodzajów preparatów z fluorem:
wewnętrznie: tabletki, krople z fluorem lub produkty spożywcze, płyny wzbogacone o jony fluorkowe lub
zewnętrznie: płyny do płukania i mycia zębów, żele, lakiery.
Najbardziej efektywna jest jednak jonoforeza fluorkowa. Fluoryzacja zębów zapobiega rozwojowi próchnicy, a także usuwa nadwrażliwość zębów. Obowiązkowa fluoryzacja stosowana jest u dzieci w szkołach podstawowych.
Fluoryzację dzieli się na:
1. fluoryzację egzogenną:
metodą szczoteczkową, czyli szczotkowanie zębów preparatem z fluorem;
fluorowanie kontaktowe;
jonoforezę fluorkową (powoduje redukcję próchnicy nawet do 70%)
FLUORYZACJA KONTAKTOWA (EGZOGENNA) polega na tym iż po po mechanicznym oczyszczaniu powierzchni zębów aplikuje się specjalny roztwór fluoru w postaci lakieru, bądź pasty na określony przez czas. Związki fluoru przenikają do szkliwa wzmacniając je i tym samym zmniejszając ryzyko próchnicy. Redukcja próchnicy dzięki temu zabiegowi osiąga nawet 40%.Nakładanie lakieru na zęby wykonuje się 2-4 razy do roku.
2. fluoryzację endogenną:
fluoryzację za pomocą kropli lub roztworów do połykania;
fluoryzację za pomocą tabletek.
FLUORYZACJA ENDOGENNA polega na dostarczaniu do organizmu fluoru z pokarmem (fluoryzacja wody pitnej, soli kuchennej), oraz w postaci tabletek lub kropli fluorkowych. Ten rodzaj fluoryzacji zalecany jest dla najmłodszych pacjentów
Fluoryzacja zębów jest bardzo ważna dla dzieci do 14. roku życia, kiedy zęby są jeszcze na etapie wzrostu. Dorośli także powinni dostarczać sobie fluoru, można to zrobić u dentysty lub stosując w domu odpowiednie preparaty. Wskazania do wykonania fluoryzacji obejmują:
zapobieganie próchnicy u dzieci i dorosłych;
remineralizację początkowego stopnia próchnicy oraz przebarwień
zapobieganie ponownego pojawienia się próchnicy w okolicach wypełnień, koron czy uzupełnień protetycznych;
nadwrażliwość szyjek zębowych;
zapobieganie powstawania próchnicy podczas leczenia aparatem ortodontycznym, zarówno stałym, jak i ruchomym.
Literatura:
Kaczmarek U. (red.), Próchnica zębów - choroba próchnicowa i postępowanie kliniczne, Wrocław 2006
Jańczuk Z., Stomatologia zachowawcza - zarys kliniczny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008,
portal.abczdrowie.pl temat : fluoryzacja
www.klinikarenesansowa.pl/profilaktyka_stomatologiczna
portal medyczny www.medonet.pl/