PROFILAKTYKA PRÓCHNICY

• Działania zmierzające do zapobiegania powstawaniu próchnicy lub do zahamowania jej dalszego rozwoju

• Działanie te skierowane są przeciwko czynnikom etiologicznym próchnicy, do których należą:

• Dieta próchnicotwórcza

• Drobnoustroje obecne w płytce nazębnej

• Własna podatność tkanek gospodarza

• Czynnik czasu

Główne kierunki zapobiegania próchnicy:

• Utrzymanie właściwej higieny jamy ustnej

• Przestrzegane odpowiedniej diety

• Wykorzystanie kariostatycznego działania fluoru

• Regularne kontrole stomatologiczne

• Zabezpieczenie powierzchni zębów:

• Lakowanie bruzd

• Poszerzone lakowanie bruzd

Płaszczyzna profilaktycznego działania:

• Zapobieganie pierwotne - zasadnicza prewencja

• Zapobieganie wczesne

• Zapobieganie tradycyjne

Zapobieganie pierwotne:

• Obejmuje dzieci

• Polega na zmniejszeniu liczby nowych przypadków choroby, przez eliminacje czynników ryzyka

• Ma na celu niedopuszczenie do kolonizacji jemy ustnej przez drobnoustroje próchnicotwórcze (do infekcji najczęściej dochodzi przez przeniesienie bakterii od osób najbliższych np.: oblizywanie smoczka przez matkę)

Zapobieganie wczesne:

• Obejmuje dzieci, młodzież i dorosłych

• Ma na celu zmniejszenie liczby drobnoustrojów próchnicotwórczych znajdujących się w jamie ustnej, poprzez stosowanie środków bakteriobójczych np.: zawierających chorheksydynę

Zapobieganie tradycyjne:

• Obejmuje dzieci, młodzież i dorosłych

• Ma na celu wczesne diagnozowanie istniejących zmian chorobowych oraz zapobieganie ich rozprzestrzenianiu

• Przykładowe działanie prewencyjne:

• Regularne badania kontrolne

• Utrzymywanie właściwej higieny jamy ustnej

• Przestrzeganie odpowiedniej diety

• Wykorzystanie działania fluoru

• Zabezpieczenie powierzchni zębów

Higiena jamy ustnej u bezzębnych dzieci:

• U małych dzieci za zabiegi higieniczne odpowiedzialni są rodzice

• U bezzębnych dzieci po każdym posiłku powinni przemywać wały dziąsłowe gazą zwilżoną przegotowaną wodą lub naparem z rumianku

• Gazę należy owinąć wokół palca wskazującego, a dziecko ułożyć w pozycji leżącej

Przemywanie jamy ustnej:

• Likwidacja osadu pokrywającego bezzębną szczękę i żuchwę

• Wykonywany masaż dziąseł ułatwia późniejszy proces ząbkowania dziecka

• Zmniejszenie ilości bakterii w jamie ustnej pozytywnie wpływa na stan przyszłego uzębienia i na ogólny stan zdrowia dziecka

Higiena jamy ustnej u dzieci między 1,5 a 6 rokiem życia:

• Dziecko należy stopniowo uczyć posługiwania szczoteczką

• Początkowo zabieg oczyszczania zębów powinien odbywać się pod nadzorem rodziców i mieć formę zabawy

• Szczoteczka powinna mieć małą główkę, wygodną rączkę i miękkie włosie

• Do momentu gdy dziecko nie nauczy się płukać i wypluwać nie stosuje się żadnej pasty

• Dzieci dopiero powyżej 3 roku życia mogą stosować pasty z fluorem

Profilaktyka profesjonalna:

• Określenie indywidualnego programu profilaktycznego

• Instruktaż i motywacja pacjenta do przestrzegania higieny jamy ustnej

• Kontrola skuteczności zabiegów higienicznych

• Okresowe zabiegi profilaktyczne

Plan profilaktyczno - leczniczy:

• U dzieci i młodzieży należy ocenić:

• Stan uzębienia - liczba PUW (PUW - wskaźnik intensywności próchnicy)

• Higienę jamy ustnej

• Głębokość bruzd

• Warunki zgryzowe

• U dorosłych należy ocenić

• Higienę jamy ustnej

• San uzębienia i przyzębia

• Warunki zgryzowe i uzupełnienia protetyczne

• Błonę śluzową jamy ustnej (suchość jamy ustnej)

Szczyty aktywności próchnicy:

1. 4-8 rok życia - próchnica zębów mlecznych i pierwszych trzonowców stałych

2. 11-18 rok życia - próchnica powierzchni stycznych i drugich trzonowców

3. Powyżej 50 roku życia - próchnica korzeni

Liczba PUW (puw)

• Wskaźnik intensywności próchnicy

• PUW, PUWp = DMF, DMFt dla zębów stałych

• Puw, puwp = dmf, dmft, dla zębów mlecznych

Liczba PUW (puw):

• P(p) lub D(d) - decayed - zęby z ubytkami próchnicowymi

• U(u) lub M(m) - missing - zęby utracone z powodu próchnicy

• W(w) lub F(f) - filled - zęby z wypełnieniami, ale bez próchnicy wtórnej

Liczba PUW:

• Ocena intensywności próchnicy (P+U+W)

• Ocena aktywności próchnicy (PUWp/PUW)

• Ocena dbałości o uzębienie (W/PUW)

• Ocena przyrostu próchnicy w okresie rocznym

Predykator ryzyka próchnicy:

• Aktywność próchnicy wyrażona rocznym przyrostem nowych ubytków lub plam próchnicowych

• Porównanie wartości liczby PUW w odstępnie rocznym

Grupy ryzyka próchnicy:

Wiek w latach	Niskie ryzyko próchnicy	Średnie ryzyko próchnicy	Wysokie ryzyko próchnicy
6-7	<0,46	0,46	>0,46
7-12	<0,71	0,71	>0,71
12-18	<0,83	0,83	>0,83

Testy ślinowe:

• Badanie ilości wydzielanej śliny spoczynkowej i stymulowanej

• Badanie pojemności buforowej (Dentobuff)

• Badanie bakteriologiczne:

• Dentocult SM - Streptococcus mutans

• Dentocult LB - Lactobacillus acidophillus

Badanie ilości wydzielanej śliny:

• Ilość wydzielanej śliny spoczynkowej

• Prawidłowa 0,3-0,4 ml/min

• Obniżona - poniżej 0,1 ml/min

• Ilość wydzielanej śliny stymulowanej

• Prawidłowa 1-2 ml/min

• Obniżona - poniżej 0,2-0,5 ml/min

• Mała ilość śliny i jej niska pojemność buforowa sprzyjają rozwojowi próchnicy

• Drobnoustroje i resztki pokarmowe nie są prawidłowo eliminowane

• Kwasy są gorzej neutralizowane

• Zaburzony jest proces remineralizacji

• Ślinę do badania pobiera się dwie godziny po posiłku

• Do 1 ml śliny dodaje się 3 ml 5% NaCl

• Po 10 minutach określa się pH

• Wartość prawidłowa - pH 5-7

• Niska pojemność buforowa - pH <4

Badanie bakteriologiczne:

• Próbki śliny są hodowane na pożywkach selektywnych dla S. Mutans i Lactobacillus, a następnie oznacza się liczbę wyhodowanych kolonii.

• Wysoka wartość:

• 1 000 000 SM

• 100 000 LB

• Niskie miano Dentocult bardzo często oznacza niskie ryzyko próchnicy

• Wysokie miano Dentocult nie zawsze oznacza duża aktywność próchnicy, gdyż decydować mogą inne czynniki etiologiczne próchnicy

• Testy te maja charakter wykluczający a nie prognostyczny

Kryteria oceny ryzyka próchnicy wg Kidd:

1. Wykształcenie i świadomość pacjenta

2. Ogólny stan zdrowia pacjenta (upośledzenie fizyczne, psychiczne, zmniejszone wydzielanie śliny)

3. Nawyki żywieniowe

4. Fluoryzacja

5. Higiena jamy ustnej

6. Ślina (ilość śliny, właściwości buforujące, poziom S.M., L.B.)

7. Objawy kliniczne

Kryteria oceny ryzyka próchnicy wg Axelssona

1. Test ślinowy Dentocult SM

2. Wartość wskaźnika przyrostu płytki nazębnej po 24 godzinach od profesjonalnego oczyszczenia zębów (PFRI)

Kryteria oceny ryzyka próchnicy wg Einwaga

• Liczba PUW, puw

• Przyrost próchnicy

• Higiena jamy ustnej

• Higiena jamy ustnej

• Pojemność buforowa śliny

• Test Dentocult SM i LB

• Ocena lekarza

U pacjentów z grupy wysokiego ryzyka zaleca się dodatkowo:

• Płukanki z chlorheksydyną - 0,2% roztwór 2 razy dziennie przez 3 tygodnie w odstępach 6 miesięcy

• Kontrole stomatologiczne co 3 miesiące

Profilaktyka profesjonalna - skaling:

• Usunięcie naddziąsłowych i poddziąsłowych złogów nazębnych

• Do tego celu stosuje się:

• Narzędzia ręczne (sierpy, motyczki, pilniki)

• Narzędzia maszynowe - dźwiękowe lub ultradźwiękowe

Profilaktyka profesjonalna - kontrola:

• Wskaźnik higieny jamy ustnej np.: OHI, PI

• Roztwory wybarwiające płytkę nazębną - roztwór fuksyny lub erytrozyny

Zabiegi profilaktyki domowej - odpowiednia higiena jamy ustnej, prawidłowa dieta, stosowanie preparatów fluoru - w znacznym stopniu zmniejszają ryzyko rozwoju próchnicy na powierzchniach gładkich, natomiast mają ograniczony wpływa na zapobieganie próchnicy powierzchni żujących

Próchnica powierzchni żujących:

• Budowa anatomiczna bruzd sprzyja wnikaniu i zaleganiu węglowodanów i bakterii

• Miejsca te nie są dostępne dla włosia szczoteczki

• Miejscowo stosowane preparaty fluoru nie zapewniają właściwej ochrony warstwie szkliwa na stokach bruzd i nie powodują remineralizacji początkowych zmian próchnicowych

• Dlatego też nie można zapobiec próchnicy bruzd poprzez przestrzeganie prawidłowej higieny, racjonalnej diety, ani stosowanie fluoryzacji kontaktowej

• Ponadto budowa anatomiczna bruzd utrudnia diagnostykę wczesnych zmian próchnicowych

Należy pamiętać:

Przy badaniu powierzchni bruzd nie wolno stosować ostrego zgłębnika, ponieważ można:

• Przenieść infekcję

• Zniszczyć powierzchnię szkliwa otaczająca bruzdę

Profilaktyka próchnicy powierzchni żujących obejmuje:

• Lakowanie bruzd

• Poszerzone lakowanie bruzd

Lakowanie bruzd - polega na pokryciu powierzchni bruzdy preparatami w celu oddzielenia wnętrza bruzdy od kariogennego środowiska jamy ustnej

Zastosowanie:

• Bruzdy na powierzchniach żujących zębów trzonowych (najlepiej pierwsze zęby trzonowe bezpośrednio po wyrznięciu - do 4 miesiąca) i przedtrzonowych

• Zagłębienia na powierzchniach policzkowych trzonowców dolnych i podniebiennych trzonowców górnych

• Tzw. otwory ślepe

Żywice typu Bis-GMA

• Chemo- lub światłoutwardzalne

• Przezroczyste lub zabarwione (białe, żółte, pomarańczowe)

• Zawierają fluor np.: Helioseal F, Fissurit F, Ultraseal XT

Cementy szklano-jonomerowe

• Nie wymagają trawienie szkliwa przed aplikacją

• Tworzą silne wiązania ze szkliwem

• Uwalniają fluor - silny efekt kariostatyczny

Próchnica korzenia:

• Caries cementi, caries radicis dentis

• Dotyczy głównie ludzi starszych - powyżej 50 roku życia

Etiologia próchnicy korzenia:

• Recesja dziąsła

• Mikroflora kwasotwórcza

• Nieodpowiednia dieta

• Kserostomia

• Niska zawartość fluoru w cemencie i zębinie

Klasyfikacja próchnicy korzenia wg Billingsa:

STOPIEŃ 1

• Obnażona powierzchnia korzenia

• Obecność przebarwienia bez ubytku

• Leczenie - stosowanie preparatów fluoru

STOPIEŃ 2

• Powierzchowne uszkodzenie cementu

• Ubytek mniejszy niż 0,5 mm

• Leczenie - wygładzenie, wypolerowanie i miejscowa aplikacja fluoru

STOPIEŃ 3

• Ubytek powyżej 0,5 mm

• Leczenie - oczyszczenie i opracowanie zmiany, a następnie wypełnienie materiałem szklano-jonomerowym

• Miejscowa aplikacja preparatów fluoru

STOPIEŃ 4

• Głębokie uszkodzenie korzenia, ubytek drążący do miazgi

• Leczenie - opracowanie i odbudowa ubytku

j0rdan Strona 1 2016-06-12

---