KK

Grupa 1
1. Złoża laterytowe
2. Intruzje warstwowe
3. Opisz granicę (kontur) złoża, jak powstaje

Grupa 2
1. Złoża porfirowe, opisać
2. Unconformity
3. Różnice między solami mioceńskimi a permskimi

Grupa 3
1. Opisać złoża miedzi na monoklinie przedsudeckiej
2. Procesy powstawania złóż hydrotermalnych
3. Typy złóż węgla brunatnego

Grupa 4.
1. Co to jest galman?
2. Złoża okruchowe
3. Czy złoża Cu na Monoklinie Przedsudeckiej są złożami osadowymi? Uzasadnij.

Grupa 5
1. Charakterystyka złóż typu MVT
2. Surowce skalne - kruszywo
3. "Stare" złoża złota

Grupa 6
1. Podział złóż węgla kamiennego i ich parametry jakościowe.
2. Co to są skarny i jakie procesy prowadzą do ich powstania. Przykłady złóż skarnowych.
3. Złoża typu SEDEX - jakie procesy geologiczne prowadzą do ich powstania.

Pozostałe
1.złóża przemysłu ceramicznego, jakie skały, gdzie sie eksploatuje, co sie wytwarza
2.różnice i podobieństwa między starymi a młodymi żyłami złota
3.złoża chromitów
4.młode żyły złota, pozycja geotektoniczna i charakterystyka
5.budowlane surowce skalne i ich charakterystyka
6.platynowce?

KK

I.1. Złoża laterytowe

Intensywność i rodzaj wietrzenia zależny jest od podłoża, topografii, klimatu, chemizmu wód.
Złoża laterytowe to złoża wietrzeniowe, powstające głównie w klimacie wilgotnym i gorącym.
Wskutek zmienności warunków w strefie tropikalnej (pora deszczowa/ pora sucha) następuje
wyługowanie ze skały krzemionki i alkalii. Wskutek tego powstaje lateryt (pokrywy wietrzeniowe),
składający się głównie z wodorotlenków glinu i żelaza. Lateryt może być źródłem pierwiastków takich
jak: Al., Fe, Ni, Co, Mn.
Złoża te można podzielić na:

*odkryte

* zakryte

* współczesne ( w strefie między równikowej)

* kopalne

Czynniki umożliwiające wietrzenie to:

woda – rozpuszczanie, transport, hydratacja, hydroliza, odpowiedzialna jest za pH i eH.

Najintensywniejsze wietrzenie odbywa się w strefie sięgającej do poziomu wód gruntowych.

tlen – odgrywa podstawową rolę w reakcjach utleniania. Jego źródłem jest atmosfera, tlen

rozpuszczony w wodzie, minerały zasobne w tlen.

dwutlenek węgla – ułatwia rozkład minerałów krzemianowych i węglanowych. Źródłem jego

jest atmosfera, minerały rozpuszczone w H

2

O, reakcje utleniania, ekshalacje wulkaniczne.

Kwasy nieorganiczne i organiczne – współdziałają w rozkładzie minerałów i skał np.H

2

S,

kw.humusowy

organizmy żywe – niszczące oddziaływanie roślin i zwierząt na skały i minerały, pobierają

składniki takie jak np. N, P, K, Si, Mn, Ca, Fe powodując rozkład minerałów. Poza tym
generują tlen i dwutlenek węgla oraz biorą udział w wymianie jonowej.

temperatura – wpływa na przyspieszenie lub spowolnienie reakcji.

W wyniku wietrzenia następuje granularny rozkład skał, sprzyja on rozwojowi reakcji chemicznych.
Najważniejsze z nich to:

•

utlenianie – redukcja polega na oddawaniu/przyjmowaniu elektronów

•

rozpuszczanie – np. kalcyt do Ca

2+

i CO

3

2-

•

reakcje uwodnienia: hydratacja i hydroksylacja – przyłączenie grup OH lub drobin H

2

O

mogących wejść w struktury minerałów (jako gr. hydroksylowe lub woda krystalizacyjna,
międzypakietowa, zeolitowa itp.)

•

dializa – dyfuzyjne usunięcie kationów metali z ilastych produktów wietrzenia

•

hydroliza – rozkład minerałów pod wpływem H

2

O, zależy od pH, zawartości CO

2,

temperatury

Pokrywy laterytowe zwane są także alitowymi. Dominuje tu migracja krzemionki z pokrywy,
powstają głównie minerały takie jak gibbsyt, wodorotlenki Fe (goethyt, lepidokrokoit).
W Polsce złoże krzemianowych rud niklu w czapie wietrzenia w strefie serpentynitowej – Dolny Śląsk
Szklary.

I.2. Intruzje warstwowe ??

Występują w złożach magmowych intruzywnych. Są one źródłem rud miedzi, niklu, żelaza, chromu,
tytanu. Złoża te powstają wskutek likwacji oraz frakcjonalnej krystalizacji. Likwacja, czyli utworzenie
się dwóch różnych stropów. Frakcjonalna krystalizacja jest następstwem kolejności krystalizacji
kolejnych minerałów (zgodnie z sekwencją Bowena). Powstają różne typy magm, wzbogacone o
kolejne pierwiastki (minerały). Powstają skały magmowe (głównie zasadowe) wykazujące
warstwowanie. Najbardziej znane warstwowe intruzje zasadowe: Bushveld, Great Dyke, Sudbury.

KK

Złoża Cr w intruzjach warstwowych
Są to złoża wieku prekambryjskiego, występujące w intruzjach warstwowych skał zasadowych i
ultrazasadowych. Pokłady rudy są przewarstwione z dunitami, perydotytami. Złoża występują
zazwyczaj jako pokłady zgodne o miąższości do 1m. Minerałem kruszcowym jest chromit. Minerały
skałotwórcze to m.in. oliwin, plagioklaz, klino- i ortopiroksen.
Występowanie:
Bushveld(RPA) Cr:Fe = 1,6:1 ; Great Dyke (Zimbabwe) Cr:Fe = 2,8:1 ; Stillwater (USA); Kemi (Finlandia)

I.3. Opisz granicę (kontur) złoża, jak powstaje

→

geologiczny – naturalna granica złoża np. uskok, fleksura, ścienienie

→

wewnętrzny – po skrajnych punktach rozpoznania złoża

→

zewnętrzny – ekstrapolowany

→

interpolowany – pomiędzy wyrobiskami lub otworami

→

zerowy

II.1. Złoża porfirowe, opisać

Są to złoża hydrotermalne, występujące w intruzjach porfirowych, w ich szczelinach i porach krążą
roztwory. Zajmują duże obszary, ale nie mają dużych zawartości % pierwiastków, ale za to ogromne
zasoby. Złoża te wykazują strefowość. Zawierają one głównie pierwiastki: Cu, Au, Sn, Mo, Wo, Zn, Ag.
Złoża Cu
Złożą porfirowe mają duże zasoby, położone płytko, ponadto łatwo jest oddzielić siarczki miedzi od
reszty składników, dlatego eksploatowane są odkrywkowo, na dużą skalę. Charakterystyczne dla stref
subdukcji. Są to złoża masywne, charakteryzujące się dużą zmiennością skał otaczających.
W złożach występuje pionowy system komunikacji -> migracja siarki i roztworów. Złoża metali
powstają w strefie redukcyjnej.
Strefy w złożu:
A)potasowa – położona w centrum złoża. Ługowane są tam wapień i sód. Pojawia się piryt 9info o

systemie hydrotermalnym). Minerały występujące: ortoklaz (główny), kwarc, biotyt.
Akcesoryczne min: apatyt, hematyt, anhydryt, ankeryt.

B)fyllitowa – występują skały odbarwione. Ługowane są mangan, wapń i sód.

Minerały tworzące: piryt, serycyt, kwarc.

C)argilitowa – czyli zawierająca minerały ilaste powstałe wskutek transformacji hydrotermalnych,

takie jak: montmorillonit, illit, kaolinit, chloryt.

D)propilityzacji – najbardziej zewnętrzna strefa w złożu. Następuje chlorytyzacja biotytu.

Minerały występujące to: chloryt, epidot, kalcyt. Akcesorycznie: apatyt, hematyt, anhydryt.

KK

W złożach można wyróżnić również strefy:
a)utlenienia (blankietowa) – kilka do kilkunastu % Cu, występują malachit, Goethym, limonit
b)uboższa – wyługowane Cu
c)cementacji – bardzo bogata, kilka %, głównie siarczki. chalkozyn, kowelin
d)Sztokwerk – piryt, chalkopiryt
Występowanie: Chuquicamata (Chile), Tompakan (Filipiny), Turkus Hill (Mongolia/Chiny), Myszków,
El Teniente (Chile), Butte (USA), Grasberg (Indonezja, dużo domieszek złota, 1,04% Cu)

Oprócz tego:
*Cu- Au Indonezja (Batu Hijau)
*Cu-Mo USA(Sierrita), Meksyk (La Canidad)
*W-Mo Chiny
*Sn Cerro-Rico (Boliwia)
*Mo

II.2. Unconformity

Złoże uranu występujące w niezgodnościach
Są to złoża stanowiące około 90% produkcji światowej uranu, o zawartości U do 12,2%. Występują
między proterozoicznymi metamorficznymi skałami a młodymi sekwencjami klastycznymi. Złoża te
występują w: strefach uskokowych, strefach spękań, płaszczyznach nieciągłości. Konieczna jest także
obecność intruzji granitowej oraz czynnik utleniający np. regolit. Formy złóż to: żyły, sztok werk oraz
gniazda. Minerałami będącymi nośnikami uranu są smółka uranowa oraz uraninit.
W pobliżu złoża występują zmiany hydrotermalne takie jak: chlorytyzacja, karbonatyzacja,
hematyzacja, illityzacja. Oprócz tego zmiany około rudne to także paleowietrzenie czyli tworzenie się
regolitu w czasie luki stratygraficznej oraz zmiany diagenetyczne i epigenetyczne.
Cechy charakterystyczne dla złóż unconformity:
*niezgodność strukturalna
*stare granity i skały pelitowe z grafitem w podłożu
*klastyczne skały w nadkładzie
*uskoki i strefy spękań obecne w obrębie złoża
*monomineralny charakter głównego etapu okruszcowania
*okruszcowanie występuje w strefach silnych zmian hydrotermalnych, w obrębie których spotykany
jest illit, kaolinit, chloryt
*złoża monomineralne występują w podłożu, zaś polimineralne w obrębie niezgodności
Występowanie:
Key Lake (Kanada) – polimetaliczne; 70 000 t U; 1,99%U; Ni, Co, As, Ga
Cigar Lake (Kanada) – polimetaliczne; 110 000 t U; 12,2% U; Ni, Co, As, Ga

KK

II.3. Różnice między solami mioceńskimi a permskimi

Sole mioceńskie w Polsce występują wzdłuż nasunięcia Karpat o rozciągłości W-E. Sól występuje w
formie pokładów, tworząc długie pasy o skomplikowanej tektonice ( wskutek rozwoju nasunięcia z S
na N). Aktualnie sól nie jest już eksploatowana. Pozostały małe zasoby, a warunki eksploatacji nie są
dobre ze względu na skomplikowaną tektonikę, ale sól zalegała dość płytko. Historycznie była
eksploatowana w dwóch pasach: Łężkowice - Siedlec – Moszczenica – Łapczyca - Bochnia oraz
Barycz – Wieliczka – Sułków.
Sole permskie występują postaci pokładów oraz wysadów. Wysady występują w centralnej Polsce,
głównie na Kujawach. Powstały one w środkowej części basenu cechsztyńskiego, gdzie jego
głębokość była największa, a miąższość nadkładu duża. Są to sole o dużych zasobach (pozostało
jeszcze 50 mld ton), łatwe do eksploatacji. Eksploatowane są: Kłodawa, Góra, Mogilno. Oprócz tego
udokumentowane wysady m.in. Włocławek, Wapno, Inowrocław, Aleksandrów Kujawski. W
wysadach występują różne typy soli, a wysad nie jest jednolity, ma skomplikowaną budowę
wewnętrzną.
Cechsztyńskie sole w postaci pokładów występują w północnej Polsce (na wyniesieniu Łeby) oraz w
okolicy Sieroszowic. Na północy złoża nie są eksploatowane, ponieważ zalegają głęboko.
Udokumentowano obecność soli w okolicy: Łeby, Chłapowa, Swarzewa. Występują tam różne typy
soli, w Łebie przewaga soli K-Na, na pozostałym obszarze soli kamiennej. W Sieroszowicach sól jest
eksploatowana przy okazji wydobycia siarki (ale nie ma na to koncesji !). Miąższość soli dochodzi do
900m, jest ona bardzo „czysta” 99,9%. Oprócz tego udokumentowano obecność soli w Głogowie,
Bytomiu Odrzańskim.

III.1. Opisać złoża miedzi na monoklinie przedsudeckiej

Złoże miedzi na monoklinie przedsudeckiej to złoże stratoidalne w skałach osadowych, wieku
Cechsztyn. Okruszcowanie jest młodsze niż złoże (epigenetyczne). Osady pochodzą głównie z
pierwszego cykle temu – Werra. Następnie w utwory osadowe wniknęły roztwory hydrotermalne
(kilka etapów okruszcowania) będące nośnikami metali. Ponieważ odbyło się kilka etapów
okruszcowania, nie da się określić wieku okruszcowania. Wiek złoża to cechsztyn, ale pochodzi on
wieku skał, w których występuje mineralizacja. Złoże na monoklinie należy do formacji łupków
miedzionośnych Kupferschiefer
Miedź wystepuje w trzech typach litologicznych:

węglanowe – w miarę dobra miąższość, zawartość miedzi, dość dobrze się wzbogaca

łupkowe - największa zawartość Cu, polimetaliczne, ale mała miąższość i źle się wzbogaca ze

względu na dużą zawartość substancji organicznej, pozostało niewiele zasobów

piaskowcowe – dobra zawartość Cu, bardzo duża miąższość, doskonale się wzbogaca,

stanowią 50% zasobów.

Zasoby miedzi to 1,7 mld ton, a średnia zawartość miedzi to 1,7 %, która występuje w formach o
miąższości do 4m. Powierzchnia obszaru złożowego to 500 km

2

. Oprócz miedzi produkuje się: Ag, Au,

Pt, H

2

SO

4

, Pb, Ni, Mb, Co.

Złoże podzielone jest na cztery obszary:
* Lubin (okruszcowanie w piaskowcach, łupkach, wapieniach; średnia zaw. Cu 1,7%, miąższość 4m)
* Rudna (łupki, piaskowce; średnia zaw. Cu 2%, miąższość 7m; elewacje Rudnej – występują strefy,

piaskowce anhydrytowe, o dużej zawartości Cu do 30% tzw. ściany chalkozynowe)

*Polkowice – Sieroszowice (wapienie i łupki; średnia zaw. Cu 2,2%, miąższość 2m)
Nie jest to złoże osadowe, ponieważ mineralizacja jest epigenetyczna. Poza tym jest bardzo duża
różnorodność metali. Odbyło się kilka etapów mineralizacji. Oprócz tego złoże jest bardzo zmienne:
zmienia się miąższość, zawartość miedzi, okruszcowanie w różnych typach skał.

KK

III.2. Procesy powstawania złóż hydrotermalnych

Złoża powstały na dużych głębokościach, związane są z obszarami geosynklinalno – fałdowymi.
Mają niewielkie zasoby.
Warunkiem powstania są pustki w skałach. Zazwyczaj są to być pustki epigenetyczne (szczeliny
tektoniczne, brekcje, pustki po ługowaniu). Przy powstaniu skał pomaga także porowatość oraz
przepuszczalność skał.
Fizyko-chemiczne warunki powstania złóż:

•

Roztwory mineralizujące

o

zawiesiny – suspensje, cząsteczki <0,1 μm

o

koloidy, cząsteczki 0,1 μm – nm

o

roztwory rzeczywiste (rozpuszczane są kationy i wytrącane) i cząsteczkowe, 1-0,1 nm

•

pH – wykładnik wodorowy

•

Eh – potencjał utleniająco – redukcyjny

•

potencjał chemiczny – energia wewnętrzna układu

•

stężenie roztworu

•

temperatura i ciśnienie

Źródła wody:

juwenilna (pomagmowa) zawartość H

2

O do 10%, średnio ok. 0,2 km

3

z km

3

magmy)

pometamorficzna (do 30 % w stosunku do masy skalnej)

meteoryczna (wadyczna – swobodna)

Źródła substancji:

♦

wody termalne związane z wulkanitami (szczawy siarkowodorowe, azotowe, szczawy)

♦

juwenilne źródła magmowe

♦

filtracyjne wody pozamagmowe

♦

asymilacyjne źródła magmowe

KK

Sposoby wytrącania substancji:

♣

wymiana między substancjami w roztworze

♣

wymiana podczas mieszania się roztworów

♣

wymiana między roztworem a skałą otaczającą

♣

zmiana pH

♣

koagulacja koloidów

♣

zmiana temperatury układu

♣

efekt filtracyjny

♣

sorpcja

♣

działanie naturalnych pól elektrycznych

♣

zmiana ciśnienia

Klasyfikacja złóż ze względu na temperaturę:

−

wysokotemperaturowe 400 – 300 °C (Au, Cu, Pb, Zn, V)

−

średniotemperaturowe 300 – 200 °C (Cu, Pb, Zn, Ag, Au, Bi)

−

niskotemperaturowe 200 – 100 °C (Cu, Zn, Pb, Au, Ag)

III.3. Typy złóż węgla brunatnego ??

Litotypy węgla brunatnego:

•

węgle brunatne miękkie – najbardziej rozpowszechnione, występują w młodych złożach Tr.

W ich obrębie wyróżnia się ksylity (słabo uwęglone), węgle ziemiste (zbite, zawierają dużo
wody, powysuszaniu się rozpadają) oraz węgle ksylitowo ziemiste.

•

węgle brunatne twarde – występują głównie w paleozoicznych złożach. Wyróżnia się węgle

matowe (czarne, zwięzłe, ciężkie, bez połysku) oraz błyszczące.

Ze względu na zastosowanie węgle dzieli się na węgle energetyczne (duże straty podczas transportu,
dlatego blisko złóż zakłada się elektrownie) oraz brykietowe ( przerabia się na brykiety). Czynniki
decydujące o jakości węgli energetycznych to: sortyment, zawartość popiołów oraz ciepło spalania.
Czynniki decydujące o jakości węgla brunatnego i jego zastosowaniu:

 zawartość wilgoci
 zawartość siarki
 zawartość alkalii
 wartość opałowa
 wydajność prasmoły

Podział ze względu na występowanie:

♣

w obszarach platformowych – płytko położone, głównie trzeciorzędowe, mają podstawowe

znaczenie, kilka do kilkudziesięciu pokładów, eksploatowane odkrywkowo.

♣

w obszarach fałdowych – złoża mezozoiczne i starsze, rzadkie, eksploatowane pod ziemią.

Ze względu na sposób wykształcenia (formę) złoża węgla brunatnego możemy podzielić na:
pokładowe, soczewkowe, tektoniczne, sfałdowane glacitektonicznie, w czapach wysadów solnych
oraz złoża reliktowe.

IV.1. Co to jest galman?

Galman jest to jedna z ważniejszych rud cynku, produkt utlenienia kruszców cynku. Występuje w
strefie wietrzenia. Jest to mieszanina minerałów. Jej głównym składnikiem jest smitsonit (ZnCO

3

),

hemimorfit, cerusyt, anglezyt oraz minerały ilaste, czasem także kwarc, dolomit. Galman tworzy
ziemiste skupienie, ale często jest słabo zwięzły, sypki. Ma barwę pomarańczowawą, czerwonawą,
brązową. W Polsce występuje w okręgu olkuskim.

KK

IV.2. Złoża okruchowe

Są to złoża, których materiał w postaci ziarnistej uległ transportowi i osadzeniu poza obszarem
występowanie wietrzejących utworów. Miejscami ich powstania są doliny rzeczne, wybrzeża
zbiorników, jeziora, morza ale także pustynie, obszary polodowcowe itp.
Można je podzielić na:
*aluwialne – mierzejowe, korytowe, dolinne, tarasowe, deltowe
*eluwialne (w miejscu występowania)
*deluwialne (na zboczach)
*proluwialne (u podnóża wzniesień)
*lateralne (morskie)
*lodowcowe
*eoliczne
W zależności od czasu powstania złoża dzielimy je na: współczesne (luźne) i kopalne(zlityfikowane).
Geologiczne warunki powstania złóż:

♣

związane ze skałami macierzystymi

♣

związane z facjami skał okruchowych

♣

geomorfologia

♣

tektonika

♣

klimat

♣

czynnik hydrograficzny

♣

wiek geologiczny

Złoża mogą być monomineralne lub polimineralne, można podzielić je na złoża skał pospolitych oraz
minerałów rzadszych. Złoża okruchowe minerałów rzadszych zawierają takie kopaliny jak: Au, Pt, Ti,
Nb, Sn, W, kamienie szlachetne. Przykłady: Irszańsk, Karasowskie, Ren.
Złoża okruchowe skał pospolitych to m.in. głazy, żwiry, brekcje, piaski, otoczaki, zlepieńce, piaskowce,
mułowce, lessy, gliny i in.

IV.3. Czy złoża Cu na Monoklinie Przedsudeckiej są złożami osadowymi? Uzasadnij.

Złoże miedzi na monoklinie przedsudeckiej to złoże stratoidalne w skałach osadowych, wieku
Cechsztyn. Osady pochodzą głównie z pierwszego cykle temu – Werra. Następnie w utwory osadowe
wniknęły roztwory hydrotermalne (kilka etapów okruszcowania) będące nośnikami metali. Ponieważ
odbyło się kilka etapów okruszcowania, nie da się określić wieku okruszcowania (młodsze niż skały
otaczające). Wiek złoża to cechsztyn, ale pochodzi on wieku skał, w których występuje mineralizacja.
Złoża osadowe osadzały się wraz ze skałami czyli są syngenetyczne, na monoklinie okruszcowanie jest
epigenetyczne.

Poza tym jest bardzo duża różnorodność metali, sytuacja taka jest rzadka w przypadku złóż
osadowych. Ponadto odbyło się kilka etapów mineralizacji, co dodatkowo potwierdza typ
stratoidalny tego złoża. Oprócz tego złoże jest bardzo zmienne, co nie jest charakterystyczne dla złóż
osadowych. Zmienia się miąższość, zawartość miedzi, okruszcowanie w różnych typach skał. Ponadto
łupek miedzionośny powstawał bardzo szybko, a siarczków jest zbyt dużo aby mogły powstać w
procesach osadowych.

V.1. Charakterystyka złóż typu MVT ???

Są to złoża należące do złóż hydrotermalnych metasomatycznych. Złoża te powstały wskutek
wyparcia niektórych pierwotnych składników i wytrącenie na ich miejsce nowych, lub też wskutek
wymiany składników. Złoża tego typu to złoża Zn, Pb, Cu, magnezyt. Są to zwykle złoża cynku i
ołowiu. Występują w Europie m.in. w Niemczech, Belgii, Francji. W Polsce złoża typu MVT występują
na obszarze olkuskim i bytomskim. Okruszcowany jest dolomit kruszconośny. Są to dolomity

KK

metasomatyczne, powstałe w niskich temperaturach. Są to zazwyczaj skały triasowe, wykształcone
jako wapień, czasem pstry piaskowiec.

Okruszcowane są warstwy wchodzące w skład wapienia muszlowego: Gogolińskie, Gorażdżańskie,
Terebratulowe, Karchowickie, Diploporowe. Skały węglanowe są podatne na ługowanie, właśnie
dlatego mogą się w nich tworzyć kruszce przez metasomatozę. Początkowym etapem jest ługowanie i
utworzenie pustki w skale. Następnie pokruszone fragmenty dolomitu zostają cementowane przez
sfaleryt i galenę (narastają na ziarna), następnie markasyt, a na końcu kalcyt. Tworzą się gniazda,
które mogą być później eksploatowane. Struktura ta nazywana jest collapsed Brescia.

V.2. Surowce skalne – kruszywo ???

Kruszywa są to ziarniste materiały budowlane pochodzenia mineralnego otrzymywane przez
rozdrobnienie skał lub uzyskiwane sztucznie jako produkt pochodny procesów przemysłowych.
Jakość kruszyw zależy od:

•

składu ziarnowego

•

kształtu ziaren

•

zawartości i jakości pyłów

•

wskaźnika piaskowego

•

zawartości ziaren pokruszonych i muszli

•

gęstości objętościowej

•

gęstości nasypowej

•

jamistości

•

stopnia rozdrobnienia

•

ścieralności

•

stopnia rozdrobnienia

•

polerowatości

•

promieniotwórczości

•

mrozoodporności

•

odporności na szok termiczny

KK

•

skurczu po wysychanie

Normami określone właściwości kruszyw: geometryczne, mechaniczne i fizyczne, cieplne i
odporności na działanie czynników atmosferycznych, chemiczne, podstawowe.
Kruszywo naturalne występuje w całej Polsce (mniej w okolicach Kielc). Kruszywo grube (żwirowe,
żwirowo-piaszczyste) występuje w północnej Polsce, na Mazowszu, w Sudetach oraz Karpatach.
Jako kruszywo wykorzystywane są kwarcyty, amfibolity, gnejsy, migmatyty,

V.3. "Stare" złoża złota

Dostarczają 50 -80 % światowej produkcji złota. Występują w skałach zmetamorfizowanych,
głównie zieleńcach, o zróżnicowanym wieku od prekambru do trzeciorzędu.
Złoża występują w środowisku zdeformowanych osadowych skał klastycznych i wulkaniczno-
plutonicznych skał środowiska łuku wysp i płyty oceanicznej (pasy zieleńcowe). Zawierają niewielką
ilość srebra. Żyły złota występują pojedynczo lub tworzą kompleksy o prostej budowie.
Charakteryzuje je także prosty skład mineralny:
złoto rodzime
piryt, chalkopiryt, arsenopiryt, sfaleryt, pirotyn, galena
kwarc (85%), kalcyt, dolomit, ankeryt
Skład mineralny zależy od skał otaczających. Złoto tworzy pokrywy w kwarcu, wypełnia żyły,
spękania. Zmiany około rudne to karbonatyzacja, chlorytyzacja, silifikacja, sulfidyzacja skał
otaczających, metasomatoza K-Na w otoczeniu żył kwarcowo – węglanowych. Zmiany hydrotermalne
zależą od skał otaczających.
Formy złóż to:

♣

sztokwerk

♣

żyły w uskokach i brekcjach hydrotermalnych

♣

żyły związane z fałdami

♣

żyły w spękaniach ekstensyjnych

Model genetyczny:

źródła złota: magmowe, metamorficzne, cyrkulacja wód meteorycznych

niska zawartość soli rozpuszczonych, temperatura 300-500°C, z roztworów zaw. CO

2

występowanie żył na obszarach kreacyjnych platform wskazuje na termalne roztwory

uruchomione po zakończonej subdukcji

Średnia wielkość zasobów to 6 – 60 ton złota, największe złoża do 1000 ton. Największe złoża to
Mother Lodge i Grass Valley w Kaliforni, Bendigo-Ballarat w Australii.

VI.1. Podział złóż węgla kamiennego i ich parametry jakościowe.

Podział złóż węgla kamiennego ze względu na sposób powstania:

•

w obszarach platformowych – młode platformy lub reaktywowane części starych; stanowi

65% światowego wydobycia. Tworzą kilka – kilkanaście pokładów o zmiennej, dużej
miąższości. Węgiel zalega płytko.

•

typ geosynklinalny (fałdowy) – stanowi 1% światowej produkcji. Tworzy wiele pokładów, o

stałej, małej miąższości. Skomplikowana tektonika utrudnia eksploatację.

•

typ przejściowy – stanowi 24% światowego wydobycia. Są to złoża w zapadliskach

przedgórskich lub śródgórskich.

Litotypy węgla kamiennego:

→

witryn – błyszczący, mała twardość, niskie ciepło spalania, niewiele popiołu, ok.50% w złożu

→

klaryn – półbłyszczący, średnie ciepło spalania, sporo popiołu, ok.20% w złożu

→

duryn – matowy, ba wysokie ciepło spalania, dużo popiołu, ok. 30% w złożu

KK

→

fuzyn – występuje w niewielkich ilościach, miękki, rozciera się w palcach

Aby określić zastosowanie węgla należy określić:

popielność

sortyment

typ technologiczny

o

zawartość części lotnych

o

zdolność spiekania wg. Roga

o

dylatacja (badanie brykietu w dylatometrze)

o

ciepło spalania

Na podstawie typu technologicznego określa się współczynnik węgla i jego zastosowanie:
w.płomienny 31, w.gazowo-płomienny 32, w.gazowy 33 -> węgle energetyczne
w.gazowo-kokosowy 34, w.orto-koksowy 35, w.meta-koksowy 36, w.semi-koksowy 37 -> prod. koksu
w. chudy 38, w. antracytowy 41, antracyt 42 ->specjalne węgle energetyczne do specjalnych palenisk
Obecny zapis jakości węgla:
ty technologiczny / sortyment / (%zaw popiołu/zaw. siarki * 100)

VI.2. Co to są skarny i jakie procesy prowadzą do ich powstania. Przykłady złóż skarnowych.

Złoża skarnowe powstają na kontakcie skał magmowych i utworów otaczających, najczęściej skał
węglanowych. Są grubokrystaliczne, nie mają laminacji, rozpadają się na wielościenne bryły. Skarny
to skały wapienno-krzemianowe. Minerały to dolomit, kalcyt, marmury, amfibol, fluoryt,
siarczki:sfaleryt, galena, chalkopiryt, min. krzemianowe.
W stosunku do kontaktu skał magmowych wyróżniamy:

•

endoskarny (skarny utworzone kosztem skał magmowych)

•

egzoskarny (skarny powstałe ze skał przyległych do skał magmowych)

Według chemizmu skarny dzieli się na:

∗

wapniowe (najpospolitsze. Tworzą je minerały takie jak: krzemiany – pirokseny, granaty,

wollastonit; krzemiany uwodnione: amfibole, epidot, chloryt; tlenki – magnezyt, hematyt,
kwarc; siarczki – piryt, pirotyn, chalkopiryt, galena, sfaleryt; kalcyt, fluoryt, baryt.

∗

magnezowe (główne składniki to: diopsyd, granat, forsteryt, serpentyn, flogopit, magnezyt).

∗

krzemianowe (w sąsiedztwie granodiorytów, sjenitów, porfirów, tufów, aplitów,

piaskowców arkozowych. skład chemiczny zbliżony do skarnów wapniowych).

Hipotezy genetyczne:

♦

infiltracyjno-dyfuzyjna (do wapieni przenikają Si, Al, Mg, Na, K, Fe, do bazaltu Ca)

♦

stadialna – spadek temperatury, 6 stadiów metasomatozy: Si, Al –Si, Cl; skapolit, Fe,

fluidalno-wodnej, siarczkowej: As-S, Fe-Cu, Zn-Pb

♦

surowcowa: rudy Fe (G. Mignitnaja), Fe- Co (G.Wyskoja, Ural), Cu (Arizona, Clifton Morencia),

Pt (Bushveld), W (Rosja, Słowacja), Mo (Maroko, Azegour), Zn-Pb ( Szwecja,
Ammeberg), Au, Sn, Be, Br, U i Th

KK

VI.3. Złoża typu SEDEX - jakie procesy geologiczne prowadzą do ich powstania.

Są to ekshalacyjne złoża siarczków utworzone w basenach sedymentacyjnych przy udziale
kanałowych roztworów dna oceanicznego. Temperatura krystalizacji wynosi 150- 320 °C.
Powstawanie złóż:
Akcesy hydrotermalne -> w oceanach powstają kominy:
whitesmokers (baryt, anhydryt), blacksmokers (piryt, galena, sfaleryt)

siarczki rozpuszczone w kwaśnym środowisku w wysokiej temperaturze

styk z wodą o temperaturze 2°C

Gwałtowna reakcja, wybuch niewielkich czarnych strzępków. Wyziew siarczków, nadbudowanie
kominów.
Gdy smokers jest zbyt duży zawala się, ale reakcje hydrotermalne nadal trwają. Jednak gdy
utlenianie jest zbyt duże złoże znika tzn. rozsypuje się na dużym obszarze. Złoże musi zostać szybko
przykryte osadem (najlepiej wulkaniczną masą), aby powstrzymać proces utleniania.

Zmiany około rudne to: chlorytyzacja, sylifikacja, serycytyzacja, propilityzacja, w Bajmaku występuje
również karbonatyzacja, zeolityzacja, barytyzacja.

Złoża typu Sedex dzieli się na:

•

SHMS

•

VHMS

SHMS (sedyment hosted massive solfates) są to złoża siarczków masywnych utworzone w basenach
hydrotermalnych przy udziale kanałowych, hydrotermalnych roztworów dna oceanicznego. Są to
rudy masywne, laminowane, rozproszone. SHMS to wielosurowcowe złoża siarczków: Zn-Pb, Ni z Zn,
Mo, Re, Pt, Pd a także Cu, Au, Ag. Złoża te stanowią 40% światowej produkcji Zn oraz 60% światowej
produkcji Pb.
Główne minerały to: galena, sfaleryt, piryt, chalkopiryt, pirotyn, węglany, baryt, turmalin.
Przykłady: Navan (Irlandia), Red Dog (USA) 17,1% Zn, Mt.Isa (Australia) 125 mln ton, Filizchai
(Azerbejdżan), Nik basen

VHMS (volcanic hostem Massie solfates)złoża siarczków masywnych Cu, Zn, Pb, Au. Wiek złóż jest
zróżnicowany, tworzą się aktualnie np. w ryftach. Zasoby to 5,3 mln ton: Cu 1.92%, Zn 4.23%, Pb 1%,
Au 0.8g/t, Ag 19g/t.
Przykłady: Neves Corvo (7.88% Cu, 1.21% Pb, 1.28% Zn, zasoby 70 mln ton), Flin Flon- Kanada
(zasoby 62.9 mln ton; 2.85 g/t Au, 2.2% Cu, 4.1% Zn), Rio Thinto

Typy złóż:

•

Cypryjski - Cu, Cu-Zn, Co; strefy ryftu oceanicznego, spreadingu; formy złoża: soczewy, rudy

masywne. np.Rio Thinto, Neves Corvo

•

Besshi - Cu, Cu-Zn, Au+Ag; struktury zrębowe ryftu oceanicznego stadium wczesnego;

formy złóż: soczewy, pseudopokłady, rudy masywne. np. Wieściszowice, Abitibi

•

Uralski - Cu-Zn, Au; wsteczne łuki, basen wewnętrzny, strefa subdukcji;

formy złóż: soczewy, gniazda, masywne. np. Podolskoje, Gaiskoje

•

Bajmak – Cu-Zn-Ba, Pb, Au+Ag; łuk wysp, basen wewnętrzny, stadium późne – wsteczny łuk;

formy złóż soczewy, sztokwerk, rozproszone. np. Kuroko, Bakar

•

Filizchai – Zn- Pb-Ba; płyta kontynentalna, ryft kontynentalna;

formy złóż: rozproszone, masywne, soczewy. np. Niżnetalotinskoje

KK

VII.1.złóża przemysłu ceramicznego, jakie skały, gdzie sie eksploatuje, co sie wytwarza

surowce ilaste: ceramika budowlana; Jura, okolice Warszawy, Śląsk; wapienie, margle, gliny, iły,
kaoliny, magnezyty
iły ceramiczne
do produkcji porcelany

VII.2.różnice i podobieństwa między starymi a młodymi żyłami złota

VII.3.złoża chromitów

VII.4.młode żyły złota, pozycja geotektoniczna i charakterystyka

VII.5.budowlane surowce skalne i ich charakterystyka ???

Materiały do celów budowlanych i drogowych:

•

diabazy, melafiry, porfiry, tufy – Niecka Śródsudecka

•

gabro, diabaz, serpentynity, sjenity, amfibolity - Kotlina Kłodzka

•

granit, bazalt – Dolny Śląsk

•

granit – Masyw Karkonoski, Strzeliński, Strzegomski

•

piaskowce – Niecka Północnosudecka

•

dolomity i wapienie – Jura, G.Świętokrzyskie

•

kruszywo

VII.6.platynowce?