Rys historyczny pracy socjalnej w Polsce

Praca socjalna, choć powszechnie uważana za stosunkowo młodą dziedzinę

działalności na rzecz drugiego człowieka, ma w Polsce dość długą tradycję.

O początkach zawodu pracownika socjalnego można mówić wraz z powstaniem możliwości
kształcenia w dziedzinie pracy socjalnej.

Tradycja kształcenia pracowników socjalnych sięga w Polsce początków XX wieku.
Początków tych można się dopatrywać w pierwszych kursach społecznych zorganizowanych
w 1907 roku w Królestwie Polskim. W dziewięć lat później w Krakowie utworzono Wydział
Pracy Społecznej przy wyższych kursach dla kobiet.

W latach 20-tych naszego stulecia Helena Radlińska skoncentrowała się na organizowaniu
kształcenia pracowników służb społecznych i oświatowych. Jako profesor Wolnej
Wszechnicy Polskiej w 1925r. utworzyła Studium Pracy Społeczno-Oświatowej.
Początkowo kształcenie odbywało się w toku studiów podyplomowych. W 1936 roku
rozpoczęto kształcenie na poziomie magisterskim w dziedzinie nauk pedagogicznych.
W 1925 roku powstały też: Szkoła Pracy Społecznej im. A. Branickiego w Krakowie i
Katolicka Szkoła Społeczna w Poznaniu.

W okresie od zakończenia II wojny światowej pomoc społeczna w Polsce i kształcenie

pracowników socjalnych przechodziły różne koleje. W 1949 roku na Uniwersytecie Łódzkim
została utworzona Katedra Pedagogiki Społecznej, która kontynuowała tradycje Studium
Pracy Społeczno-Oświatowej. Po trwającym kilkanaście lat okresie zahamowania procesu
rozwoju pomocy społecznej, a tym samym kształcenia pracowników socjalnych, w 1962 roku
wznowiono kształcenie zawodowe pracowników socjalnych w katedrze Pedagogiki
Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego.
W 1966 roku utworzone zostały w Warszawie i Poznaniu pierwsze policealne szkoły
pracowników socjalnych.
Dalszy rozwój kształcenia pracowników socjalnych należy wiązać z uruchomieniem w 1977
roku w Instytucie Polityki Społecznej UW Zaocznego Studium Pracowników Służb
Socjalnych, w 1988 roku – Zaocznych Studiów Socjologicznych o specjalności praca socjalna
w UJ.

II.Pracownik socjalny w świetle przemian ustrojowych

Do 1990 roku pomoc społeczna w Polsce funkcjonowała na marginesie życia

społecznego. Pozostawała w kompetencjach Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej. Była
dziedziną mocno nie doinwestowaną. Jej wąski zakres podmiotowy i przedmiotowy,
rozproszenie kompetencyjne, brak podstawowych uregulowań prawnych – wpływały
destrukcyjnie na kadrę pomocy społecznej.

Niski prestiż tego zawodu, bardzo niskie wynagrodzenia, złe a często nieodpowiednie
warunki pracy i obsługi klientów, nie sprzyjały podnoszeniu kwalifikacji. W 1989 roku tylko
40% pracowników socjalnych miało odpowiednie kwalifikacje zawodowe.

Wydarzenia, jakie nastąpiły po 1989 roku wpłynęły zasadniczo na status i zadania pomocy
społecznej w Polsce. Konieczność stworzenia efektywnego systemu łagodzenia skutków
transformacji była podstawą gruntownych zmian w pomocy społecznej.

Już Zespół do spraw Reformy powołany w 1989 roku, w opracowanych dokumentach mocno
akcentował – obok innych założeń mającej się dokonać reformy pomocy społecznej –
profesjonalizację pomocy społecznej, wzrost prestiżu zawodu pracownika socjalnego,
intensywne kształcenie zawodowe, wreszcie rozwój kadry pomocy społecznej.

W Założeniach określone zostały również stanowiska pracy socjalnej (przyjęte w
późniejszych regulacjach prawnych), określono też zadania pracowników socjalnych z
podziałem na diagnozowanie, kompensację, promocję i profilaktykę. Zespół ds Reformy
opracował również ustawowe uprawnienia pracowników socjalnych.

Do pierwszej grupy uprawnień należy między innymi określenie kim jest pracownik socjalny
Ma nim być osoba posiadająca kierunkowe wykształcenie zawodowe lub wyższe przydatne
do wykonywania zawodu. Ponadto pracownikom socjalnym – zgodnie z założeniami reformy
– przyznano ochronę prawną przewidziana dla funkcjonariuszy państwowych. Przewidziano
również uprawnienia do załatwiania spraw związanych z wykonywaniem czynności
służbowych poza wszelką kolejnością w urzędach, instytucjach. Zobowiązano zakłady pracy,
instytucje, organizacje do udzielania pracownikom socjalnym informacji, jeżeli są one
niezbędne do wykonywania zawodu.

Zapisy te zostały urzeczywistnione w ustawie o pomocy społecznej z 29 listopada 1990 roku.
Pracownicy socjalni zatrudnieni w ośrodkach pomocy społecznej stali się pracownikami
samorządowymi a ich prawa uregulowane zostały ustawą z 22 marca 1990r. o pracownikach
samorządowych
Umieszczenie w akcie prawnym rangi ustawy zapisów dotyczących pracownika socjalnego na
pewno miało ogromne znaczenie dla podniesienia statusu zawodu.

Z informacji uzyskiwanych od pracowników socjalnych zatrudnionych w jednostkach
pomocy społecznej w różnych częściach kraju wynika jednak nadal duże zróżnicowanie
pozycji jaką pomoc społeczna zajmuje. Różny jest też prestiż zawodu pracownika socjalnego,
mimo że ośrodki pomocy społecznej umocniły się w strukturach samorządowych, a
pracownicy socjalni stają się partnerami władz lokalnych, przedstawicieli innych instytucji i
organizacji.

Pracownik socjalny – mimo często wysokich kwalifikacji zawodowych i umiejętności – nie
zawsze jest uważany za partnera. Funkcjonuje jeszcze wiele stereotypów na temat pomocy
społecznej i jej kadry, a bariery psychologiczne są poważną przeszkodą w osiągnięciu
partnerskiego modelu współpracy.

Obecnie zostały wyznaczone nowe zadania w zakresie pomocy społecznej dla państwa,
samorządów oraz innych podmiotów, w tym organizacji pozarządowych, zgodnie z zasadą
subsydiarności.

Przed pracownikiem socjalnym stoją nowe zadania, nowe trudności, oraz nowe wyzwania.
Wyrażam nadzieję, że wzmocnienie statusu zawodu pracownika socjalnego przez planowane
przyjęcie ustawy o zawodzie pracownika socjalnego wpłynie również na dalszy wzrost jego
prestiżu.

III. Struktura Organizacyjna Pomocy Społecznej i najważniejsze zadania poszczegolnych

ogniw systemu po reformie administracyjnej kraju

Działalność jednostek pomocy społecznej w Polsce reguluje ustawa z dnia 29 listopada 1990
r. o pomocy społecznej ( Dz. U. z 1998 r.Nr 64, poz. 414 z późniejszymi zmianami) oraz
przepisy wykonawcze do tejże ustawy ukazujące się w formie Rozporządzeń Rady
Ministrów. Dodatkowo pomoc społeczna czerpie przepisy prawne z różnych innych ustaw, a
w szczególności:

1./Ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących
ofiarami represji wojennych i okresu powojennego ( Dz. U. z 1997 r. Nr 142, poz.
950, zm. z 1998 r. Nr 37, poz. 204 i Nr 106, poz. 668 )

2./Ustawy z dnia 7 stycznia 1993r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i
warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. Nr 17, poz. 78, z 1995r. Nr 66,
poz.334, z 1996r. Nr 139, poz. 646, z 1997r. Nr 157, poz. 1040 i Nr 141, poz. 943)

3./Ustawy z dnia 1 grudnia 1994r. o zasiłkach rodzinnych , pielęgnacyjnych i
wychowawczych (Dz.U. z 1998r. Nr 102, poz. 651, zm. z 1998r. Nr 106, poz. 668)

4./Ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego ( Dz. U. Nr
111, poz. 535, zm. z 1997 r. Nr 88, poz. 554, Nr 113, poz. 731 i z 1998 r. Nr 106, poz. 668
)

5./Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ( Dz. U. Nr 123, poz. 776, zm. Nr 160, poz. 1082, z
1998 r. Nr 99, poz. 628 i Nr 106, poz. 668 )
i wielu innych oraz przepisów wykonawczych do tych ustaw.

Każda jednostka organizacyjna pomocy społecznej posiada swój statut, który precyzyjnie
określa zasady , cele i kierunki działania każdej z nich.

Precyzyjne omówienie zadań wszystkich szczebli jednostek pomocy społecznej było by
materiałem zbyt obszernym, zatem skupię się nad zasygnalizowaniem zadań i kompetencji
jednostki którą kieruję, czyli Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, który jest jednocześnie
podstawowym ogniwem systemu, a działalność pozostałych szczebli tylko zasygnalizuję.


Do podstawowych zadań Ośrodka należy w szczególności:

-/tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej, w tym
rozbudowa niezbędnej infrastruktury socjalnej,
-/analiza i ocena zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej,
-/przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustawą świadczeń,

-/pobudzanie społecznej aktywności w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych
osób i rodzin,
-/praca socjalna, rozumiana jako działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i
rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w
społeczeństwie oraz na tworzeniu warunków sprzyjających temu celowi.

Zadania realizowane przez Ośrodek, ze względu na żródło ich finansowania są podzielone za
zadania zlecone (finansowane z budżetu centralnego) i zadania własne (finansowane z
budżetu Gminy)

Do zadań własnych gminy z zakresu pomocy społecznej, realizowanych przez Ośrodek,
należą :

1.kierowanie osób wymagających opieki do domów pomocy społecznej, ośrodków
wsparcia o zasięgu lokalnym,
2.przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych,
3.przyznawanie pomocy rzeczowej,
4.przyznawanie pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie,
5.przyznawanie lub wypłacanie zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie,
6.inne zadania z zakresu pomocy społecznej wynikające z rozeznania potrzeb gminy.

Do zadań własnych gminy z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym,
realizowanych przez Ośrodek, należą :

1.udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym,
2.świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania,
3.pokrywanie wydatków na świadczenia zdrowotne,
4.udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia
losowego,
5.praca socjalna,
6.sprawienie pogrzebu.

W zakresie realizacji zadań zleconych gminie Ośrodek realizuje:

1.przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków
do świadczeń,
2.przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, gwarantowanych okresowych i
specjalnych okresowych,
3.opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za osoby, o których mowa w ustawie
o pomocy społecznej,
4.przyznawanie i wypłacanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w
wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej,
5.przyznawanie zasiłku celowego w formie biletu kredytowanego,
6.świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych, przysługujących na podstawie
przepisów o ochronie zdrowia psychicznego,
7.zadania wynikające z rządowych programów pomocy społecznej bądź innych ustaw,
mających na celu ochronę poziomu życia osób i rodzin po zapewnieniu odpowiednich
ś

rodków.

Drugim stosunkowo nowym ogniwem, bo powstałym w wyniku reformy administracyjnej
kraju są Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie, które również wykonują niezwykle ważne
zadania z zakresu pomocy społecznej min.:

1.kierowanie osób ubiegających się o przyjęcie do domu pomocy społecznej o zasięgu
ponadgminnym,
2.opracowywanie powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych,
3.udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach,
4.organizowanie specjalistycznego poradnictwa,
5.udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania, sprawienie pogrzebu osobom
bezdomnym przebywającym na terenie powiatu, które zerwały w sposób trwały związki z
gminą, na terenie której miało miejsce zdarzenie powodujące bezdomność,
6.zapewnienie szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr pomocy społecznej z terenu
powiatu,
7.doradztwo metodyczne dla jednostek pomocy społecznej i pracowników socjalnych,

8.pomoc w integracji ze środowiskiem osób opuszczających niektóre rodzaje

placówek opiekuńczo-wychowawczych, zakładów dla nieletnich i rodzin zastępczych, o
których mowa w art. 31c ust. 1, z zastrzeżeniem art. 11a pkt 4 ustawy o pomocy społecznej,

9.przyznawanie i wypłacanie świadczeń przewidzianych ustawą osobom bezdomnym,
przebywającym na terenie powiatu, które zerwały w sposób trwały związki z gminą, na
terenie której miało miejsce zdarzenie powodujące bezdomność,
10.pokrywanie kosztów podstawowej opieki zdrowotnej osobom bezdomnym, o których
mowa w ustawie o pomocy społecznej,
11.przyznawanie specjalnego świadczenia pieniężnego dla osób opuszczających niektóre
rodzaje placówek opiekuńczo-wychowawczych, zakładów dla nieletnich i rodzin
zastępczych,
12.organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz udzielanie pomocy pieniężnej na
częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci,
13.pomoc uchodźcom
14 Prowadzenie Zespołu do Spraw Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.

Jednostkami Pomocy Społecznej trzeciego szczebla samorządu czyli Województw
Samorządowych są Regionalne Ośrodki Pomocy Społecznej, których kluczowym zadaniem
jest analizowanie zjawisk , tendencji i potrzeb w zakresie świadczeń pomocy społecznej w
Województwie oraz opracowywanie Regionalnych Programów Pomocy Społecznej.

Jednostką zwierzchnią w stosunku do wszystkich trzech szczebli samorządu jest Wojewoda,
który w swoim Urzędzie powołuje jednostkę odpowiedzialną za nadzór i kontrolę nad
prawidłowym realizowaniem zadań określonych w ustawie, oraz przydziałem rządowych
ś

rodków finansowych na realizację tychże zadań.

IV.Jaki był sens reformy

Zmiany które zaszły po 1 stycznia 1999 dotyczą w szczególności kompetencji organów
rządzących i samorządowych, co wynika z koncepcji budowy państwa opartego głównie o

struktury samorządowe. Nowe zadania, zbyt duże dla gmin - a przekazywane ze szczebla
wojewody - pojawiły się w powiatach. Gminy tak naprawdę niczego nie straciły .W
powiatach zaś pojawiły się nowe zadania, wypełniające puste pola w systemie zabezpieczenia
społecznego, którymi dotychczas wszyscy nieco nieudolnie próbowali się zajmować.

Budując nowy system pomocy społecznej należy pamiętać, że w naszym społeczeństwie żyją
osoby słabe i niezaradne, które nadal będą potrzebować różnych form wsparcia. Jest także
duża grupa rodzin, które potrafią i mogą samodecydować, samostanowić. Oferta pomocy dla
tych grup powinna być inna. Ten system, który aktualnie budujemy, modyfikujemy powinien
być dostosowany do różnych kategorii klientów oraz ich specyficznych potrzeb. Czasami
brak pomocy państwa bywa szkodliwy, czasami jednak nadmiar pomocy, nadgorliwość
przynoszą podobne rezultaty.

Od kilku lat poprawianie systemu przebiega w przekonaniu, że państwo powinno

pomagać, ale bardzo dyskretnie. Państwo nie może wiedzieć lepiej za rodzinę, jak opiekować
się dzieckiem, osobą starszą, jak gospodarować budżetem - to rodzina wie najlepiej. Państwo
bardzo delikatnie i umiejętnie winno wspierać rodzinę w jej funkcjach. Należy pomagać
rodzicom w zaspokajaniu jej potrzeb, ale jej nie zastępować.

System więc musi działać tak, aby rodzina mogła mieć własny potencjał i własne dochody
najlepiej z pracy. Jeżeli nie jest to możliwe, państwo winno dostarczać świadczenia dające
poczucie bezpieczeństwa socjalnego.

W ustawie o pomocy społecznej znajdują się zapisy i wartości, które są niezmienialne. Pomoc
społeczna ma umożliwiać przezwyciężanie trudnych sytuacji, zapobiegać ich powstawaniu,
zaspokajać niezbędne potrzeby życiowe i doprowadzać do usamodzielnienia.

Pomimo licznych dobrych poprawek , które znalazły się w znowelizowanej ustawie o pomocy
społecznej, ciągle jeszcze daleko jej do doskonałości.

Nieprawidłowy jest ciągły brak spójnego systemu świadczeń dla osób bezrobotnych, który
powoduje między innymi to, że opłaca się być w systemie pomocy społecznej, co osłabia
motywację do jego szybkiego opuszczania.

Kolejnym problemem jest wiedza o faktycznych dochodach rodzin korzystających z pomocy
społecznej. Tu pojawia się wieczny dylemat pracownika socjalnego, czy ma on być
pomagającym, czy policjantem ścigającym i udowadniającym dochody. Czy pomóc mimo
podejrzeń o dodatkowe źródła dochodu, czy pozostawić bez pomocy. Zasadą jest, iż w
sprawie udzielania pomocy kwestię tę powinno się rozstrzygać na korzyść klienta - pomóc
jednej osobie więcej, zamiast choćby jedną osobę pomocy pozbawić.

Problemem największym, mimo konkretnego zapisu ustawowego, jest praca socjalna. W
ostatnim czasie ta forma działalności została zepchnięta na margines z powodu wielości
ś

wiadczeń, gąszczu uprawnień i tego wszystkiego, co pracownik socjalny musi wykonać.

Kolejną kwestią jest brak rozwiązań wspierających rodzinę w podstawowych funkcjach. Nie
ma systemu opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym czy osobą starszą. Ta sytuacja
powoduje, że rodziny nie mają wyboru, muszą szukać miejsc w instytucji.

Tymczasem trwa otwarta dyskusja, czy domy pomocy społecznej powinny istnieć. Moim
zdaniem muszą istnieć, ale powinna być możliwość ich wyboru przez świadczeniobiorcę.
Wiadomo, że około 90 proc. mieszkańców domów pomocy społecznej nie jest zadowolona z
ich usług. Prawdą jest, że takie instytucje marginalizują. Kierunek przyjęty obecnie przez
wiele krajów, polega na integracji różnych kategorii osób i różnych niesprawności z ich
ś

rodowiskiem rodzinnym i lokalnym. W związku z tym domy powinny istnieć jako

ostateczność, miejsce dla tych osób w stosunku do których inne formy pomocy okazały się
nieskuteczne. Faktem jest, że aktualnie w Polsce konieczność korzystania z pomocy
instytucjonalnej wynika przede wszystkim z braku sieci usług środowiskowych. Społeczność
lokalna szczególnie małych gmin nie dostrzega potrzeby organizowania takich form wsparcia.

Bardzo ważnymi partnerami do współpracy z publicznym sektorem pomocy społecznej są
organizacje pozarządowe i różne instytucje. Pamiętać należy więc o tym, że działania
wszystkich partnerów muszą wynikać z lokalnej spójnej polityki. Chodzi o to, aby coraz
lepiej wypełniać puste pola, zagospodarowywać nowe dziedziny, a nie przeszkadzać sobie w
działaniu.

To, co chyba najważniejsze w obecnie funkcjonującym modelu pomocy społecznej , to
pozostawienie klientom prawa stanowienia o sobie. Tu pojawić się muszą pewne gwarancje
państwa, aby klient korzystając z minimum pomocy czuł się zobowiązany do współdziałania
w rozwiązywaniu własnych problemów. Jeżeli klient odmawia współpracy, to tu pomoc
państwa się kończy. System pomocy winien być oparty na partnerskim współdziałaniu.

Teraz chodzi o współpracę na zasadzie partnerstwa z oświatą, służbą zdrowia, organizacjami
pozarządowymi, samorządami lokalnymi. Rola państwa ogranicza się do nadzoru nad
standardami usług, wspierania samorządów lokalnych, określania standardów usług w
instytucjach i w środowisku, przestrzegania tych standardów i praw klientów pomocy
społecznej, współpracy z reprezentantami ich interesów.

Od początku 1999 roku pojawiły się bardzo konkretne zapisy w związku ze zmianą
administracyjną kraju. To, co się zmieniło, to poziom samorządu lokalnego. W związku z tym
nie uległ zasadniczej zmianie ani zakres zadań ośrodków pomocy społecznej, ani sposób ich
finansowania.

Natomiast dla powiatu, zgodnie z rządową koncepcją, zostały określone zadania polegające
na opracowywaniu powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych. Ze szczebla
wojewódzkiego na szczebel powiatowy zeszło organizowanie specjalistycznego poradnictwa
socjalnego. Nie ma bowiem przeciwwskazań, aby funkcjonowało ono w dużych gminach, zaś
w małych jest utrudnione.

Problem pomocy bezdomnym jest kolejnym zadaniem, którego realizatorem stał się powiat.
Są bezdomni w stosunku, do których bardzo trudno było ustalić gminę pochodzenia,
zobowiązaną do pomocy. Obecnie taki bezdomny ma prawo udać się po odpowiednią do
sytuacji pomoc wprost do „człowieka starosty”

Dwuetapowo przebiega obecnie organizowanie kształcenia kadry oraz doradztwo
merytoryczne dla ośrodków pomocy społecznej i dla pracowników socjalnych. Jest to także
zadanie powiatu, choć nie zniknie ono całkiem również z zakresu zadań województwa.
Specyfika problemów związanych z powiatem spowodowała , że bardziej wskazane okazały

się szkolenia modułowe, bez konieczności długotrwałego odrywania pracownika od jego
obowiązków.

Powiat jako realizator zadań administracji rządowej organizuje i finansuje usługi o
określonym standardzie w domach pomocy społecznej. Oznacza to, że wszystkie tego typu
placówki zmieniły swoją podległość- zeszły ze szczebla wojewódzkiego na szczebel
powiatowy. Dom Pomocy Społecznej może obecnie założyć każdy. Może to być powiat,
organizacja pozarządowa, osoba fizyczna.

Zmieniło się również finansowanie. Teraz finansowana jest osoba i usługa dla niej, a nie jak
dotąd instytucja. To osoba potrzebująca otrzyma środki finansowe na daną usługę o
określonym standardzie, na poziomie minimalnym. Wybór usługi droższej wiązać się będzie z
koniecznością partycypowania w kosztach przez samego potrzebującego lub jego rodzinę.

Pojawiły się także nowe dla pomocy społecznej zadania - pomoc w integracji społecznej osób
opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze (głównie domy dziecka), organizowanie
opieki w rodzinach zastępczych i kontraktowych oraz świadczenie im pomocy finansowej.

Wszystkie badania pokazują, że osoba bezdomna to w bardzo wielu przypadkach były
wychowanek domu dziecka. Zajęcie się tymi osobami w ramach profilaktyki pozwoli na
zapobieganie pogłębianiu się patologii. Pomoc Ośrodka w tym początkowym okresie sprawia,
ż

e ich rola jest znacznie korzystniejsza. Lepiej jest wesprzeć niż wydobywać je z

zadawnionych problemów, sytuacji często nieodwracalnych.

Jeszcze jedno zadanie w tej dziedzinie, to organizowanie opieki w rodzinach zastępczych. Nie
chodzi tutaj o to, aby pomoc społeczna przejmowała zadania oświaty, ale rzeczywistość jest
taka, że w oświacie brakuje miejsca na te rodziny. Słaby jest system wyszukiwania rodzin.
Zazwyczaj rodzinami zastępczymi są także patologiczne środowiska, spokrewnione z
dzieckiem, które wykorzystują fakt sprawowania opieki jako sposób na zdobycie pieniędzy.
Trudno w tej sytuacji nie zauważyć, że sytuacja dziecka tak naprawdę niewiele się zmienia.
Pracownik socjalny jest tą osobą, która styka się z różnymi środowiskami, ma więc większą
łatwość wyszukiwania tych rodzin. Do tej pory nadzór nad rodzinami zastępczymi sprawował
pedagog szkolny, choć w istocie nie jest to jego zadanie.

Sprawą kolejną należącą do zadań własnych powiatu jest rehabilitacja społeczna, w tym
warsztaty terapii zajęciowej i turnusy rehabilitacyjne. Na te zadania jak dotąd zawsze
brakowało środków. Przekazanie ich powiatom jest sposobem rozwiązania tego problemu.

Na poziomie województwa samorządowego pojawiły się dwa zadania. Jednym z nich jest
dokonywanie oceny stanu i efektywności pomocy społecznej oraz opracowywanie strategii
rozwoju, wypracowywanie polityki regionu, organizowanie kształcenia do pracy socjalnej,
prowadzenie szkół pracowników socjalnych (dotychczas zadanie Ministra Pracy).
Drugim kompleksem zadań jest promowanie różnego typu nowatorskich rozwiązań, badanie
poziomu życia mieszkańców, tworzenie programów służących poprawie warunków życia
mieszkańców.

Koncepcja nowej struktury pomocy społecznej idzie w kierunku decentralizacji, tworzenia
lokalnych ministruktur na możliwie niskim poziomie, pozostawiając realizatorom szeroki
margines działania.

Wydaje się szczególnie ważne w sytuacji, gdy wkrótce konieczne będzie egzekwowanie od
realizatorów usług, także tych, którzy weszli niedawno na rynek wymaganego standardu
usług. Do realizacji tych zadań w województwie rządowym powołuje się wojewódzki
inspektorat pomocy społecznej sprawujący nadzór i kontrolę.

Ostatnią lecz niezwykle ciekawą kwestią jest brak zapisu określającego zależności między
poszczególnymi szczeblami samorządności. Zrodziło to konieczność wypracowania
swoistego systemu współpracy, który w przyszłości być może zaowocuje dobrymi
rozwiązaniami z korzyścią dla mieszkańców danego obszaru.

Podsumowanie

Pomoc społeczna jest bardzo ważnym instrumentem polityki społecznej państwa. Stanowi też
istotną dziedzinę w systemach lokalnych polityk społecznych. W Polsce pomoc społeczna
przeszła różne koleje losu. Dekada lat 90-tych przyniosła gruntowne zmiany zarówno prawne
jak i organizacyjne. W wyniku reformy powstał autonomiczny system pomocy społecznej
współtworzony przez administrację rządową, samorządową oraz organizacje obywatelskie.
Zmienił się i rozszerzył zakres podmiotowy pomocy społecznej. Systematycznie zwiększa się
też oferta usług socjalnych.
Wokół pomocy społecznej nagromadziło się wiele kontrowersji. Obecny system poddawany
jest ocenom i niejednokrotnie krytyce. Roczny okres funkcjonowania zreformowanej pomocy
jest za krótki aby snuć refleksje i formułować wnioski, ale pozwala na krótkie
podsumowanie.
Niewątpliwie reforma pomocy społecznej spowodowała niezwykłą dynamikę rozwojową
pomocy społecznej Na razie nie udało się osiągnąć wszystkich pożądanych efektów ?
Doświadczenie wskazuje, że wiele pozostało jeszcze do zrobienia. Na przełomie wieków
będziemy więc w dalszym ciągu przeżywać transformację pomocy społecznej. Weryfikując
dotychczasowy system pomocy społecznej, należy pamiętać o jego niekwestionowanych
atutach, które powinny być bazą ewentualnych przyszłych zmian.


W moim przekonaniu należą do nich:

•

ustawowe prawo do pomocy społecznej,

•

samorządność pomocy społecznej,

•

orientacja na rodzinę, jako całość,

•

nadanie ustawowego znaczenia pracy socjalnej.

•

profesjonalizm kadry,

•

pluralizm podmiotów realizujących zadania w zakresie pomocy społecznej,

•

rozwój infrastruktury – powstanie Ośrodków Pomocy Społecznej jako nowoczesnych
instytucji oraz placówek usług socjalnych,

•

ś

wiadomość praw i uprawnień klientów pomocy społecznej,

•

wzrost roli i znaczenia pomocy społecznej na poziomie lokalnych społeczności,

•

pojawienie się nowatorskich rozwiązań w pomocy społecznej,

•

otwartość na zmiany kadry pomocy społecznej,

•

pojawienie się rynku usług socjalnych,

•

rozszerzenie zakresu przedmiotowego pomocy społecznej.

Pomoc społeczna – w moim przekonaniu – spełniła pokładaną w niej nadzieję w okresie
transformacji państwa. Obecnie należy wykonać kolejne kroki i zdobywać kolejne
doświadczenia, a na pewno w niedalekiej przyszłości zostaną osiągnięte najwyższe standardy
ś

wiadczonych usług.