PODSTAWY

PODSTAWY

METROLOGII

METROLOGII

Wyk

Wyk

ł

ł

ad 1

ad 1

4

4

Gwinty i ko

Gwinty i ko

ł

ł

a z

a z

ę

ę

bate

bate

GWINTY

GWINTY

Tolerancje, pasowania gwint

Tolerancje, pasowania gwint

ó

ó

w

w

Pomiar gwint

Pomiar gwint

ó

ó

w

w

Podzia

Podzia

ł

ł

gwint

gwint

ó

ó

w

w

Ze wzgl

Ze wzgl

ę

ę

du na kszta

du na kszta

ł

ł

t powierzchni gwintu

t powierzchni gwintu

:

:

-

-

walcowe

walcowe

, sto

, sto

ż

ż

kowe

kowe

-

-

zewn

zewn

ę

ę

trzne, wewn

trzne, wewn

ę

ę

trzne,

trzne,

-

-

lewozwojne

lewozwojne

,

,

prawozwojne

prawozwojne

.

.

Ze wzgl

Ze wzgl

ę

ę

du na podzia

du na podzia

ł

ł

k

k

ę

ę

(skok)

(skok)

:

:

-

-

metryczne, calowe,

metryczne, calowe,

-

-

gwinty zwyk

gwinty zwyk

ł

ł

e, gwinty drobnozwojne,

e, gwinty drobnozwojne,

-

-

pojedyncze, wielokrotne.

pojedyncze, wielokrotne.

Ze wzgl

Ze wzgl

ę

ę

du na kszta

du na kszta

ł

ł

t zarysu

t zarysu

:

:

-

-

tr

tr

ó

ó

jk

jk

ą

ą

tne, trapezowe, okr

tne, trapezowe, okr

ą

ą

g

g

ł

ł

e.

e.

Parametry gwintu walcowego

Parametry gwintu walcowego

Ś

Ś

rednica zewn

rednica zewn

ę

ę

trzna

trzna

–

–

ś

ś

rednica wyobra

rednica wyobra

ż

ż

alnego walca opisanego

alnego walca opisanego

na wierzcho

na wierzcho

ł

ł

kach wyst

kach wyst

ę

ę

p

p

ó

ó

w gwintu zewn

w gwintu zewn

ę

ę

trznego (d) lub dnach

trznego (d) lub dnach

bruzd gwintu wewn

bruzd gwintu wewn

ę

ę

trznego (D).

trznego (D).

Ś

Ś

rednica wewn

rednica wewn

ę

ę

trzna

trzna

–

–

ś

ś

rednica wyobra

rednica wyobra

ż

ż

alnego walca wpisanego

alnego walca wpisanego

w dna bruzd gwintu zewn

w dna bruzd gwintu zewn

ę

ę

trznego (d1,d3) lub wierzcho

trznego (d1,d3) lub wierzcho

ł

ł

ki

ki

wyst

wyst

ę

ę

p

p

ó

ó

w gwintu wewn

w gwintu wewn

ę

ę

trznego (D1).

trznego (D1).

Ś

Ś

rednica podzia

rednica podzia

ł

ł

owa

owa

(d2, D2)

(d2, D2)

–

–

ś

ś

rednica walca, kt

rednica walca, kt

ó

ó

rego o

rego o

ś

ś

pokrywa si

pokrywa si

ę

ę

z osi

z osi

ą

ą

gwintu, a jego powierzchnia boczna przecina

gwintu, a jego powierzchnia boczna przecina

gwint w taki spos

gwint w taki spos

ó

ó

b,

b,

ż

ż

e szeroko

e szeroko

ść

ść

wyst

wyst

ę

ę

pu i bruzdy wzd

pu i bruzdy wzd

ł

ł

u

u

ż

ż

tworz

tworz

ą

ą

cej tego walca s

cej tego walca s

ą

ą

sobie r

sobie r

ó

ó

wne.

wne.

K

K

ą

ą

t gwintu

t gwintu

(

(

α

α

)

)

–

–

k

k

ą

ą

t mi

t mi

ę

ę

dzy r

dzy r

ó

ó

ż

ż

noimiennymi bokami zarysu (k

noimiennymi bokami zarysu (k

ą

ą

t

t

boku

boku

–

–

k

k

ą

ą

t mi

t mi

ę

ę

dzy bokiem zarysu a prostopad

dzy bokiem zarysu a prostopad

ł

ą

ł

ą

do osi gwintu).

do osi gwintu).

Podzia

Podzia

ł

ł

ka

ka

(P)

(P)

–

–

odleg

odleg

ł

ł

o

o

ść

ść

mi

mi

ę

ę

dzy dwoma odpowiadaj

dzy dwoma odpowiadaj

ą

ą

cymi sobie

cymi sobie

punktami najbli

punktami najbli

ż

ż

szych jednoimiennych bok

szych jednoimiennych bok

ó

ó

w gwintu.

w gwintu.

Skok

Skok

(

(

Ph

Ph

)

)

–

–

skok linii

skok linii

ś

ś

rubowej. W przypadku gwint

rubowej. W przypadku gwint

ó

ó

w

w

jednokrotnych skok gwintu r

jednokrotnych skok gwintu r

ó

ó

wny jest podzia

wny jest podzia

ł

ł

ce.

ce.

Posta

Posta

ć

ć

gwintu metrycznego

gwintu metrycznego

przyj

przyj

ę

ę

to symetryczny zarys nominalny o

to symetryczny zarys nominalny o

k

k

ą

ą

cie

cie

gwintu

gwintu

α

α

= 60

= 60

º

º

,

,

znormalizowano warto

znormalizowano warto

ś

ś

ci

ci

podzia

podzia

ł

ł

ek

ek

,

,

do oznaczania gwintu przyj

do oznaczania gwintu przyj

ę

ę

to

to

ś

ś

rednic

rednic

ę

ę

zewn

zewn

ę

ę

trzn

trzn

ą

ą

gwintu zewn

gwintu zewn

ę

ę

trznego

trznego

–

–

ś

ś

rednica znamionowa

rednica znamionowa

,

,

przyporz

przyporz

ą

ą

dkowano

dkowano

ś

ś

rednicom znamionowym

rednicom znamionowym

warto

warto

ś

ś

ci podzia

ci podzia

ł

ł

ek i na tej podstawie okre

ek i na tej podstawie okre

ś

ś

lono

lono

warto

warto

ś

ś

ci nominalne pozosta

ci nominalne pozosta

ł

ł

ych

ych

ś

ś

rednic,

rednic,

rozr

rozr

ó

ó

ż

ż

niono gwinty

niono gwinty

zwyk

zwyk

ł

ł

e

e

i

i

drobnozwojne

drobnozwojne

–

–

o

o

podzia

podzia

ł

ł

kach mniejszych od przyj

kach mniejszych od przyj

ę

ę

tej dla gwintu

tej dla gwintu

zwyk

zwyk

ł

ł

ego

ego

Zarys podstawowy gwintu

Zarys podstawowy gwintu

D

D

ł

ł

ugo

ugo

ść

ść

skr

skr

ę

ę

cenia L

cenia L

1

1

-

-

gwint zewn

gwint zewn

ę

ę

trzny

trzny

2

2

-

-

gwint wewn

gwint wewn

ę

ę

trzny

trzny

D

D

ł

ł

ugo

ugo

ść

ść

skr

skr

ę

ę

cenia gwintu

cenia gwintu

D

D

ł

ł

ugo

ugo

ść

ść

skr

skr

ę

ę

cenia L

cenia L

1

1

-

-

gwint zewn

gwint zewn

ę

ę

trzny

trzny

2

2

-

-

gwint wewn

gwint wewn

ę

ę

trzny

trzny

Uk

Uk

ł

ł

ad tolerancji i pasowa

ad tolerancji i pasowa

ń

ń

gwint

gwint

ó

ó

w metrycznych

w metrycznych

walcowych og

walcowych og

ó

ó

lnego przeznaczenia

lnego przeznaczenia

(PN

(PN

-

-

83/M

83/M

-

-

02113)

02113)

Obejmuje:

Obejmuje:

-

-

ś

ś

rednice

rednice

1 do 600 mm

1 do 600 mm

-

-

tolerancje

tolerancje

ś

ś

rednic

rednic

D

D

2

2

i

i

D

D

1

1

w gwintach

w gwintach

wewn

wewn

ę

ę

trznych,

trznych,

-

-

tolerancje

tolerancje

ś

ś

rednic

rednic

d

d

2

2

i

i

d

d

w gwintach zewn

w gwintach zewn

ę

ę

trznych,

trznych,

-

-

po

po

ł

ł

o

o

ż

ż

enia p

enia p

ó

ó

l tolerancji

l tolerancji

ś

ś

rednic gwint

rednic gwint

ó

ó

w,

w,

-

-

pola tolerancji normalne gwint

pola tolerancji normalne gwint

ó

ó

w w zale

w w zale

ż

ż

no

no

ś

ś

ci od

ci od

znormalizowanych d

znormalizowanych d

ł

ł

ugo

ugo

ś

ś

ci skr

ci skr

ę

ę

cenia

cenia

Pole tolerancji gwintu

Pole tolerancji gwintu

Dla gwint

Dla gwint

ó

ó

w wewn

w wewn

ę

ę

trznych: G, H

trznych: G, H

Dla gwint

Dla gwint

ó

ó

w zewn

w zewn

ę

ę

trznych: e, f, g, h

trznych: e, f, g, h

Zalecane pola tolerancji gwint

Zalecane pola tolerancji gwint

ó

ó

w

w

Dla gwint

Dla gwint

ó

ó

w wewn

w wewn

ę

ę

trznych

trznych

Dla gwint

Dla gwint

ó

ó

w zewn

w zewn

ę

ę

trznych

trznych

Ś

Ś

rednice tolerowane gwint

rednice tolerowane gwint

ó

ó

w

w

Tolerowana

ś

rednica gwintu

Szeregi tolerancji

przeznaczone dla danej

ś

rednicy

Warto

ść

tolerancji zale

ż

y od:

d

4 6 8

podziałki, szeregu

D

1

4 5 6 7 8

tolerancji

D

2

4 5 6 7 8

Ś

rednicy

znamionowej,

d

2

3 4 5 6 7 8 9

podziałki, szeregu
tolerancji

Odchy

Odchy

ł

ł

ki podstawowe dla gwint

ki podstawowe dla gwint

ó

ó

w

w

Tolerancja

Tolerancja

ś

ś

rednicy podzia

rednicy podzia

ł

ł

owej

owej

Tolerancje

Tolerancje

ś

ś

rednicy wewn

rednicy wewn

ę

ę

trznej gwintu wewn

trznej gwintu wewn

ę

ę

trznego

trznego

Tolerancje

Tolerancje

ś

ś

rednicy wewn

rednicy wewn

ę

ę

trznej gwintu wewn

trznej gwintu wewn

ę

ę

trznego

trznego

Pomiary gwintu

Pomiary gwintu

POMIARY METOD

POMIARY METOD

Ą

Ą

TR

TR

Ó

Ó

JWA

JWA

Ł

Ł

ECZKOW

ECZKOW

Ą

Ą

Metoda

Metoda

tr

tr

ó

ó

jwa

jwa

ł

ł

eczkowa

eczkowa

Ś

Ś

rednice zunifikowane wa

rednice zunifikowane wa

ł

ł

eczk

eczk

ó

ó

w pomiarowych, mm

w pomiarowych, mm

KO

KO

Ł

Ł

A Z

A Z

Ę

Ę

BATE

BATE

Zasady tolerowania

Zasady tolerowania

i

i

pomiary k

pomiary k

ó

ó

ł

ł

z

z

ę

ę

batych

batych

Ko

Ko

ł

ł

a z

a z

ę

ę

bate walcowe

bate walcowe

Zarys odniesienia podstawowy

Zarys odniesienia podstawowy

Odchy

Odchy

ł

ł

ki zdefiniowane w ISO

ki zdefiniowane w ISO

Odchy

Odchy

ł

ł

ka podzia

ka podzia

ł

ł

ki

ki

Odchy

Odchy

ł

ł

ka zarysy z

ka zarysy z

ę

ę

ba

ba

Odchy

Odchy

ł

ł

ka ca

ka ca

ł

ł

kowita zarysu z

kowita zarysu z

ę

ę

ba

ba

Pomiar podzia

Pomiar podzia

ł

ł

ki

ki

przyporu

przyporu

Pomiar grubo

Pomiar grubo

ś

ś

ci z

ci z

ę

ę

ba

ba

Nominalna grubo

Nominalna grubo

ść

ść

z

z

ę

ę

ba po

ba po

ł

ł

uku

uku

zdefiniowana jest na okr

zdefiniowana jest na okr

ę

ę

gu podzia

gu podzia

ł

ł

owym

owym

jako po

jako po

ł

ł

owa podzia

owa podzia

ł

ł

ki

ki

Po

Po

ł

ł

uku okr

uku okr

ę

ę

gu o dowolnej

gu o dowolnej

ś

ś

rednicy,

rednicy,

Po ci

Po ci

ę

ę

ciwie

ciwie

Jako d

Jako d

ł

ł

ugo

ugo

ść

ść

pomiarowa

pomiarowa

Jako wymiar przez wa

Jako wymiar przez wa

ł

ł

eczki

eczki

Pomiar grubo

Pomiar grubo

ś

ś

ci z

ci z

ę

ę

ba

ba

–

–

pomiar ci

pomiar ci

ę

ę

ciwy

ciwy

Pomiar grubo

Pomiar grubo

ś

ś

ci z

ci z

ę

ę

ba

ba

–

–

pomiar przez wa

pomiar przez wa

ł

ł

eczki

eczki

lub kulki

lub kulki

Wymiar przez wa

Wymiar przez wa

ł

ł

eczki

eczki

Pomiar grubo

Pomiar grubo

ś

ś

ci z

ci z

ę

ę

ba

ba

–

–

pomiar d

pomiar d

ł

ł

ugo

ugo

ś

ś

ci

ci

pomiarowej

pomiarowej

D

D

ł

ł

ugo

ugo

ść

ść

pomiarowa

pomiarowa

W

W

k

k

Odchy

Odchy

ł

ł

ka bicia promieniowego

ka bicia promieniowego

F

F

r

r

Sprawdzanie wsp

Sprawdzanie wsp

ó

ó

ł

ł

pracy obustronnej

pracy obustronnej

Pomiar odchy

Pomiar odchy

ł

ł

ki kinematycznej

ki kinematycznej

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

praca ko

praca ko

ł

ł

a kontrolnego 1 z badanym 2

a kontrolnego 1 z badanym 2

Uk

Uk

ł

ł

ad tolerancji przek

ad tolerancji przek

ł

ł

adni i k

adni i k

ó

ó

ł

ł

z

z

ę

ę

batych

batych

Ustalono 13 klas dok

Ustalono 13 klas dok

ł

ł

adno

adno

ś

ś

ci (0

ci (0

-

-

12)

12)

Ustalono granice zakres

Ustalono granice zakres

ó

ó

w

w

ś

ś

rednicy podzia

rednicy podzia

ł

ł

owej d:

owej d:

5,20,50,125,280,560,1000,1600, 2500,4000, 6000, 8000,

5,20,50,125,280,560,1000,1600, 2500,4000, 6000, 8000,

10000

10000

Dla modu

Dla modu

ł

ł

u

u

m

m

n

n

: 0.5, 2, 3.5, 6, 10, 16, 25, 40, 70

: 0.5, 2, 3.5, 6, 10, 16, 25, 40, 70

Dla szeroko

Dla szeroko

ś

ś

ci uz

ci uz

ę

ę

bienia b: 4, 10, 20, 40, 80, 160, 250,

bienia b: 4, 10, 20, 40, 80, 160, 250,

400, 650, 1000

400, 650, 1000

Dla odchy

Dla odchy

ł

ł

ek z

ek z

ł

ł

o

o

ż

ż

onych i bicia ustalono 9 klas dok

onych i bicia ustalono 9 klas dok

ł

ł

adno

adno

ś

ś

ci

ci

Ustalono wzory obliczeniowe dla warto

Ustalono wzory obliczeniowe dla warto

ś

ś

ci dopuszczalnych

ci dopuszczalnych

poszczeg

poszczeg

ó

ó

lnych odchy

lnych odchy

ł

ł

ek dla 5 klasy dok

ek dla 5 klasy dok

ł

ł

adno

adno

ś

ś

ci, dla

ci, dla

pozosta

pozosta

ł

ł

ych klas obowi

ych klas obowi

ą

ą

zuje wsp

zuje wsp

ó

ó

ł

ł

czynnik V

czynnik V

2

2

Pomiar z zastosowaniem ko

Pomiar z zastosowaniem ko

ń

ń

c

c

ó

ó

wek:

wek:

-

-

specjalnych,

specjalnych,

-

-

kulistych

kulistych

Pomiar na mikroskopie z wykorzystaniem no

Pomiar na mikroskopie z wykorzystaniem no

ż

ż

yk

yk

ó

ó

w

w

-

-

podzia

podzia

ł

ł

ki

ki

-

-

ś

ś

rednicy podzia

rednicy podzia

ł

ł

owej

owej

KO

KO

Ł

Ł

A Z

A Z

Ę

Ę

BATE

BATE

Zasady tolerowania i pomiary k

Zasady tolerowania i pomiary k

ó

ó

ł

ł

z

z

ę

ę

batych

batych

Ko

Ko

ł

ł

a z

a z

ę

ę

bate walcowe

bate walcowe

Zarys odniesienia podstawowy

Zarys odniesienia podstawowy

Odchy

Odchy

ł

ł

ki zdefiniowane w ISO

ki zdefiniowane w ISO

Odchy

Odchy

ł

ł

ka podzia

ka podzia

ł

ł

ki

ki

Odchy

Odchy

ł

ł

ka zarysy z

ka zarysy z

ę

ę

ba

ba

Odchy

Odchy

ł

ł

ka ca

ka ca

ł

ł

kowita zarysu z

kowita zarysu z

ę

ę

ba

ba

Pomiar podzia

Pomiar podzia

ł

ł

ki

ki

przyporu

przyporu

Pomiar grubo

Pomiar grubo

ś

ś

ci z

ci z

ę

ę

ba

ba

Nominalna grubo

Nominalna grubo

ść

ść

z

z

ę

ę

ba po

ba po

ł

ł

uku

uku

zdefiniowana jest na okr

zdefiniowana jest na okr

ę

ę

gu podzia

gu podzia

ł

ł

owym

owym

jako po

jako po

ł

ł

owa podzia

owa podzia

ł

ł

ki

ki

Po

Po

ł

ł

uku okr

uku okr

ę

ę

gu o dowolnej

gu o dowolnej

ś

ś

rednicy,

rednicy,

Po ci

Po ci

ę

ę

ciwie

ciwie

Jako d

Jako d

ł

ł

ugo

ugo

ść

ść

pomiarowa

pomiarowa

Jako wymiar przez wa

Jako wymiar przez wa

ł

ł

eczki

eczki

Pomiar grubo

Pomiar grubo

ś

ś

ci z

ci z

ę

ę

ba

ba

–

–

pomiar ci

pomiar ci

ę

ę

ciwy

ciwy

Pomiar grubo

Pomiar grubo

ś

ś

ci z

ci z

ę

ę

ba

ba

–

–

pomiar przez wa

pomiar przez wa

ł

ł

eczki

eczki

lub kulki

lub kulki

Wymiar przez wa

Wymiar przez wa

ł

ł

eczki

eczki

Pomiar grubo

Pomiar grubo

ś

ś

ci z

ci z

ę

ę

ba

ba

–

–

pomiar d

pomiar d

ł

ł

ugo

ugo

ś

ś

ci

ci

pomiarowej

pomiarowej

D

D

ł

ł

ugo

ugo

ść

ść

pomiarowa

pomiarowa

W

W

k

k

Odchy

Odchy

ł

ł

ka bicia promieniowego

ka bicia promieniowego

F

F

r

r

Sprawdzanie wsp

Sprawdzanie wsp

ó

ó

ł

ł

pracy obustronnej

pracy obustronnej

Pomiar odchy

Pomiar odchy

ł

ł

ki kinematycznej

ki kinematycznej

Wsp

Wsp

ó

ó

ł

ł

praca ko

praca ko

ł

ł

a kontrolnego 1 z badanym 2

a kontrolnego 1 z badanym 2

Uk

Uk

ł

ł

ad tolerancji przek

ad tolerancji przek

ł

ł

adni i k

adni i k

ó

ó

ł

ł

z

z

ę

ę

batych

batych

Ustalono 13 klas dok

Ustalono 13 klas dok

ł

ł

adno

adno

ś

ś

ci (0

ci (0

-

-

12)

12)

Ustalono granice zakres

Ustalono granice zakres

ó

ó

w

w

ś

ś

rednicy podzia

rednicy podzia

ł

ł

owej

owej

d: 5,20,50,125,280,560,1000,1600, 2500,4000,

d: 5,20,50,125,280,560,1000,1600, 2500,4000,

6000, 8000, 10000

6000, 8000, 10000

Dla modu

Dla modu

ł

ł

u

u

m

m

n

n

: 0.5, 2, 3.5, 6, 10, 16, 25, 40, 70

: 0.5, 2, 3.5, 6, 10, 16, 25, 40, 70

Dla szeroko

Dla szeroko

ś

ś

ci uz

ci uz

ę

ę

bienia b: 4, 10, 20, 40, 80, 160,

bienia b: 4, 10, 20, 40, 80, 160,

250, 400, 650, 1000

250, 400, 650, 1000

Dla odchy

Dla odchy

ł

ł

ek z

ek z

ł

ł

o

o

ż

ż

onych i bicia ustalono 9 klas

onych i bicia ustalono 9 klas

dok

dok

ł

ł

adno

adno

ś

ś

ci

ci

Ustalono wzory obliczeniowe dla warto

Ustalono wzory obliczeniowe dla warto

ś

ś

ci

ci

dopuszczalnych poszczeg

dopuszczalnych poszczeg

ó

ó

lnych odchy

lnych odchy

ł

ł

ek dla 5

ek dla 5

klasy dok

klasy dok

ł

ł

adno

adno

ś

ś

ci, dla pozosta

ci, dla pozosta

ł

ł

ych klas

ych klas

obowi

obowi

ą

ą

zuje wsp

zuje wsp

ó

ó

ł

ł

czynnik V2

czynnik V2