Wirusy

(łac. virus - trucizna)

• twory organiczne zbudowane z białek

i kwasów nukleinowych, nie posiadające struktury komórkowej

• namnażają się przez infekowanie żywych komórek
• są bezwzględnymi pasożytami wewnątrzkomórkowymi
• zawierają materiał genetyczny w postaci RNA (retrowirusy)

lub DNA

• wykazują jednak zarówno cechy komórkowych organizmów żywych,

jak i materii nieożywionej.

Wirusologia jest dziedziną nauki zajmującą się wirusami.

Czy wirusy są żywe?

• Tak

, jeśli za cechę życia uznamy

reprodukcję

i

zmienność

.

• Nie

, jeśli weźmiemy pod uwagę

metabolizm

.

Choć niektóre z wirusów posiadają enzymy, np.:

Herpex simplex

– ATPaza, wirus grypy – neuraminidaza.

BUDOWA WIRUSA

• Kompletną cząstkę wirusową nazywamy

wirionem

, pojawia się ona w ostatniej fazie cyklu

rozwojowego wirusa.

Kapsyd

(płaszcz białkowy)

otacza genom wirusa (rdzeń),
zbudowany jest z jednostek
morfologicznych

–

kapsomerów

.

U wirusów osłonkowych wyst.
dodatkowo

osłonka

zbud.

z białek wirusowo swoistych
oraz lipidów i węglowodanów
pochodzących z komórek
gosp.

kapsyd + genom = nukleokapsyd

Wirusy posiadają tylko jeden rodzaj kw. nukleinowego.
W związku z tym możemy wyróżnić następujące formy
kwas

ów nukleinowych stanowiących genom wirusowy

i mających znaczenie systematyczne:

wirusy DNA

• jednoniciowy (ssDNA)
• częściowo jednoniciowy - charakterystyczny dla

hepadnawirus

ów

• dwuniciowy (dsDNA)

wirusy RNA

• jednoniciowy
• o polarności dodatniej - może pełnić funkcje mRNA kodującego

białka

• o polarności ujemnej - RNA musi być najpierw przepisany na

mRNA

• dwuniciowy

Wirusy możemy podzielić na zwierzęce i roślinne,
albo ze względu na ich wielkość na:

• wirusy duże (150-300 nm)

pokswirusy

• wirusy średnie (50-150 nm)

herpeswirusy

adenowirusy

• wirusy małe

(zwierzęce 20-50 nm)

pikornawirusy

parwowirusy

ZAKAŻENIE KOMÓRKI

ETAPY ZAKAŻENIA KOMÓRKI

1.

Adsorpcja

- przyleganie wirusa do powierzchni komórki,

opiera się na połączeniu białka wirusowego ze specyficznym

receptorem.

2.

Penetracja

- proces wnikania wirusa do komórki po jego

uprzednim połączeniu się z receptorem. Może ono zachodzić na
dwa sposoby:

- fuzja

- zachodzi w przypadku wirusów, które są otoczone błoną

lipidową zawierającą białko fuzyjne. Otoczka lipidowa wirusa
zlewa się z błoną komórkową, dzięki czemu wirus wnika do
wnętrza

-"wślizgiwanie się"

(endocytoza) polega na bezpośrednim

przejściu przez błonę komórki, zachodzi w przypadku wirusów
bezotoczkowych.

ETAPY ZAKAŻENIA KOMÓRKI

3.

Odpłaszczenie

wirusa polega na uwolnieniu

materiału genetycznego wirusa.
W przypadku fuzji i zwykle następuje już podczas
wnikania, gdyż jest bezpośrednio związane
z mechanizmem penetracji.

4.

Produkcja białek wczesnych

- zanim genom zostanie

zreplikowany, często zdarza się, że potrzebne są białka
niezbędne do pewnych czynności z tym związanych oraz
inne, odpowiedzialne za zmianę metabolizmu komórki.

5.

Replikacja genomu

zachodzi w różny sposób, może

dojść także do integracji genomu wirusa z genomem

gospodarza.

ETAPY ZAKAŻENIA KOMÓRKI

6.

Produkcja białek późnych

zachodzi z reguły

na podstawie kodu genetycznego ze świeżo
wyprodukowanych nowych genomów. Są to zwykle
białka strukturalne, wchodzące w skład kapsydu, oraz
białka umożliwiające prawidłowe złożenie wirionów.

7.

Uwalnianie wirionów

z komórki następuje po ich

złożeniu. Wirusy bezotoczkowe zwykle uwalniają się
po śmierci komórki i jej rozpadzie (liza), natomiast
wirusy otoczkowe pączkują z powierzchni komórki.
Otoczka lipidowa wirusa to zwykle właśnie pozyskany
na tym etapie fragment błony komórkowej
gospodarza.

8.

Składanie wirionów

to proces, w którym dochodzi do

wytworzenia nukleokapsydów.

DZIAŁANIE WIRUSÓW

NA KOMÓRKI GOSPODARZA

• uszkadzające

– prowadzące do obumarcia

komórek (efekt cytopatyczny)

• powodujące zaburzenia czynnościowe

–

wszystkie zmiany w komórkach zakażonych

włącznie z zahamowaniem ekspresji genów

• onkogenne

– wzbudzanie nadmiernej replikacji

komórek gospodarza.

HIV -

Ludzki Wirus Zespołu

Nabytego Niedoboru Odporności

Zakażenie wirusem HIV
powoduje powolne osłabienie
funkcjonowania układu
odpornościowego.
Konsekwencją są częste i gwałtowne
zakażenia innymi mikroorganizmami
(bakterie, wirusy, grzyby).

Wiele z tych patogen

ów występuje

powszechnie i nie są one groźne
dla os

ób z prawidłowo

funkcjonującym układem
immunologicznym.

HIV

- Ludzki Wirus Zespołu

Nabytego Niedoboru Odporności

Wirus HIV przenosi się przez
kontakt z krwią i produktami
krwiopochodnymi, a także przez
kontakty seksualne z osobami
zakażonymi.
Z

akażenie często rozwija

się bezobjawowo lub z objawami
typowymi dla innych chorób
wirusowych (podwyższona
temperatura, bóle mięśni
i stawów, złe samopoczucie).

HIV

-

Ludzki Wirus Zespołu

Nabytego Niedoboru Odporności

Diagnostyka:

Serologiczna:
• wykrywanie: Ab anty-HIV w surowicy np. anty-gp

120 i anty-

gp 41 oraz Ag np. białek rdzenia

wirusa p24

Hodowle wirusa
Metody biologii molekularnej:
• Wykrywanie RNA wirusowego i prawirusowego

DNA w tkankach i płynach ustrojowych

Cytometria przepływowa:
• ocena liczby limfocytów CD4+/CD8+

HBV - Hepatitis B Virus

(WZW B)

• Wirus zapalenia wątroby typu B
replikuje się w komórkach wątroby,
a wolne kopie wirusów wykrywane
są we krwi obwodowej zakażonej osoby.

• Do przenoszenia infekcji dochodzi
drogą kontaktu z zakażoną krwią
i produktami krwiopochodnymi,
a także drogą kontaktów seksualnych.

• Zakażenie HBV może mieć przebieg
ostry (objawowy), ale także bezobjawowy

lub skąpoobjawowy.

• W części przypadków choroby dochodzi do wyleczenia

i nabycia odporności, ale możliwe jest także rozwinięcie się

przewlekłego zapalenia wątroby jako konsekwencji

zakażenia pierwotnego.

Markery serologiczne WZW B:

• HBs Ag

– pojawiają się po 4-6 tyg. po zakażeniu,

a 2-

8 tyg. przed żółtaczką. Obecne przez cały okres

choroby, w okresie zdrowienia zanikają.

• HBs Ab

– pojawiają się na krótko w kompleksach

z HBs Ag, a wolne Ab pojawiają się kilka dni po

zniknięciu Ag.

• HBc Ab

– oznacza się ich całkowity poziom,

występują głównie w fazie ostrej choroby.

• HBe Ag

– obecne tylko we wczesnym okresie ostrym

• HBe Ab

– pojawiają się pod koniec fazy ostrej

i zanikają po wyzdrowieniu.

HCV - Hepatitis C Virus

•

Obecność materiału genetycznego (RNA)

wirusa HCV we krwi obwodowej jest
dowodem na trwające zapalenie
i możliwość przenoszenia zakażenia na
inne osoby.

•

Wirus przenosi się głównie

drogą kontaktu z zakażoną krwią oraz
drogą kontaktów seksualnych.

•

Zakażenie wirusem zapalenia

wątroby typu C często przebiega
bezobjawowo, co sprzyja rozprzestrzenianiu
si

ę choroby.

•

Dlatego niezwykle istotne jest wczesne

i właściwe rozpoznanie choroby, co umożliwia
rozpoczęcie leczenia i daje szanse na całkowite wyleczenie

.

•

Skutkiem zakażenia może być marskość wątroby i nowotworzenie.

Na obecnym etapie nie ma możliwości zaszczepienia się przeciwko zapaleniu
wątroby typu C.

DIAGNOSTYKA CHOR

ÓB

WIRUSOWYCH

Badania genetyczne to obecnie najlepsza metoda wykrywania
niebezpiecznych bakterii i wirusów (jak np.: chlamydia, wirus
brodawczaka ludzkiego, wirus zapalenia wątroby typu B i C (HBV, HCV),
znacznie skuteczniejsza i pewna niż metody tradycyjne, ponieważ
ich niedoskonałością jest wiele fałszywych wyników:

•

fałszywie negatywnych

-

gdy od zakażenia minęło zbyt mało czasu by

organizm wytworzył tak dużą ilość przeciwciał, by była zauważalna
podczas badania;

•

fałszywie pozytywnych

-

przy niektórych infekcjach przeciwciała

pozostają w organizmie nawet przez kilka lat, chociaż wirusy zostały
już wyeliminowane, wynik jest również fałszywie pozytywny po
szczepieniach, kiedy organizm wytwarza przeciwciała,
a nie ma zakażenia

;

Wirus zapalenia wątroby typu C, HCV

•

Otoczkowy ssRNA-wirus z rodziny

Flaviviridae

, rodzaju

Hepacivirus

.

• Jego średnica wynosi około 60–70 nm.

• HCV jest przyczyną wirusowego
zapalenia wątroby typu C.

• Uznaje się go za przyczynę raka i marskości wątroby.

• Wirus HCV jest zdolny do wywołania nosicielstwa.

• Wykazuje dużą wrażliwość na środki i metody dezynfekcyjne, większą niż HBV,
mniejszą niż HIV.

HISTORIA

Wirus HCV został zidentyfikowany dopiero w 1989 roku,
choć wcześniej wiedziano, że musi istnieć czynnik
wywołujący zapalenia wątroby określanej jako Nie-A-
Nie-B (NANB Hepatitis).

W późniejszym okresie wykryto także kolejne wirusy
zapalenia wątroby nazwane HGV, GB-C i TTV. Badania
nad ich wpływem na wątrobę trwają.

EPIDEMIOLOGIA

Wg danych Państwowego Zakładu Higieny i Instytutu

Hematologii i Transfuzjologii, uznawanych przez WHO, szacuje

się, że w Polsce zakażone jest około 1,4% populacji, wśród

dawców krwi przeciwciała anty-HCV wykrywa się u 0,5% osób.

W badaniach przesiewowych, bezpłatnych organizowanych od

2005 roku wykryto w sumie odsetek około 1,75% zakażeń

wśród populacji polskiej (dodatnie wyniki przeciwciał

antyHCV). Wśród kobiet ciężarnych w 2007 roku wykryto

odsetek mniejszy od 0,5% (8 wyników dodatnich na 1585

badań).

LECZENIE

•

W Polsce jest prawie 700 000 zakażonych wirusem HCV, czyli

około 1,5% populacji, a na świecie około 170 mln.

• Genotypem dominującym w Polsce jest 1B (ok. 80%
przypadków zakażeń), przy którym skuteczność leczenia wynosi
56-57%.

• Zakażenie może przebiegać bezobjawowo- przez nawet 20-30 lat
może się nie ujawniać.

• Nieleczone przewlekłe zakażenie HCV prowadzić może do
marskości i raka pierwotnego tego narządu.

• W obliczu braku szczepionki przeciw HCV leczenie jest jedyną
formą przeciwdziałania szerzeniu się epidemii.

• Aby wykryć zakażenie HCV, należy zacząć od prostego testu
serologicznego: antyHCV.

CHOROBA

•Większość (96%) zakażonych nie jest świadoma swojego stanu,
ponieważ zazwyczaj przewlekła infekcja jest skąpoobjawowa i trwa
latami.

•Średni czas trwania zakażenia HCV, od momentu wniknięcia wirusa do
ustroju do poważnych problemów zdrowotnych, jest zazwyczaj dłuższy niż
w przypadku HIV i trwa 5 do 35 lat.

•Choroba często kończy się marskością i rakiem wątroby, poprzedzonymi
poważnymi komplikacjami, uniemożliwiającymi normalne
funkcjonowanie (wodobrzusze, żylaki i

krwawienia przełyku

, żółtaczka,

problemy z krzepliwością krwi

,

zaburzenia psychiczne

, do śpiączki

wątrobowej włącznie).

• Zapaleniu wątroby, wywołanemu przez HCV, często towarzyszą choroby
autoimmunologiczne, w tym autoimmunologiczne zapalenie wątroby
(AIH), które znacznie pogarszają rokowanie i czas przeżycia.

DROGI I MECHANIZM ZAKAŻENIA

•

Źródło zakażenia stanowią ludzie chorzy na WZW i nosiciele.

• HCV przenosi się podczas kontaktu krwi własnej z krwią nosiciela.

• Potencjalnie zakaźny jest każdy materiał zawierający krew!

• Możliwość okołoporodowej transmisji wirusa z matki na noworodka
wynosi około 5-6%.

• W wielu przypadkach możliwe jest zahamowanie działalności wirusa w
organizmie, a nawet zahamowanie procesu jego namnażania, dzięki
takim środkom jak interferon i rybawiryna.

• W trakcie badań jest szereg nowych leków, takich jak

wiramidyna

czy

kwas lukrecjowy

.

Do zakażenia HCV najczęściej dochodzi podczas zabiegów

medycznych:

• operacji
• zabiegów chirurgicznych
• badań (np. bronchoskopia)
• zabiegów stomatologicznych
• zastrzyków
• pobierania krwi bez zmiany rękawiczek przez pielęgniarkę
• dializ
• przyjmowania produktów krwiopochodnych i narządów
• usuwania znamion.

Można się też zakazić podczas:

•

manikiuru, pedikiuru

• wizyty u fryzjera (zranienie brzytwą, żyletką, nożyczkami);
• akupunktury
• używania tych samych przyborów kosmetycznych przez członków
rodziny
• robienia tatuaży
• przekłuwania uszu lub kolczykowania ciała
• bójki (jeśli doszło do kontaktu z krwią)
• uprawiania sportów kontaktowych (boks, judo), jeśli doszło do
kontaktu z krwią
• stosunek seksualny (Zakażenie HCV nie jest zaliczane do chorób
przenoszonych drogą płciową- dochodzi do niego poprzez możliwość
uszkodzenia naskórka i/lub błony śluzowej narządów rodnych
np. w czasie stosunków analnych. Nie ma dowodów na zakaźność
spermy u osób zakażonych tylko HCV.)

•

praktyk sado-maso

• skaleczeń, ran, zadrapań podczas naprawiania sprzętu
(zwłaszcza medycznego)
• używania dożylnie narkotyków
• używania dożylnie środków dopingujących
• podczas transfuzji krwi i przeszczepów (właściwie przed
1992 r.)
• podczas ciąży i porodu
• udzielania pierwszej pomocy ofiarom wypadków bez
zachowania należytego zabezpieczenia
• pracy z chorymi na HCV, bez zachowania należytego
bezpieczeństwa przy kontakcie z krwią
• pracy z materiałem zakaźnym (np. w laboratorium) bez
zachowania zasad bezpieczeństwa.

Wirus HCV

nie

przenosi się przez:

• kichanie i kaszel
• trzymanie za ręce
• całowanie się
• używanie tej samej toalety, wanny, prysznica
• spożywanie żywności przygotowywanej przez osobę
zakażona HCV (jeżeli żywność nie miała kontaktu z
krwią tej osoby)
• trzymanie kogoś w objęciach, przytulanie
• pływanie w tym samym zbiorniku wodnym
• zabawa z dziećmi, sport
(jeśli nie dochodzi do uszkodzeń ciała).

BADANIA DIAGNOSTYCZNE

Test wykrywający przeciwciała anty-HCV

Podstawowym badaniem wykrywającym
wirusa HCV we krwi jest serologiczny test wykrywający obecność
przeciwciał anty-HCV, które pojawiają się w 8-10 tygodniu od
zakażenia.


Genotypowanie HCV

HCV istnieje w sześciu odmianach zwanych genotypami, które
oznaczane są numerami od 1 do 6. Genotypowanie pozwala określić,
który z genotypów wirusa występuje w danym przypadku. Osoby
zakażone genotypem 1, 4, 5 i 6 HCV leczy się dwukrotnie dłużej niż
pacjentów zakazonych genotypem 2 i 3.

Test wykrywajacy obecność RNA HCV

Pozytywny wynik badania obecności przeciwciał anty-HCV należy
potwierdzić badaniem wykrywającym materiał genetyczny wirusa
we krwi (pojawia się on już 1-2 tygodnie po zakażeniu). Służą do
tego testy PCR określające obecność kwasu nukleinowego wirusa
oraz jego stężenie w surowicy krwi. Najczulszy z testów daje
możliwość wykrycia mniej niż 50 kopii RNA w mililitrze krwi.

BADANIA DIAGNOSTYCZNE C.D.

Międzynarodowy Dzień Walki z Wirusowym Zapaleniem Wątroby

typu C

Dzień walki z WZW C obchodzony jest od 2004 roku.
Dzień ten został zapoczątkowany przez stowarzyszenia
pacjentów i cierpiących na schorzenia wątroby oraz
zakażonych wirusem zapalenia wątroby typu C. Od 2006
roku Światowa Organizacja Zdrowia jest oficjalnie
zaangażowana w kampanię na rzecz walki z WZW C.

Korzyści diagnostyczne badania
wykonanego metodą RealTime PCR:

• wyznaczenie liczby kopii wirusa w pobranym

materiale

• możliwość monitorowania postępów leczenia

• zmniejszenie kosztów leczenia

• skrócony czas analizy i oczekiwania na wynik

• określenie liczby kopii patogenu, co jest jednym

z najważniejszych narzędzi do określenia
skuteczności stosowanych leków oraz stanu pacjenta
przed i po leczeniu.