1

Problemy pielęgnacyjne w

ostrych i przewlekłych

zatruciach .

Barbara Komosińska

2

Definicja trucizny

Trucizna

- substancja chemiczna, organiczna lub

nieorganiczna, która po dostaniu się do organizmu w
odpowiedniej dawce powoduje zaburzenia w jego
funkcjonowaniu na poziomie poszczególnych układów, a
także w końcowym efekcie może doprowadzić do
śmierci organizmu.

Innymi słowy nie ma substancji biologicznie obojętnej dla

człowieka, a wiec zupełnie nietoksycznej. Każda
substancja w pewnym zakresie może źle oddziaływać na
ludzkie zdrowie, co jest zależne głównie od jej dawki.

3

Poza dawką stopień toksyczności

substancji zależny jest od:

• właściwości faramkokinetycznych substancji ( zmiany

stężenia substancji i jej metabolitów w ustroju)

• drogi wnikania substancji do organizmu
• możliwości osobniczych organizmu (wiek, płeć, stan

zdrowia, pojemności oddechowej, stanu skóry)

• bezpośrednio od sytuacji (czas od przyjęcia toksyny do

podjęcia pierwszych kroków terapeutycznych, stanu
wypełnienia żołądka w przypadku zatruć doustnych)

4

Działanie trucizny



polega na reakcji związków chemicznych w niej
zawartych, lub jej metabolitów z enzymami
katalizującymi niezbędne dla życia organizmu
procesy lub na blokowaniu receptorów.

Definicja Zatrucia

Zatrucie

-

zespół objawów chorobowych

wywołanych działaniem trucizny na organizm.

5

Podziały zatruć:

• podział według czasu i przebiegu zatrucia:

• zatrucie ostre
• zatrucie przewlekłe

• podział ze względu na przyczyny wystąpienia zatrucia:

• zatrucie przypadkowe (omyłkowe przyjęcie trucizny np.

przez dzieci, osoby, na skutek ukąszeń zwierząt,
owadów oraz węży, w skutek skażenia środowiska
naturalnego)

• zatrucie umyślne, zamierzone (zbrodnicze, samobójcze)
• zatrucie chorobowe (bakteryjne, ciążowe)
• zatrucie przemysłowe (skażenie środowiska pracy).

6

Podziały zatruć:

• podział ze względu na mechanizm ich działania:

• trucizny substancji protoplazmatyczych - np kwasy, ługi,

fenol, cyjanowodór, chlor, benzen i środki hamujące
utlenianie tkankowe;

• trucizny krwi -substancje wiążące się z hemoglobiną krwinek

blokujące jej aktywność fizjologiczną, np: tlenek węgla,

związki nitrowe i aminowe, azotany(V), chlorany, substancje

sulfohemoglobinotwórcze jak siarkowodór i siarczki;

• trucizny ośrodkowego układu nerwowego - np: alkohole,

eter, morfina, chloroform, strychnina i środki nasenne;

• trucizny wegetatywnego układu nerwowego - są to:

adrenalina, atropina;

• trucizny narządów miąższowych –

• dla wątroby: fosfor, związki arsenu, środki

przeciwbólowe,

• dla nerek: sole rtęci i złota, sulfonamidy, weronal.

7

Drogi wnikania trucizn do

organizmu:

• wziewnie (przez układ oddechowy – płuca) tak wchłania

się 90% trucizn przemysłowych np. tlenek węgla)

• przez uszkodzona i nieuszkodzoną skórę, błony

śluzowe: atropina, pestycydy, substancje żrące, fenole

• drogą pokarmową (alkohol, trucizny grzybów, leki,

detergenty

– substancje oleiste i pieniące się)

• dożylnie, domięśniowo, podskórnie (drogami

jatrogennymi, narkotyki)

• doodbytniczo, droga oczną - rzadziej występujące

sposoby wnikania powodujące raczej miejscowe objawy
kliniczne bez objawów uszkodzenia układowego.

8

Typowe objawy zatruć.

• zaburzenia ośrodkowego i obwodowego układu

nerwowego (np. leki nasenne i psychotropowe):

• depresja oun: począwszy od zaburzeń świadomości,

senności, soporu (sen głęboki), aż do śpiączki

• pobudzenie oun: niepokój, splatanie, oszołomienie,

rozdrażnienie, drżenia mięśniowe, uogólnione napady
drgawek toniczno-klonicznych

• ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe (zatrucia

paracetamolem, grzybami):

• odurzający fetor z ust, odurzający zapach wymiocin

9

Typowe objawy zatruć.

• uszkodzenia skóry – np. w postaci pęcherzy

wypełnionych płynem (środki nasenne, leki
psychotropowe, kwasy, ługi, środki utleniające).

• nieoczekiwane arytmie

np. trójcyklicze leki przeciwdepresyjne, naparstnica,
kokaina, teofilina, atropina, benzodizazepiny, etanol,
amfetamina

• zmiany temperatury w formie hipotermii lub hipertermii

• hipotermia (salicylany, barbirurany)
• hipertermia (trójcykliczne leki przeciwdepresyjne,

alkohol, amfetamina, LSD)

10

Ogólne postępowanie terapeutyczne w

zatruciach

1. Pomoc przedlekarska -

Czynności wstępne:

• ocena sytuacji w jakiej znalazł się poszkodowany –

upewniamy się czy pacjent jest bezpieczny, czy nic mu

nie zagraża, w przypadku zatruć wziewnych dokonujemy
pierwotnej eliminacji trucizny poprzez wyniesienie

poszkodowanego z zatrutego środowiska.

• dokonanie wstępnej inspekcji otoczenia – staramy się

zauważyć czy nie ma w pobliżu pacjenta pustych

opakowań po lekach, fiolkach, butelek z podejrzana

zawartością, resztek tabletek, oceniamy zapach z ust,

zwracamy uwagę czy nie ma śladów po ukłuciach, zmian

skórnych w postaci pęcherzy świadczących o

długotrwałej śpiączce

• ocena stanu przytomności chorego – sprawdzamy

reakcje poszkodowanego przez potrząśnięcie ramieniem

i głośne zapytanie czy wszystko w porządku

11

Pacjent reaguje, jest przytomny:

• wywiad
• obserwacja funkcji życiowych
• możliwie działania terapeutyczne wstępne w

przypadku zatruć

Pacjent nieprzytomny, nie reaguje:

• sprawdzenie funkcji życiowych

12

Oddech nieprawidłowy (brak oddechu) –

resuscytacja krążeniowo oddechowa i wezwanie pomocy.
Należy pamiętać że:
• W przypadku zatrucia cyjankiem, siarkowodorem,

fosforanami organicznymi i substancjami ze względu na

własne bezpieczeństwo powinno się unikać

wentylowania bezpośrednio metodą usta-usta. Należy

użyć maski kieszonkowej lub, jeśli takowej nie

posiadamy skupić się na samych uciśnięciach mostka.

Oddech prawidłowy:

• Ułożenie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej co

zapobiega zapadaniu języka oraz zachłyśnięciu

wymiocinami i aspiracji treści pokarmowej do dróg
oddechowych

• Wezwanie pomocy
• Ocena oddechu i stanu ogólnego chorego
• Przystąpienie do dalszych specyficznych działań

terapeutycznych w przypadku zatruć

13

2. Specyficzne działania terapeutyczne w

przypadku zatruć

Poza postępowaniem ratującym życie ważnie jest postępowanie

mające na celu eliminacje powikłań i uszkodzeń narządów, co

może być następstwem zatrucia.

• Niedopuszczenie do aspiracji treści żołądkowej do dróg

oddechowych

• Pierwotna eliminacja trucizny zanim ulegnie ona

wchłonięciu do krwioobiegu.

• przy zatruciach wziewnych usunięcie chorego ze skażonego

środowiska,

• przy zatruciach przezskórnych dekontaminacja powierzchni ciała

i oczu

• usunięcie skażonej odzieży, obfite mycie skóry ciepłą wodą z

delikatnym mydłem lub innym łagodnym detergentem

• usunięcie trucizny z worków spojówkowych – oczy płuczemy

strumieniem letniej wody. Możemy użyć wody bezpośrednio
z kranu na otwarte oko.

• przy zatruciach drogą doustną – podstawa jest opróżnienie

żołądka

14

Wymioty forsowane

– postępowanie natychmiastowe, metoda

wiodąca przy udzielaniu pierwszej pomocy poza szpitalem i w
szpitalu.

Warunki wstępne i przeciwwskazania do wykonania wymiotów

forsowanych:

• pacjent reagujący i współpracujący (przymglenie

świadomości, utrata świadomości – ryzyko aspiracji treści
żołądkowej).

• zakaz wykonywania przy zatruciach substancjami żrącymi,

kwasami i zasadami, substancjami pianotwórczymi,
rozpuszczalnikami organicznymi, produktami ropy naftowej

–

ryzyko aspiracji treści żołądkowej, ryzyko perforacji tchawicy i
żołądka oraz dróg oddechowych, ciężkie uszkodzenia płuc i
zaburzenia oddychania

• zakaz przy zażyciu substancji szybko doprowadzających do

zaburzeń świadomości ( trójcykliczne leki przeciwdepresyjne)

• zakaz przy zatruciach parakwatem, dikwatem i fosforanami

15

Techniki wywoływania wymiotów forsowanych:

• za pomocą roztworu soli kuchennej (podanie 1

szklanki wody z 2 łyżkami soli kuchennej) – jeśli
dojdzie jedynie do odruchów wymiotnych to
drażnienie gardła palcem lub szpatułką owinięta w
gazę a następnie podanie dużej ilości wody ale już
bez soli

• za pomocą syropu z wymiotnicy – podanie 20-30

ml syropu. Po spożyciu syropu należy wypić 100-
200ml wody. Wymioty mogą wystąpić dopiero po
upływie 20 minut.

16

Płukanie żołądka

Płukanie żołądka jest metoda wykonywana tylko przez przeszkolony
personel medyczny głównie w szpitalu, poza szpitalem w

wyjątkowych sytuacjach. Płukanie ma największy sens jedynie

wtedy gdy od momentu spożycia trucizny nie minęła 1 godzina.

Potem płukanie żołądka może dostarczyć jedynie informacji

diagnostycznej, co pacjent połknął i kiedy (resztki strawionych

grzybów, struktury tabletki)

Wskazania:

• Przymglenie lub utrata świadomości
• Zatrucia substancjami owadobójczymi i chwastobójczymi
• Gdy prowokacja wymiotów była bezskuteczna
• Zatrucia środkami psychotropowymi i nasennymi

Przeciwwskazania:

• 2 godziny od spożycia substancji żrących (kwasów i zasad) –

możliwość zwiększenia ryzyka perforacji przełyku i żołądka

17

Technika płukania żołądka

• Założenie zgłębnika do żołądka o dużej średnicy
• Drenowanie, aspiracja i odsysanie treści żołądka.
• Płukanie żołądka pod kontrolą ilości płynów odessanych

– u dorosłych podanie do zgłębnika 200-300ml wody w
temperaturze ciała. Zgłębnik po wlaniu wody należy
opuścić co gwarantuje wypływ zwrotny wody wraz z
treścią pokarmową. Zabieg powtarza się aż do uzyskania
czystych popłuczyn.

• Na koniec można podać do żołądka zawiesinę węgla

aktywnego w 250ml wody

18

Podanie węgla aktywnego

Wskazania:

• Jeśli od połknięcia trucizny nie minęła jeszcze godzina.
• Jeśli potencjalnie połknięta trucizna jest absorbowana

przez węgiel aktywny.

• Jeśli są zachowane odruchy gardłowe lub dokonano

wcześniejszej intubacji.

Dawki węgla:

Dzieci do 1 roku życia – 1g/kg masy ciała
Dzieci od 1 do 12 roku życia 25-50g
Młodzież i dorośli 25-100g
Węgiel podaje się powoli w zawiesinie do zgłębnika
nosowo-

żołądkowego.

Węgiel eliminuje następujące trucizny:

Digitoksyny, Digoksyna, Karbamazepiny, Paracetamol,

Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne

19

Biegunka forsowana

– płukanie

dalszych odcinków jelit

Przeciwwskazania:

• Takie same jak do płukania żołądka
• Perforacja w przewodzie pokarmowym
• Niedrożność jelit
• Zaburzenia hemodynamiczne pacjenta

Podaje się:

• Siarczan (VI) sodu – 15-30g czyli 1-2 łyżki na 100ml

wody.

• 250ml 40% osmotycznego roztworu sorbitolu we

wlewie

Płyny te powodują nieustanną biegunkę oraz odwodnienie

dlatego ważna jest obserwacja pacjenta i płynoterapia.

20

Leki przeczyszczające

Podawanie leków przeczyszczających w przypadku
zatruć nie jest uzasadnione i nie ma istotnego znaczenia
w ich leczeniu.

21

Wtórne metody eliminacji trucizn

Wskazania:
• pogarszający się stan pacjenta ( niewydolność

oddechowa i niewydolność krążenia, pogłębiająca się
śpiączka)

• krytyczne stężenie trucizny we krwi zagrażające życiu.

22

Diureza forsowana

-

Polega na eliminacji środka

szkodliwego przez nerki poprzez zahamowanie zwrotnej

resorpcji cewkowej. Podaje się dożylnie duże ilości

płynów bogatoeletrolitowych tak, aby pacjent wydalił w

ciągu doby ok. 2-3 l moczu

Hemodializa

-

Polega na oddziaływaniu na osocze

człowieka chorego płynem dializacyjnym o składzie

zbliżonym do składu osocza człowieka zdrowego przez

błonę dializacyjną półprzepuszczalną co pozwala na

przenikanie cząsteczek małej i średniej wielkości i tym

samym powoduje oczyszczenie krwi ze zbędnych jej

składników. W przypadku zatrucia będą to substancje

trujące.

Hemoperfuzja

- Eliminacja toksyn z krwi poprzez adsorpcje

na węglu aktywnym lub żywicy syntetycznej. Krew

przepuszczana jest przez pompę w której znajdują się

kolumny wypełnione węglem aktywnym i w których
dochodzi do adsorpcji substancji z krwi.

23

Postępowanie pielęgnacyjne z

osoba zatrutą:

Opiera się na podtrzymywaniu podstawowych czynności
ustroju.

Oddychanie:

• ochrona przed ryzykiem aspiracji
• w przypadku duszności tlenoterapia przez maskę lub

cewnik donosowy

• odsysanie nadmiernie gromadzącej się wydzieliny
• jeśli pacjent zaintubowany toaleta rurki intubacyjnej

( odsysanie wydzielin z rurki i drzewa oskrzelowego nie

częściej niż raz na godzinę)

• odsysanie poprzedzone oklepywaniem
• używanie podczas odsysania bezwzględnie

jednorazowego cewnika ( profilaktyka zakażeń)

24

Krążenie:

• monitorowanie parametrów życiowych ( RR, tętno,

elektrokardiogram-

możliwość arytmii i spadku ciśnienia-

spadek RR spowodowany często hipowolemią związaną

z utratą płynów podczas biegunek i wymiotów)

• płynoterpaia i uzupełnianie elektroli

Układ moczowy:

• bilans płynów i gospodarki wodno-elektrolitowej
• kontrola ilości wydalanego moczu ze względu na

możliwość zatrzymania pracy nerek (nefrotoksyczność
trucizn)

• podawanie płynów do picia od 2,5 do 3 litrów w ciągu

doby ( prof. zakażeń pęcherza moczowego)

• pielęgnacja cewnika ( u osób z zaburzeniami

świadomości, moczących się)

25

Układ pokarmowy:

• założenie zgłębnika na stałe i odsysanie zalegającej

treści żołądkowej w razie porażenia perystaltyki jelit

• ewentualne żywienie pacjenta przez zgłębinik
• częsta kontrola słuchowa perystaltyki jelit

Pielęgnacja skóry i oczu

• profilaktyka przeciwodleżynowa (zmiana pozycji ciała,

nacieranie, oklepywanie, materace przeciwodleżynowe,
utrzymywanie skóry w czystości)

• dezynfekowanie uszkodzonej skóry ( pęcherze

barbituranowe) i stosowanie jałowych opatrunków

• zwilżanie gałek ocznych kompresami nasączonymi

wodą, nie solą izotoniczną

26

Zatrucia pokarmowe

Przyczyny:

• Spożycie żywności skażonej drobnoustrojami
• Żywność skażona odchodami zwierząt (drobiu, myszy, szczurów)
• Spożywanie produktów żywieniowych pochodzących od zwierząt

zakażonych (jaja, mięso, mleko, produkty mleczne, produkty z
surowych jaj)

• Spożywanie produktów przeterminowanych, źle przechowywanych,

które są doskonałą pożywką dla bakterii

• Spożycie produktów zanieczyszczonych glebą
• Zła higiena rąk, zła higiena kuchni, naczyń, sprzętów kuchennych
• Skażone, niedogotowane, niedosmażone, niedopieczone mięso
• Spożywanie brudnych warzyw i owoców
• Spożywanie trujących substancji chemicznych

27

Zatrucia Pokarmowe:

Objawy:

•Dolegliwości żołądkowo-jelitowe ( nudności, wymioty, biegunki, bóle

brzucha, gorączka, wzdęcia)
•Uszkodzenie narządów po przedostaniu się toksyny bakteryjnej do

krwi (ropnie narządów, zapalenie dróg żółciowych, płuc, opon

mózgowych, stawów, posocznica)

Najczęstsze rodzaje zatruć pokarmowych:

•Salmonellozy (pałeczka Salomenlli)
•Zatrucia pokarmowe gronkowcowe ( Staphylococcuc aureus)
•Zatrucie jadem kiełbasianym (toksyna produkowana prze bakterie

beztlenowe żyjące w glebie – objawami zatrucia są podwójne

widzenie lub widzenie za mgłą, opadanie powiek, trudności w

przełykaniu i wymowie, ślinotok, śmierć na skutek uduszenia lub
zatrzymania akcji serca).

28

Dziękuję za uwagę. 