Galwanometr magnetoelektryczny statyczny

background image

POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA

WYDZIAŁ ELEKTRYCZNY

___________________________________________________________

Laboratorium Miernictwa Elektrycznego








Galwanometr magnetoelektryczny statyczny









ć

wiczenie nr 4











Białystok 1998



background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

1


1. Wprowadzenie

1.1. Ustrój magnetoelektryczny

alwanometr jest szczególn

ą

odmian

ą

ustroju magnetoelektrycznego,

dlatego na wst

ę

pie zostan

ą

omówione podstawowe wła

ś

ciwo

ś

ci tego

ustroju pomiarowego. Zasadniczymi elementami konstrukcyjnymi

ustroju s

ą

, silny magnes trwały oraz delikatna ceweczka stanowi

ą

ca jego organ

ruchomy. Szkic ustroju przedstawiony jest na rysunku 1. W klasycznym ustroju
magnetoelektrycznym wraz z ceweczk

ą

obraca si

ę

wskazówka w postaci

delikatnej cienko

ś

ciennej rurki aluminiowej spłaszczonej na ko

ń

cu. W gal

galwanometrze wskazówka materialna została zast

ą

piona wskazówk

ą

ś

wietln

ą

(rys.2).

a

F

S

F

N

NABIEGUNNIK

CEWKA

RDZE

Ń

Ś

RODKOWY

MAGNES TRWAŁY

Rys. 1. Szkic ustroju magnetoelektrycznego

G

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

2

Boki cewki zanurzone s

ą

w szczelinie powietrznej utworzonej przez

nabiegunniki magnesu i rdze

ń

ś

rodkowy w kształcie walca. Podkowiasty

element jest magnesem trwałym, natomiast nabiegunniki i rdze

ń

ś

rodkowy s

ą

wykonane ze stali magnetycznie mi

ę

kkiej, to znaczy takiej, która traci swoje

wła

ś

ciwo

ś

ci magnetyczne po ust

ą

pieniu zewn

ę

trznego pola magnesuj

ą

cego.

Elementy takie maj

ą

za zadanie ułatwienie przepływu strumienia magnetycznego

w zamkni

ę

tym obwodzie magnetycznym. W szczelinie powietrznej wyst

ę

puje

jednorodne pole magnetyczne, którego linie sił s

ą

prostopadłe do powierzchni

walcowej rdzenia

ś

rodkowego. Sprawia to,

ż

e boki cewki, w szerokim zakresie

k

ą

ta obrotu znajduj

ą

si

ę

w polu o jednakowej indukcji. Je

ż

eli przez cewk

ę

płynie

pr

ą

d stały na jej boki działaj

ą

siły elektrodynamiczne F. Zwrot tych sił,

przedstawiony na rysunku 1, wyznaczony w oparciu o „reguł

ę

lewej dłoni” przy

zało

ż

eniu,

ż

e pr

ą

d wpływa do prawego (na szkicu wy

ż

szego) boku cewki, a

wypływa z lewego, przy czym mamy tu na my

ś

li umowny kierunek pr

ą

du.

Na pojedynczy zwój cewki działa suma momentów pary sił,

Fa

a

F

a

F

M

N

=

+

=

2

2

Dla

z

zwojów moment ten jest

z

razy wi

ę

kszy,

zFa

M

N

=

Jak wiadomo, siła elektrodynamiczna działaj

ą

ca na przewodnik z pr

ą

dem

(pojedynczy zwój) wyra

ż

a si

ę

wzorem,

BIb

F

=

gdzie:

B - indukcja w szczelinie powietrznej
I - nat

ę ż

enie pr

ą

du w przewodniku

b - długo

ś ć

przewodnika (patrz rys.2)

Podstawiaj

ą

c ostatni wzór do wyra

ż

enia na moment M

N

, otrzymamy

ostatecznie równanie

momentu nap

ę

dowego

ustroju magnetoelektrycznego,

BIzab

M

N

=

(1)

Jedyn

ą

wielko

ś

ci

ą

zmienn

ą

w równaniu (1) jest nat

ę ż

enie pr

ą

du I, mo

ż

na

wi

ę

c je zapisa

ć

nast

ę

puj

ą

co,

M

BIzab

c I

N

m

=

=

(2)

gdzie:

Bzab

c

m

=

Moment nap

ę

dowy jest wi

ę

c liniow

ą

funkcj

ą

nat

ę ż

enia pr

ą

du płyn

ą

cego przez

cewk

ę

.

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

3

Istnienie samego momentu nap

ę

dowego nie wystarcza do funkcjonowania

przyrz

ą

du pomiarowego. Gdyby istniał tylko ten moment, cewka zachowywałaby

si

ę

jak wirnik silnika, to znaczy obracałaby si

ę

ruchem ci

ą

głym. do ko

ń

ca swego

zakresu ruchu.

Konieczne wi

ę

c jest istnienie drugiego momentu, momentu zwrotnego,

przeciwdziałaj

ą

cego momentowi nap

ę

dowemu w taki sposób, aby ka

ż

dej

warto

ś

ci pr

ą

du płyn

ą

cego przez cewk

ę

odpowiadała jedna i tylko jedna warto

ś ć

k

ą

ta obrotu. Ten bardzo wa

ż

ny moment wytwarzaj

ą

w zwykłym ustroju dwie

płaskie spr

ę ż

yny w kształcie spirali Archimedesa. W galwanometrze moment

zwrotny wytwarzaj

ą

dwie spr

ę ż

yste nitki wykonane z br

ą

zu fosforowego lub

berylowego, które stanowi

ą

jednocze

ś

nie zawieszenie cewki (rys. 2). Podczas

obrotu cewki ulegaj

ą

one skr

ę

ceniu, przeciwdziałaj

ą

c momentowi nap

ę

dowemu.

W obydwu wypadkach moment zwrotny wyra

ż

a si

ę

tym samym zwi

ą

zkiem (3).

α

z

Z

k

M

=

(3)

gdzie:

k

Z

- stała zwracania

α

- k

ą

t obrotu cewki


Moment zwrotny jest wi

ę

c liniow

ą

funkcj

ą

k

ą

ta obrotu organu ruchomego

(patrz rys. 4).

W stanie ustalonym, gdy przeciwnie skierowane momenty sił: nap

ę

dowy i

zwrotny s

ą

sobie równe, mo

ż

emy napisa

ć

,

α

z

k

BIzab

=

,

sk

ą

d

I

k

Bzab

z

=

α

(4)

Zwi

ą

zek

(4)

nazywa

si

ę

funkcj

ą

przetwarzania

ustroju

magnetoelektrycznego. Przedstawia ona zale

ż

no

ś ć

odpowiedzi ustroju (

α

) od

wymuszenia (I)

Wobec tego,

ż

e wszystkie wielko

ś

ci wyst

ę

puj

ą

ce w równaniu (4), z

wyj

ą

tkiem nat

ę ż

enia pr

ą

du, maj

ą

warto

ś

ci stałe, mo

ż

na je zapisa

ć

nast

ę

puj

ą

co,

I

c

I

k

Bzab

z

α

α

=

=

(5)

gdzie:

z

k

Bzab

c

=

α

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

4

1.2. Galwanometr magnetoelektryczny statyczny

Mianem galwanometru okre

ś

la si

ę

elektryczny miernik wskazówkowy

składaj

ą

cy si

ę

tylko z ustroju , co oznacza,

ż

e jest on pozbawiony układu, bloku

funkcjonalnego charakterystycznego dla znakomitej wi

ę

kszo

ś

ci mierników

wskazówkowych. Mierzona wielko

ść

elektryczna jest tu bez jakiegokolwiek

przetworzenia doprowadzana bezpo

ś

rednio do ustroju. St

ą

d galwanometry maj

ą

niewielkie zakresy pomiarowe napi

ę

cia i pr

ą

du. Wa

ż

nym ich zastosowaniem,

oprócz pomiaru niewielkich napi

ę ć

i pr

ą

dów, jest rola detektorów zera

(wska

ź

ników równowagi) w układach pomiarowych takich jak mostki i

kompensatory napi

ę

cia stałego. W tym

ć

wiczeniu galwanometr rozpatrywany

b

ę

dzie wył

ą

cznie jako mikroamperomierz.


PROMIE

Ń

Ś

WIETLNY

Ż

ARÓWECZKA

LUSTERECZKO

MATÓWKA

DOPROWADZENIEPR

Ą

DU

NITKA SPR

Ę Ż

YSTA

b

a

Rys. 2. Zawieszenie nitkowe cewki i zasada wskazówki

ś

wietlnej


Omawiany galwanometr nazywa si

ę

statycznym, gdy

ż

pełni on swoj

ą

funkcj

ę

w statycznym (ustalonym) stanie pracy. Ni

ż

ej opiszemy jednak jego

prac

ę

tak

ż

e w stanie przej

ś

ciowym, gdy

ż

jest on charakterystyczny dla

wszystkich mierników wskazówkowych, w galwanometrze za

ś

daje si

ę

obserwowa

ć

i analizowa

ć

w sposób najbardziej wyrazisty.


background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

5

Oprócz galwanometrów statycznych wyst

ę

puj

ą

tak

ż

e galwanometry

balistyczne, wibracyjne, pełzne. W tych przyrz

ą

dach wykorzystuje si

ę

ich

wskazania w stanach przej

ś

ciowych pracy. Obecnie jednak s

ą

ju

ż

one w zaniku.

Ni

ż

ej przedstawimy wielko

ś

ci charakteryzuj

ą

ce galwanometr magneto-

elektryczny statyczny, opisuj

ą

c jednocze

ś

nie jego charakterystyczne elementy

konstrukcyjne

Czuło

ść

pr

ą

dowa S

I

. Jest to pochodna odpowiedzi ustroju wzgl

ę

dem

wymuszenia. Wyznaczamy j

ą

, obliczaj

ą

c pochodn

ą

funkcji (5) wzgl

ę

dem pr

ą

du I.

z

I

k

Bzab

dI

d

S

=

=

α

(6)


Wysiłek konstruktorów od pocz

ą

tku zmierzał w kierunku maksymalnego

zwi

ę

kszenia czuło

ś

ci pr

ą

dowej galwanometru. Przyjrzymy si

ę

najwa

ż

niejszym

zabiegom konstrukcyjnym prowadz

ą

cym do zwi

ę

kszenia czuło

ś ć

ustroju

magnetoelektrycznego.

Z zale

ż

no

ś

ci (6) wynika,

ż

e zwi

ę

kszenie czuło

ś

ci mo

ż

liwe jest przez

wzrost indukcji B, zwi

ę

kszenie liczby zwojów cewki z, a tak

ż

e jej wymiarów a,

b. Jednak zwi

ę

kszenie parametrów z, a, b prowadzi do wzrostu ci

ęż

aru

ceweczki, co poci

ą

ga za sob

ą

konieczno

ś ć

zawieszenia jej na grubszych nitkach,

a to powi

ę

ksza stał

ą

zwracania k

z

, zmniejszaj

ą

c, zgodnie z zale

ż

no

ś

ci

ą

(6),

czuło

ś ć

pr

ą

dow

ą

. W praktyce wykorzystuje si

ę

jedynie mo

ż

liwo

ś ć

powi

ę

kszenia

indukcji B poprzez zmniejszenie szeroko

ś

ci szczeliny powietrznej obwodu

magnetycznego. Wymaga to zmniejszenia grubo

ś

ci boków ceweczki zanurzonych

w tej szczelinie. Ceweczk

ę

nawija si

ę

w tym celu na sztywnym korpusie, który

zostaje usuni

ę

ty po wyschni

ę

ciu lakieru spajaj

ą

cego poszczególne zwoje. Dzi

ę

ki

temu jest ona lekka i ma cienkie boki. Mo

ż

na j

ą

zawiesi

ć

(rys. 2) na delikatnych

nitkach spr

ęż

ystych (

ś

rednicy ok. 0,02 mm), wykonanych z br

ą

zu fosforowego

lub berylowego o bardzo małej stałej zwracania k

z

, co zgodnie z zale

ż

no

ś

ci

ą

(6)

sprzyja zwi

ę

kszeniu czuło

ś

ci pr

ą

dowej.

Kolejnym wa

ż

nym zabiegiem zwi

ę

kszaj

ą

cym czuło

ś ć

galwanometru jest

zast

ą

pienie wskazówki materialnej wskazówk

ą

ś

wietln

ą

. Zasada tej wskazówki

jest przedstawiona na rysunku 2. Promie

ń

ś

wietlny przychodz

ą

cy od

ź

ródła

(układu optycznego nie pokazanego na szkicu), pada na miniaturowe lustereczko
przymocowane sztywno do cewki i wykonuj

ą

ce te same ruchy co ona. Promie

ń

odbity zmienia swój kierunek w zale

ż

no

ś

ci od k

ą

ta obrotu cewki. Padaj

ą

c na

szkło matowe, zaznacza si

ę

na nim

ś

wietlistym prostok

ą

tem (plamk

ą

ś

wietln

ą

).


W rzeczywisto

ś

ci budowa tej wskazówki jest bardziej zło

ż

ona, promie

ń

ś

wietlny,

nim padnie na matówk

ę

odbija si

ę

jeszcze od kilku innych lusterek, co daje efekt

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

6

równowa

ż

ny wydłu

ż

eniu wskazówki, zwi

ę

kszaj

ą

c tym jeszcze bardziej czuło

ś ć

przyrz

ą

du

(niewielkiemu

k

ą

towi

obrotu

ceweczki

odpowiada

du

ż

e

przemieszczenie plamki

ś

wietlnej na matówce).

Ć

wicz

ą

cy b

ę

d

ą

mogli obejrze

ć

jej praktyczn

ą

realizacj

ę

, ogl

ą

daj

ą

c w trakcie

ć

wiczenia eksponat galwanometru.

U

ż

ywaj

ą

c galwanometru jako mikroamperomierza, u

ż

ytkownik korzysta z

zale

ż

no

ś

ci (7).

a

C

I

I

=

(7)

gdzie:

I - nat

ę ż

enie mierzonego pr

ą

du [A]

C

I

- stała pr

ą

dowa galwanometru [A/dz]

a - przemieszczenie wskazówki na tle płaskiej podziałki mierzone

w działkach (długo

ś ć

jednej działki wynosi 1 mm)

Podziałka galwanometru ma charakter płaskiej milimetrowej linii z ze-

rem po

ś

rodku i jest naniesiona na szkle matowym. Wobec faktu,

ż

e zerowa

kreska działowa umieszczona jest na

ś

rodku podziałki, mniejsz

ą

uwag

ę

przykłada

ć

mo

ż

na do biegunowo

ś

ci napi

ę

cia przył

ą

czanego do zacisków

wej

ś

ciowych tego przyrz

ą

du.

Jak wynika z zale

ż

no

ś

ci (7), do obliczenia pr

ą

du mierzonego przez

galwanometr trzeba zna

ć

nie tylko przemieszczenie wskazówki, ale tak

ż

e

stał

ą

pr

ą

dow

ą

C

I

, a ta mo

ż

e by

ć

zmieniana przez u

ż

ytkownika w pewnych

granicach.


Stała pr

ą

dowa C

I

jest to przyrost nat

ę ż

enia pr

ą

du płyn

ą

cego przez

cewk

ę

, powoduj

ą

cy przemieszczenie wskazówki galwanometru o jedna działk

ę

(1 mm). Stała pr

ą

dowa galwanometrów wyra

ż

a si

ę

zwykle bardzo mał

ą

liczb

ą

ułamkow

ą

rz

ę

du 10

-9

A/dz.

Stała C

I

mo

ż

e by

ć

regulowana przez u

ż

ytkownika w pewnym zakresie,

(podanym na płycie czołowej przyrz

ą

du) za pomoc

ą

pokr

ę

tła oznaczonego „C

I

”,

umieszczonego na jego tylnej

ś

ciance. Pokr

ę

tło to słu

ż

y do regulacji poło

ż

enia

bocznika magnetycznego. Pomiar pr

ą

du musi by

ć

wi

ę

c poprzedzony okre

ś

leniem

warto

ś

ci stałej pr

ą

dowej, zwłaszcza gdy nie wiadomo, w jakim poło

ż

eniu

pozostawili bocznik poprzedni u

ż

ytkownicy. Do

ś

wiadczalne wyznaczenie tej

stałej jest przedmiotem niniejszego

ć

wiczenia.

Nasuwa si

ę

naturalne pytanie, w jakim celu pozostawia si

ę

u

ż

ytkownikowi

mo

ż

liwo

ś ć

regulowania stałej pr

ą

dowej? Mo

ż

liwo

ś ć

ta wykorzystywana jest do

ograniczenia

czuło

ś

ci

galwanometru

w

przypadkach


gdy wysoka czuło

ś ć

nie jest konieczna w danych pomiarach, po

żą

dane jest

natomiast skrócenie czasu ustalania si

ę

wskaza

ń

i skrócenie czasu trwania

pomiarów.

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

7

Wspomnianej regulacji dokonuje si

ę

przy pomocy pokr

ę

tła oznaczonego

„C

I

”, jako

ż

e parametry S

I

oraz C

I

pozostaj

ą

wzgl

ę

dem siebie w

ś

cisłym zwi

ą

zku,

I

I

C

S

1

=

Jak wynika z powy

ż

szej zale

ż

no

ś

ci, w celu zmniejszenia czuło

ś

ci pr

ą

dowej,

nale

ż

y zwi

ę

kszy

ć

stał

ą

pr

ą

dow

ą

.


Bocznik magnetyczny

(rys. 3)

jest kawałkiem stali magnetycznie

mi

ę

kkiej, który w zale

ż

no

ś

ci od swego poło

ż

enia wzgl

ę

dem szczeliny

powietrznej w ró

ż

nym stopniu bocznikuje strumie

ń

magnetyczny zmierzaj

ą

cy od

bieguna N do bieguna S poprzez obszar, w którym znajduje si

ę

cewka,

wpływaj

ą

c tym na warto

ś ć

strumienia z ni

ą

skojarzonego (indukcji magnetycznej

B), a tym samym na warto

ś ć

sił elektrodynamicznych i momentu nap

ę

dowego

(patrz zale

ż

no

ś ć

(1)).

Poprzez regulacj

ę

indukcji B, u

ż

ytkownik wpływa na warto

ś ć

momentu

tłumi

ą

cego M

T

(wzór (8)) oraz rezystancji krytycznej R

kr

galwanometru (wzór

(10)).

BOCZNIK

S

N

Rys.3. Zasada bocznika magnetycznego



Moment tłumi

ą

cy M

T

Rola momentu tłumi

ą

cego polega na tłumieniu oscylacji ceweczki wokół

nowego poło

ż

enia ustalonego, w którym powinna si

ę

ona znale

ź ć

po zmianie

nat

ęż

enia pr

ą

du w niej płyn

ą

cego.



Kiedy pr

ą

d cewki wzrasta od zera do pewnej warto

ś

ci, moment nap

ę

dowy

praktycznie bezzwłocznie osi

ą

ga warto

ś ć

M

N1

, co pokazuje rysunek 4, natomiast

moment zwrotny ma warto

ś ć

zerow

ą

. W pierwszej chwili przewa

ż

a wi

ę

c moment

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

8

nap

ę

dowy, w rezultacie czego cewka zaczyna obraca

ć

si

ę

, za

ś

nitki spr

ęż

yste

zawieszenia ulegaj

ą

stopniowemu skr

ę

ceniu, wytwarzaj

ą

c narastaj

ą

cy liniowo

moment zwrotny.

B

M

0

M

N

M

Z

M

N1

C

A

α

2

α

1

α

1

Rys. 4. Współpraca momentu nap

ę

dowego (M

N

) i zwrotnego (M

Z

) w ustroju

magnetoelektrycznym

Oba momenty staj

ą

si

ę

sobie równe, gdy cewka obróci si

ę

o k

ą

t

α

1

, jednak jej

ruch nie ustaje w tym miejscu. Mo

ż

na wykaza

ć

,

ż

e osi

ą

gnie ona k

ą

t obrotu 2

α

1

(przy zało

ż

eniu braku jakichkolwiek strat energii). W cewce zostanie bowiem

nagromadzona energia kinetyczna ruchu obrotowego, wi

ę

ksza od pracy

potrzebnej do skr

ę

cenia nitek spr

ęż

ystych o k

ą

t

α

1

.

Moment nap

ę

dowy M

N

o warto

ś

ci M

N1

(rys.4) wykonuje na drodze

k

ą

towej (0 -

α

1

) prac

ę

,

1

1

α

N

N

M

W

=

,

proporcjonaln

ą

do pola powierzchni prostok

ą

ta (0,

α

1

, A, M

N1

).

Praca momentu zwrotnego M

Z

, liniowo zale

ż

nego od k

ą

ta obrotu cewki,

wyniesie natomiast,

( )

=

=

=

1

0

2

1

0

2

1

α

α

α

α

α

α

α

z

z

Z

Z

k

d

k

d

M

W

Stała zwracania k

z

równa jest współczynnikowi nachylenia prostej momentu

zwrotnego i, jak wynika z rysunku 4, mo

ż

e by

ć

wyra

ż

ona jako tangens k

ą

ta

nachylenia tej prostej,

1

1

α

N

z

M

k

=


Podstawiaj

ą

c to wra

ż

enie do ostatniej zale

ż

no

ś

ci, dostaniemy ostatecznie,

1

1

2

1

α

N

Z

M

W

=

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

9

Jak wida

ć

, praca momentu nap

ę

dowego W

N

jest dwukrotnie wi

ę

ksza od

pracy W

Z

momentu zwrotnego. Nadwy

ż

ka pracy momentu nap

ę

dowego,

proporcjonalna do pola trójk

ą

ta zakreskowanego na rysunku 4, zostaje zu

ż

yta na

nadanie energii kinetycznej ruchu obrotowego ceweczki. Gdy ta ostatnia „mija”
k

ą

t

α

1

, energia kinetyczna zaczyna zamienia

ć

si

ę

na energi

ę

potencjaln

ą

spr

ę ż

ysto

ś

ci, skr

ę

caj

ą

c nitki zawieszenia cewki o k

ą

t 2

α

1

. Energia potencjalna

spr

ę ż

ysto

ś

ci jest proporcjonalna do pola powierzchni trójk

ą

ta (A, B, C)

dokładnie równego polu trójk

ą

ta zakreskowanego. W punkcie 2

α

1

cewka

zatrzyma si

ę

, za

ś

przewa

ż

aj

ą

cy w tym miejscu moment zwrotny zapocz

ą

tkuje jej

ruch powrotny oraz towarzysz

ą

cy mu odwrotny proces zamiany energii

potencjalnej spr

ę ż

ysto

ś

ci na energi

ę

kinetyczn

ą

ruchu obrotowego. W idealnym

stanie rzeczy (brak strat energii) cewka mo

ż

e dotrze

ć

do poło

ż

enia wyj

ś

ciowego

(

α

= 0) i ponownie rozpocz

ą ć

opisany ju

ż

ruch w kierunku przeciwnym.

Oznaczałoby to niegasn

ą

ce oscylacje ceweczki o amplitudzie

1

|

wokół

poło

ż

enia ustalonego

α

1

.

W rzeczywisto

ś

ci, wyst

ę

puj

ą

ce podczas ruchu straty energii na tarcie (o

powietrze i tarcie wewn

ę

trzne w nitkach spr

ę ż

ystych zawieszenia) powoduj

ą

malenie amplitudy oscylacji, stopniowy zanik ruchu cewki i ustalenie si

ę

jej

poło

ż

enia

α

1

odpowiadaj

ą

cego nowej warto

ś

ci pr

ą

du.

Gdyby istniały tylko momenty tarciowe, ustalenie si

ę

wskaza

ń

galwanometru trwałoby zbyt długo i nadmiernie wydłu

ż

ało pomiary. Miałoby to

miejsce tylko wtedy, gdy obwód elektryczny cewki pozostawałby otwarty i nie
istniałby moment tłumi

ą

cy. Istotnie, z zale

ż

no

ś

ci (8) okre

ś

laj

ą

cej moment

tłumi

ą

cy wynika,

ż

e dla rezystancji zewn

ę

trznej R

Z

przył

ą

czonej do zacisków

galwanometru d

ą ż ą

cej do niesko

ń

czono

ś

ci (przypadek rozwarcia obwodu),

moment tłumi

ą

cy M

T

staje si

ę

równy zeru.

(

)

dt

d

R

R

Bzab

M

Z

G

T

α

+

=

2

(8)

M

T

- moment tłumi

ą

cy

B - indukcja w szczelinie powietrznej
z - liczba zwojów cewki
a, b - wymiary cewki
R

G

- rezystancja wewn

ę

trzna galwanometru

R

Z

- rezystancja zast

ę

pcza obwodu przył

ą

czonego do galwanometru

d

dt

α

- pr

ę

dko

ś ć

k

ą

towa cewki


Z równania (8) wynika,

ż

e moment tłumi

ą

cy zale

ż

y on szeregu wielko

ś

ci,

w tym m. in. od indukcji B, rezystancji całkowitej obwodu cewki (R

G

+R

Z

) i jej

pr

ę

dko

ś

ci k

ą

towej (d

α

/dt). Skupimy si

ę

głównie na wymienionych wielko

ś

ciach.

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

10

Jak wida

ć

u

ż

ytkownik ma mo

ż

liwo

ś ć

wpływania na warto

ś ć

momentu M

T

poprzez zmian

ę

rezystancji zast

ę

pczej obwodu przył

ą

czonego do zacisków

galwanometru, a tak

ż

e poprzez zmian

ę

indukcji B przy pomocy bocznika

magnetycznego.

Maksymalny moment tłumi

ą

cy uzyskuje si

ę

przy zwartych zaciskach

galwanometru (R

Z

= 0). Producent wyposa

ż

a ten przyrz

ą

d w specjaln

ą

zwor

ę

,

któr

ą

nale

ż

y zakłada

ć

po zako

ń

czonej pracy, zwłaszcza wtedy, gdy galwanometr

ma by

ć

przenoszony na inne miejsce.

Pozostawienie rozwartych zacisków przyrz

ą

du grozi powstaniem

silnych, słabo tłumionych oscylacji ceweczki (po wpływem przechyłów
i drga

ń

), mog

ą

cych prowadzi

ć

do ukr

ę

cenia niezwykle delikatnych nitek, na

których jest ona zawieszona.

Zale

ż

no

ś ć

momentu tłumi

ą

cego od pr

ę

dko

ś

ci k

ą

towej jest zrozumiały.

Szybszy ruch ceweczki w polu magnetycznym magnesu trwałego powoduje
indukowanie si

ę

w niej wi

ę

kszej siły elektromotorycznej i wzrost hamuj

ą

cego

oddziaływania elektrodynamicznego wynikaj

ą

cego z reguły Lenza.

Wpływ momentu tłumi

ą

cego na charakter ruchu cewki galwanometru w

stanie przej

ś

ciowym ilustruj

ą

przebiegi na rysunku 4.

a

u

a

t

rodzina ruchów aperiodycznych

ruch aperiodyczny krytyczny

ruch oscylacyjny tłumiony

M

T1

M

T3

M

T2

M

T4

M

T1

>

M

T2

>

M

T3

>

M

T4

a

u

- poło

ż

enie ustalone

Rys. 4. Rodzaje ruchów cewki galwanometru w stanie przej

ś

ciowym

w zale

ż

no

ś

ci od momentu tłumi

ą

cego M

T


Najkorzystniejszy, z punktu widzenia czasu trwania pomiarów, jest ruch

aperiodyczny krytyczny, to znaczy najszybszy z ruchów nieokresowych.
Wskazówka bowiem dociera wtedy do poło

ż

enia ustalonego najszybciej, bez

zb

ę

dnych oscylacji.

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

11

Ruch aperiodyczny krytyczny mo

ż

na te

ż

okre

ś

li

ć

jako ruch graniczny

mi

ę

dzy rodzin

ą

ruchów okresowych (oscylacyjnych) i rodzin

ą

ruchów

nieokresowych (aperiodycznych).

Rezystancja zewn

ę

trzna krytyczna R

zkr

.

Jest to taka warto

ś ć

rezystancji zast

ę

pczej obwodu zewn

ę

trznego

przył

ą

czonego do zacisków galwanometru, przy której (za spraw

ą

momentu

tłumi

ą

cego) organ ruchomy pod

ą ż

a do nowego poło

ż

enia ustalonego ruchem

aperiodycznym krytycznym.

Rezystancja zewn

ę

trzna krytyczna dana jest wzorem (9).

(

)

G

z

zkr

R

Jk

Bzab

R

=

2

2

(9)

gdzie:

B - indukcja w szczelinie powietrznej
z - liczba zwojów cewki
a, b - wymiary cewki (patrz rys.2)
J - moment bezwładno

ś

ci cewki

k

z

- stała zwracania nitek spr

ę ż

ystych

R

G

- rezystancja wewn

ę

trzna galwanometru


Rezystancja krytyczna R

kr

. Producent podaje dla galwanometru warto

ś ć

rezystancji krytycznej R

kr

. Jest to suma rezystancji wewn

ę

trznej galwanometru

R

G

i rezystancji zewn

ę

trznej krytycznej R

zkr

.

zkr

G

kr

R

R

R

+

=

Rezystancja krytyczna dana jest wzorem (10).

(

)

z

kr

Jk

Bzab

R

2

2

=

,

(10)

w którym znaczenie symboli jest takie same jak w równaniu (9).






background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

12

2. Ogl

ę

dziny galwanometru

Nale

ż

y przyjrze

ć

si

ę

badanemu podczas

ć

wiczenia galwanometrowi,

zanotowa

ć

w Tablicy 1 jego parametry i dokona

ć

wskazanych ni

ż

ej oblicze

ń

.


1. Wska

ż

zaciski wej

ś

ciowe galwanometru

2. Wska

ż

gniazdo zasilania

ż

aróweczki galwanometru

3. Wska

ż

pokr

ę

tło do zerowania galwanometru

4. Wska

ż

pokr

ę

tło do regulacji stałej pr

ą

dowej galwanometru

5. Zanotuj w Tablicy 1 parametry galwanometru podane na podziałce:

Rezystancj

ę

wewn

ę

trzn

ą

R

G

Rezystancj

ę

krytyczn

ą

R

kr

(przedział liczbowy)

Stał

ą

pr

ą

dow

ą

C

I

(przedział liczbowy)

We

ź

mniejsz

ą

z dwóch skrajnych warto

ś

ci stałej pr

ą

dowej C

I

podanej na

podziałce badanego galwanometru i oblicz według formuły (11) warto

ś ć

pr

ą

du,

jaki spowoduje przemieszczenie wskazówki galwanometru o 70 działek. B

ę

dzie

to najwi

ę

ksza dopuszczalna warto

ś ć

pr

ą

du I

G

, jak

ą

mo

ż

e mierzy

ć

galwanometr,

w przypadku, gdy ustawiona jest najwi

ę

ksza czuło

ś ć

tego przyrz

ą

du.

I

G MAX

= 70 C

I

(11)

Znaj

ą

c warto

ś ć

pr

ą

du I

GMAX

oraz warto

ś ć

rezystancji wewn

ę

trznej galwa-

nometru R

G

, oblicz według wzoru (12) maksymalne napi

ę

cie U

max

, jakie mo

ż

na

przykłada

ć

do zacisków wej

ś

ciowych galwanometru.

U

MAX

= R

G

I

G MAX

(12)

Wyniki oblicze

ń

wpisz do Tablicy 1.

Tablica 1

R

G

R

kr

C

I

A/dz

I

G MAX

A

U

G MAX

V



background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

13

3. Przebieg pomiarów

Wyznaczanie stałej pr

ą

dowej galwanometru


Schemat układu pomiarowego, w którym wyznaczana jest stał

ą

pr

ą

dow

ą

galwanometru, przedstawiony jest na rysunku 5.

V

W

I

G

I

1

U

Z

Z

R

3

R

2

R

1

mA

ZS

G

Rys 5. Schemat układu pomiarowego

G - badany galwanometr
ZS - zasilacz stabilizowany
V - woltomierz magnetoelektryczny typu LM-3
(nastawi

ć

zakres 15 V)

mA - miliamperomierz magnetoelektryczny typu LM-3
(nastawi

ć

zakres 15 mA)

R

2

= 0,1

rezystor wzorcowy czterozaciskowy

R

1

- rezystor pi

ę

ciodekadowy (nastawi

ć

1000

)

R

3

- rezystor sze

ś

ciodekadowy (nastawi

ć

wst

ę

pnie 99 999

)

W - wył

ą

cznik jednobiegunowy

Z - specjalny zwieracz galwanometru

Kolejno

ść

czynno

ś

ci

1. Przed pomiarem nale

ż

y przył

ą

czy

ć

napi

ę

cie do

ż

aróweczki galwanometru za

po

ś

rednictwem specjalnego transformatorka zewn

ę

trznego o przekładni

220V/6V (niektóre galwanometry maj

ą

wbudowany ten transformatorek do

ś

rodka). W rezultacie na matówce galwanometru powinien pojawi

ć

si

ę

ś

wiec

ą

cy prostok

ą

cik. Jest to wskazówka

ś

wietlna galwanometru.

2. Przy otwartym zwieraczu Z nale

ż

y wyzerowa

ć

galwanometr przy pomocy

specjalnego pokr

ę

tła. Je

ż

eli wyst

ą

pi

ą

trudno

ś

ci z ustabilizowaniem wskazówki

(najcz

ę ś

ciej

oscyluje

ona

wokół

pewnego

poło

ż

enia),

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

14

galwanometr uznajemy za wyzerowany, gdy lewa amplituda oscylacji
wskazówki wokół poło

ż

enia zerowego jest równa prawej. Po wyzerowaniu,

nie mo

ż

na zmienia

ć

poło

ż

enia galwanometru na stole.

3. Przy otwartym wył

ą

czniku W nale

ż

y wł

ą

czy

ć

napi

ę

cie zasilaj

ą

ce zasilacza ZS

i przy pomocy odpowiedniego regulatora nastawi

ć

napi

ę

cie U

Z

= 10 V.

4. Zamkn

ą ć

wył

ą

cznik W. Miliamperomierz powinien wskaza

ć

pr

ą

d bliski

10 mA. Przy pomocy rezystora R

1

nastawi

ć

dokładn

ą

warto

ś ć

pr

ą

du I

1

= 10

mA

5. Reguluj

ą

c rezystancj

ę

R

3

, nale

ż

y ustawia

ć

warto

ś

ci wskaza

ń

a galwanome-

tru podane w Tablicy 2, notuj

ą

c warto

ś

ci rezystancji R

3

oraz pr

ą

du I

1

(ten

ostatni praktycznie pozostanie na poziomie 10 mA).

Uwaga: Je

ż

eli w jakiejkolwiek fazie pomiarów plamka

ś

wietlna zniknie z

pola widzenia, nale

ż

y bezzwłocznie otworzy

ć

wył

ą

cznik W i zamkn

ą ć

zwieracz

Z, a nast

ę

pnie sprawdzi

ć

układ poł

ą

cze

ń

.

Tablica 2

a

dz

20

40

60

R

3

I

1

mA

I

G

A

C

I

A/dz



Obliczenia


Obliczy

ć

pr

ą

d galwanometru I

G

według wzoru (13)

G

G

R

R

R

R

I

I

+

+

=

3

2

2

1

(13)

Oblicz stał

ą

pr

ą

dow

ą

C

I

według wzoru (14)

a

I

C

G

I

=

(14)

Warto

ś

ci C

I

obliczone dla poszczególnych przemieszcze

ń

wskazówki a

powinny by

ć

bardzo bliskie sobie. W wypadku znacznych ró

ż

nic nale

ż

y

powtórzy

ć

pomiary i obliczenia.

background image

Ć

wiczenie nr 4 Galwanometr magnetoelektryczny

15

4. Pytania i zadania kontrolne

1. Wymie

ń

najwa

ż

niejsze elementy konstrukcyjne ustroju magnetoelektrycz-

nego

2. Napisz zale

ż

no

ś

ci okre

ś

laj

ą

ce moment nap

ę

dowy ustroju i moment zwrotny

3. Które elementy obwodu magnetycznego wykonane s

ą

ze stali magnetycznie

mi

ę

kkiej i jak

ą

rol

ę

one pełni

ą

?

4. Opisz budow

ę

i zasad

ę

działania bocznika magnetycznego

5. Jakie parametry galwanometru reguluje si

ę

przy pomocy bocznika

magnetycznego?

6. Jak

ą

rol

ę

w ustroju pomiarowym pełni moment zwrotny?

7. Jak wytwarzany jest moment zwrotny w klasycznym mierniku, a jak w gal-

wanometrze?

8. Co nazywamy funkcj

ą

przetwarzania ustroju magnetoelektrycznego?

9. Podaj okre

ś

lenie czuło

ś

ci pr

ą

dowej S

I

galwanometru

10. Podaj okre

ś

lenie stałej pr

ą

dowej C

I

galwanometru

11. Podaj zwi

ą

zek mi

ę

dzy parametrami S

I

i C

I

12. Dlaczego stała pr

ą

dowa C

I

(patrz podziałka galwanometru) podana jest

w postaci przedziału liczbowego?

13. Podaj okre

ś

lenie rezystancji zewn

ę

trznej krytycznej galwanometru R

zkr

14. Podaj okre

ś

lenie rezystancji krytycznej galwanometru R

kr

15. Dlaczego rezystancja ta (patrz podziałka galwanometru) podana jest w po-

staci przedziału liczbowego?

16. Jaki ruch nazywamy ruchem aperiodycznym krytycznym galwanometru?
17. Opisz mechanizm powstawania momentu tłumi

ą

cego w galwanometrze

18. Dlaczego nale

ż

y zwiera

ć

zaciski wej

ś

ciowe galwanometru odnosz

ą

c go do

szafy?

19. Jakiego rodzaju uszkodzenie mo

ż

e mie

ć

miejsce przy transporcie

galwanometru bez zwartych zacisków wej

ś

ciowych?


5. Literatura

1. Lebson S. Podstawy miernictwa elektrycznego WNT, Warszawa 1970
2. Łapi

ń

ski M. Miernictwo elektryczne WKiŁ, Warszawa 1967

3. Chwaleba A. i inni Metrologia elektryczna WNT, Warszawa 1994



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Galwanometr magnetoelektryczny statyczny
Galwanometr magnetoelektryczny statyczny
Galwometr magnetoelektryczny, 1.Celem ˙wiczenia jest poznanie zasady dzia˙ania, budowy oraz podstawo
04 Galwanometr magnetoelektryczny
04 Galwanometr magnetoelektryczny
Budowa i zasada działania galwanometru statycznego
Pomiar galwanometru statycznego v4
Wyznaczenie składowej poziomej indukcji pola magnetycznego Ziemi przy pomocy busoli statycznych, Num
Pomiar galwanometru statycznego v3
37, REAL 37, Galwanometr jest elektrycznym przyrz˙dem pomiarowym, najcz˙˙ciej magnetoelektrycznym,
Badanie galwanometru statycznego v8
Badanie galwanometru statycznego v10
Badanie galwanometru statycznego, AGH IMIR Mechanika i budowa maszyn, II ROK, Metrologia Tyka Haduch
Badanie galwanometru statycznego, I. Cel ˙wiczenia.
Badanie galwanometru statycznego4
Badanie galwanometru statycznego v7
cw 9 badanie własności statycznych materiałów magnetycznie miekkich
Badanie galwanometru statycznego v9
Badanie galwanometru statycznego v2

więcej podobnych podstron