1

PISOWNIA ŁĄCZNA I ROZDZIELNA – NAJWAŻNIEJSZE ZASADY



Przedrostki obce, np. eks-, -post-, arcy-, wice-, -ultra, -mini-, maksi-

pisze

się łącznie z rzeczownikami i przymiotnikami, które nie są nazwami własnymi, np.: antynikotynowy, eksminister,
ekstranowoczesny, hiperdźwiękowy, hiperpoprawność, maksispódnica, ekstraklasa,. W wypadku połączenia tych
przedrostków z nazwami własnymi: nazwiskami, nazwami członków narodów, nazwami państw itp., czyli
wyrazami pisanymi wielką literą, po tych przedrostkach stosuje się łącznik, np. arcy-Europejczyk, eks-Amerykanin
(= były Amerykanin), post-Jugosławia, pseudo-Polak, super-Polak, ultra-Murzyn.



Przedrostki niby- i quasi-

dodawane do rzeczowników, przymiotników lub przysłówków

zapisuje się z zastosowaniem łącznika, np. niby-artysta, niby-człowiek, niby-gotyk, niby-ludowy, niby-orientalny,
niby-romantycznie, quasi-deficyt, quasi-nauka, quasi-opiekun, quasi-umysłowy. W wypadku połączenia tych
przedrostków z nazwami własnymi: nazwiskami, nazwami członków narodów, nazwami państw itp., po łączniku
stosujemy wielką literę, np.: niby-Francuz, quasi-Polak.
Niby w terminach przyrodniczych pisze się łącznie, np. nibybłona, nibyjagoda, nibykłos, nibyliść, nibynóżki,
nibytorebka, podobnie jak w terminie astronomicznym nibygwiazda.

Należy odróżnić cząstkę niby-, pisaną z łącznikiem, wskazującą na pozory bycia kimś lub czymś innym,

np. niby-demokratyczny (= pozornie demokratyczny) — od przyimka niby (pisanego rozłącznie), występującego
w funkcji porównawczej: miękki niby gąbka.

Należy odróżnić przedrostek

około-

(= wokół czegoś, w pobliżu czegoś, dotyczący czegoś), pisany z drugim

członem wyrazu zawsze łącznie, np. okołorównikowy, od partykuły około (= mniej więcej, w przybliżeniu),
pisanej z następującym po niej przymiotnikiem lub przysłówkiem rozdzielnie, np. około godzinny postój, ceny
wzrosły około trzykrotnie.

Wyrażenia, w których pierwszy człon jest przysłówkiem, a drugi jest
imiesłowem odmiennym lub przymiotnikiem określanym przez ten
przysłówek

, traktuje się jako zestawienia i pisze rozdzielnie, np.: cicho pisząca (maszyna), daleko idący

(wniosek), dziko rosnący, jednakowo brzmiący, ciężko strawny, rdzennie polski, średnio zamożny.

Tylko niektóre wyrażenia tego typu scaliły się i są pisane łącznie. Składniki tych połączeń nie wykazują już
doraźnej cechy obiektu, do którego się odnoszą, lecz − czasem ze zmianą znaczenia − stanowią o jego trwałej
właściwości, np. dalekowidzący, krótkowidzący (o kimś z wadą wzroku), jasnowidzący (= jasnowidz), ale: jasno
widzący skutki swego postępowania, klej szybkoschnący, ale: szybko schnąca tkanina, płyta długogrająca (=
longplay), ale: długo grająca orkiestra, słabowidzący, słabosłyszący (= schorzenia), ale: kierowca słabo widzący
drogę, uczeń słabo słyszący podpowiedź, średnioroczny (= obliczony w skali roku), ale: średnio roczny pobyt za
granicą (= trwający około jednego roku), wszystkowidzący (= bystry), ale: wszystko widzący (wokół siebie),
wszystkowiedzący (= mądry), ale: wszystko wiedzący (o czymś), zestaw głośnomówiący, ale: głośno mówiący
nauczyciel.

Pisownia połączeń z liczebnikiem pół

jest dwojaka: rozdzielna lub łączna.



Pisownia połączeń liczebnika pół z rzeczownikiem jest rozdzielna, gdy pół jest zwykłym liczebnikiem
ułamkowym, czyli oznacza jedną z równych części, a towarzyszący rzeczownik występuje w
dopełniaczu, np. pół roku, pół życia, pół filiżanki, pół biedy, pół słowa, pół wieku.



Liczebnik pół może być elementem wyrazu złożonego, jego pisownia jest wtedy łączna, np. półksiężyc,

półkożuszek (cechą charakterystyczną złożeń liczebnika pół z rzeczownikiem jest to, że takie złożenie zachowuje
się podobnie jak inne rzeczowniki, tzn. odmienia się przez przypadki, może być także określane przez przydawki).

Inne złożenia liczebnika pół to złożenia z:
przysłówkiem: półgębkiem, półprzytomnie;
przymiotnikiem: półfinałowy, półlitrowy;
z formami czasownikowymi: półstać, półotwarty, półleżąc;
z liczebnikiem: półtrzecia, półósma.



Wyraz pół piszemy rozdzielnie, gdy występujące w zdaniu dwa wyrazy z cząstką pół służą nazwaniu
jednego procesu, stanu, cechy, np. pół zabawa, pół nauka – to nie dwie czynności (półzabawa i
półnauka), lecz jednocześnie zabawa i nauka – jeden proces składający się z elementów zabawy i
elementów nauki, pół spał, pół czuwał to nie określenie dwu różnych stanów (półspał i półczuwał), ale
jednego, polegającego na tym, że ktoś w połowie spał, a w połowie czuwał.

2



Pisownia połączeń liczebnika ćwierć z rzeczownikiem

jest rozdzielna, gdy

ćwierć jest zwykłym liczebnikiem ułamkowym, czyli oznacza jedną z czterech równych części, a
towarzyszący rzeczownik występuje w dopełniaczu, np. ćwierć szklanki mleka. Gdy liczebnik ćwierć jest
częścią wyrazu złożonego, jego pisownia jest łączna, np. ćwierćfinał.



Partykułę nie

z rzeczownikami i przymiotnikami w stopniu równym

jako wykładnik zaprzeczenia piszemy łącznie, np.

niechrześcijanin, niesłodki. W zaprzeczeniach, w których człon drugi jest pisany wielką literą (np. rzeczownik
oznacza nazwę mieszkańca regionu czy państwa, a przymiotnik ma np. charakter dzierżawczy), do zapisu
wykorzystujemy łącznik, a po nim piszemy wielką literę, np.: nie-Europejczycy, nie-Nigeryjka, nie-Szekspirowski
(dramat). Por. nie-Mickiewiczowski, nie-Serb.



Przed przymiotnikami i przysłówkami w stopniu wyższym i najwyższym partykułę nie pisze się

osobno, np.: nie lepszy, nie najlepszy; nie łatwiejszy, nie najłatwiejszy; nie gorszy, nie najgorszy; nie lepiej, nie
najlepiej; nie łatwiej, nie najłatwiej; nie gorzej, nie najgorzej. Por. nie najmądrzejszy, nie najcierpliwiej.



Partykuła nie konfrontuje czasem dwa stany rzeczy bądź też dwie cechy, aby wyeksponować jeden

(jedną) z nich. W takich wyraźnych przeciwstawieniach w zapisie partykuły przeczącej zawsze stosuje się
pisownię rozdzielną, np.: nie leżący, ale siedzący; nie leżący, lecz siedzący; nie leżący, tylko siedzący; siedzący,
a nie leżący; matka nie córka; nie długo, lecz krótko; nie dobrze, ale wspaniale; nie mądrze, tylko głupio; to nie
matka, ale teściowa; nie przyjaciel, ale twój wróg; nie las, tylko puszcza; anioł nie człowiek; narzeczona to jeszcze
nie żona; sytuacja zła, ale nie beznadziejna; wysoka, lecz nie szczupła; oszczędny, ale nie skąpy. Por. diabeł nie
dziecko; nie cicho, lecz głośno.



Przed czasownikami partykułę nie pisze się osobno, np.: nie krzyczy, nie pisał. Ta reguła odnosi się

również do czasowników nieregularnych (np. nie wolno) oraz takich, które bez przeczenia nie mają inne znaczenie:
nie dojadać (= głodować, oszczędzać na jedzeniu); dojadać (= kończyć jedzenie). Do wyjątków należą
czasowniki, utworzone od rzeczowników z przedrostkowym nie, np. niepokoić (od: niepokój). Pisownia
niedosłyszeć lub nie dosłyszeć zależy od znaczenia: Mój ojciec od kilku lat niedosłyszy (‘słabo słyszy’);
Stenotypistka nie dosłyszała (‘nie usłyszała’) ostatniego słowa. Por. nie trzeba.



Przed wyrażeniami przyimkowymi partykułę nie pisze się osobno, np.: nie dla nas; nie z nim; nie

przez każdego; nie o Marysi; nie w szkole; nie na czasie, nie za długo; ale: niezadługo (= wkrótce) dotrze do nas.



Partykuła nie, występująca między identycznymi formami, tworzy wyrażenie uogólniające lub

wskazujące na niepewność co do opisywanego obiektu – w takich sytuacjach zapisujemy ją osobno, np.: Pogoda
nie pogoda, pracować trzeba; Święto nie święto, zawsze ubiera się elegancko; Samochód stary nie stary,
najważniejsze, że jeszcze na chodzi. Por. mąż nie mąż.



Partykułę nie jako wykładnik zaprzeczenia przy rzeczowniku piszemy łącznie. Reguła ta dotyczy także
pisowni z rzeczownikami odczasownikowymi, np. niepalenie

, niedopuszczenie, niezorganizowanie.

Łącznik w nazwach miejscowych



Jeśli nazwa miejscowa składa się z dwu lub więcej członów rzeczownikowych, które wspólnie

identyfikują jednostkę administracyjną lub/i geograficzną, a więc miejscowość lub jej część, stosuje się łącznik,
np. Busko-Zdrój, Czechowice-Dziedzice, Golub-Dobrzyń, Katowice-Bogucice, Kędzierzyn-Koźle. Por.
Konstancin-Jeziorna, Kraków-Płaszów, Jedlnia –Letnisko, Michałow-Grabina.



Nie piszemy z łącznikiem nazw miejscowych, w których pierwszym członem są wyrazy: Kolonia,

Osada, Osiedle, np.: Kolonia Ostrów, Osada Konin, Osiedle Wilga. Por. Osiedle Saska.



Przymiotniki złożone z dwóch członów równorzędnych znaczeniowo

piszemy zawsze z łącznikiem. Wyznacznikiem formalnym może tu być spójnik i, który podstawiamy zamiast
łącznika. Np. flaga biało-czerwona (biała i czerwona), Akademia Górniczo-Hutnicza (górnicza i hutnicza), kraj
przemysłowo-rolniczy (przemysłowy i rolniczy). Tak samo z łącznikiem piszemy przymiotniki złożone z więcej
niż dwóch członów równorzędnych, np. biało-czerwono-niebieski (= i biały, i czerwony, i niebieski), słownik
polsko-francusko-hiszpańsko-włoski, a także przymiotniki trójczłonowe, w których dwa pierwsze człony są
bliższym określeniem trzeciego, np. staro-cerkiewno-słowiański (= starocerkiewna gałąź języków słowiańskich).

Przymiotniki złożone z członów nierównorzędnych znaczeniowo

, tzn. takie, w

których główne znaczenie zawarte jest w członie drugim, natomiast człon pierwszy określa bliżej to znaczenie,
pisze się łącznie, np. bladoróżowy ‘różowy o bladym odcieniu’, ciemnozielony ‘zielony o ciemnym odcieniu’,
rzymskokatolicki, ‘katolicki w obrządku rzymskim’, greckokatolicki. Łącznie piszemy również przymiotniki
złożone z więcej niż dwu członów określające kolory mieszane, gdzie kolor zasadniczy określany jest przez człon

3

ostatni, np. burozielonobrązowy ‘brązowy z odcieniem burozielonym’. Por. północno-wschodnio-polski (=
dotyczący Polski północno-wschodniej), jasnoczerwony.



Przymiotniki złożone z więcej niż dwóch członów równorzędnych

piszemy z łącznikiem, np. biało-czerwono-niebieski (= i biały, i czerwony, i niebieski), słownik polsko-francusko-
hiszpańsko-włoski, a także przymiotniki trójczłonowe, w których dwa pierwsze człony są bliższym określeniem
trzeciego, np. staro-cerkiewno-słowiański (= starocerkiewna gałąź języków słowiańskich).



Przymiotniki złożone z więcej niż dwu członów, rozpoczynające się od
członu nieimiennego

(a więc nie od członu rzeczownikowego, przymiotnikowego, liczebnikowego

lub zaimkowego) albo rozpoczynające się od członu imiennego, ale niezakończonego na o oraz tworzone
od wyrażeń przyimkowych piszemy łącznie, np. czteroipółmiesięczny, trzydziestosiedmioipółletni,
ponadsześciotygodniowy.

Por.

ponaddwuipółmetrowy,

ponaddwuipółgodzinny,

ponaddwudziestotysięczny.



Przymiotniki złożone tworzone od wyrażeń przyimkowych i
liczebnikowo-rzeczownikowych

,

np.

ponoworoczny

(

←

po

nowym

roku),

czteroipółmiesięczny (← cztery i pół miesiąca), dwudziestopięcioipółkilogramowy (← dwadzieścia pięć i
pół kilograma), , piszemy łącznie.



Zestawienia rzeczownikowe o członach równorzędnych

, które oznaczają

równoważne cechy lub funkcje osoby albo przedmiotu, zapisuje się z łącznikiem, np.
fryzjerka-kosmetyczka to osoba wykonująca równocześnie dwa zawody wyznaczone członami zestawienia, laska-
parasol to przyrząd pełniący równorzędnie funkcje laski i parasola. Por. kupno-sprzedaż, lodówka-zamrażarka.



Zestawienia rzeczownikowe o członach nierównorzędnych

, które oznaczają

cechy, funkcje osoby lub przedmiotu zapisuje się bez łącznika, np. inżynier elektryk. Por. lekarz dentysta.



W rzeczownikach złożonych z dwóch różnych członów znaczeniowo nierównorzędnych łącznik

stosujemy tylko wtedy, gdy kolejność tych członów została przestawiona, np. herod-baba, czar-ziele, cud-dieta.
Por. cud-dziewczyna.



Bez względu na to, po jakiej części mowy występują

końcówki -(e)m, -(e)ś, -(e)śmy, -(e)ście,

pisze się je zasadniczo łącznie. Po formach innych niż czasownikowe mogą być jednak zapisywane z
łącznikiem, np.:

pisałam, nauczyłeś się, zatrzymaliśmy się;
Wreszciem / Wreszcie-m się go pozbył!
Dawnośmy / Dawno-śmy nie byli w Gdańsku.
W Gdańskuśmy / Gdańsku-śmy dawno nie byli.
Ręcznikam / Ręcznika-m zapomniał.
Kiedyście / Kiedy-ście tam byli?
Kiedy tameście / tam-eście byli?
Komuś / komu-ś to zdradziła?
Parasolam / Parasola-m nie zabrał.



Z osobowymi formami czasowników oraz z osobowymi formami czasowników użytymi w funkcji

bezosobowej, a także z partykułami i spójnikami oraz w wyrazach porównawczych cząstki -bym, -byś, -by, -
byśmy, -byście pisze się łącznie, np.:
→ robiłbym, posprzątałabyś;
→ należałoby, wydawałoby się;
→ alebym, iżby, boby, ażbym;
→ Wyglądała, jakby była przestraszona. Pasierbica jest dla niej niby córka.



Po nieosobowych formach czasownika: bezokolicznikach, po wyrazach o funkcji czasownikowej,

po formach bezosobowych zakończonych na -no, -to cząstki -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście pisze się
rozdzielnie, np.:
→ Skończyć by już warto tę budowę;
→ można, niepodobna, trzeba, warto, wolno: Można by to pożyczyć. Trzeba by się tym zainteresować;
→ Zamknięto by sklep; Mówiono by o tym głośno.



Po zaimkach przysłownych, pytajnych, względnych oraz odpowiadających im zaimkach

wskazujących cząstki -bym, -byś, -by, -byśmy, -byście pisze się rozdzielnie, np.: Dlaczego byśmy nie mieli tam
pójść?; Zastanawiam się, gdzie by wysłać dzieci na zimowisko; Zastanawiała się, którędy by przejść; Gdyby się
zgubili, stamtąd by łatwo dotarli do wioski. Jeśli ten sam wyraz w jednym kontekście pełni funkcję zaimka

4

przysłownego, a w innym jest spójnikiem albo partykułą, to stosujemy odpowiednie rozróżnienie w pisowni, np.
gdzież by (= w którym miejscu? − zaimek pytajny), np. Gdzież by można było zjeść kolację?; gdzieżby (= wcale
nie

− w znaczeniu partykuły retoryczno-pytajnej − czyżby?), np. Gdzieżby ona wiedziała!



W parach wyrazów podobnie brzmiących występujących zawsze razem, mających charakter zestawień

równorzędnych stosuje się łącznik, np. czary-mary, esy-floresy, gadu-gadu. Por. koszałki-opałki, hokus-pokus,
rach-ciach.



W parach wyrazów ustabilizowanych mających charakter tautologii (stosujemy łącznik, np. tuż-tuż. Por.

ani-ani.