©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

1

„Czym jest Kompost?”
Kompost jest to nawóz organiczny, otrzymywany w wyniku cz ciowego rozkładu tlenowego przez

mikroorganizmy saprofityczne ró nych materiałów pochodzenia ro linnego i zwierz cego, których nie

mo na stosowa bezpo rednio jako nawozu, np. resztki ywno ci i karmy, chwasty, ł ty

ziemniaczane, łodygi kukurydzy, torf, fekalia, szlam z rowów melioracyjnych, osady z oczyszczalni

cieków, itd., itp. Kompostowanie trwa od 6 tygodni do kilku lat. Kompost jest najta szym, najłatwiej

dost pnym oraz odpowiednim dla wszystkich uprawianych ro lin nawozem organicznym. W

odró nieniu, syntetyczne nawozy mineralne dostarczaj uprawianym ro linom zwi zki gotowe do

pobrania. Ro liny nigdy ich w pełni nie wykorzystuj i wówczas istnieje niebezpiecze stwo

gromadzenia si w ro linie nadmiaru szkodliwych dla zdrowia człowieka azotanów lub przedostawanie

si ich do wód gruntowych. Kompost stale dodawany do gleby zwi ksza w niej zawarto próchnicy

poprawiaj c zdecydowanie jako słabych gleb.

Foto 1:

Kompost z osadów ciekowych i cinki po 3

tygodniach kompostowania. Trudno sobie wyobrazi ,

e był to sprasowany osad ciekowy wymieszany z

gał ziami...

Foto 2:

Dojrzały kompost klasy A+ stanowi podstaw

do produkcji wysokowarto ciowej ziemi kwiatowej,

sprzedawanej w supermarketach i sklepach

ogrodniczych.

Charakterystyka wybranych parametrów kompostu
1. WILGOTNO

KOMPOSTU

- zawarto wody w kompo cie. Jest ona bardzo ró na i zale y od

warunków prowadzonego procesu kompostowania. Według bran owej normy jako ci kompostu

uzyskanego z przeróbki bioodpadów dopuszczalna zawarto wody w kompo cie jest w

przedziale 25 - 50%. Poni ej 25% nast puje tzw. stabilizacja sucha, czyli zatrzymanie procesów

rozpadu z powodu niedostatku wody. Idealna wilgotno kompostu dla przesiewania na sitach 15-

20mm nie powinna przekracza 40%.

2. SUCHA MASA KOMPOSTU - zawarto substancji stałych, wyra ana w %.
3. ZAWARTO

SUBSTANCJI ORGANICZNYCH – głównie jest to ilo zwi zków w gla i czystego

w gla organicznego (C

org

)w suchej masie kompostu.

Przyroda jako wzór
Las li ciasty staje si co roku najlepszym przykładem, jak to działa: jesieni zalegaj wsz dzie grube

warstwy opadłych li ci. Na wiosn prawie cało tych zwałów znika. Co roku las przetwarza ogromne

ilo ci biomasy w formie drewna, li ci i zielonej ciółki le nej na wysokowarto ciow próchnic , która

tworzy podstawy rozwoju i wzrostu le nej ro linno ci.
Pracownikami tej olbrzymiej przetwórni biomasy s miliardy mikroskopijnych organizmów

zamieszkuj cych najwy szy poziom le nej gleby. One to rozkładaj , po eraj , trawi i wydalaj ,

mieszaj i przetwarzaj tak, e ju po krótkim czasie z ro linnych odpadów powstaje

wysokowarto ciowy humus.
Ten naturalny recykling biomasy, w dzisiejszej nowoczesnej terminologii technicznej, nazywamy

kompostowaniem. Czy jest co rozs dniejszego ni ten tak przetworzony materiał znów tam

wykorzysta , gdzie powstał i w ten sposób zamkn kr g naturalnego obiegu materii?

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

2

Jak to si dzieje?
Przyroda zna dwa rodzaje przetwarzania biomasy. Rozkład bez obecno ci tlenu, czyli anaerobowy

popularnie nazywamy gniciem, rozkład w obecno ci i z udziałem tlenu, czyli aerobowy, nazywamy

tak e próchnieniem. W procesie kompostowania przede wszystkim chodzi nam o proces próchnienia,

gdy tylko ten proces zapewnia nam całkowity rozkład biomasy. Proces naturalnego próchnienia lub

technicznie kontrolowanego kompostowania dzieli si na cztery podstawowe etapy:

Faza rozpadu
W pierwszej kolejno ci przy pomocy grzybów i bakterii łatwo rozkładalne substancje organiczne

podlegaj rozpadowi na elementy podstawowe. Ten proces, dzi ki ogromnej aktywno ci

mikroorganizmów, charakteryzuje si uwalnianiem energii w formie ciepła. Przy odpowiedniej masie,

kompostowany materiał nagrzewa si w ci gu kilku dni do 50 – 70°C (w pryzmach napowietrzanych

nawet do 90°C). Ta wysoka temperatura jest bardzo istotnym elementem w procesie kompostowania,

gdy praktycznie wszystkie nasiona i zarodki chwastów i paso ytów obumieraj w tych warunkach.

Ten tzw. „gor cy proces” trwa, w zale no ci od składu kompostowanego materiału, od 3 do 5 tygodni.
Faza przetwarzania
W fazie przetwarzania główn rol odgrywaj grzyby. Przetwarzaj one trudnorozkładalne materiały,

takie jak lignina i celuloza. Mikroorganizmy te zaczynaj przemienia rozło one białka na azotany.

Temperatura spada i kompost zapada si .
Faza tworzenia
W tym stadium w tworzeniu kompostu bior udział przede wszystkim nieprzeliczone stworzenia typu

wije

1

, stonogi

2

i skoczogonki

3

. Rozdrabniaj one swoim aparatem g bowym materiał, trawi i

mieszaj . Szczególnie wa ne dla procesu tworzenia kompostu s czerwone d d ownice kompostowe.

Trawi c materiał organiczny mieszaj go one z substancja mineraln wydalaj c w formie okruchów

1

Wije (Myriapoda) - podtyp

stawonogów

charakteryzuj cych si obecno ci wyra nie wyró nionej głowy i wydłu onego tułowia

o wielu segmentach (od 10-180, chocia nazwa "Myriapoda" znaczy "dziesi ciotysi conogie"). Na segmentach parzyste

odnó a

lokomocyjne, czasem zró nicowane w zale no ci od poło enia segmentu. Ostatni segment -

telson

- pozbawiony odnó y.

2

Stonogi (Oniscus) -

rodzaj

l dowych

skorupiaków

z rz du

równonogów

; okre lenie to jest cz sto mylnie przypisywane

wijom

[1]

lub

prosionkom

[2]

.

Stonogi maj ciało silnie grzbietobrzusznie spłaszczone, zazwyczaj od 1 do 2 cm długo ci, sztywny i segmentowany odwłok

pokryty wapiennym szkielecikiem. Wbrew nazwie, nie maj stu nóg. Ró ne gatunki tej grupy

skorupiaków

maj zaledwie po

kilkana cie par odnó y (najcz ciej 10-12).

[3]

yj w wilgotnych miejscach, cz sto chowaj si pod kamieniami, w ród gnij cych li ci, pod kor pni lub w wilgotnej glebie.

Prowadz nocny tryb ycia, ywi c si martw materi organiczn - s wi c

detrytofagami

.

3

Skoczogonki (Collembola) - ewolucyjnie stara grupa

zwierz t

o wielu prymitywnych cechach. Pierwotnie zaliczana do

owadów bezskrzydłych

, obecnie coraz cz ciej wydzielana w oddzielny

takson

w randze

gromady

. Obejmuje ok. 5 tysi cy

gatunków (w Polsce ok. 300).[Wikipedia PL]

Oznaczanie zawarto ci wody:

•

metod wagow (PN-75/C-04616.01)

Zasada oznaczania zawarto ci wody metod wagow polega na wysuszeniu okre lonej próbki kompostu w

naczynku wagowym do stałej masy w suszarce w 1050C i zwa eniu suchej pozostało ci. Wilgotno oblicza

si z ró nicy mas kompostu wie ego i wysuszonego w 1050C (rys.1). Zawarto wody wyra a si w [%].

•

z wykorzystaniem wago-suszarki

Zasada oznaczania polega na wysuszeniu próbki kompostu uło onej na szalce do stałej masy w 1040C.

Wilgotno w [%] odczytuje si z elektronicznego wy wietlacza wagosuszarki.
Oznaczanie zawarto ci suchej masy (PN-75/C-04616.01)
Zasada oznaczania zawarto ci suchej masy polega na wysuszeniu okre lonej próbki kompostu w 105°C (w

suszarce lub w wago-suszarce) i zwa eniu. Sucha masa stanowi pozostało po wysuszeniu. Zawarto

suchej masy kompostu mo na wyznaczy z ró nicy masy wie ego kompostu i zawarto ci wody.
Oznaczenie zawarto ci substancji organicznych
Zawarto tzw. substancji lotnych głównie pochodzenia organicznego, wyra on w procentach suchej masy,

oblicza si na podstawie oznaczenia pozostało ci po pra eniu w temperaturze 550°C.

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

3

lub gruzełków (koprolitów)

4

nadaj cych typowy wygl d dojrzałego kompostu. Cało staje si powoli

jednorodna o ciemnej farbie. Mówimy teraz o wie ym kompo cie. Jest to doskonały nawóz,

aczkolwiek nadaj cy si w tej formie jedynie do rozprowadzania po powierzchni ziemi, gdy

aplikowanie niedojrzałego kompostu do ziemi powoduje powstawanie trucizn niebezpiecznych dla

korzeni ro lin oraz sprzyja rozmna aniu si w niej szkodników.

Rys. 3:

Surowce składaj ce si na pryzm

kompostu. Decyduj cy o spontanicznym

zapocz tkowaniu procesu i jego prawidłowym

przebiegu jest odpowiedni dobór składników i ich

proporcji.

Rys. 4:

Kompost po 2 tygodniach kompostowania w

kompostowni wyposa onej w system aktywnego

napowietrzania pryzm i kontroli procesów.

Rys. 5:

Kompost po 6 tygodniach procesu: 4

tygodnie intensywnego kompostowania i 2 tygodnie

dojrzewania po przesianiu na sicie b bnowym o

otworach rednicy 25mm(frakcja 0/25). Frakcja 25+

wraca do pryzmy startowej.

Rys. 6:

Kompost po 12 tygodniach. Z reguły po

prawidłowo prowadzonym procesie3-miesi czny

kompost jest dojrzał i wolny od d d ownic. Zawarto

substancji organicznych waha si w granicach 20-

28% sm.

Faza dojrzewania
Przechodzenie z kompostu ze wie ego na dojrzały jest procesem płynnym. Okruchy wydalane przez

czerwone d d ownice wi

skutecznie zakumulowane w nich substancje od ywcze. Powoli

d d ownice kompostowe opuszczaj swoje rewiry i na ich miejsce pojawiaj si zwykłe d d ownice,

które dzi ki trawieniu i ryciu rozlu niaj materiał nadaj c mu wygl d yznej gleby typu czarnoziem.

Jest to dojrzały kompost, wspaniały nawóz lub składnik ziemi ogrodowej.

4

Kompost koprolitowy uzyskany przy intensywnym współudziale d d ownic nosi nazw biohumusu (inne nazwy: kompost

koprolitowy, wermikompost, kompost d d ownicowy). Cechuje si on szczególnie korzystnymi wła ciwo ciami w porównaniu z

kompostem otrzymywanym metodami tradycyjnymi. Uzasadnia si to tym, e biohumus zawiera w du ych ilo ciach enzymy i

mikroorganizmy, zwi zane z metabolizmem d d ownic. Wprowadzenie takiego kompostu do gleby pobudza jej ycie

biologiczne, w rezultacie czego nawet toksyczne zwi zki metali ci kich przekształcane s w trudno przyswajalne przez ro liny

poł czenia chemiczne tych metali. W ka dym b d razie uwa a si , e omawiany kompost ma wła ciwo ci detoksykacyjne.

jego stosowanie mo e mie szczególnie du e znaczenie dla gleb, które utraciły zdolno ci samooczyszczania si wskutek

ska e . [

"Biohumus", Prof. Włodzimierz Songin, "działkowiec" nr 9(625)]

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

4

Co mo e by kompostowane?
Praktycznie prawie wszystkie organiczne resztki i odpady powstaj ce w przyrodzie, parkach i

ogrodach, kuchni domowej i gastronomii, w produkcji i przetwórstwie spo ywczym wł cznie z

hodowl , produkcj i przetwórstwem zwierz t i mi sa, osady ciekowe pochodz cych z oczyszczania

cieków bytowych jak i z przemysłu przetwórstwa spo ywczego, przetwórstwa drewna itp. a nawet

bogate w C

org

frakcje zmieszanych odpadów komunalnych mog by kompostowane.

Wszystko zale y od prawidłowej mieszanki
W celu uzyskania odpowiedniej mieszanki w pryzmie kompostowej, a co za tym idzie stworzenie

idealnych warunków dla tego procesu, wa ny jest taki dobór składników, aby nie dopu ci do

nadmiaru niektórych z nich. Tak np. skórki pomara czy daj si kompostowa w niedu ych ilo ciach,

gdy jednak udział ich w pryzmie jest zbyt wysoki, opó niaj one proces i obni aj jako produktu.

Niektóre czynniki odgrywaj szczególn rol w procesach prawidłowego biologicznego rozpadu.

1. Stosunek w gla (C

org

) do azotu (N)

W pierwszej fazie kompostowania uaktywniaj si grzyby i bakterie. Aby organizmy te mogły si

rozmna a konieczny jest odpowiedni stosunek w gla organicznego do azotu (C:N). Cz ci zielone

ro lin s bogate w azot, cz ci zdrewniałe natomiast w w giel. Najmniej azotu zawieraj opadłe li cie,

siano, słoma, trociny, najwi cej odpady pochodzenia zwierz cego. Odpowiedni stosunek w gla do

azotu wyst puje w wie o skoszonej trawie, ro linach uprawianych na zielony nawóz ci tych przed

kwitnieniem. Nadmiar w gla zwalnia rozkład materii organicznej. Je eli wi c brakuje azotu musi by

dodany do kompostu. Najlepsze do tego celu s takie materiały, jak obornik, kurzak, gnojówka lub

m czka kostna. Je li skład pryzmy jest prawidłowy, proces kompostowania zaczyna si spontanicznie

bez tzw. dodatków startowych.

2. Przemieszanie

Oczywi cie nie wystarczy sam fakt, e w pryzmie znajduj si odpowiednie składniki w prawidłowych

proporcjach. Konieczne jest ich dokładne wymieszanie. Je li pryzma jest formowana metod

nakładania grubych warstw poszczególnych komponentów, trudno oczekiwa spontanicznego

rozpocz cia i prawidłowego przebiegu procesu. W Warunkach technicznych stosuje si specjalne

maszyny rozdrabniaj co-mieszaj ce lub nagromadzony na płycie kompostowni materiał miesza si

przerzucark do kompostu w trakcie pierwszego tzw. „przejazdu startowego”.

3. Dost p tlenu

Dla potrzymania ycia po ytecznych mikroorganizmy w kompo cie konieczny jest dost p tlenu do

kompostu. Brak tlenu powoduje ich obumieranie i tworzenie ogniw gnilnych, czyli beztlenowego

rozpadu przy udziale bakterii beztlenowych, powoduj cych wydzielanie si przykrych zapachów.

Dlatego te jest bardzo istotne, aby przez odpowiednie napowietrzania pryzmy zapewni dost p tlenu

do całej obj to ci kompostowanego materiału. Takie napowietrzenie mo na osi gn przez

zapewnienie lu nej struktury materiału (dodanie gał zi, wiór, itp.), przerzucanie mechaniczne

D d ownice na glebach zdegradowanych, przesuszonych oraz o małej zawarto ci próchnicy wyst puj

nielicznie lub wcale. Preferuj odczyn gleby zbli ony do oboj tnego lub zasadowy, toleruj lekko kwa ne

rodowisko. Wi kszo d d ownic lubi gleby gliniaste, wilgotne, w zbyt ci kich i ilastych oraz lekkich,

piaszczystych glebach yj ju tylko nieliczne i specyficzne gatunki. Maj du zdolno prze ywania suszy w

stanie diapauzy.
W Polsce yje 35 gatunków d d ownic. Niektóre yj w górnej warstwie gleby, inne yj w gł bi gleby i rzadko

wychodz na powierzchni . Najliczniej wyst puje d d ownica ziemna (rosówka), od ywia si na powierzchni,

dr y chodniki do gł boko ci 2-3 m.
D d ownice rozdrabniaj materiał organiczny (obumarłe cz ci ro lin, opadłe li cie, kwiaty) i mieszaj c go z

cz ci mineraln gleby przy pieszaj tworzenie próchnicy. Odchody d d ownic zwane koprolitami zawieraj

du o składników pokarmowych łatwo przyswajalnych dla ro lin. Wydaliny d d ownic sklejaj cz stki gleby

nadaj c im gruzełkowat struktur .
Ich działalno wpływa na polepszenie własno ci wodnych i powietrznych poprzez dr enie licznych

korytarzy. [

dr Hanna Legutowska, artykuł pt. "D d ownica - niezast piony sojusznik", miesi cznik

"działkowiec" nr 11(663) 2005 r.]

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

5

powoduj ce jego rozlu nienie lub przez wdmuchiwanie powietrza do pryzmy ew. wysysanie powietrza

spod kompostu powoduj cego zasysanie tlenu z zewn trznej atmosfery.

4. Wilgotno

Ostatni niezmiernie istotny faktor to odpowiednie nawil enie surowców. Gdy wilgotno jest zbyt

wysoka, woda gromadz ca si w porach wypiera tlen. Kompost zaczyna gni i cuchn . Gdy jednak

wilgoci jest zbyt mało, w suchej pryzmie ustaj procesy rozkładu. Zadaniem ka dego kompostuj cego

jest wła nie stworzenie optymalnych warunków rozkładu tlenowego, odpowiednie dotlenienie,

odpowiednia wilgotno , odpowiednia temperatura.
Magazynowany w pryzmach statycznych kompost powinien by chroniony przed nadmiern

penetracj wody deszczowej, która na dłu sz met wypłukuje cenne składniki nawozowe. Przykrycie

plandek chroni nie tylko przed deszczem, ale tak e przed wyschni ciem w czasie gor cego lata.

Historia i tradycje kompostowania
Pomysł pozbywania si odpadów przez kompostowanie ma ju kilka tysi cy lat. Inny rodzaj

pozbywania si odpadów wtedy był niekonieczny, gdy cało powstaj cych wtedy odpadów

nadawała si do kompostowania.
Ju ponad 4.000 lat temu w Chinach zauwa ono, e w produkcie procesu kompostowania zawarte s

elementy od ywcze korzystne dla wegetacji ro lin. Gromadzono tam obornik, odpady organiczne z

gospodarstw domowych, ogrodów i pól z przeznaczeniem do kompostowania i nawo enia.
W staro ytnym Egipcie królowa Kleopatra ustanowiła podobno zakaz wywozu d d ownic. W

przeciwie stwie panowało w osiemnastowiecznej Europie przekonanie, e d d ownice niszcz

korzonki ro lin i ka dy był zobowi zany do ich zabijania i t pienia, gdzie tylko to było mo liwe. Na

szcz cie nie wszyscy podzielali to mniemanie. M dro ludowa francuskich rolników głosi, e „Pan

Bóg wie, jak stworzy yzn gleb i zdradził t tajemnic d d ownicom”.
Ju w 1917 r magistrat miasta Augsburg zarz dził pod gro b kary, aby mieszka cy gromadzili

odpady kuchenne w celu wykorzystania ich jako karmy dla zwierz t. Był to zal ek „biotony” i

pierwsza prawna regulacja nakazuj ca gromadzenie takich odpadów.

Tak e w PRL istniały zal ki

selektywnej zbiórki bioodpadów – w latach 70-tych zbierano przysłowiowy dzi suchy chleb dla konia,

czyli resztki ywno ci do skarmiania zwierz t.
W przeci gu XIX i XX wieku długa tradycja nawo enia kompostem została wyparta wdra an na

podstawie teorii substancji mineralnych autorstwa Justusa von Liebigs metod nawo enia sztucznego.

Dopiero w ostatnich latach XX w. kompostowanie i nawo enie naturalne znów zacz ło nabiera

znaczenia, szczególnie w dynamicznie rozwijaj cym si rolnictwie i ogrodnictwie czysto ekologicznym.
W przeci gu ostatnich dziesi cioleci w rozwini tych społecze stwach uprzemysłowionych pa stw

zachodniego wiata, wiedza o naturalnych procesach w przyrodzie i obiegu materii w znacznym

stopniu została zatracona. St d bierze si gł boko zakorzeniona nieufno i uprzedzenia do

kompostowania, kompostu i naturalnych nawozów, dalej postrzeganych jako wyraz prymitywizmu i

braku skuteczno ci.
Badania, zastosowanie praktyczne kompostu szczególnie w rolnictwie ekologicznym, wykazuj jednak

zupełnie co innego. Jak wszechstronnym rodkiem nawo enia i ochrony ro li jest kompost zadziwia

nie tylko badaj cych naukowców, ale przede wszystkim stosuj cych go rolników i ogrodników.
To, e ro liny nawo one kompostem lepiej rosn i przynosz wi ksze plony, dzisiaj ju chyba nikogo

tak naprawd nie dziwi, ale to, e kompostem spryskiwane kultury nie cierpi na plagi grzybów,

szkodników i innych chorób typowych dla monokulturowych upraw, zadziwia wci jeszcze budz c

wr cz nieufno , e chodzi tu o polityczn propagand zielonych.
Fakt, e kompost po przej ciu sterylizacji lub higienizacji w trakcie procesu, jest wolny od zarazków,

wirusów, nasion i kiełków chwastów oraz zarodków i larw szkodników, jest oczywiste. Kompost jest

jednak nawozem „ ywym”, bogatym w mikroorganizmy, które to wła nie, po kontakcie z powierzchni

spryskiwanych kompotem kompostowym ro lin, tworzy chroni ce je kolonie w postaci cieniutkiej błony

organicznej, koegzystuj cej z ro lin . Ka da ro lina wydziela typowe tylko dla siebie, jako

indywiduum, substancje, które powoduj dopasowanie si flory bakteriologicznej z kompotu

kompostowego. Ta ywa błona jest najlepsz zapor dla agresywnych zarazków i wirusów ze wiata

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

6

zewn trznego a jednocze nie stymuluje system immunologiczny samej ro liny i, w konsekwencji, całej

plantacji.
Fenomen ten pozwala nie tylko zrezygnowa z drogich nawozów sztucznych, ale tak e ze stosowania

pestycydów, herbicydów i innych dyskusyjnych rodków chemicznych o wielu ubocznych działaniach

na ekosystem daleko poza samym miejscem ich zastosowania.

Rys. 7: Magazynowanie składników strukturalnych, koniecznych do utrzymania odpowiedniej porowato ci pryzm

kompostu. Gał zie nie tylko s no nikiem strukturalnym, ale tak e zapewniaj odpowiedni stosunek w gla do

azotu. Ligniny (drewno) rozkładaj si powoli i mog by wykorzystywane ponownie po odsianiu (frakcja 0/25).

Kompost a prawo polskie
Temat kompostowania odpadów organicznych w Polsce i w innych krajach Unii Europejskiej,

zastosowania kompostu w rolnictwie, ochrony i polepszania gleb, produkcji czystej ywno ci

biologicznej jest nadal aktualny i stale obecny w polskich mediach bran owych.
Jak to cz sto bywa w polskiej polityce gospodarki odpadami, niestety, temat kompostowania i

kompostu w ogóle jest tematem szczególnie paranoicznym. Z jednej strony od czasu akcesji mówi si

bez ko ca o konieczno ci redukcji odpadów organicznych w odpadach deponowanych na

składowiskach, o odzysku surowców wtórnych i recyklingu, a z drugiej strony nie wiadomi

konsekwencji swojego działania i nie przygotowani merytorycznie urz dnicy i parlamentarzy ci

przekre laj szanse nie tylko zrównowa onego rozwoju gmin polskich, ale przede wszystkim

korzystania ze stoj cych do dyspozycji ogromnych rodków funduszy unijnych. rodki te mogłyby by

ju od lat inwestowane w rozwój infrastruktury gmin i miast oraz w efektywn ochron rodowiska z

jednoczesnym osi ganiem zało onych celów redukcji TOC na składowiskach.
Czasem nie sposób unikn wra enia, e takie nieodpowiedzialne działania polskich ustawodawców

nie s konsekwencj jedynie braku podstawowego zrozumienia zagadnienia, ale konsekwencj

uginania si pod naciskiem lobbystów, którzy zarabiaj na bie cej i przyszłej katastrofie ekologicznej

naszego kraju. Kwestia kompostu i jego klasyfikacji jako nawóz naturalny jest tylko jednym z

przykładów braku elementarnej wr cz przedmiotowej wiedzy u decydentów.
Polskie prawo ogólnie wskazuje kompostowanie jako preferowan metod recyklingu odpadów

organicznych i bardzo dobitnie artykułuje takie preferencje zgodnie z duchem unijnej polityki w tym

zakresie (patrz artykuł: Kompostowanie w Europie i w Polsce, Przegl d Komunalny...). Mimo tego,

okre lone w Ustawie o nawozach i nawo eniu [Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r., Dz.U. 00.89.991]

parametry klas kompostu i jego przydatno ci jako nawóz naturalny przekre laj cał pozostał

konsekwencj polskiego prawodawstwa w zakresie gospodarki odpadami i ochrony rodowiska.

Polega to na absurdalnym ustanowieniu limitu zawarto ci w gla organicznego w kompo cie pierwszej

klasy na poziomie minimum 40% s.m.

5

. Sk d takie warto ci progowe si wzi ły, to wie chyba jednie

autor tego nonsensu. Kompostowanie to nic innego jak proces rozpadu i mineralizacji substancji

organicznych. Dojrzały kompost jest raczej ziemi ni organik . Masa dojrzałego kompostu jest

jednolita, trudno w niej odró ni szcz tki ro lin, z których powstała. W pełni dojrzały kompost ma

jednorodn konsystencj , ciemn barw i zapach przypominaj cy wo ciółki le nej. Po wzi ciu do

r ki nie brudzi palców, ma odczyn zbli ony do oboj tnego (pH 6,5-7,0), nie wyst puj w nim

d d ownice.

5

Wymagania zapisane w ustawie o nawozach i nawo eniu (Dz. U. nr 89, poz. 991 z 2000 r. ze zm.) oraz akcie wykonawczym

do ustawy (Dz. U. nr 236, poz. 2369 z 2004 r.)

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

7

Najwy szej jako ci kompost A+ produkowany w kompostowniach w Austrii i Niemczech, po mniej

wi cej trzech do sze ciu miesi cach poddawania procesom rozpadu i dojrzewania, wykazuje

zawarto w gla organicznego na poziomie ok. 20-28%. Kompost surowy, po krótkim okresie

intensywnego procesu, nie zapewniaj cym pełnej higienizacji, zawieraj cy jeszcze drewno głównie w

postaci nierozło onej ligniny i wykazuj cy zawarto w gla organicznego na poziomie ok. 40% s.m.

lub wi cej, nie nadaje si do nawo enia wewn trz gleby. Stosowanie niedojrzałego kompostu do ziemi

daje zamiast nitratu amoniak, zamiast sulfatu sulfid, czyli trucizny i sprzyja rozmna aniu si

szkodników. Mo na go stosowa wył cznie powierzchniowo!
Najwa niejsz zalet kompostu jest nie to, ile procentowo w gla organicznego on zawiera, ale to, e

wprowadza on do gleby ycie biologiczne: grzyby i bakterie. Raz w ten sposób o ywiona ziemia nie

potrzebuje dodatkowego nawo enia i jej yzno pozostaje utrwalona na wiele lat. ycie w ziemi ywi

si samoistnie czerpi c z minerałów zawartych np. w glinie. Niebagatelnym aspektem staje si dzi

tak e w Polsce fakt, e kompost wi e wod . Zapobiega to wysychaniu gleby w okresach upałów i

suszy, które w ostatnich latach zadziwiaj co cz sto nawiedzaj tak e nasz kraj.
Ustawa z dnia 26 lipca 2000 r. o nawozach i nawo eniu [Dz. U. RP nr 89 z dnia 24 pa dziernika 2000

r.] okre la górn dawk nawozów naturalnych stosowanych w ci gu roku na poziomie 170 g azotu (N)

na 10 m

2

upraw, co w przypadku obornika wynosi ok. 35 kg na 10 m

2

. W praktyce oznacza to, e

kompost stosuje si w ilo ci ok. 50 litrów na m² w ogrodnictwie lub 20 – 50 t na hektar w rolnictwie na

rok.
Azot rozprowadzany na polach w postaci nawozów sztucznych lub surowych nawozów organicznych

(np. gnojowica, obornik, niedojrzały kompost) nie jest w cało ci wykorzystywany przez ro liny.

Pozostała cz

ulatniania si do atmosfery lub ulega wymywaniu do wód gruntowych. Wymyty azot

wpływa negatywnie na jako wód powierzchniowych i podziemnych, stwarzaj c zagro enie dla

prywatnych i komunalnych uj wody pitnej. Szczególne zagro enie dla zdrowia ludzi i zwierz t

stwarzaj nitrozoaminy, które maj silne działanie toksyczne i rakotwórcze. Zwi zki azotu

przedostaj ce si do gł bszych poziomów wodono nych degraduj najcenniejsze zasoby wody pitnej,

stanowi ce istotne rezerwy równie dla przyszłych pokole .
Zgodnie z aktualnym prawem, wła nie najlepszy, dojrzały kompost jest dyskwalifikowany do klasy II

lub ni ej. Nie mo e on by stosowany jako nawóz naturalny i pozostaje odpadem.
W konsekwencji tego faktu, nikt w Polsce nie jest zainteresowany inwestycj w kompostowni , której

rola ogranicza si do pomna ania kosztów przetwarzania odpadów na odpady. Co prawda sama

redukcja organiki na składowiskach byłoby ju poprawieniem ogólnej sytuacji ekologicznej, ale

komercyjne prowadzenie zakładów w oparciu o prywatnych inwestorów lub współinwestorów w

ramach PPP pozostaje nadal niemo liwe. Brak lub odsuwanie w niesko czono inwestycji w t cz

infrastruktury gospodarki odpadowej, dla której wła nie przewidziane s pomoce unijne, hamuje

najzwyczajniej napływ rodków inwestycyjnych tam, gdzie s one potrzebne najbardziej – do gmin.

1.

Wła ciwo ci i jako substancji organicznych kompostu

W procesie kompostowania substancje organiczne ( cinka zielona, bioodpady, obornik, resztki

papieru, itp.) rozkładane s w warunkach tlenowych przez mikroorganizmy na CO

2

i H

2

O oraz

produkty po rednie. Te produkty po rednie s dalej przetwarzane przez inne grupy mikroorganizmów

na zło one huminy. W rezultacie zmienia si stosunek w gla do azotu (C:N) z pocz tkowego 25-35 do

około 17:1.

1.1. Jako próchnicy

Skład i wła ciwo ci składników organicznych kompostu ró ni si zasadniczo od substancji

organicznych gleby praktycznie we wszystkich parametrach. Kompost ze cinki zielonej i odpadów

kuchennych wykazuje odno nie C

org

, N

t

, pH, w glanów, PWK, st enia soli, chlorków i siarczanów

znacznie wy sze warto ci ni gleba. Jest zatem oczywiste, e wprowadzanie do ziemi

ustabilizowanych zwi zków organicznych, w zale no ci od jako ci stosowanego kompostu i miejsca

stosowania, musi wpływa na zmian składu substancji organicznych w glebie. Jednocze nie

zjawisko wzrostu zawarto ci w gla z lignin i aromatów da si wyja ni tym, e kompost zawiera

znacznie wi cej zdrewniałych struktur ro linnych ni resztki korzeni i płodów rolnych trafiaj cych do

gleby. Generalnie jednak lokalizacja, ewentualnie wła ciwo ci danej gleby wpływaj trwalej na

parametry biochemiczne zawartych w niej substancji organicznych nakładaj ce si na efekty, jakie

wynika miałyby z faktu nawo enia kompostem. Inaczej mówi c, kompost wzbogaca gleb w

substancje dopasowuj ce si biochemicznie do lokalnych warunków panuj cych w miejscu aplikacji.

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

8

W znacznej wi kszo ci badanych przypadków, nawo enie kompostem prowadzi w powierzchniowej

warstwie gleby do wzrostu na okres dziesi cioleci zawarto ci w gla organicznego (C

org

) oraz

całkowitej ilo ci azotu (N

t

). Ogólnie da si stwierdzi , e istnieje cisły zwi zek miedzy nawo eniem

kompostem a wzrostem zawarto ci w gla organicznego w glebie, aczkolwiek warto ci te s ró ne w

zale no ci od rodzaju gleby, klimatu, rodzaju uprawy i zmianopłodu oraz, oczywi cie, od ilo ci i jako ci

stosowanego kompostu.

1.2. Warto pH

Stosowanie kompostu na ziemi uprawnej prowadzi z reguły do podwy szenia lub stabilizacji warto ci

pH gleby. Dzi ki nawo eniu kompostem, w zale no ci od jako ci kompostu (np. kompost z udziałem

stabilizowanych wapnem osadów ciekowych), zaoszcz dzi mo na ogromne ilo ci nawozów

wapniowych.

1.3. Potencjał wymiany kationów (PWK)

W wi kszo ci przypadków PWK znajduj cych si w glebie rozło onych substancji organicznych jest

znacznie wy szy ni samych minerałów ilastych. Wzbogacanie przede wszystkim lekkich

słabosorpcyjnych gleb w substancje organiczne przez nawo enie kompostem prowadzi do godnego

uwagi podniesienia PWK. Jednoczesne długoterminowe analizy wykazały, e podnoszenie PWK i

warto ci pH gleby prowadziło w widoczny sposób do wzbogacenia gleby w kationy zasadowe.

1.4. Trwało agregatów glebowych

Równolegle do wzrostu zawarto ci substancji organicznych, warto ci pH, zawarto ci wapnia, ilo ci

biomasy i wzrostu jej aktywno ci obserwuje si wzrost tworzenia si i trwało ci agregatów glebowych.

Nawo enie kompostem wpływa ju po stosunkowo krótkim czasie na poprawienie stabilno ci

agregatów (< 3 lata). W przypadku regularnego nawo enia stan utrwala si na długi czas. Ewidentnie

nawo enie dojrzałym kompostem daje znacz co lepsze rezultaty i wy sz trwało agregatów ni jest

to w przypadku kompostu surowego ( wie ego).

1.5. G sto gleby a porowato

Równolegle do wzrostu trwało ci agregatów glebowych, nawo enie kompostem prowadzi stopniowo

do zmniejszenia g sto ci gleby, aczkolwiek jest to proces powolniejszy ni szybko post puj ca

stabilizacja agregatów. Wszystkie ponad 3-letnie próby wykazały jednak bezsprzecznie wyra n

tendencj w kierunku rozlu niania gleby i poprawy jej porowato ci.

1.6. Chłonno wody a infiltracja, odporno na erozj

Praktycznie wszystkie badania wykazuj ogromny wzrost chłonno ci i wi zania wody w glebach

nawo onych kompostem. Szczególnie jałowe i lekkie gleby wykazywały wyra ne polepszenie

gospodarki wodnej, gleby ci sze i z natury wilgotne wykazuj wydłu one okresy przej ciowe a wr cz

zmniejszenie zawarto ci wody, co mo na wytłumaczy rozlu nianiem struktur mineralnych silikatów

ułatwiaj cych infiltracj . Fakt ten ma ogromne znaczenie szczególnie w epoce post puj cej zmiany

klimatu. Po ary lasów, wydłu one i coraz uci liwsze okresy suszy prowadz do wyschni cia i

zniszczenia wierzchniej warstwy gleby przez nieodwracaln erozj . Dotyczy to w coraz wi kszym

stopniu nie tylko krajów Europy południowej, ale tak e praktycznie całej cz ci centralnej naszego

kontynentu.
Ogólnie mo na powiedzie , e wszystkie studia wykazały wzrost odporno ci nawo onej kompostem

gleby na erozj , zarówno wodn (wypłukiwanie) jak i wietrzn (wywiewanie).

1.7. Temperatura gleby

Niezmiernie ciekawy jest tak e fakt, e porównuj c poletka nawo one kompostem i nawozami

sztucznymi, stwierdzono znacznie bardziej zrównowa ona sytuacj termiczn gleby. Poletka

nawo one kompostem wykazywały wy sz temperatur powierzchni ni te, nawo one sztucznie. W

gł bi gleby temperatury minimalne, np. w zimie, znajdowały si ponad warto ciami poletek

porównawczych. Fakt ten da si wytłumaczy rosn c porowato ci gleby i tworzeniem obszarów

buforowych. Ciepło wolniej wnika do wn trza gleby, ale tak e znacznie dłu ej w niej pozostaje. W

klimatach o radykalnych zmianach temperatury mi dzy dniem i noc lub w rejonach zagro onych

przymrozkami przyziemnymi, mo e mie to ogromne znaczenie dla ostatecznych plonów.

1.8. Gazy, oddychanie gleby

W trakcie długoterminowych, 9-letnich bada skutków nawo enia kompostem, rednia z 5 obszarów

kontrolnych wykazała wzrost ilo ci powietrza w glebie o 15% w stosunku do obszarów nie

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

9

nawo onych. Trudno jednak powiedzie na podstawie tych rezultatów, czy zawarto gazów w glebie

jest jedynie wynikiem wzmo onej aktywno ci mikroorganizmów, czy nast puje równie intensyfikacja

wymiany gazowej z atmosfer .

2. Wpływ nawo enia kompostem na od ywianie ro lin, ich wegetacj i wzrost

2.1. Wpływ na plony

Z dost pnej literatury o kompo cie i badaniach o nawo eniu kompostem w warunkach polowych

trudno wyłoni jasny obraz jednoznacznych rezultatów. Przewa nie brak danych o jako ci kompostu

(składników surowcowych, przebiegu procesu kompostowania, stopnia dojrzało ci, struktury, itp., itd.),

ilo ci nawozów mineralnych u ytych jako domieszek uniemo liwia wyci gni cie jednoznacznych,

uniwersalnych wniosków. Niejednokrotnie autorzy takich bada zadawalaj si faktem braku

nieurodzaju interpretuj c to jako pozytywny wpływ kompostu na wydajno plonów.

2.1.1.

Kompost z obornika

Badania wpływu nawo enia kompostem z obornika były najcz ciej prowadzone pod k tem

unieszkodliwiania tego rodzaju odpadu pod etykiet ekologii. Wr cz symptomatyczne jest, e

najwi cej literatury na ten temat, szczególnie, gdy chodzi o masowe nawo enie ogromnymi ilo ciami

obornika, pochodzi z przestrzeni kultury odpadowej Ameryki Północnej i Azji. Bez w tpienia

długotrwałe, masowe nawo enie tego rodzaju produktem prowadzi nieuchronnie do przedawkowania

substancji od ywczych w glebie, szczególnie azotu i jego zwi zków wypłukiwanych nast pnie do wód

gruntowych.

2.1.2.

Wpływ na wypłukiwanie substancji od ywczych

Prowadzony w wielkoprzestrzennych lizymetrach pi cioletni eksperyment na wypłukiwanie azotu

wykazał nast puj ce ró nice w kolejno ci od najwy szych warto ci do najni szych w zale no ci od

rodzaju stosowanych nawozów: nawo enie NPK > kompostem z obornika > kompostem z odpadów

kuchennych > próba zerowa > kompostem ze cinki zielonej i trocin.
Próby donicowe: Mierzony pod stoj cymi na wolnym powietrzu donicami z upraw j czmienia stopie

wypłukiwania azotu i fosforu wykazał pod donic nawo ona kompostem w stosunku do próby zerowej,

e pod donic nawo on ilo azotu (N) była mniejsza a fosforu (P) wi ksza. Po zimie ilo azotu (N)

pod donic nawo on zwi kszyła si i przewy szała ilo ci spod próby zerowej.
Interpretacja tego zjawiska nie jest jednoznaczna. Wiadomo, e kompost wi e wod w glebie i

wprowadza dodatkowy azot. Zmiany wła ciwo ci infiltracyjnych gleby mog mie tu znaczenie, tak e

czas przebywania wody w danym rodowisku oraz zmiana odczynu pH.

2.1.3.

Zalecenia do wyliczania ładunku azotu przy nawo eniu kompostem

Długotrwałe polepszenie wła ciwo ci gleby nawo onej kompostem powinno by przede wszystkim

postrzegane jako podwy szanie warto ci rolniczej działek. Aczkolwiek, aby nie burzy naturalnych

pułapów zawarto ci azotu organicznego (N

org

) w glebie przez przedawkowanie azotu kompostowego,

powinno si stosowa ograniczenia ładunku kompostu.
Na podstawie danych zbieranych w 4-5 letnich badaniach efektów nawo enia kompostem

wypracowano symulacje oddziaływania na okres 50 lat (du ski model symulacji N „DAISY”).

Zró nicowane stosowanie kompostu na przeró nych glebach wykazało ogromne ró nice efektów na

glebach lekkich i piaskowych, znacznie mniejsze jednak na glebach ilastych. Wysokie plony i niskie

zawarto ci azotanów uzyskano przy nawo eniu 10 Mg kompostu na hektar na rok a tak e orientuj c

si ilo ci azotu (N

min

), dawk 20 kg N na hektar dla zbó ozimych (ogólna norma ustawowa

6

: 170 kg

N/ha, co daje, w zale no ci od rodzaju kompostu, 20-50 Mg kompostu/ha).
Trzeba jednak doda , e intensywno nawo enia kompostem pozostaje w ocenie stosuj cego nawóz

rolnika, który musi uwzgl dnia jako gleby, zmiany płodów oraz uwzgl dnia obowi zuj c miar

dawkowania ustalanej przez aktualnie wa ne przepisy.

6

Ustawa z 26 lipca 2000 r o nawozach i nawo eniu (DzU nr.89)

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

10

2.1.4.

Wpływ kompostu na jako ro lin

Jako ro lin jest poj ciem wzgl dnym. Bior c jednak pod uwag zawarto azotanów w biomasie

ro lin, to warzywa z poletek nawo onych kompostem wykazuj ich ni sze koncentracje. Stwierdza si

tak e wy sz zawarto witaminy C u tych ro lin ni z poletek porównywalnych, nienawo onych lub

nawo onych bez u ycia kompostu.

2.1.5.

Wpływ stopnia dojrzało ci (wieku) kompostu na mineralizacj substancji

od ywczych i ich przyswajalno przez ro liny

Dla kompostu u ywanego do nawo enia, stopie mineralizacji jest jednym z najwa niejszych kryteriów

jako ci. W przypadku kompostów u ywanych do masowego nawo enia w rolnictwie głównie w celu

polepszania jako ci gleby, bardzo istotnym wska nikiem jako ci jest tak e zawarto maj cych wpływ

na ro linno organicznych pozostało ci rozkładu, jak np. nisko molekularne kwasy tłuszczowe.
Przeprowadzane eksperymenty z trawami na poletkach i próby inkubacyjne prowadzone w skali roku

w temperaturach gleby od 5° do 14°C wykazały po pierwsze wi kszy przyrost masy suchej zielonej

trawy jak i znacznie wy sz dynamik mineralizacji substratu kompostowego i przez to buforowany

wpływ na zmiany biochemicznej charakterystyki własnej nawo onej dojrzałym kompostem gleby. W

przypadku nawo enia gleby, której taka charakterystyka mo e mie istotny wpływ na walory smakowe

produkowanych płodów (np. winogrona do produkcji jako ciowego wina) jest to niezmiernie istotny

aspekt.
Przyswajalno azotu kompostowego przez ro liny pozostaje bez zmian, czyli około 7%, nie mniej

trwało zwi zków daleko mineralizowanych w znacznym stopniu ogranicza lub spowalnia migracje

azotanów do wody gruntowej.
Przy nawo eniu powierzchniowym ró nice mi dzy kompostem dojrzałym a wie ym s na tyle

nieistotne, e trudno tu o klasyfikacj .

2.1.6.

Wpływ kompostu na wła ciwo ci gleby i na biomas mikroorganizmów

Efekty wprowadzanie do gleby substancji organicznych zale nie tylko od ilo ci, ale przede

wszystkim od jako ci stosowanego nawozu. Dobrym wska nikiem mo e by tu udział stoj cego

ro linom do dyspozycji w gla organicznego (C

org

) w glebie, którego zawarto ro nie przez nawo enie

substancj organiczn , w bezpo redniej zale no ci od jej ilo ci i jako ci. Tak np. okazuje si , e w

miar przybywania w glebie rozpuszczalnego w gor cej wodzie w gla organicznego (C

org

), ro nie

tak e liniowo zawarto azotu organicznego (N

biomasy

). By mo e wła nie tego rodzaju stwierdzenia

doprowadziły do bł dnej interpretacji polskiego prawodawcy, wymagaj cego 40%-wej zawarto ci C

org

w kompo cie. Byłoby to pomylenie poj cia jako ci gleby okre lanej zawarto ci w gla organicznego z

jako ci kompostu, którego jako ro nie wraz z dojrzało ci , czyli post puj cym rozkładem organiki i

mineralizacj .
Odno nie jako ci stosowanych nawozów organicznych wszystkie badania wykazały, e aerobowo

przetwarzany na kompost osad ciekowy znacznie lepiej wpływa na ycie mikroorganizmów

glebowych ni anaerobowo stabilizowany osad. Przyrost biomasy tych mikroorganizmów jest szybszy i

wi kszy a jej redukcja trwa znacznie dłu ej. Wniosek z tego jest taki, e efekty nawo enia gleby

substancj organiczn pochodz c z procesów przetwarzania tlenowego (kompostowanie) s

znacznie trwalsze od efektów nawo enia substancjami przetwarzanymi w procesach anaerobowych

(stabilizacja w O , biogazowniach, itp.)

2.1.7.

Wpływ kompostu na ró norodno mikroorganizmów

Przez wprowadzanie organicznego nawozu do gleby wpływa ró nie na ró ne organizmy. To zale y z

jednej strony od ładunku, ale tak e od rodzaju nawozu. Tak np. tlenowo przetwarzana substancja

organiczna (kompost) stymuluje raczej rozwój populacji organizmów tlenowych, odpowiedzialnych w

głównej mierze za rozkład celulozy.
Za pomoc metody analizy spektrum wyst powania w glebie kwasu fosfolipidowego, b d cego

wyrazem ró norodno ci ycia organicznego wykazano, e spektrum to w glebach nawo onych

organicznie ró ni si w zasadniczy sposób od spektrum gleb u ytkowanych konwencjonalnie.

2.1.8.

Wpływ kompostu na ywotno mikroorganizmów

Aktywno mikroorganizmów w glebie da si okre li mierz c wydajno enzymatyczn , która wpływa

w zasadniczy sposób na zawarto ci w gla, azotu i fosfatów w glebie. Mikroorganizmy przyczyniaj si

w głównej mierze do tego, aby zawarte w substancjach i nawozach organicznych elementy od ywcze

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

11

były dost pne dla ro lin. Ma to elementarne znaczenie dla rolnictwa ekologicznego, w którym jest

dopuszczalne u ywanie wył cznie nawozów naturalnych.
Badania ró nych działa enzymatycznych wykazały, e przez nawo eniem kompostem podwy sza si

w glebie zawarto enzymów rozkładaj cych.

2.1.9.

Wpływ kompostu na redukcj toksycznych zwi zków organicznych

Kompost przyspiesza redukcj organicznych ksenobiotyn w glebie. Nawo enie gleby substancj

organiczn polepsza stopie redukcji trafiaj cych do ziemi pestycydów i aromatycznych, cyklicznych

w glowodorów w zale no ci od ich reaktywno ci tych zwi zków organicznych i ich wpływu na

mikroorganizmy.

2.1.10.

Wpływ kompostu na d d ownice

Jako, e w makrofaunie gleby d d ownice (Lumbricus) stanowi najbardziej istotn grup organizmów

glebotwórczych, stosowanie kompostu musi by oceniane w tym wypadku nadzwyczaj pozytywnie.

Ilo d d ownic zale y w bardzo du ym stopniu od rodzaju uprawy ziemi i zawarto ci humusu.

Nawo enie kompostem przyczynia si do znacznego wzrostu populacji d d ownic na danym terenie.

Tak te na polach pszenicy nawo onych kompostem znajdywana najwi ksza ilo d d ownic a ich

wymiary wybiegały znacznie ponad przeci tn . Ilo d d owniczej biomasy na dana przestrze

malała stopniowo ze zmian nawo enia w kombinacji z nawozami sztucznymi do najmniejszej na

polach uprawianych wył cznie konwencjonalnie bez dodatków nawozów organicznych. Ciekaw

obserwacj był fakt, e nawo enie kompostem d d ownicowym (wermikompost - d d ownice

kalifornijskie) wpływa ujemnie na niektóre odmiany tych zwierz t zmniejszaj c ich biologiczn

ró norodno .

2.2. Wpływ kompostu na zdrowie ro lin

Interakcja pomi dzy kompostem a zdrowiem ro lin jest wielostronna i kompleksowa. Zalicza si do

niej niszczenie organizmów chorobotwórczych podczas procesu kompostowania, wpływ na interakcje

ro lin, zarazków, szkodników z kompostem a tak e produkcje i stosowanie kompotu kompostowego i

wyci gów kompostowych w celu ochrony li ci ro lin przed zaka eniami

2.2.1.

Higienizacja w trakcie procesu kompostowania

Praktycznie wszystkie zarazki chorobotwórcze, tak samo grzyby, bakteria jak i wirusy, ulegaj

wyniszczeniu w trakcie procesu kompostowania. Ta higienizacja nast puj przede wszystkim w

pierwszej fazie procesu. W trakcie okresu dojrzewania kompostu zarazki nie s ju zabijane.

Najistotniejszym parametrem higienizacji jest temperatura i jej stabilno w okre lonym przedziale

czasu.

2.2.2.

Kompost a chorobotwórcze organizmy gleby

Istnieje wiele przykładów, e stosowanie ró nych kompostów chroni ró ne ro liny przed ró norodnymi

chorobami. Efekt ten nie jest obserwowany wył cznie w warunkach laboratoryjnych, lecz jak

najbardziej w praktyce rolniczej. Stosuj c odpowiednio wybrany kompost mo na osi gn celowe

działanie.
Oczywi cie nie ka dy kompost wykazuje jednakowe działanie hamuj ce rozwój chorób. Ten brak

jednolito ci jako ciowej kompostu ogranicza w znacznym stopniu szerokie zastosowanie tej metody

zwalczania plag. Logicznym wnioskiem jest, e istnieje konieczno pewnego unormowania procesu

kompostowania, czego nie da si osi gn wył cznie metodami technicznymi. Oczywi cie wybór

odpowiedniej technologii ułatwia otrzymanie odpowiedniej jako ci substratu, nie mniej konieczna jest

te odpowiednia wiedza kompostuj cych.

2.3. Wła ciwo ci dobrego kompostu

W pełni dojrzały kompost ma jednorodn konsystencj , ciemn barw i zapach przypominaj cy wo

ciółki le nej, po wzi ciu do r ki nie brudzi palców.

Dobrze przygotowany, dojrzały kompost, który powstał w dobrych warunkach tlenowych, nie zawiera

siarczków. wie y kompost zawiera azot amonowy, a dojrzały kompost zawiera azot azotanowy. Jego

odczyn jest zbli ony do oboj tnego (pH 6,5-7,0),
Tabela: Przegl d podstawowych i szczegółowych parametrów oceny jako ci kompostu i ich

wypowied nt. szczególnych wła ciwo ci produktu

©

CLIMACON, Goscinski KG, Austria

12

Parametry

Znaczenie

dla oceny

jako ci

Wa ne dla

Wygl d, struktura

+

Pierwsza, ogólna ocena jako ci

pH

++

Zawarto ro lin w substracie

pH nach 5 Stunden

+

Stabilno , dojrzało

PWK

–

Zdolno akumulacji substancji od ywczych

NH

4

, NO

3

++

Wzrost ro lin

NH

4

-N / NO

3

-N

++

Potencjał Redox, dojrzało i mineralizacja azotu (N)

NO

2

+

Warunki procesu kompostowania i składowania, fitotoksyczno

Stosunek C/N (cało )

+

Mineralizacja (ogólnie)

C

org

w wyci gu wodnym

++

Stabilizacja OS, immobilizacja N, higienizacja

N

org

w wyci gu wodnym

++

Mineralizacja azotu (N)

C

org

/N

org

w wyci gu wodnym

+

Dojrzało

C/N w wyci gu K

2

SO

4

+

Dojrzało , mineralizacja N

Minerały rozpuszczalne

++

Zawarto substancji od ywczych, wzrost ro lin plon

Celuloza, Lignina

– / +

Immobilizacja azotu (N)

Kwasy organiczne

–

Dojrzało kompostu, higienizacja

Kolor wyci gu

++

Stabilno OS

Oddychanie

–

Aktywno mikroorganizmów, mineralizacja, zdolno

magazynowania

Samozagrzewanie si

–

Aktywno mikroorganizmów, mineralizacja, zdolno

magazynowania

3. Podsumowanie
Wiedza na temat kompostu i skutków jego stosowania pogł bia si z dnia na dzie . Powstaj szkoły

kompostowania, gdzie nie tylko prowadzi si sszkolenia u wiadamiaj ce, jak prowadzi proces

kompostowania, ale tak e jak go stosowa i jak kierowa efektami w zale no ci od miejsca, czasu i

rodzaju kultury rolniczej.
Kompostownictwo, o ile mo na u y tego słowa, dopiero zaczyna by gał zi stosowanej nauki

rolniczej. Stereotyp in yniera prowadz cego kompostowanie frakcji biologicznej w zakładzie utylizacji

odpadów, z którego wychodzi masa kompostopodobna nadaj ca si jedynie na mietnisko, powoli

zaczyna si prze ywa . „Kompostownik” jako osoba działaj ca na rynku kompostów rolniczych b dzie

wkrótce wysoko cenionym specjalist z dyplomem, tak jak jako ciowy kompost znaczony b dzie

odpowiednim certyfikatem przydatno ci.
Mimo gigantycznych opó nie w tej dziedzinie zagospodarowania surowców biologicznych w Polsce,

presja polityki unijnej na nasz kraj w zakresie recyklingu biomasy wyra onej w pierwszym dokumencie

o strategii ochrony gleby rokuje nadziej szybkiej zmiany macoszego podej cia polskich władz do

tematu gospodarki bioodpadami.

Jerzy Go ci ski
Strasshof, 29.03.2007

ródła (cz

II):

1. „Bericht - Auswirkungen von Komposten und von Gärgut auf die Umwelt, die Bodenfruchtbarkeit, sowie

die Pflanzengesundheit“ /Ulrich Galli (Terra Nova Umweltberatung GmbH) / Jacques Fuchs (FiBL)

2. „Compost Microbiológico, una solución sostenible para el tratamiento de suleos y cultivos”/Uta &

Siegfried Lübke, Urs Hildebrandt & Angelika Lübke-Hildebrandt, Grupo CMC Europa