16.12.2010

1

Rozwiązania instytucjonalne

przy monopolu naturalnym

Wykład 13

Ekonomika Przedsiębiorczości

Prof. Tomasz Mickiewicz

16.12.2010

2

Rozwiązania instytucjonalne

przy monopolu naturalnym: wstęp



Monopol naturalny [1]

to sytuacja malejących kosztów

krańcowych. Jednocześnie, ustalenie ceny na poziomie
kosztu krańcowego [2] (przy przecięciu z krzywą popytu)
może nie pokryć całkowitych kosztów inwestycji.



Przy poszukiwaniu efektywnego rozwiązania

instytucjonalnego, ta niedoskonałość rynku musi być jednak
porównana z niedoskonałością rządu.



Na świecie, fala deregulacji od lat 80-tych przyniosła

pozytywne rezultaty w wielu branżach (np. elektryczność,
gaz, usługi pocztowe, lotnictwo) ale też problemy w
niektórych innych (np. kolej).

Monopol naturalny

16.12.2010

4

Rozwiązania instytucjonalne przy

monopolu naturalnym: wstęp c.d.



Kryteria porównania/wyboru rozwiązań ustrojowych:



Koszt oceny i zagregowania preferencji konsumentów przez
zogniskowaną reprezentację.



Skuteczność sprowadzenia charakterystyk usługi do jednego

wymiaru (który może podlegać konkursowi ofert)



Stopień rozwoju i zmienność technologii (stadium rozwoju

danego przemysłu).



Niepewność popytu.



Stopień w jakim wybrany dostarczyciel usług nabierze
specyficznych kompetencji.



Zakres tego, w jakim potrzebny jest wyspecjalizowany, trwały
sprzęt.



Podatność procesu politycznego określającego regulacje na
oportunizm; podatność agencji regulacyjnych na sztuczne
rozszerzanie swego zakresu.

16.12.2010

5

Rozwiązania przez konkursy ofert



Dwa warianty:



maksymalizacja ceny za udzielenie licencji, lub



minimalizacja ceny usługi.



Maksymalizacja ceny oznacza

kapitalizację przyszłych

monopolistycznych zysków z dostarczania usługi. Nie wyznaczy
zatem poziomu podaży, który będzie efektywny ekonomicznie. Z

drugiej strony może być potencjalnie obarczona niższymi kosztami
transakcyjnymi w trakcie realizacji.



Kryterium minimalizacji ceny jest bardziej efektywne

ekonomicznie, bo

końcowa cena będzie bliższa kosztom

krańcowym. Jest też bardziej atrakcyjne politycznie. Z drugiej

strony koszty transakcyjne realizacji umowy mogą być wyższe (bo
istnieje ryzyko renegocjacji ceny

– jest ono prawdopodobne, bo

przy ograniczonej wiedzy ofertodawców, oferujący najniższą cenę

może źle oszacować rachunek zysków i strat).



Ogólnie, niepewność i prawdopodobieństwo późniejszej potrzeby

adaptacji mają ważne znaczenie.

16.12.2010

6

Rozwiązania przez konkursy ofert:

warianty okresu umowy



Umowy jednorazowe na czas nieokreślony (Stigler).



Niekompletne umowy zawierana na długi okres (Demsetz).



Powtarzalne krótkookresowe kontrakty (Posner).

16.12.2010

7

Warianty okresu umowy: czas nieokreślony



Kompletne umowy tego typu są niemożliwe do

wynegocjonowania, spisania i egzekwowania.



Umowy niekompletne określą początkowe warunki podaży

(w tym cenę) i okoliczności w jakich te warunki będą podlegać
zmianie.



Niekompletność w połączeniu z nieokreślonym czasem

prowadzi do ryzyka oportunizmu.

16.12.2010

8

Warianty okresu umowy: umowa długookresowa



Z jednej strony przewidziane są kary umowne za nieuzasadnione

odejście od warunków umowy. Z drugie strony, adaptacje do
nowych okoliczności umożliwione są przez możliwość renegocjacji.



Renegocjacje byłyby niepotrzebne, gdyby można było od

początku wprowadzić regułę decyzyjną zakładającą dzielenie się

zyskiem, w tym z nowych adaptacji. Jednak ogólne reguły typu
dzielenie zysku rodzą koszty transakcyjne w realizacji, chyba że
implikacje różnych działań dotyczące zysku są w pełni znane obu

stronom i mogą być zademonstrowane wobec bezstronnego
arbitra przy tanim koszcie.



Jeśli występują ograniczenia informacyjne, to istnieje też

możliwość oportunistycznego zniekształcania informacji.



Ta ostatnia może być z kolei ograniczona przez interes obu stron

w podtrzymaniu długookresowej relacji i sankcje nieformalne.

16.12.2010

9

Umowa długookresowa: możliwe problemy w

warunkach negocjacji przy niepewności



Początkowe kryterium przyznania licencji może być

sztuczne lub niejasne.



Mogą pojawić się problemy egzekwowania umowy w

odniesieniu do wyników, zwłaszcza w odniesieniu do relacji
koszty

– cena.



Prawdopodobnie rozwiną się też uwarunkowania polityczne.



Zachowanie parytetu między aktualnym dostarczycielem a

rywalami zewnętrznymi w czasie odnawiania umowy będzie
trudne.

16.12.2010

10

Niejasne bądź sztuczne kryterium przyznawania



Każda obietnica dostarczania po niskiej cenie jest mało

precyzyjna, o ile nie uda się dokładnie określić wymaganej
jakości usługi i nie uda znaleźć ograniczonej liczby wskaźników,
które będą miały decydujące znaczenie dla oceny.



Jednym z proponowanych rozwiązań jest okres wstępny, kiedy

potencjalni dostarczyciele proponują potencjalnym klientom
swoje usługi i zbierają subskrypcje [3]. Licencja jest udzielana
tej firmie, która zbierze najwięcej potencjalnych klientów.



To rozwiązanie zakłada jednak, że klienci będą mogli dobrze

ocenić wszystkie parametry usługi i będą skłonni zainwestować
w to swój wysiłek (przykładowo: aspekty techniczne - dla
elektryczności wahania w napięciu czy częstotliwość przerw,
modele cen

– skomplikowane formuły różnicowania cen w

okresie szczytowym)...

16.12.2010

11

Niejasne bądź sztuczne kryterium przyznawania c.d.



Nie ma dobrego sposobu agregacji preferencji w jednolitą

funkcję dobrobytu. Przykładowo, firma A obiecuje kombinację
wysokiej ceny i wysokiej jakości, firmy B, C, D, E proponują
niższą jakość i cenę. Z kolei firma A ma najwięcej zgłoszeń,
ale bezwzględną mniejszość zgłoszeń...



Kryteria ostatecznego wyboru muszą być jasne, a więc

sprowadzone do niewielkiej liczby parametrów ilościowych, w
tym cen

. Jeśli jednak usługa jest skomplikowana, a nie

wszystkie warunki określone z góry, przedstawiający oferty
mogą podejmować ryzyko przedstawiania najbardziej
atrakcyjnej oferty w odniesieniu do określonych w konkursie
wymiarów, aby później kompensować to sobie innymi
istotnymi wymiarami

(przykłady: tv kablowa).

16.12.2010

12

Problemy egzekucji



W stadium egzekucji kontraktu okazuje się, że mimo

(rynkowego) rozstrzygnięcia w drodze konkursu pojawia się
nadal

konieczność struktury regulacyjnej.



Po podpisaniu kontraktu, dostarczyciel znajduje się w

silniejszej pozycji przetargowej wobec odbiorcy, bo
ewentualne unieważnienie kontraktu jest obciążone znacznymi
kosztami prawnymi. Występuje też koszt polityczny ujawnienia
złego wyboru.



Tam gdzie kontrakt podpisywany jest przy

niepewności

odnoszącej się do technologii, popytu, podaży czynników
produkcji i ich cen, pojawi się potrzeba renegocjacji.



Bariera informacyjna będzie prowadzić do dodatkowych

kosztów audytu [5].

16.12.2010

13

Problemy egzekucji c.d.



W tej sytuacji wyniki finansowe firmy -

dostarczyciela będą

zależeć nie tylko od jej kompetencji ekonomicznej i
technologicznej ale również od kompetencji politycznych.



Z tego powodu, mogą wystąpić łączne oferty ze strony firmy

lokalnej o kompetencjach politycznych i firmy zewnętrznej o
silniejszych kompetencjach ekonomiczno-technicznych.



Ogólnie bodźce do inwestowania zasobów w działania

polityczne (w sferze kontroli i wpływu) zamiast w sferę realną
zależą od tego, do jakiego stopnia firma może uzyskać i
zabezpieczyć dodatkowe korzyści jakie z tego wynikają
(koszty wpływu w odniesieniu do regulacji).

16.12.2010

14

Problemy w okresie odnowy kontraktu



Aktualni dostawcy mogą posiadać trzy rodzaje przewagi

wobec potencjalnych konkurentów:



Ekonomiczne (związane ze specyficznymi aktywami)



Administracyjne (związane z trudnościami w wycenie
zasobów i ogólnie z trudnościami z nieprzedłużeniem i
negocjonowaniem nowego kontraktu przez administrację)



Polityczne (istniejące relacje z podmiotem decydującym o
wyborze dostawcy)

16.12.2010

15

Ponawiane umowy krótkookresowe



Jednym z typowych problemów jest kwestia odsprzedaży

aktywów nowemu dostawcy. Pojawiają się tu zarówno problemy
z wyceną specyficznych aktywów i ich stopnia zużycia (w tym
technologicznego) jak również kwestia zasobów ludzkich:



Oryginalny koszt urządzeń może być zniekształcony przez
ustępującego dostawcę.



Reguły dotyczące amortyzacji [6] mogą być przedmiotem
niezgody.



Nawet jeśli oba te elementy są czytelne, to koszt minus
amortyzacja

to tylko górny pułap ceny jaką może chcieć

zaoferować nowy nabywca. Ich dolnym poziomem jest
rynkowa cena zbycia

. Może dojść do kosztownych

przetargów.



Możliwość przejęcia majątku z końcem krótkookresowej
umowy ma również wpływ na bodźce do inwestycji i
użytkowania poprzedniego użytkownika.

16.12.2010

16

Ponawiane umowy krótkookresowe c.d.



Zapis księgowy dotyczący kosztu urządzeń jest łatwiej

akceptowalny, jeśli zostały one zakupione na szerszym rynku.



Jednak początkowy dostawca może być zintegrowany w tył w

kierunku dostawy urządzeń, może też działać w zmowie z
producentem.



Koszty instalacji obejmują również koszty pracy, a tu koszty

instalacji i operacji urządzeń mogą być trudne do rozróżnienia.



Wszystkie te problemy mogą spowodować dodatkowy koszt

arbitrażu.



Rozwiązaniem problemu mógłby być wymóg aby każdy starający

się o kontrakt przedstawiał jednocześnie swoją ofertę zakupu
środków trwałych od poprzedniego dostawcy. Jednak sytuację

komplikuje fakt, że mamy do czynienia z sytuacją trójstronną (stary
dostawca, nowy dostawca, regulator reprezentujący konsumentów).

Regulator może kupować urządzenia od starego dostawcy, ale musi
to nastąpić w porozumieniu z nowym dostawcą.



Parametry ceny i opłaty za urządzenia są ze sobą związane.

16.12.2010

17

Ponawiane umowy krótkookresowe c.d.



Dodatkowo, związane z wyceną aktywów koszty transakcyjne

są wyższe przy konkursach, niż przy tradycyjnej regulacji:

Przy regulacji, zyski firmy są wyznaczone przez uzgodnioną
stopę zysku, a ta zależy od podstawy kapitałowej i od przyznanej
stopy zwrotu. Oznacza to większą elastyczność w negocjacjach,
bo konserwatywna wycena majątku może być skompensowana
przyznaniem wyższej stopy zwrotu.

Również, przy tradycyjnej regulacji, relacja z regulatorem jest
długookresowa, co stwarza bodźce do efektywnych negocjacji.

16.12.2010

18

Ponawiane umowy krótkookresowe c.d.



Równolegle, problem dotyczy przekazywanego kapitału

ludzkiego, jeśli występują specyficzne umiejętności nabyte
poprzez pracę i praktykę.



Dodatkowo, pracownicy mogą opierać się przejęciu przez inną

firmę z uwagi na niepewność. W szczególności nieformalne
porozumienia dotyczące bezpieczeństwa zachowania pracy,
ścieżek promocji i in. są łatwiejsze do wyegzekwowania w
znajomych warunkach.



Dodatkowa komplikacja wynika z tego, że przejęcie w czasie

zmiany kontraktu ma charakter nieciągły i natychmiastowy
(nieprzewidywalny).

16.12.2010

19

Ponawiane umowy krótkookresowe: pozytywy



Krótkookresowe umowy ułatwiają dokonywanie okresowych

adaptacji, a zatem też początkowe umowy mogą być mniej
kompletne.



Dodatkowo, perspektywa odnawialności powoduje, że

dostawca może być bardziej skłonny do współpracy a zatem
korzyści monopolistyczne łatwiejsze do kontroli (zakładając
jednak z kolei motywację ciała regulacyjnego do

reprezentowania interesu konsumenta w sposób wierny).

16.12.2010

20

Warianty okresu umowy: podsumowanie



Umowy na czas nieokreślony które mogą zostać określone w

sposób pełny są niemożliwe lub/oraz prowadzą do poważnego
ryzyka w egzekwowaniu.



Niekompletne umowy długookresowe rozwiązują problem

całościowości, ale potęgują problemy z egzekucją.



Umowy krótkookresowe zmniejszają koszty transakcyjne

przez stworzenie możliwości okresowych przystosowań, ale
komplikacja odnosi się do uzyskania parytetu między

składającymi oferty i zapewnienia ciągłości usługi
(przejmowanie urządzeń).



Trudności te z kolei mogą zostać zmniejszone przez

poszerzenie aparatu regulacyjnego

, ale oznacza to, że

rozróżnienie między konkursem ofert a regulacją staje się tylko
sprawą stopnia.

16.12.2010

21

Regulacja



Rozwiązanie wyłącznie regulacyjne też może być

interpretowane jako forma

niepełnego długotrwałego

kontraktu

, w ramach którego:



Dostawca ma gwarantowaną zadawalającą stopę zysku



Adaptacje do zmieniających się okoliczności mogą być
stopniowo wprowadzane bez możliwości strategicznego
blokowania przez dostawcę.



To czy w danym przypadku rozwiązanie czysto regulacyjne

ma przewagę zależy od tego, czy negatywne konsekwencje
(demotywacyjne) pierwszego elementu (gwarantowanego
zysku)

są równoważone korzyściami z elementu drugiego

(większej elastyczności). Będzie to zależeć od stopnia
niepewności rynkowej i technologicznej w danej branży
charakteryzującej się monopolem naturalnym.

16.12.2010

22

Podsumowanie



Odmienne warunki w różnych branżach wskazują na

odmienną przydatność alternatywnych rozwiązań.



Deregulacja stała się sukcesem w branżach gdzie zasoby

mogą być łatwo przemieszczane (mają wartość rynkową), na
przykład: transport samochodowy, transport lotniczy. Również
usługi pocztowe, z uwagi na niespecyficzny charakter
aktywów.



Obecnie, deregulacja poczyniła na świecie znaczące postępy

w branżach takich jak gaz i elektryczność.



Ogólnie w przemysłach sieciowych możliwe jest

wyodrębnienie zarządzania infrastrukturą przepływu przy
wprowadzeniu konkurencji w odniesieniu do produkcji.

NOTATKI: 1-6

1. Monopol naturalny jest to sytuacja istniejąca na rynku dóbr lub usług gdzie krzywa kosztu średniego

stale opada. Z reguły prowadzi to do tego, że istnieje tylko jeden przedsiębiorca wytwarzający dane
dobro lub usługę - występowanie więcej niż jednego producenta byłoby utrudnione oraz ekonomicznie
nieuzasadnione.

2. Koszt krańcowy (koszt marginalny) – koszt jaki ponosi producent w związku ze zwiększeniem

wielkości produkcji danego dobra o jedną jednostkę. Stanowi przyrost kosztów całkowitych związany
z produkowaniem dodatkowej jednostki dobra.

Przy danej wielkości produkcji danego dobra producent ponosi określone koszty. Jeżeli zwiększy

swoją produkcję o jedną jednostkę, wówczas koszty całkowite produkcji zwiększą się. Różnica w
wielkości kosztów jakie producent ponosił wcześniej i kosztów jakie ponosi po zwiększeniu produkcji
o jednostkę stanowi właśnie koszt krańcowy. Jest to inaczej koszt wyprodukowania dodatkowej
jednostki dobra. Tam gdzie krzywa kosztu całkowitego da się opisać matematycznie jako funkcja

wielkości produkcji, kosztowi krańcowemu odpowiada pierwsza pochodna tej funkcji.

3. Subskrypcja – deklaracja klienta, że jest zainteresowany pewną usługą, która będzie dostarczana w

przyszłości. Na podstawie indywidualnych subskrybcji sporządza się listy z danymi teleadresowe
klientów (np. telefon, e-mail, adres).

4. Egzekwować – w naszym przypadku wymagać wykonanie postanowień kontraktu, sprawdzać czy te

postanowienia są realizują.

5. Koszty audytu – koszty sprawdzania lub kontroli.

6. Amortyzacja – zużywanie się środków trwałych w czasie (utrata ich wartości). Ściśle biorąc

amortyzacja to rachunkowe odzwierciedlenie tego procesu. Sam ekonomiczny proces zużycia
określamy mianem deprecjacji (kapitału).