1

!!! Różne pojęcia normy w psychologii:

Norma statystyczna (większościowa, socjologiczna) – za normę uznaje się to, co prezentuje
zdecydowana większość populacji, to co jest powszechne. Zaburzeniem (nienormalne) jest to,
co nie mieści się w granicach przeciętności. Przykład: upośledzenie umysłowe, nadużywanie
alkoholu

Norma funkcjonalna – normalne jest to, co sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu, rozwojowi,
dobrostanowi. To co nie sprzyja, jest nienormalne, niefunkcjonalne, dysfunkcjonalne,
patologiczne. Przykład: spożywanie alkoholu przez młodzież, patologia w rodzinie, agresja w
grupie rówieśniczej.

Norma rozwojowa – za normalne uważane jest to, co rozwija się zgodnie z określonymi
prawidłowościami, w określonych stadiach itd.. Nienormalne, zaburzone jest to, co od tych
prawidłowości rozwojowych odbiega.

Norma kliniczna (nozologiczna)- zdefiniowane zostaje pojęcie zdrowia i to co nie jest zdrowiem
jest chorobą. Kryteria diagnostyczne są bardzo ściśle określone zarówno co do rodzajów,
nasilenia jak i okresu ich występowania. Poszczególne jednostki chorobowe (w tym zaburzenia
i choroby psychiczne) zostały opisane w DSM i ICD. Przykład: depresja, nerwica, schizofrenia,
ADHD, PTSD

Stadia zmian

Każda praca nad zmianą, w tym terapia, przebiega według określonych stadiów. Stadia
obejmują szereg zadań, które muszą być wykonane, aby było możliwe przejście do stadium
następnego. Możliwe jest również zatrzymanie się na określonym stadium. Przejście całego
procesu zamiany zakłada również powrót do stadiów wcześniejszych – spiralę zmian

!!! Stadia zmian to:

1/ Prekontemplacja
2/ Kontemplacja
3/ Przygotowanie
4/ Działanie
5/ Podtrzymywanie
6/ Rozwiązanie

Prekontemplacja
W stadium tym większość ludzi nie chce zmieniać siebie, lecz osoby, które ich otaczają. Na
ogół zaprzeczają, że mają jakiś problem. Problem widzą inni, ale sama osoba zainteresowana
go nie dostrzega. Gdy inni mówią o problemie – następuje zaprzeczenie, opór. Jeżeli zaczynają
dostrzegać problem, to najczęściej uznają sytuację za „beznadziejną” a samych siebie za
bezsilnych. Cały wysiłek skupiają na usprawiedliwianie swojej bezradności, niemocy, swojego
zachowania.
Praca terapeutyczna na tym etapie zmierza do udzielenia odpowiedzi na pytanie:
Czy konkretne zachowanie jest Twoim problemem czy wyborem?

2

A to oznacza uczciwą wobec siebie odpowiedź na trzy pytania:
1/ Czy swobodnie rozmawiasz o wzorcach własnych zachowań?
2/ Czy masz wystarczająca wiedze na temat swoich zachowań?
3/ Czy jesteś gotowy przyjąć odpowiedzialność za skutki swoich zachowań?

O gotowości przejścia do następnego stadium świadczą:
1/ Uświadomienie sobie własnych mechanizmów obronnych
2/ Otwarcie się na siebie i innych, tj. ujawnienie i gotowość do przyjęcia wsparcia
społecznego (terapeutycznego, ale i środowiska, bliskich itp.)

Kontemplacja
N tym etapie ludzie uznają, że maja problem i zaczynają poważnie myśleć o jego rozwiązaniu.
Podejmują wysiłki zrozumienia istoty problemu, jego przyczyn i znalezienia możliwych
rozwiązań. Mogą pojawiać się plany podjęcia, jakich (bliżej nieokreślonych) działań. Na tym
etapie nie jednak jeszcze gotowości do podjęcia konkretnych działań. Osoba może już – nawet
chętnie – rozmawiać o problemie, ale znajdzie tysiące usprawiedliwień, dlaczego nic nie robi.
Są coraz bardziej świadomi problemu, ale podjęciu działań w kierunku zmiany towarzyszy
jeszcze opór wynikający głównie z leku przed zmianą.
Można latami tkwić w tym stadium, przyjmując grę „ Tak, ale….. „

O gotowości przejścia do następnego stadium świadczą:
1/ Koncentrowanie się na rozwiązaniu a nie na problemie
2/ Myślenie bardziej o przyszłości niż o przeszłości

Koniec stadium kontemplacji jest czasem nadziei, aktywności, lęku i ekscytacji.

Przygotowanie
Stadium przygotowania do podjęcia działań to możliwość ugruntowania postanowienia i
zaangażowania się w zmianę, skupienie się na poszukiwaniu najlepszych sposobów zmiany, to
dokonywania bilansu zysków i strat zarówno z pozostawienia status quo jak i zmian.
Istnieje pokusa, aby maksymalnie skracać stadium przygotowania i przechodzić jak najszybciej
do stadium zmiany. To trochę tak, jakby biegając na dystansie 200 metrów nagle uznać, że
jest się już gotowym i wystartować do biegu maratońskiego.

O gotowości przejścia do następnego stadium świadczy:
1/ Opracowanie i przyjęcie określonego, konkretnego planu działania
2/ Podjęcie działań wstępnych (np. organizacja opieki nad dziećmi)
3/ Przygotowanie sobie wsparcia społecznego do realizacji zamierzeń

Działanie
Jest to etap najbardziej widoczny zarówno dla samego zainteresowanego, jak i jego otoczenia
(również terapeuty). Zachowanie (funkcjonowanie) ulega wyraźnym zmianom. Obok
zachowania zmienia się równocześnie poziom samoświadomości, emocje, spostrzeganie i
ocena siebie, myślenie o sobie i świecie itd..
Realne, skuteczne działanie wymaga zaangażowania.
Działanie wymaga poświęcenie ogromnej własnej energii. Zawsze wiąże się z lękiem, obawą.
Osoba zmieniająca się musi się również liczyć z oporem środowiska, które przywykło już do

3

określonego jej funkcjonowania. Każda zmiana jednej osoby wymusza zmianę zachowań w jej
otoczeniu.

Błędem tego etapu jest utożsamianie działania ze zmianami. Działanie jest drogą do zmian, ale
nie przesadza jeszcze o zmianie a już na pewno o jej trwałości

Podtrzymywanie
Stałe podtrzymywanie jest niezbędne do tego, aby zapobiegać wpadkom i nawrotom. Jest to
proces ciągły, długotrwały i najczęściej wymaga zmiany stylu życia. Zlekceważenie go może
prowadzić nawet do utraty efektów uzyskanych w poprzednich etapach i powrotu do etapu
kontemplacji czy wręcz prekontemplacji.

Źródła zagrożeń to najczęściej”
presja otoczenia
nadmierne zaufanie do siebie i inne formy błędnego myślenia

Rozwiązanie
Pewne problemy mogą zostać raz i na zawsze rozwiązane – nie wracają, dają całkowitą
pewność, że można sobie poradzić bez obawy nawrotu.
Część problemów ma tę naturę, że nie można mówić o ich całkowitym i ostatecznym
rozwiązaniu – będą towarzyszyć do końca życia. Efektem procesy zmian będzie to, iż w
podtrzymywanie zmian trzeba będzie wkładać coraz mniej wysiłku.

Mity powstrzymujące zmianę:
1.Co to trudnego, zmiana własnych zachowań jest łatwa.
2.Wystarczy silna wola, jeżeli się nie udaje, to znaczy że brak silnej woli.
3.Na mnie nic nie działa – próbowałem (am) już nie raz.
4.Ludzie tak naprawdę się nie zmieniają – to tylko pozory na chwilę.

Procesy zmian
1.Poszerzanie świadomości – dostarczenie dodatkowych informacji o sobie i problemie.
2.Wsparcie społeczne- wzrost społecznej akceptacji dla zachowań alternatywnych w
odniesieniu do problemowych, akceptacja własnych praw.
3.Wzbudzanie emocji – doświadczanie i wyrażanie emocji dotyczących problemu i jego
rozwiązań.
4. Ponowna samoocena – wyobrażenie sobie przyszłego ja, przyjrzenie się myślom o sobie,
wyjaśnianie własnych wartości.
5.Przeciwwarunkowanie – nauczenie się zachowań alternatywnych, nieproblemowych
6. Kontrolowanie środowiska – unikanie bodźców, sytuacji wywołujących zachowanie
problemowe.
7. Zaangażowanie – dokonanie wyboru i zaangażowanie się lub (na początek) uwierzenie we
własną zmianę.
8. Nagradzanie – nagradzanie siebie lub bycie nagradzanym za dokonywanie zmian i zmiany
(wzmacnianie).
9. Wspierające relacje – zjednanie sobie kogoś, kto będzie wsparciem okaże troskę
(przykładowo grupa samopomocowa).

4

Kryteria pozwalające uznać problem za rozwiązany a proces zmian za zakończony
1.Nowy wizerunek siebie.
2.Brak odczuwania pokusy niezależnie od sytuacji.
3.Ugruntowane poczucie własnej skuteczności.
4.Zdrowszy styl życia.

Wywiad motywujący. Jak przygotować ludzi do zmiany.

MOTTO:

Ludzie się zmieniają, ponieważ zmiana jest normą

Motywacja do zmiany zaczyna się wtedy, gdy występuję odpowiednio duża rozbieżność
aktualnej sytuacji w stosunku do pożądanego lub oczekiwanego ideału.
Ludzie często nie mogą wydobyć się z niekorzystnej dla siebie sytuacji nie dlatego, że nie
widzą jej złych stron, tylko dlatego, że maja wobec niej ambiwalentne uczucia: ’”chciałabym,
ale……”. Pojawienie się ambiwalencji jest naturalnym zjawiskiem w procesie każdej zmiany.
Problemem jest zatrzymanie się w tej fazie.
Ambiwalencja to najczęściej podwójny konflikt typu dążenie – unikanie.
Opcje A i B mają zarówno (+) jak i (-). Zbliżanie się do A powoduje, że bardziej widzimy (-) A i
tym bardziej dostrzegamy (+) B. Gdy robimy zwrot do B, zaczynamy dostrzegać (-) B a (+) A. I
tak można w nieskończoność miotać się pomiędzy A i B



Podstawowe pytanie – istota wywiadu motywującego:
Nie, „Dlaczego ta osoba nie jest zmotywowana”?
Lecz, „Do czego ta osoba jest zmotywowana”?

-Wywiad motywujący to skoncentrowana na kliencie, dyrektywna metoda zwiększania
wewnetrznej motywacji do zmiany poprzez analizę i rozwiązywanie ambiwalencji.
-Wywiad motywujący nie jest (i nie może być) metodą nakłaniania do zmiany niezgodnej z
systemem wartości i przekonań danej osoby. Jeżeli zmiana w jakimś sensie nie leży w
najżywotniejszym interesie osoby, to na pewno nie wystąpi.
-Wywiad motywujący przyjmuje, że zmiana zachodzi dzięki temu, że jest istotna dla
wyznawanych przez osobę wartości i leży w jej interesie.

Duch wywiadu motywującego:
WSPÓŁPRACA; partnerstwo z osobą. Pomagający stwarza atmosferę, która stymuluje (nie
przymusza) do zmiany.
WYDOBYWANIE: zakłada się , że każda osoba ma zarówno motywację jak i pozostałe zasoby
konieczne do zmiany. Wewnętrzną motywację wzmacnia się czerpiąc z poglądów, celów i
wartości klienta.
AUTONOMIA: prawo osoby do kierowania sobą i ułatwianie mu (a nie podejmowanie za
niego) decyzji.

Podstawowe założenie:
„Gdy słyszę co mówię, dowiaduję się w co wierzę”

5

To osoba powinna wypowiadać argumenty przemawiające za zmianą.
Podstawowa umiejętność w wywiadzie motywującym: umiejętność ujawniania i
prowokowania wypowiedzi o zmianie.

!!! Wypowiedzi o zmianie – takie, które sprzyjają zmianie:
Minusy status quo.
Plusy zmiany.
Optymizm związany ze zmianą – ufność i nadzieja na możliwość dokonania zmiany.
Zamiar wprowadzenia zmiany.

Główne zasady wywiadu motywującego

1. Wyrażaj empatię.
2. Rozwijaj rozbieżności.
3. Wykorzystaj opór.
4. Wspieraj samoskuteczność.

Ad.1. Wyrażaj empatię, tzn.
-Akceptuj, bo to ułatwia zmianę.
-Słuchaj aktywnie.
-Przyjmij, że ambiwalencja nie jest oporem a zjawiskiem normalnym.

Ad.2. Rozwijaj rozbieżności.
Motywacja do zmiany powstaje w skutek postrzeganej rozbieżności między obecnym
zachowaniem a ważnymi osobistymi celami lub / i wartościami. Zatem cel wywiadu to
rozwijanie, podkreślanie rozbieżności, wykorzystywanie i nasilanie jej tak, aby doprowadzić do
takiego natężenia, że osoba dochodzi do wniosku, że nie chce już dalej utrzymywać status
quo. Ma się to dokonać wewnątrz osoby, a nie pod wpływem nacisków zewnętrznych. To
sama osoba powinna podawać powody, dla których powinna się zmienić

Ad. 3. Wykorzystywanie oporu.
Opór pojawia się jako efekt interakcji pomiędzy terapeutą a klientem, gdy terapeuta zbyt
mocno naciska na zmianę lub / i opowiada się za zmianą, która nie leży w żadnej mierze w
interesie klienta (lub w danym momencie on tego nie widzi lub do której nie jest przekonany).
Wtedy pojawia się u niego konieczność obrony własnego stanowiska, argumentowania za
nim. A to – wyrażone na głos – umacnia stanowisko klienta. Dlatego należy:
-unikać argumentowania wprost na rzecz zmiany
-nie zwalczać oporu bezpośrednio
-podawać ale nie narzucać nowe poglądy, nowe informacje, możliwości
-odpowiedzi i rozwiązania powinny wychodzić od osoby
-zbyt silny opór powinien stanowić sygnał do zmiany sposobu interakcji klientem.

Zwiększają opór osoby:
-Argumentowanie na rzecz zmiany, opowiadanie się za jedna opcją.
-Odgrywanie roli eksperta.
-Krytykowanie, zawstydzanie, obwinianie.
-Nadawanie etykiet, np. diagnostycznych.

6

-Pospiech – wyrażający się głównie w przecenianiu gotowości osoby do zmian, zbyt szybkim
definiowaniu problemu.
-Zakładanie swojej wyższości – „Ja wiem lepiej, ci jest dla Ciebie lepsze”.

Ad. 4. Wspieranie samoskuteczności.
Samoskuteczność = wiara osoby w jej zdolność do dokonania z
powodzeniem danego zadania (zmiany)
= osobista odpowiedzialność za zmianę.
Zatem celem wywiadu jest umacnianie ufności osoby w jej możliwości pokonywania
przeszkód i skutecznego wprowadzenia zmian.
Osoba odpowiada za: decydowanie o tym, czy i co chce zmienić, za kierowanie i
przeprowadzenie zmiany.

Oznacza to przyjęcie założenia, że jest do tego zdolna. Nie tylko może wprowadzić zmiany w
swoim zachowaniu, ale też, że nikt nie może jej w tym wyręczyć.
Postawa pomagającego: „Jeśli sobie tego życzysz, pomogę Ci się zmienić”.
Zadanie pomagającego: uruchomienie potencjału do zmiany i ułatwienie przebiegu
naturalnych procesów zmiany.

** Wywiad motywujący zakłada, że to osoba jest ekspertem we własnej sprawie a nie
pomagający. Dlatego należy pozwolić osobie mówić, nie spieszyć się z diagnozą,
definiowaniem problemu. Dla zmiany ważne jest to, co osoba uważa za problem.

Stadia (fazy, etapy) wywiadu motywującego:

1. wstępna – motywowanie do zmiany „aby chciało się chcieć”
2. zwiększanie gotowości poprzez podnoszenie ufności „mogę to zrobić”

Metody pracy we wstępnym stadium wywiadu.

1. Zadawanie pytań otwartych.
2. Słuchanie aktywne.
3. Afirmowanie.
4. Podsumowywanie.
5. Prowokowanie wypowiedzi o zmianie.

Pytania otwarte.
Mówić powinna przede wszystkim osoba – pomagający powinien słuchać i zachęcać do
wypowiedzi.
Ogólny wzorzec:

1. zadać pytanie otwarte, ustalić temat, pogłębić go wraz z osobą za pomocą

odzwierciedlenia i innych reakcji.

2. nie zadawać więcej jak 3 pytania z rzędu.

7

Aktywne słuchanie. Słuchanie aktywne oznacza, że reagujemy na wypowiedzi osoby a w
reakcji próbujemy uchwycić i ująć w słowa znaczenie wypowiedzi rozmówcy. Osoba, która
słucha aktywnie, wyrabia sobie zdanie o tym, jakie było pierwotne znaczenie wypowiedzi, a
następnie wyraża owo zdanie w formie oznajmującej (odzwierciedlenie). Słuchanie aktywne
to sposób sprawdzenia, czy rozumie się to co rozmówca ma na myśli.
Odzwierciedlenie – reakcja słuchacza - nie polega na prostym powtórzeniu tego, co
powiedziała osoba (parafraza), lecz posuwa rozmowę naprzód poprzez odpowiednie
(selektywne i ukierunkowane) wydobywanie, akcentowanie, podsumowywanie tych w nie
innych treści.
Odzwierciedlanie jest dyrektywne w tym znaczeniu, ze to słuchający decyduje o tym, co
odzwierciedlić, a co pominąć, co podkreślić a co usunąć w cień, jakich użyć słów, by jak
najlepiej ująć znaczenie.
Preferowane w odzwierciedlaniu są wypowiedzi o zmianie.
Zamiast pytań – odzwierciedlenia
Podsumowywanie. Podsumowania wzmacniają – tak jak odzwierciedlenia – to co powiedziała
osoba, ale w sposób świadomy, dyrektywny. Wzmocnienie – bo słyszy to kolejny raz.
Dowodzi również uważnego słuchania.
Rodzaje podsumowań:
1.Zbierające
2.Łączące
3.Przejściowe.
Podsumowanie zbierające – zbieranie w jedną wypowiedzi osoby o zmianie i zachęcanie do
dalszej pracy (wypowiedzi). Uwaga: różnica pomiędzy: „Coś jeszcze….?”, „Czy coś jeszcze…?”
Podsumowanie łączące – wiąże najnowsze wypowiedzi osoby z tym, co było powiedziane
wcześniej. Cel to zachęcenie osoby do zastanowienia się nad związkami między omawianymi
kwestiami. W tym momencie wskazane jest wykazanie ambiwalencji i umożliwienie osobie, by
przyjrzała się wszystkim (+) i (-) sytuacji. Przy odzwierciedleniu ambiwalencji używać „i”,
„jednocześnie”, „ z jednej strony ….. Z drugiej strony”, zamiast „ale”.
Do wypowiedzi łączących można dodać informacje z innych źródeł, np. wyniki badań.
Podsumowanie przejściowe - To podsumowanie zaznacza i zapowiada przejście do innych
kwestii, np. do zakończenia sesji, jakiegoś tematu, wątku. To słuchający decyduje, co znajdzie
się w podsumowaniu.
Ważne jest zachęcenie osoby do uzupełnienia lub skorygowania podsumowania – element
współpracy.
Krótsza wersja – na początku następnej sesji, gwoli przypomnienia.

!!! Prowokowanie wypowiedzi o zmianie.
To osoba powinna argumentować za zmianą, pomagający ma do tego prowokować.
Kategoria wypowiedzi o zmianie:
1.Dostrzeganie (-) status quo
2.Dostrzeganie (+) zmiany
3.Wyrażanie optymizmu dotyczącego zmiany – wiara w samoskuteczność
4.Wyrażanie zamiaru wprowadzenia zmiany, ambiwalencji w tym zakresie

8

Metody prowokowania do zmiany.
1.Zadawanie pytań otwartych.
2.Stosowanie podziałki (skali) ważności:
-, „Dlaczego ocenia Pan/Pani na …… a nie na zero?”
- „Co musiałoby się zdarzyć, aby z pozycji….. przeszedł Pan do pozycji wyżej ?”
3.Analiza ważenia decyzji, tj. omawianie wszystkich (+) i (-) obecnego
Zachowania i sytuacji – podkreślanie ambiwalencji.
4.Rozwijanie tematu, – gdy osoba już podała powód do zmiany – iść tym tropem, a nie szukać
szybko następnych argumentów:
- prośba o wyjaśnienie
- prośba o konkretny przykład
- prośba o opisanie ostatniego razu, gdy coś podobnego miło miejsce
- zapytanie, co osoba może jeszcze dodać w omawianej kwestii
5.Badanie skrajności
– wyobrażanie sobie skrajnych konsekwencji swojego aktualnego zachowania i analizowane
emocji, jaki to budzi,
- wyobrażanie sobie najlepszych skutków, jakie mogą wynikać z decyzji o wprowadzeniu
Zmiany
6.Wybieganie myślą w przyszłość – podobnie jak skrajności, ale nie tak odległe konsekwencje
7.Analiza celów i wartości osoby, tj. odpowiedź na pytanie, co aktualnie i ogólnie jest dla
osoby ważne. To pozwala na analizę, jak aktualne zachowania mają się do tych celów i
wartości. Pozwala wskazać na rozbieżność między ważnymi celami i wartościami a
zachowaniem.
-Co jest dla osoby najważniejsze?
-Jakie cele i wartości ceni w życiu najbardziej?
-Które wartości odnoszą się szczególnie do dokonywanego wyboru?
- Jak możliwe rozwiązania przybliżyłyby (bądź oddaliły) osobę od realizacji ważnych dla niej
Celów i wartości?
-W jakim miejscu chciałaby być osoba za ……. Lat?
-Jak możliwe rozwiązania przybliżyłyby (bądź oddaliły) osobę od tych zakreślonych w
Wyobraźni horyzontów?
Przy wyjaśnianiu ambiwalencji konieczne jest rozpatrywanie za i przeciw każdej opcji osobno,
z odłożeniem na jakiś czas na bok alternatyw.

Problemem przy wywiadzie jest opór osoby. W terapii motywującej opór jest traktowany, jako
błąd osoby pomagającej – zbyt nachalne optowanie za zmianą lub za zmianą w kierunku,
którego nie jest w stanie zaakceptować osoba (nie jest to zgodne z jej systemem wartości, jej
celami życiowymi).

Sposoby reagowania na opór:
1. Odzwierciedlenie:
- proste – parafraza, tj. wyrażenie zrozumienia, wobec czegoś, z czym osoba się
nie zgadza, zrozumienia dla jego uczuć itd.
- wyolbrzymione, tj. podkreślające tak, aby doprowadzić do absurdu. Osoba
Będzie wtedy skłonna złagodzić swoje stanowisko, zmniejszyć opór
- ujmujące obie strony problemu; powtórzenie wypowiedzi osoby, która budzi jej
Opór i następnie, po „ale” podać argumenty przeciwne z punktu widzenia tej

9

Osoby. Wymaga to wiedzy, co jest dla osoby alternatywą.

2. Przesunięcie punkty ciężkości – odwrócenie uwagi od tego, co w danym momencie budzi

opór.

3. Przeformułowanie, tj. na początek pozytywna ocena obserwacji osoby a następnie podanie

jej w innym kontekście, co umożliwi nadanie jej innego znaczenia, inną jej interpretację
(„mocna głowa:, :ja po pijaku i tak lepiej…”)

4. Przytaknięcie wypowiedzi z modyfikacją jej sensu, tj. połączenie odzwierciedlenia z

następującym bezpośrednio po nim przeformułowaniu.

5. Podkreślenie osobistego wyboru i kontroli – gdy opór jest reakcją osoby na poczucie

zagrożenia swobody i niezależności

6. Towarzyszenie oporowi – reakcja paradoksalne: „to nic nie rób…, niczego nie
zmieniaj….”
7. Zamiana ról.

MOGĘ czyli UFNOŚĆ
Gdy osoba jest już przekonana do tego, że chce wprowadzić zmianę, musi jeszcze być
przekonana, że może to zrobić.

Techniki wydobywania i wzmacniania wypowiedzi świadczących o ufności:
1.Pytania otwarte stymulujące wypowiedzi o tym, ze osoba może, że jest to możliwe.
2.Miernik (skala) ufności:
- Oznaczenie na skali
-Dlaczego w punkcie …a nie 0?
-Co musiałoby się stać, aby z punktu…. przejść do punktu wyżej?
3.Przegląd przeszłych sukcesów. Interesują nas te zmiany, które osoba przeprowadziła
samodzielnie, z własnej inicjatywy.
-Co takiego zrobił Pan, że się udało?
-Czy jakoś specjalnie się przygotowywał?
-Czy ktoś wspierał?
4.Lista zalet osobowości i wsparcia (uwaga, tylko pozytywnych), tj. pytanie wprost o mocne
strony i na ile mogłyby one pomóc w skutecznym przeprowadzeniu zmian.
5.Burza mózgów.
6.Udzielenie informacji i rad (uwaga: tylko na wyraźną prośbę lub za zgodą osoby).

Etapy końcowe w wywiadzie motywacyjnym:
1.Inicjowanie planu zmiany.
2.Negocjowanie planu zmiany:
- Ustalanie celów.
- Rozważanie opcji prowadzących do zmiany.
- Uszczegółowienie planu.
- Prowokowanie zobowiązania.

Na koniec:
JEŻELI AKTUALNE ZACHOWANIE „PROBLEMOWE” NIE POZOSTAJE W KONFLIKCIE Z
CZYMŚ, CO OSOBA CENI ZNACZNIE WYŻEJ, NIE MA PODSTAWY, NA KTÓREJ MOŻNA

10

SKUTECZNIE PRZEPROWADZIĆ WYWIAD MOTYWACYJNY I ZMOTYWOWAĆ OSOBĘ DO
PRZEPROWADZENIA ZMIANY


RODZAJE PSYCHOLOGICZNYCH ŚWIADCZEŃ ZDROWOTNYCH

1. Porada psychologiczna jest specjalistycznym świadczeniem zdrowotnym nastawionym na
rozwiązanie zgłaszanego przez pacjenta, jego rodzinę lub opiekuna problemu.

Porada obejmuje:
-wstępną rozmowę , otwierającą kontakt,
-wywiad i obserwacje,
-określenie problemu chorego,
-zakończenie kontaktu poprzez przekazanie choremu psychologicznych obserwacji i wyjaśnień
lub/i skierowanie go do odpowiedniej dla niego formy leczenia.

Specyficzną formą porady jest wizyta psychologa w domu pacjenta
Jest to psychologiczne świadczenie zdrowotne uzasadnione stanem pacjenta, odbywające się
za zgodą pacjenta i jego rodziny.

2. Konsultacja psychologiczna jest psychologicznym świadczeniem zdrowotnym, które dotyczy
badania stanu psychicznego pacjenta metodami psychologii klinicznej

Konsultacja psychologiczna jest oceną stanu psychicznego, rozumianą, jako specjalistyczne
postępowanie obejmujące:
-psychologiczną diagnozę problemową ( może mieć ona charakter opisowy bądź różnicowy,
stanowić diagnozę cząstkową lub całościową),
-sformułowanie wskazań dotyczących dalszego postępowania z pacjentem.

Na konsultację psychologiczną składa się:
1.Przeprowadzenie wstępnego wywiadu,
2.Określenie podstawowego problemu i możliwości współpracy w procesie badania,
3.Postawienie wstępnych hipotez dotyczących głębokości i typu zaburzeń, ich źródeł i
dynamiki zmian,
4.Określenie celu diagnozy i spodziewanych rezultatów,

5.Określenie metod postępowania diagnostycznego i przeprowadzenie badania
6.Opracowanie wyników testów i innych zastosowanych metod,
7.Sporządzenie końcowego opisu,
8.przekazanie wyników badań lekarzowi, zespołowi diagnostyczno-terapeutycznemu i
pacjentowi

3.Terapia psychologiczna jest specjalistycznym świadczeniem zdrowotnym udzielanym przez
psychologa choremu i/lub jego rodzinie, czy też opiekunowi. Celem terapii psychologicznej
jest osiągnięcie przez chorego optymalnego poziomu funkcjonowania.

*Terapia psychologiczna obejmuje złożony proces różnorodnych oddziaływań
psychologicznych, nastawiony na pomoc choremu i jego rodzinie lub opiekunowi w:

11

-zrozumieniu i akceptacji choroby w jej aktualnej, zmieniającej się postaci,
-wytwarzaniu właściwej motywacji do różnych form aktywności,
-dokonywaniu niezbędnych na skutek zaistniałej choroby zmian w funkcjonowaniu
społecznym,
-akceptacji życia z dysfunkcją lub kalectwem,
-utrzymaniu i rozwijaniu kontaktów społecznych.

Terapia psychologiczna może być wstępną formą pomocy psychologicznej choremu, rodzinie,
opiekunom i może być kontynuowana z określoną specyfikacją. Może też być kontynuowana
wówczas, gdy niemożliwe jest stosowanie psychoterapii, czy też rehabilitacji.

Rodzaje terapii psychologicznej:
-stymulująca rozwój bądź utrzymująca aktualny stan procesów poznawczych i emocjonalnych,
-wspierająca,
-zajęciowa,
-opieka paliatywna


4.REHABILITACJA PSYCHOLOGICZNA Specjalistyczne świadczenie zdrowotne polegające na
złożonym ciągu oddziaływań psychologicznych i zastosowaniu programów ćwiczeń
dostosowanych do specyficznych trudności pacjenta. Działania te służą rozwijaniu lub
przywracaniu sprawności i aktywności życiowej chorych z rozmaitymi dysfunkcjami
ośrodkowego układu nerwowego.

5. PSYCHOLOGICZNA INTERWENCJA W KRYZYSIE Specjalistyczne świadczenie zdrowotne
polegające na udzielaniu pomocy w psychologicznym kryzysie wywołanym chorobą i jej
okolicznościami. W stanie ostrego kryzysu potrzebna jest natychmiastowa pomoc trwająca aż
do ustąpienia objawów.

Rodzaje psychoterapii

1.Psychoterapia indywidualna – to specjalistyczne świadczenie zdrowotne nastawione na
przepracowanie podstawowych problemów i trudności pacjenta.
2.Psychoterapia podtrzymująca - indywidualna oferowana dla pacjentów, którzy skorzystali w
poprzednim leczeniu z psychoterapii, ale w związku z utrzymującymi się jeszcze trudnościami
lub /i/ symptomami wymagają profesjonalnego wsparcia, aby móc wprowadzić w życie i
utrzymać korzyści wyniesione z leczenia.
3. Psychoterapia grupowa– jest to specjalistyczne świadczenie zdrowotne realizowane w
grupach pacjentów, prowadzonych przez psychoterapeutę i koterapeutę. Może być
realizowane w grupach o różnym stopniu otwartości i liczebności ( nie więcej niż 12 osób w
grupie).
Może być prowadzona przez jednego bądź dwóch psychoterapeutów.
4. Psychoterapia rodzin - specjalistyczne psychologiczne świadczenie zdrowotne nastawione
na przepracowanie nasilających się problemów i trudności oznaczających dysfunkcjonalność
rodziny powodującą ryzyko wystąpienia zaburzeń psychicznych i somatycznych u członka
rodziny. Powrót do zdrowia pacjenta nie jest możliwy bez oddziaływania na całość rodziny.
Psychoterapia rodzin prowadzona jest przez dwóch psychoterapeutów.

12

5. Psychoterapia małżeństw - specjalistyczne psychologiczne świadczenie zdrowotne
dotyczące przepracowania problemów pary małżeńskiej, w której istniejący kryzys powoduje
wystąpienie symptomów choroby u dziecka lub jednego z małżonków. Powrót do zdrowia nie
jest możliwy bez oddziaływania na oboje małżonków jednocześnie.

*Pojęcie „psychoterapia” wywodzi się z dwóch greckich określeń: psyche (dusza) i therapein
(leczyć).

W potocznym ujęciu psychoterapia bywa traktowana jako pewien rodzaj rozmowy
przeprowadzanej przez życzliwie ustosunkowaną osobę, jako dawanie rad, wspieranie,
pocieszanie, uspokajanie, podtrzymywanie na duchu tego, kto nie potrafi uporać się ze swoimi
kłopotami, po to, by złagodzić jego trudności.
W szerokim sensie psychoterapia jest ujmowana jako ta dziedzina kultury, która skupia w sobie
najogólniejsze pytania dotyczące natury ludzkiej, zdrowia i choroby człowieka oraz
koncentruje się na cierpiącej, poszukującej pomocy jednostce

W znaczeniu węższym pojęcie psychoterapia jest ujmowana przez psychoterapeutów jako
specjalistyczna metoda leczenia, która polega na intencjonalnym stosowaniu
zaprogramowanych oddziaływań psychologicznych.

Jako zasadniczy cel psychoterapii traktuje się rozwój osobowości, zdrowie psychiczne oraz
usuwanie chorobowych objawów pacjenta.

Elementy wspólne w definicjach:
psychoterapia (terapia psychologiczna) to:
1.Zamierzone i celowe oddziaływanie
2.Oddziaływanie na chorobę, zaburzenie lub anomalię w sferze psychicznego funkcjonowania
jednostki
3.Oddziaływanie środkami psychologicznymi, tj. przez kontakt psychoterapeutyczny za
pomocą bodźców wynikających z istnienia interakcji społecznej.

PSYCHOTERAPIA Specjalistyczna metoda oddziaływania, polegająca na celowym, świadomym i
programowym oddziaływaniu psychologicznym w celu zmniejszenia lub usunięcia zaburzeń
zachowania i objawów somatycznych oraz ich psychospołecznych przyczyn.

Wyjaśnienia:

1. „Celowe” – jest cel; wspólny dla klienta i terapeuty;
1. 2 .„Świadome” – metoda świadomie dobrana do problemu
2. „programowe” – praca z klientem wg jakiegoś schematu, planu (zmiana metody tylko

jeżeli aktualna nie jest skuteczna)

3. „Zaburzeń zachowania i objawów somatycznych” – dusza i ciało to jedność;
4. zajmujemy się tym i tym
5. „Zmniejszenia lub usunięcia…” – zmniejszenie zaburzenia; zlikwidowanie
6. Zaburzenia ; zlikwidowanie przyczyn zaburzenia

13

Pięć głównych kategorii nurtów teoretycznych związanych z psychoterapią:
1.Podejście psychoanalityczne (psychodynamiczne)
2.Podejście behawioralno-poznawcze
3.Podejście humanistyczno-egzystencjalne
4.Podejście systemowe
5.Inne szkoły (m. in. psychoterapia Ericksonowska)

1.Psychoterapia ortodoksyjna (Psychoanaliza) – Z. Freud
Wyjaśnia mechanizmy powstawania zaburzeń neurotycznych. Odwołuje się do
nieświadomych konfliktów wewnętrznych między id, ego, superego, uruchamiających
mechanizmy obronne.

Trzy główne cele terapii:

1. pełne, nieselektywne usuwanie przeniesień wyłącznie przez ich interpretowanie
2. Możliwie szerokie uświadamianie nieświadomych myśli i emocji
3. Usuwanie mechanizmów obronnych wyłącznie poprzez ich interpretowanie

Najważniejsze w tej terapii – właściwa relacja pacjenta z terapeutą polegająca na wzajemnej
empatii (dobre emocjonalne relacje dają pacjentowi możliwości emocjonalnego
doświadczania korekcyjnego i dzięki temu zmiany reakcji i emocji na bardziej prawidłowe).

2. Neopsychoanaliza C. Thompson, K. Horney, H.S. Sulivan, C.G. Jung

1. Cele terapii:
2. 1.Badanie i uświadamianie przez pacjenta symboli, zwłaszcza symboli zbiorowych –

typowych dla całej kultury ludzkiej

3. 2.Dotarcie do nieświadomości poprzez analizę symboli występujących w marzeniach

sennych i fantazjach pacjenta

4. 3.Doprowadzenie pacjenta do wykorzystania własnej nieświadomej mądrości

3. Podejście behawioralno-poznawcze Terapia behawioralna
Główni reprezentanci: J. Wolpe, A. Bandura, H. J. Eysenck


W terapii tej objawy psychopatologiczne pacjenta traktuje się, jako nie przystosowawcze, –
jako zachowania nabyte w procesie uczenia się. Zachowania te i zachowania przystosowawcze
kształtują się poprzez mechanizm warunkowania klasycznego, instrumentalnego lub
modelowania.

Cele terapii:
Psychoterapeuta na podstawie wywiadu z pacjentem i jego bliskimi, jak też opierając się na
wynikach badań (np. w formie testów lub eksperymentów klinicznych),

1. Identyfikuje sposób kształtowania się nie przystosowawczego nawyku oraz powstające

sekwencje: „bodziec – nawyk dezadaptacyjny”

2. Wyjaśnia pacjentowi mechanizmy powstawania jego nieprawidłowych nawyków
3. Proponuje określone procedury terapeutyczne i wyjaśnia mechanizm ich działania

14

4. Psychoterapeuta wraz z pacjentem ustala kontakt terapeutyczny w tym zwłaszcza cel

terapii

4. Terapia poznawcza Główni reprezentanci: A. T. Beck, A. Ellis

Zaburzenia powstają w rezultacie procesu uczenia się. Niewłaściwy sposób percepcji i
interpretacji zdarzeń przez pacjenta doprowadza do powstania jego dezadaptacyjnych
zachowań.

Cele terapii:

1. 1.Nastawiona jest na usuwanie zaburzeń myślenia, uczy rozpoznawania

dysfunkcjonalnego sposobu myślenia i jego eliminowania

2. 2.Uczy pacjenta identyfikować schematy poznawcze, tkwiące u podstaw irracjonalnych

myśli

3. 3.Psychoterapeuta informuje pacjenta, w jaki sposób dochodzi do zaburzeń

emocjonalnych oraz występowania dysfunkcjonalnych zachowań

4. 4.Dowodzi, że między sytuacją zdarzeniami, w jakich pacjent uczestniczy a jego

emocjami zrachowaniami pośredniczy sposób interpretacji zdarzeń składających się na
tę interpretację

5. 5.psychoterapeuta zwraca pacjentowi uwagę na to, że stały, automatyczny sposób

interpretacji zdarzeń powinien być traktowany wyłącznie, jako hipoteza, którą trzeba
weryfikować empirycznie

5. Terapie humanistyczno-egzystencjalne Główny reprezentant: C. Rogers
Zaburzenia pacjenta powstają w dzieciństwie, gdy rodzice nie stwarzają mu dogodnych do
rozwoju warunków wychowawczych. Przez to człowiek w życiu dorosłym może działać
destruktywnie, nieefektywnie, przeżywać napięcia itp.

Cele:

1. 1.wytworzenie zaufania między terapeutą a pacjentem
2. 2.stworzenie pacjentowi możliwości sprzyjającego rozwoju
3. 3.wyzwolenie sił leczniczych tkwiących w pacjencie, aby mógł zrozumieć własny

problem i wprowadzić konstruktywne zmiany w życie

6. Terapia Gestalt Główny twórca: F. Perls,
Opierał się na założeniach, że wszystkie doświadczenia jednostki porządkowane są w pewne
figury, całości, postaci. Terapia ma charakter niedyrektywny.


Cel terapii:
Stworzenie warunków do pełnego doświadczania siebie do poszerzenia świadomości,
polegającego między innymi na doświadczaniu przeciwieństw. Co pozwala na dokonywanie
odpowiednich w życiu wyborów, zgodnych z autentycznymi pragnieniami i przyczynia się
także do nawiązywania z innymi ludźmi rzeczywistych kontaktów.

15

7. Terapia egzystencjalna R.D. Laing

Cel terapii:
1.Terapia ta zmierza do przewrócenia pacjentowi ontologicznej pewności, którą może on
osiągnąć, jeśli będzie w stanie ujawnić własne „ja prawdziwe”. Odbywać się to może tylko w
warunkach stwarzających poczucie bezpieczeństwa.
2.Stworzenie z pacjentem kontaktu opartego na zrozumieniu pacjenta przy emocjonalnie
pozytywnym ustosunkowaniu się psychoterapeuty
3.ujawnienie przez pacjenta „Ja prawdziwego”, co prowadzi do identyfikacji uczuć i pragnień,
odróżnienia ich od potrzeb innych ludzi, którzy pragnęli nimi zawładnąć, wchłonąć, pozbawić
autonomii

8. Terapie systemowe
Aby zrozumieć problemy pacjenta trzeba zwrócić uwagę na mechanizm sprzężeń zwrotnych,
funkcjonujących w systemach społecznych, których pacjent jest członkiem.
Szkoła komunikacyjna gł. przedstawiciel P. Wlatzlawik, J. H. Deawin, B.D Jackson, J. Halley oraz
M. Selwini-Pallazoli P. Wlatzlawik – każde ludzkie zachowanie traktowane jest, jako
komunikat, symptomy chorobowe też mogą być rozumiane jako niewerbalne komunikaty
przekazywane w sposób nieintencjonalny.

Cele:
1/ obserwowanie patogennych wzorów komunikowania się w rodzinie wprowadzenie nowych
reguł komunikowania się w systemie rodzinnym
2/ posługiwanie się językiem performatywnym, (wypowiedzi, które w sposób bezpośredni są
czynami, stwarzającymi realne skutki, np. „TAK” w trakcie zaślubin)
3/ terapia dyrektywna

*Psychoterapia to oddziaływanie środkami psychologicznymi, tj.
-przez kontakt psychoterapeutyczny
-za pomocą bodźców wynikających z istnienia interakcji społecznej.


PSYCHOTERAPIĘ DZIELI SIĘ NA:
● krótkoterminową (miesiąc lub dwa, kilka spotkań). Służy najczęściej do rozwiązania
konkretnego problemu, który został określony przez osobę zdecydowaną na skorzystanie z
psychoterapii.
● długoterminową (pół roku, rok, a nawet dłużej). Stosowana jest w przypadkach, gdy
problem jest poważniejszy i ma na celu głębszą modyfikację osobowości.

Pod względem liczby osób, biorących udział w spotkaniach, wyróżnia się psychoterapię:
● indywidualną (jeden pacjent, jeden psychoterapeuta),
● grupową (od kilku do kilkunastu pacjentów, jeden lub dwóch psychoterapeutów),
● rodzinną (cała rodzina i jeden lub kilku psychoterapeutów),
● par (dwie osoby będące w związku, jeden lub dwóch psychoterapeutów)

Psychoterapię można też podzielić na:
● objawową (psychoterapeuta skupia się na usunięciu skutków, jakie wynikają z istnienia

16

problemu, na przykład nieprawidłowych zachowań),
● przyczynową (psychoterapeuta analizuje przede wszystkim naturę samego problemu, na
przykład urazy z dzieciństwa).


Przygotowanie i przebieg procesu psychoterapii:

1. Nawiązanie kontaktu z pacjentem
- aspekt emocjonalny (szacunek, zainteresowanie, spokój, pozytywne nastawienie, poczucie
bezpieczeństwa…..)
- aspekt poznawczy (wiedza i wyobrażenia na temat możliwości terapii, jej przebiegu,
własnych problemów, możliwość wskazania lektury….)
- aspekt społeczny (kontekst środowiskowy zarówno pacjenta jak i terapeuty, środowiskowe
uwarunkowania, społeczne nastawienia i stereotypy….)
2. Wstępna diagnoza
*Diagnoza źródła zaburzeń – określenie zakresu możliwości terapii, rodzaju terapii (np. przy
podłożu biologicznym konieczna może okazać się najpierw terapia medyczna)
*Diagnoza rodzaju zaburzeń – należy unikać kategoryzowania zaburzeń, określania ich (na
tym etapie) w kategoriach jednostek nozologicznych, zbyt wczesnego rozpoznawania. Chodzi
raczej o określenie kategorii objawów, popis symptomatologiczny.
*Diagnoza motywacji pacjenta do zgłaszania się na psychoterapię – ujawnienie rzeczywistych
motywów zgłaszania się na terapie: terapeuta zamiast przyjaciela, oddawanie się pod opiekę,
autentyczna chęć zmiany, motywy instrumentalne, pod presją
3. Zawarcie kontraktu psychoterapeutycznego
3.1. Treść kontraktu:
ustalenie celu psychoterapii:
- odblokowanie tendencji rozwojowych, przywrócenie pacjentowi zdolności do rozwoju (ocena
subiektywna)
- usunięcie problemów związanych z funkcjonowaniem, zanik (ograniczenie) określonych
symptomów (ocena
obiektywna)
- łączenie obu podejść
*ustalenie oczekiwań wobec terapii: pacjenta i terapeuty
*ustalenie form pracy psychoterapeutycznej, w tym akceptacja
osoby psychoterapeuty
3.2. Forma kontraktu
3.3. Strony kontraktu
3.4. Znaczenie kontraktu- kontrakt stanowi podsumowanie dotychczasowej pracy i kontaktu
pomiędzy pacjentem i terapeutą
4. Organizacja procesu psychoterapii
4.1. Przygotowanie pacjenta do procesu zmian.
4.2. Praca nad problemem (stadium działania)
4.3. Zakończenie psychoterapii

17

Zjawiska zachodzące w procesie psychoterapii
(niezależnie od szkoły i podejścia teoretycznego)

1. 1.Wzajemne ustosunkowanie się w relacji pacjent – psychoterapeuta.
2. 2.Opór pacjenta przeciw zamianie.
3. 3.Rozładowywanie napięć emocjonalnych, ekspresja „ja”.
4. 4.Uświadamianie, wgląd, zmiana przekonań i schematów poznawczych.
5. 5.Uczenie się

12 czynników leczących występujących w terapii indywidualnej i grupowej według Yaloma:

1. 1.Nadzieja na osiągnięcie zmiany - występuje już w momencie zgłoszenia się na

terapię, modyfikując jej przebieg i efekty.

2. 2.Poszerzenie świadomości - zwane też wglądem - to nabywanie nowych informacji o

doświadczanych pragnieniach, uczuciach i motywach postępowania.

3. 3.Monitorowanie zachowań - kontrolowanie i śledzenie własnych wyborów i zachowań

przez manipulowanie karami i nagrodami.

4. 4.Katharsis, odreagowanie - powtórne przeżycie i wyrażenie traumatycznych przeżyć i

doświadczeń.

5. 5.Naśladowanie funkcji terapeuty - posługiwanie się takimi narzędziami badania

rzeczywistości jak terapeuta.

6. Uświadomienie egzystencjalne - uświadomienie sobie takich aspektów siebie, które są

związane z poczuciem sensu własnego istnienia, cierpienia, samotności.

7. 7.Poczucie podobieństwa - spotkanie osób o podobnych problemach zmniejsza

poczucie wyjątkowości na rzecz poczucia podobieństwa

8. 8.Altruizm - przeżycie doświadczeń bycia pomocnym innej osobie poprzez dzielenie się

własnym doświadczeniem.

9. 9.Korektywne doświadczenie rodziny pierwotnej - doświadczenie takiej pozycji czy roli

w grupie, która jest odmienna od tej doświadczonej w rodzinie.

10. 10.Interpersonalne uczenie się - odbiór informacji zwrotnych udzielanych przez innych

członków grupy.

11. Interpersonalne uczenie się - przekaz - udzielanie informacji zwrotnych.
12. Spójność grupy - poczucie atrakcyjności grupy dla wszystkich jej członków.

7-12 Czynniki występujące szczególnie w sytuacji terapii grupowej:

*Psychoterapia indywidualna to metoda umożliwiająca leczenie zaburzeń psychicznych oraz
wspieranie rozwoju osobowości, opierająca się na oddziaływaniu za pomocą środków
psychologicznych w relacji z drugą osobą - psychoterapeutą.

W psychoterapii indywidualnej istotnym elementem terapeutycznym jest związek uczuciowy,
jaki wytwarza się między lekarzem a jego pacjentem. Związek ten jest z reguły silniejszy i
bardziej stabilny niż w psychoterapii grupowej; dochodzi w nim do większej intymności; nie
zagraża poczuciu wolności, gdyż w każdej chwili można go przerwać
Postacią centralną psychoterapii indywidualnej jest zawsze chory. Obchodzą nas przede
wszystkim jego przeżycia, jego nastawienia uczuciowe, jego widzenie siebie itp..

18

Istnieje szereg kryteriów pozwalających zakwalifikować określoną jednostkę do psychoterapii
indywidualnej.
Do najważniejszych należą:
-norma intelektualna,
-pozytywna motywacja do leczenia i zmian,
-chęć pracy nad sobą,
-ujmowanie swoich problemów w kategoriach wewnętrznych.


Czynniki leczące występujące w terapii indywidualnej według Yaloma:

1. Nadzieja na osiągnięcie zmiany - występuje już w momencie zgłoszenia się na terapię,

modyfikując jej przebieg i efekty.

2. Poszerzenie świadomości - zwane też wglądem - to nabywanie nowych informacji o

doświadczanych pragnieniach, uczuciach i motywach postępowania.

3. Monitorowanie zachowań - kontrolowanie i śledzenie własnych wyborów i zachowań

przez manipulowanie karami i nagrodami.

4. Katharsis, odreagowanie - powtórne przeżycie i wyrażenie traumatycznych przeżyć i

doświadczeń.

5. Naśladowanie funkcji terapeuty - posługiwanie się takimi narzędziami badania

rzeczywistości jak terapeuta.

6. Uświadomienie egzystencjalne - uświadomienie sobie takich aspektów siebie, które są

związane z poczuciem sensu własnego istnienia, cierpienia, samotności.

*Psychoterapia grupowa jest alternatywą dla psychoterapii indywidualnej. Często prowadzona
jest równolegle z terapia indywidualną. Polega ona na systematycznym uczestnictwie w
spotkaniach grupy pacjentów (klientów), której przewodzi jeden lub dwóch
psychoterapeutów.

Psychoterapię grupową poleca się szczególnie osobom, których problemy mają charakter
społeczny: osoba cierpi na fobię społeczną albo ma po prostu trudności w komunikacji
międzyludzkiej i porozumiewaniu się z innymi.

Psychoterapia grupowa to dobra forma pracy w przypadku zaburzeń osobowości – dysfunkcje
trwałych zachowań pacjenta jest trudno zniwelować, ale można na pewno przyczynić się do
redukcji cierpienia (distresu) z powodu trudności funkcjonowania w społeczeństwie oraz
poprawić samopoczucie i jakość relacji z innymi ludźmi. Dobre rezultaty daje także
psychoterapia grupowa w pracy ze schizofrenikami czy w przypadku innych psychoz, kiedy
akurat objawy chorobowe nie ujawniają się aż tak bardzo. Wówczas zespół staje się
wsparciem i punktem odniesienia dla własnych patologicznych reakcji. Jest to również metoda
pracy z osobami uzależnionymi i współuzaleznionymi.

RODZAJE PSYCHOTERAPII GRUPOWEJ:

1. Grupy zamknięte – wszyscy członkowie grupy rozpoczynają i kończą leczenie w tym

samym czasie; czas pracy psychoterapeutycznej jest zazwyczaj określony w kontrakcie
psychoterapeutycznym; spójność grupy i intensywność procesu terapeutycznego są
mocniejsze niż w przypadku grup otwartych;

19

2. Grupy otwarte – zespół pracuje cały czas; nie wyznacza się początku ani końca terapii;

pacjenci się zmieniają, niektórzy odchodzą z grupy, przychodzą nowi – zdarza się, że
jeden pacjent kończy, a drugi dopiero zaczyna psychoterapię i są ze sobą zupełnie na
innym poziomie dochodzenia do zmian; grupy otwarte bardzo dobrze funkcjonują pod
względem organizacyjnym i stanowią formę wsparcia, np. dla ofiar przemocy
domowej, dla rodzin z problemem alkoholowym czy dla osób samotnie
wychowujących dzieci, rodzin osób uzależnionych.

3. Grupy półotwarte (rotacyjne) to takie, w których psychoterapia grupowa trwa długi

czas, gdzie klienci/pacjenci opuszczają grupę, gdy nie potrzebują już wsparcia
terapeutycznego a na ich miejsce przychodzi nowa osoba.

4. Grupy maratonowe, czyli takie, gdzie psychoterapia grupowa trwa od 24 godzin do

blisko 48 godzin bez przerwy. Ten rodzaj terapii grupowej w sposób surowy i wręcz
podglądowy pokazuje wszelkie procesy zachodzące w grupie. Od znużenia, złości,
płaczu, itd. Słowem mamy tutaj przegląd wszelkich ludzkich uczuć. Ta intensywna
emocjonalna praca ma za zadanie sprowokować uczestników i być czynnikiem zmiany.

5. Grupy treningowe, ich zadaniem jest rozwijanie umiejętności takich jak: zdobywanie

wiedzy o sobie samym, rozwój świadomości ciała, czy umiejętności interpersonalne.

Warunki organizacyjne funkcjonowania grupy

-Liczba uczestników: zwykle od 7 do 13. Optymalną liczbą jest 9-11 osób w grupie. Większa
liczbę (nawet do 20 osób) dopuszcza się w grupach wsparcia.
-Czas trwania grupy: zależny jest od celu pracy i rodzaju grupy. Przy otwartych je nieokreślony.
Przy zamkniętych jest to 40 – 60 godzin. Praca obejmująca 60 godzin traktowana jest jako
krótkoterminowa. Najczęściej okres pracy grupy to 800 – 100 godzin. Czas ten jest
zdecydowanie dłuższy przy pracy metodami analitycznymi.
-Czas trwania jednej sesji i częstotliwość spotkań: zależy od liczebności grupy i związanej z tym
możliwości swobodnej wypowiedzi każdego uczestnika oraz planowanej liczby godzin całej
terapii. Najczęściej jest to 1,5 – 2 godziny 1 – 2 razy w tygodniu.

Skład grupy: korzystna dla pracy w grupie jest różnorodność członków pod względem
osobowości.
Zalety to:
-Uczestnicy mogą zetknąć się z różnorodnymi perspektywami spojrzenia na życie,
co ułatwia spojrzenia na własną sytuację,
-Uczestnicy mogą uczyć się wyrażać różne poglądy, ujawniać emocje w
niedestruktywny sposób,
-Uczestnicy uczą się tolerować odmienność i koegzystować z osobami nawet
znacznie różniącymi się stylem życia,
-Uczestnicy mają szansę obserwować różne sposoby radzenia sobie w sytuacjach,
które dla nich samych są trudne

Kontrakt grupowy:
-Czas i miejsce, godziny spotkań.
-Cele grupy.
-Frekwencja.

20

-Utrzymywanie tajemnicy.
-Kontakt członków poza sesjami.

W GRUPACH ZAMKNIĘTYCH DAJE SIĘ ZAOBSERWOWAĆ 4 GŁÓWNE FAZY PROCESU
PSYCHOTERAPEUTYCZNEGO:

I faza – pacjenci mają tendencję do wypowiadania się głównie na temat własnych objawów
chorobowych, dolegliwości, problemów. Są nieufni wobec reszty członków grupy i
psychoterapeuty. Może pojawić się chęć testowania wiedzy i kompetencji terapeuty
II faza – kształtują się role podejmowane przez uczestników terapii, powstają konflikty między
pacjentami i pojawia się kontestacja norm grupowych. Ludzie mogą nie chcieć ujawniać
prawdziwych emocji. Mimo napięć, kłótni i protestów, tworzą się spójność grupy, wzajemna
akceptacja, chęć poznania, zaangażowanie w życie grupy i udzielanie sobie pomocy;
III faza – słabną napięcia i konflikty, zostają zaakceptowane normy grupowe. Pacjenci w
bardziej pogłębiony i szczery sposób przedstawiają własne problemy, wspólnie zastanawiają
się nad ich istotą i zachodzącymi zmianami;
IV faza – najbardziej wartościowa praca psychoterapeutyczna, która prowadzi do osiągnięcia
wglądu w siebie, następuje zmiana postaw pacjentów i ćwiczy się nowe funkcjonalne
zachowania

Czynniki leczące w psychoterapii grupowej Według Yaloma

1. 1.Nadzieja na osiągnięcie zmiany - występuje już w momencie zgłoszenia się na

terapię, modyfikując jej przebieg i efekty.

2. 2.Poszerzenie świadomości - zwane też wglądem - to nabywanie nowych informacji o

doświadczanych pragnieniach, uczuciach i motywach postępowania.

3. 3.Monitorowanie zachowań - kontrolowanie i śledzenie własnych wyborów i

zachowań przez manipulowanie karami i nagrodami.

4. 4.Katharsis, odreagowanie - powtórne przeżycie i wyrażenie traumatycznych przeżyć i

doświadczeń.

5. 5.Naśladowanie funkcji terapeuty - posługiwanie się takimi narzędziami badania

rzeczywistości jak terapeuta.

6. Uświadomienie egzystencjalne - uświadomienie sobie takich aspektów siebie, które są

związane z poczuciem sensu własnego istnienia, cierpienia, samotności.

7. 7.Poczucie podobieństwa - spotkanie osób o podobnych problemach zmniejsza

poczucie wyjątkowości na rzecz poczucia podobieństwa

8. 8.Altruizm - przeżycie doświadczeń bycia pomocnym innej osobie poprzez dzielenie się

własnym doświadczeniem.

9. 9.Korektywne doświadczenie rodziny pierwotnej - doświadczenie takiej pozycji czy roli

w grupie, która jest odmienna od tej doświadczonej w rodzinie.

10. 10.Interpersonalne uczenie się - odbiór informacji zwrotnych udzielanych przez innych

członków grupy.

11. Interpersonalne uczenie się - przekaz - udzielanie informacji zwrotnych.
12. Spójność grupy - poczucie atrakcyjności grupy dla wszystkich jej członków.

Czynniki leczące w psychoterapii grupowej Barbara Tryjarska:

1. Wzbudzanie nadziei.

21

2. Poczucie bezpieczeństwa.
3. Dostarczenie wiedzy, informacji.
4. Korektywne odtworzenie rodziny pierwotnej.
5. Uczenie się społecznych umiejętności.
6. Naśladowanie.
7. Interpersonalne uczenie.
8. Spójność grupy (wyrażanie uczuć, znaczące uczestnictwo w grupie, empatia, ciepło i

autentyczność).

9. Odreagowanie (katharsis).
10. Czynnik egzystencjalny.

Czynniki leczące w psychoterapii grupowej Kratochvíl

1. uczestnictwo w grupie
2. emocjonalne wsparcie
3. pomaganie innym
4. samoeksploracja i samorealizacja
5. odreagowanie
6. informacja zwrotna i konfrontacja
7. wgląd
8. korektywne emocjonalne doświadczenie
9. próby i ćwiczenia nowego zachowania
10. uzyskiwanie nowych informacji i umiejętności

Na podstawie doświadczeń amerykańskich psychologów i psychiatrów pracujących metodą
terapii grupowej stworzono listę 20 czynników leczących w psychoterapii zbiorowej.

1. Akceptacja, czyli poczuciu bycia zrozumianym przez grupę, bez zagrożenia bycia

ocenianym czy poddanym krytyce.

2. Altruizm jako naturalna tendencja do zrozumienia i pomocy innym członkom grupy, to

poświecenie swoich potrzeb w imię pomocy innym.

3. Empatia jako współodczuwanie z członkami grupy.

Identyfikacja, pojęcie zaczerpnięte z teorii psychodymicznych, czyli wpisywanie w
obraz własnego Ego potrzeb i wartości innych członków grupy.

4. Indukcja jako proces, w którym emocje, jakie przeżywa dana osoba są rozumiane i

współodczuwanie przez pozostałych członków grupy.

5. Interakcja, czyli swobodna wymiana myśli, uczuć, emocji pomiędzy osobami w grupie.

Interpretacja, czyli próby terapeuty wytłumaczenia, opisu mechanizmów obronnych,
lęków i konfliktów, jakich doświadcza osoba będąca w grupie. Interpretacja ma
pokazać klientowi jak jego problemy oraz zachowania są postrzegane tak, aby bardziej
je zrozumieć.

6. Katharsis jako wyzwolenie myśli i wypieranych konfliktów jednoczesną reakcją

emocjonalną.

7. Kohezja, czyli tzw. spójność wyrażona w tym, że wytwarza się w członkach grupy

poczucie, iż pracują oni razem nad problemem, angażują się w równym stopniu i
rozwiązują problemy wspólnie.

8. Korektywne doświadczenie rodzinne czyli proces, w którym członkowie grupy wcielają

się w członków rodziny konkretnej osoby z grupy. Osoba ta może wówczas pracować

22

nad konfliktami wytworzonymi wewnątrz własnej rodziny posługując się w tym celu
doświadczeniami uzyskiwanymi z interakcji z członkami grupy psychoterapeutycznej.

9. Naśladowanie, czyli intencjonalne imitowanie zachowanie jednego z członków grupy

przez innych.

10. Natchnienie jako uczenie się optymizmu i wiary w siebie od innych osób w grupie.
11. Odreagowanie to ponowne przeżywanie trudnych treści, doświadczeń i odczuwanie

ich silnie „tu i teraz”, wiąże się to z doświadczaniem emocji często trudnych,
jakkolwiek staje się podstawą do osiągnięcia tak pożądanego w terapii wglądu.

12. Przeniesienie jest to skierowanie uczuć osoby z grupy na terapeutę. Osoba ta kieruje

również myśli i lęki, które wcześniej, w dzieciństwie na przykład, żywił wobec osoby
bliskiej sobie. Teraz, będąc w grupie i doświadczając podobnych uczuć może być
poddany obserwacji innych osób z grupy a jego zachowanie jest analizowane,
omawiane i przez niego samego rozumiane.

13. Testowanie realności jako jest to pewna umiejętność, jakiej osoby w grupie uczą się,

polegająca na ocenie rzeczywistości poza sobą, na poznawczej ocenie świata
widzianego oraz racjonalnej analizie tego, co dostrzegają. Dla osób pochłoniętych
dotychczas analizowaniem świata wyłącznie przez wąski pryzmat własnej osoby jest to
doświadczenie o tyle ciekawe, nowe i znaczące, iż uczy zachowywać dystans jak
również pewien umiar w odnoszeniu wszystkich treści płynących z zewnątrz wyłącznie
do siebie, do własnego Ego.

14. Uczenie się, czyli wszystkie zdolności, umiejętności społeczne, które osoba w terapii

nabywa poprzez aktywny w niej udział.

15. Uogólnianie jako zdolność osoby w terapii do dostrzegania podobieństw między

swoimi problemami kłopotami innych osób, nie wyolbrzymianie swoich trudności a
dostrzeganie, że inni ludzie cierpią podobnie.

16. Uwierzytelnianie konsensualne rozumiane jako potwierdzanie własnych interpretacji

rzeczywistości poprzez porównanie ich z koncepcjami innych osób w grupie, co daje
szerszy kontekst i możliwość analizy treści dotychczas dominujących w życiu osoby.

17. Wentylacja jako jawna ekspresja myśli i uczuć wyrażana w stosunku do członków

grupy.

18. Wgląd, czyli zrozumienie myśli i uczuć o charakterze dezadaptacyjnym, schematów,

jakimi osoba posługiwała się dotychczas życiu oraz możliwość zmiany ich w chwili
obecnej.

19. Identyfikacja, pojęcie zaczerpnięte z teorii psychodymicznych, czyli wpisywanie w

obraz własnego Ego potrzeb i wartości innych członków grupy.

20. Interpretacja, czyli próby terapeuty wytłumaczenia, opisu mechanizmów obronnych,

lęków i konfliktów, jakich doświadcza osoba będąca w grupie. Interpretacja ma
pokazać klientowi jak jego problemy oraz zachowania są postrzegane tak, aby bardziej
je zrozumieć.

Czynniki leczące w socjoterapii to:
• Korektywne doświadczanie emocjonalne, przeżywanie rozbieżności pomiędzy sytuacją
przeniesienia a aktualną relacją.
• Bliski, otwarty, autentyczny kontakt z drugim człowiekiem.
• Modelowanie zachowań przez prowadzących.

23

• Naśladowanie i utożsamianie się z postawami prowadzących — dlatego ważny jest
też ich świat.
• Konstruktywny wpływ grupy na dysfunkcyjne wzory zachowań.
• Katarktyczne przeżycia, tj. uwolnienie się od silnych, a z różnych powodów
powstrzymywanych, uczuć.
• Kształtowanie poprawnych, adekwatnych do sytuacji sądów o sobie i świecie.
• Spójność i atmosfera bezpieczeństwa w grupie.
• Uczenie się umiejętności społecznych w grupie.
• Poczucie podobieństwa do uczestników grupy.
• Obserwacja innych uczestników i dzięki temu uświadamianie sobie możliwości zmiany.
• Wyjaśnianie zjawisk dotychczas niezrozumiałych.
• Wzrost poczucia altruizmu.
• Uczenie się empatii wobec cierpienia innych.
• Korektywne odtwarzanie ról rodzinnych, grupa bowiem jest jak analog — uczestnicy
dzięki wytwarzającym się relacjom mogą przezwyciężyć pewne zachowania.
• Wzajemne uczenie się w grupie, dzięki informacjom zwrotnym o własnym zachowaniu.

Do niezbędnych umiejętności terapeuty grupowego należą:



Aktywne słuchanie: jest czymś więcej, niż dosłownym słuchaniem – terapeuta zwraca
uwagę na komunikację niewerbalną i spójność lub jej brak z przekazem treściowym,
wychwytuje ukryte przekazy, np.: kobieta opowiada o bolesnej sytuacji uśmiechając
się.



Odzwierciedlanie: wynika z aktywnego słuchania, sprowadza się do nagłośnienia tego,
co powiedział uczestnik. Rozpoczęcie własnej aktywności trenera od odzwierciedlenia
może być wartościowe, obecność terapeuty nie powinna jednak się do tego ograniczać
– autorzy komentują, że poprzestanie na takiej formie mogłoby nabrać charakteru
zdawkowej uprzejmości.



Klaryfikacja: autorzy rekomendują jej pożyteczność we wczesnych fazach rozwoju
grupy, jej istotą jest bowiem skupianie uwagi na podstawowych, często nienazwanych
problemach, porządkowanie sprzecznych, niejednoznacznych emocji.



Podsumowywanie: znajduje dosłowne zastosowanie na zakończenie sesji, może być
jednak szczególnie użyteczne w momentach przełomowych, trudnych, w sytuacjach
impasu. Prowadzący może zapraszać do dyskusji o tym, co się dzieje innych.



Wspomaganie (facylitacja): chodzi o wspomaganie procesu grupowego. Służy temu
stwarzanie możliwości jasnej komunikacji w grupie oraz tworzenie okazji aby grupa
przejmowała odpowiedzialność za kierunek w jakim podąża.



Empatia: terapeuta powinien wczuć się w subiektywny świat uczestnika. Sprzyja temu
różnorodność własnych doświadczeń terapeuty, dzięki którym potrafi się utożsamiać z
emocjami pacjenta. Sednem empatii jest zdolność do otwartego przyjmowania
doświadczeń

drugiej osoby, zdolność do odczytywania subtelnych przekazów pacjenta, jednak przy
zachowaniu własnej odrębności.



Interpretacja: może być potrzebna i pomocna o tyle, że jeśli będzie trafna i zostanie
podana we właściwym czasie może wyprowadzić uczestnika z impasu. Jeśli stosujemy
interpretację powinna mieć raczej formę hipotezy, której prawdziwość weryfikuje
pacjent, a nie faktu. Rozwojowe dla uczestnika może być, gdy samodzielnie
interpretuje własne zachowania, co ma miejsce w podejściu gestalt.

24



Zadawanie pytań: warto, by prowadzący miał świadomość co chce osiągnąć dopytując
– wypytywanie może tak samo utrudnić pracę uczestnika, ponieważ go rozproszy,
kiedy kontaktuje się z emocjami, np. „Dlaczego czujesz lęk?” /angażowanie sfery
poznawczej/ , jak ułatwić, ponieważ prowadzący przytrzyma pacjenta na perspektywie
Tu i Teraz, zwróci uwagę na uczucia, np. : „Co się dzieje z Twoim ciałem, gdy o tym
mówisz?”. Wartościowe będą pytania, które prowadzą do wzrostu świadomości danej
chwili.



Znajdywanie wspólnych mianowników: terapeuta jest wyczulony na podobieństwo
problemów uczestników i w tym kontekście wzmacnia interakcje pomiędzy nimi i
zwiększa spójność grupy. Większą uwagę na komunikację pomiędzy uczestnikami, niż
pomiędzy kolejnymi uczestnikami a prowadzącym zwracają terapeuci, którzy preferują
podejście interakcyjne w psychoterapii.



Konfrontowanie: konfrontacji jako narzędzia pracy w grupie mogą unikać początkowi
terapeuci ze względu na lęk przed skrzywdzeniem uczestnika, także przed odwetem.
Kiedy uczestnik zakłóca pracę grupy bądź uwagę zwraca wyraźna rozbieżność
pomiędzy przekazem werbalnym a zachowaniem lub są inne powody konfrontacja
może być bardzo potrzebną interwencją. Profesjonalna konfrontacja terapeuty będzie
wskazywać na konkretne zachowanie, bez etykietowania osoby; będzie także
nawiązywać do uczuć terapeuty: „coraz trudniej mi słuchać tego, jak wypytujesz ludzi i
mówisz im, jacy są. Kiedy wchodzisz w interakcje z innymi, najczęściej interpretujesz
ich zachowanie, a ja wciąż niewiele wiem o tobie samym. Bardzo chciałbym lepiej cię
poznać”.



Wspieranie: bardzo ważne jest oszacowanie momentu i zasadności wsparcia. Częstym
błędem jest przedwczesne wspieranie, które blokuje emocjonalne doświadczenie
bolesnych przeżyć, konfliktu, itp. Innym błędem jest wspieranie uczestnika, którego
zachowanie ma charakter gry, czym terapeuta będzie wzmacniać patologiczne wzorce
funkcjonowania, np. tendencje zależnościowe. Dawanie zbyt dużego wsparcia może
także być odebrane jako przekaz trenera, że nie uczestnik nie jest w stanie dać sam
sobie oparcia.



Blokowanie niepożądanych zachowań: obowiązkiem prowadzącego jest
niedopuszczenie do wystąpienia bądź zablokowanie nieproduktywnych, specyficznych
zachowań, sytuacji. Sprowadza się to do reakcji stanowczej, jednak nieatakującej i nie
pozbawionej wrażliwości. Zachowania, które terapeuta powinien blokować:
dopytywanie; plotkowanie; opowiadanie historyjek; naruszanie dyskrecji; naruszanie
prywatności.



Diagnozowanie: to coś więcej, niż identyfikacja symptomów i typu osobowości
uczestnika, obejmuje uchwycenie problemowych zachowań i dobranie stosownych
interwencji, włączając zasadność udziału w grupie.



Modelowanie: jest jednym z lepszych sposobów uczenia się uczestnika. Promowane
przez terapeutę zachowania powinny być spójne z jego zachowaniem wobec innych.
W grupach współprowadzonych przez dwie osoby ich wzajemne interakcje są
dodatkowym modelowaniem norm relacji między uczestnikami.



Naprowadzanie / sugerowanie: może dotyczyć myślenia, działania uczestnika,
terapeuta może proponować eksperyment behawioralny, nakłaniać do zmiany
spojrzenia. Sugerowanie / naprowadzanie może także dotyczyć wzajemnie
uczestników między sobą. Terapeuta powinien być uważny, by rady, podpowiedzi nie

25

zablokowały procesu samodzielnych poszukiwań uczestnika. Celem sugestii powinno
być wzmocnienie gotowości do podejmowania własnych decyzji.



Inicjowanie: pożądanie jest wypośrodkowanie – z jednej strony terapeuta powinien
ukierunkowywać pracę grupy, nadawać jej strukturę, pomagać w utrzymaniu skupienia
na zadaniu, z drugiej nie może być w tym zbyt aktywny, gdyż stłamsi reaktywność
grupy, gotowość do przejęcia odpowiedzialności za własny rozwój poszczególnych
członków;



Ewaluacja: jej istotą jest bieżąca ocena momentu grupy, etapu w rozwoju procesu.
Terapeuta uczy grupę oceniać sytuację, co pomaga też grupie decydować o dalszym
kierunku rozwoju, pracy. Przykład: „Czuję, iż na mnie spoczywa ciężar inicjowania
aktywności w grupie i że czekacie, aż ja coś zrobię, aby dodać wam energii. Namawiam
was, aby każdy przemyślał swoje zachowanie i ocenił, w jakim stopniu czuje się
osobiście odpowiedzialny za dalszy ciąg pracy. Następnie pomyślcie, proszę, co
konkretnie chcielibyście zmienić w tej grupie”.



Zakończanie: kiedy czas na koniec całej pracy grupy terapeuta powinien umieć
przekazać uczestnikom jak mogą przenieść to, czego się nauczyli w grupie na sytuacje
codziennego; przygotować – mówić, przepracować możliwe psychologiczne problemy
związane z opuszczeniem grupy; uwzględnić kontrolne spotkania grupy; udzielić
informacje o ewentualnych dalszych / alternatywnych mo

żliwościach terapii; konsultacji.