Grzyby i Świat roślin

Arkadiusz Nowak, Sylwia Nowak, Krzysztof Spałek

Wprowadzenie

Roślinność jest podstawową tkanką biosfery, na której oparty jest cały żywy system

naszej planety. Rośliny pokrywają znaczną część powierzchni globu absorbując i zamieniając
energię słoneczną w przyswajalne dla zwierząt, w tym dla człowieka związki pokarmowe, bez
których niemożliwa byłaby egzystencja niesamożywnych organizmów. Rośliny to także jeden
z podstawowych czynników kształtujących krajobraz, czyli zewnętrzne oblicze ziemi. Budują
one wielkopowierzchniowe formacje takie jak stepy, sawanny czy lasy. Rośliny wreszcie
upiększają otoczenie, stają się natchnieniem artystów, dostarczają substancji leczniczych,
budulcowych i opałowych. Kwiaty są powszechnie uznawane za symbol życia i piękna i
przez to budzą szacunek i naturalną potrzebę ochrony chyba w każdym z nas.

Województwo opolskie jako część Śląska, jednego z najbardziej uprzemysłowionych i

najintensywniej zagospodarowanych regionów Polski, na skutek intensyfikacji rolnictwa i
leśnictwa, wielkoobszarowych melioracji odwadniających, rozwoju infrastruktury
transportowej i technicznej, wprowadzania obcych, ekspansywnych gatunków oraz
urbanizacji utraciło w ostatnich 200 latach, tj. okresie stosunkowo dobrze udokumentowanych
badań botanicznych, znaczną część różnorodności florystycznej. Spośród około 1700
gatunków roślin naczyniowych aż 532, tj. 32% całej flory i prawie 43% flory rodzimej,
uznanych zostało za zagrożone. Ponad 80 taksonów zostało najprawdopodobniej utraconych
na zawsze (Nowak i in. 2003).

Miasto Opole, jako centrum gospodarcze i przemysłowe regionu już od początków XIX

w. bardzo silnie oddziaływało na florę. Zajęcia gruntów pod zabudowę, eksploatacja kopalin
skał węglanowych, rozwój sieci transportowej odegrały zasadniczą rolę w przekształceniach
siedliskowych i w efekcie utracie wielu cennych gatunków roślin, które występowały na
terenie miasta do początków XIX w. (Wimmer 1844).

Warto zwrócić uwagę, że stało się tak mimo wprowadzenia od ponad pół wieku prawnej

ochrony gatunkowej. Bierna ochrona w regionie, podobnie jak w całym kraju okazała się
mało skuteczna i niewystarczająca dla zachowania różnorodności florystycznej województwa.
Wysiłki administracji ochrony przyrody, jednostek naukowych, w tym przede wszystkim
Uniwersytetu Opolskiego, a także organizacji pozarządowych realizujących czynną i bierną
ochronę roślin nie odniosą pożądanych wyników, jeśli nie zaangażują ludzi bezpośrednio
związanymi z obszarami występowania cennych gatunków, takich jak rolnicy, leśnicy a
przede wszystkim organy administracji samorządowej, w której gestii leży realizacja
zrównoważonego rozwoju z zabezpieczeniem wartości przyrodniczych, w tym flory.

Aby dotrzeć do wszystkich potencjalnych realizatorów idei ochrony różnorodności

florystycznej, zarówno ochraniarzy jak i tych, którzy świadomie bądź nie mogą stać się
zagrożeniem dla przyrody, zachodzi potrzeba opracowania i wdrożenia szeregu syntez i
dokumentów opisujących stan i potrzeby ochrony flory na terenie miasta Opola oraz strategię
działań w różnych horyzontach czasowych, kompatybilną z Europejską strategią ochrony
flory oraz krajową strategią ochrony różnorodności biologicznej. Tylko w ten sposób można
powstrzymać dalsze zanikanie, a być może nawet odwrócić proces ubożenia flory miasta.
Trzeba w tym miejscu zauważyć wyjątkowe znaczenie terenów miejskich stolicy
województwa, gdzie, jak wykazała przeprowadzona w latach 1999-2000 inwentaryzacja,
występuje kilkaset stanowisk kilkudziesięciu gatunków prawnie chronionych i prawie stu

uznanych za zagrożone w skali województwa. Bogactwo to wynika m.in. ze specyficznego
położenia Opola na wapiennym garbie rozciętym doliną rzeki Odry. Rozmaitość siedlisk,
także tych antropogenicznych (np. kamieniołomy) spowodowała możliwość przetrwania
wielu rzadkich gatunków na lokalnych ostojach, które zostały przez działalność człowieka,
głównie planistyczną, odizolowane od najbardziej niszczących funkcji, jakimi są na
Opolszczyźnie rolnictwo i leśnictwo.

Skuteczna ochrona roślin wymaga co najmniej osiągnięcia następujących celów

wynikających z założeń europejskiej strategii ochrony różnorodności florystycznej:

−

dobrego udokumentowania i przeanalizowania różnorodności florystycznej,

−

czynnych i biernych działań ochronnych,

−

wprowadzenia zasad zrównoważonego użytkowania zasobów roślinnych,

−

budowania świadomości potrzeby ochrony różnorodności florystycznej.

Nie bez przyczyny pierwszy z celów odnosi się do dokumentacji różnorodności

florystycznej. Podstawą wszelkich działań ochronnych powinna być solidna i stale
uzupełniana baza danych o roślinach specjalnej troski, podlegających ochronie prawnej i
zagrożonych. To tak zwane botaniczne VIP-y (Very Important Plants). Godny podkreślenia
jest fakt stosunkowo dobrego rozpoznania florystycznego terenów miasta Opola. Jest to nie
tylko związane z reprezentacją nauk biologicznych wśród dyscyplin uprawianych w
Uniwersytecie Opolskim, ale przede wszystkim rezultat właściwego podejścia samorządu
miejskiego do spraw ochrony przyrody.

Mając za sobą etap inwentaryzacji i waloryzacji flory miasta należy przejść do

praktycznych działań zmierzających do zachowania i odnawiania pełnej bioróżnorodności
Opola. Działania ochronne oparte o dokładną analizę danych florystycznych, w tym statusu
zagrożenia, powinny skupiać się na taksonach najbardziej zagrożonych, a jednocześnie
możliwych do uratowania oraz obszarach najcenniejszych florystycznie podlegających
realnym zagrożeniom, które można wyeliminować lub złagodzić (np. potencjalny konflikt
szlaków transportu i łąk storczykowych w Opolu-Nowej Wsi Królewskiej). Działania takie
powinny obejmować restytucje i reintrodukcje poszczególnych gatunków wymarłych,
zasilanie populacji krytycznie zagrożonych, ochronę siedlisk zagrożonych działaniami
gospodarczymi, utrzymanie dotychczasowych sposobów zagospodarowania na siedliskach
seminaturalnych o wysokim współczynniku różnorodności florystycznej, zatrzymanie
negatywnych skutków intensywnego rolnictwa, ochrony przeciwpowodziowej, harmonizację
działań gospodarczych z potrzebami ochrony flory, tworzenie skutecznego i odpowiadającego
zasadom zrównoważonego rozwoju systemu prawnej ochrony flory, zarówno gatunkowej, jak
i obszarowej, likwidację obcych gatunków inwazyjnych zagrażających rodzimym, ginącym
taksonom, utworzenie ogrodu botanicznego, w którym uprawiano by taksony regionalnie
wymarłe lub zagrożone jako swoisty bank genów. Jako priorytetowe do działań
restytucyjnych powinny być ujęte gatunki regionalnie zagrożone i jednocześnie uznane za
ginące w skali kraju.

Znaczna część powierzchni miasta jest pod uprawą rolną oraz jest zurbanizowana. Nie jest

już możliwe przywrócenie roślinności pierwotnej na tych obszarach, ale jest realne
powstrzymanie dalszej monotypizacji, zubożenia gatunkowego, a na terenach
seminaturalnych (np. dolina Odry, peryferyjnie rozlokowane łąki) przywracanie właściwej
różnorodności gatunkowej i budowanie zbliżonej do naturalnej struktury biocenotycznej w
tych użytkowanych gospodarczo ekosystemach. Przemysłowe rolnictwo i urbanizacja niemal
doszczętnie likwiduje naturalną roślinność i znacząco przekształca siedliska. Tym niemniej
należy zwrócić uwagę na możliwości ochrony roślin na terenach uprawianych rolniczo, nawet
na gruntach ornych w tzw. agrorezerwatach. Ochronie podlegać tu mogą różne gatunki
ginących w skali ponadregionalnej chwastów pod warunkiem stosowania tradycyjnych,
niskonakładowych sposobów uprawy. Pola na opolskich rędzinach czarnoziemnych są

jednym z najcenniejszych siedlisk chwastów kalcyfilnych w Polsce. Obszary takie godne są
szczególnej troski i realizowania na nich specjalnych projektów np. w ramach programów
rolno-środowiskowych. Obszary intensywnego zagospodarowania, takie jak np. wyrobiska
poeksploatacyjne, po zaprzestaniu wydobycia surowców stają się lokalnymi ostojami
bioróżnorodności, w niektórych przypadkach godnymi ochrony rezerwatowej.

Jednym z najskuteczniejszych sposobów ochrony poszczególnych gatunków roślin jest

zabezpieczenie miejsc ich występowania poprzez objęcie odpowiednią formą ochrony na
mocy ustawy o ochronie przyrody z 2004 r. Pamiętać jednak trzeba, że w związku z
naturalnymi zmianami przestrzeni przyrodniczej oraz z zwiększającą się ilością danych o
przyrodzie na skutek prowadzenia badań terenowych, proces ustanawiania systemu
obszarowej ochrony nie może być jednorazowy. Musi być dopasowywany w zależności od
bieżących potrzeb i możliwości prawnych, finansowych, organizacyjnych i oczywiście
warunków przyrodniczych. Dla ochrony roślin w pierwszej kolejności należy wyznaczyć
miejsca cenne florystycznie, a następnie obejmować je najbardziej odpowiednimi formami
ochrony prawnej. Budując system ochrony obszarowej zwrócić uwagę należy na jego
integralność i spójność. Poszczególne cenne obszary powinny być łączone korytarzami
ekologicznymi umożliwiającymi rozprzestrzenianie się diaspor i migracje gatunków, co ma
szczególne znaczenie w sytuacji konieczności „ucieczki” na skutek zmieniających się
warunków środowiskowych i antropopresji.

Ochrona siedliskowa znajduje mocne podstawy w Dyrektywie Habitatowej (Dyrektywa

1992), która stała się stanowiącym prawem w Polsce w chwili podpisania traktatu
wspólnotowego a także w rozporządzeniu Ministra Środowiska o ochronie siedlisk
(Rozporządzenie… 2001).

Szczególnie cennymi pod względem przyrodniczym, w tym botanicznym są obszary tzw.

„wodno-błotne”. Zwrócić jednak należy uwagę na fakt, że większość naturalnych zbiorników
wodnych, wilgotnych łąk i lasów została w znacznym stopniu zniszczona na skutek melioracji
odwadniających i regulacji rzek. Obecnie do najcenniejszych pod względem zachowania
zbiorowisk roślinnych zaliczają się sztuczne zbiorniki (w tym w kamieniołomach i
wyrobiskach kruszywa naturalnego), stawy rybne i w mniejszym stopniu starorzecza.
Powoduje to konieczność integracji działań gospodarczych związanych z ochroną
przeciwpowodziową, hodowlą ryb z działaniami ochronnymi. Jedynie porozumienie
pomiędzy administracją wodną, właścicielami gruntów pod wodami a przyrodnikami oparte
na dokładnej analizie zjawisk przyrodniczych i potrzeb gospodarczych może skutecznie
powstrzymać proces zanikania gatunków związanych z siedliskami wodnymi i wilgotnymi.
Godne podkreślenia jest, że w Opolu po raz pierwszy na Śląsku podjęto próbę stworzenia
siedliska zastępczego w stosunku do likwidowanych starorzeczy. Wykopano cztery sztuczne
zbiorniki w międzywalu Odry i kanału Ulgi. W ciągu ostatnich kilku lat szereg rzadkich
gatunków roślin pojawił się powtórnie w dolinie rzeki, w tym sitowiec nadmorski
Bulboschoenus maritimus oraz chroniona Konwencją Berneńską salwinia pływająca Salvinia
natans.

Coraz bardziej istotne dla ochrony różnorodności florystycznej staje się instytucjonalne

śledzenie i powstrzymywanie inwazji gatunków obcych. W Opolu od dawna obserwuje się
pojawy gatunków egzotycznych, przy czym w ostatnich latach dają się zauważyć niszczące
dla rodzimej roślinności skutki intensywnego rozwoju niektórych taksonów pochodzących
spoza Europy, takich jak niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora opanowujący runa
lasów liściastych (np. Wyspa Bolko), niecierpek gruczołowaty Impatiens grandulifera i
rdestowiec ostrokończysty Reynourtia japonica rozprzestrzeniające się wzdłuż rzek i
miejscami doszczętnie eliminujące rodzimą roślinność nadbrzeżną.

Odnosząc się do europejskiej strategii ochrony różnorodności florystycznej warto

wspomnieć także o potrzebie permanentnego monitorowania zbioru i kontrolowania stanu

populacji gatunków leczniczych i wykorzystywanych w przemyśle farmaceutycznym. W
ostatnich latach w Europie, a szczególnie w Unii Europejskiej daje się zauważyć renesans
ziołolecznictwa, co znajduje bezpośrednie przełożenie na ilość pozyskiwanych surowców, z
których w dalszym ciągu znaczna część uzyskiwana jest z naturalnych fitocenoz. Rośliny
lecznicze, zarówno te podlegające ochronie prawnej, jak i pozostające poza nią powinny mieć
ustalone limity i obszary zbioru na takim poziomie, aby zabezpieczyć stabilne populacje
macierzyste, z których mogą odnawiać się następne pokolenia gatunku.

Analizując przyczyny znacznego zubożenia świata roślin w Opolu nie sposób nie

zauważyć niskiej świadomości społecznej w zakresie znajomości roślin dziko rosnących w
regionie i potrzeby ich ochrony. Niezbędna wydaje się szeroka akcja medialna ukazująca
wszystkie walory rodzimych roślin, ich wartości estetyczne, biologiczne i użytkowe.
Informacje o rodzimej zagrożonej i chronionej prawnie florze powinny znaleźć się w
programach nauczania szkół w ramach przedmiotu biologia i wiedza o regionie, w folderach
edukacyjnych, kalendarzach, broszurach, publikacjach książkowych, itp. Dla promocji
potrzeby ochrony rodzimej flory należy odpowiednio nagłaśniać i obsługiwać medialnie
wszelkie akcje konserwatorskie, restytucyjne czy przesiedleniowe. Ma to szczególne
znaczenie dla zachowania wysokiej różnorodności florystycznej obszarów gęsto zaludnionych
miast i subzurbanizowanej wsi, gdzie na tzw. gruntach marginalnych (np. kamieniołomy,
piaskownie, nieużytki wzdłuż dróg i pasów kolejowych) czy w strefach ekotonowych (np.
wzdłuż cieków wodnych, parków i zadrzewień) znajduje swoje ostoje szereg cennych
gatunków roślin.

Podsumowując należy podkreślić, że głównym przesłaniem wysiłków dotyczących

ochrony roślin powinno być uświadomienie społeczeństwu wartości roślin zarówno
użytkowych jak i czysto biologicznych a także estetycznych. Celem działań zmierzających do
poprawy skuteczności ochrony roślin powinno być zatrzymanie procesu ubożenia regionalnej
flory, a w uzasadnionych i realistycznych przypadkach przywracanie jej utraconych wcześniej
elementów poprzez działania restytucyjne.

Metodyka

Opracowanie strategii oparto na zaktualizowanych wynikach inwentaryzacji i waloryzacji

przyrodniczej terenów miasta Opola wykonanej w latach 1999-2001 i uzupełnionej o wyniki
badań z lat 2001-2006. W związku z fragmentarycznym poznaniem zasobów przyrodniczych
miasta (inwentaryzacja uproszczona) skupiono się na analizie flory naczyniowej i wybranych
gatunków grzybów. Wciąż nierozpoznane pozostają mszaki i szereg niższych organizmów
roślinnych.

Obszarami badań florystycznych, przeprowadzonych w granicach miasta Opola w latach

1999-2005 były wszystkie typy siedlisk m.in. lasy, łąki, uprawy polne, kamieniołomy,
glinianki, żwirownie, przydroża, szlaki kolejowe, kanały, mury, porty, rowy melioracyjne i
pozostałe tereny zurbanizowane.

W związku ze znaczną powierzchnią badanego obszaru, do prac terenowych zastosowano

metodę wybiórczo-systematyczną (Faliński 1990).

Dobór wykazanych jako cenne gatunków opierał się zasadniczo o czerwoną listę roślin

naczyniowych województwa opolskiego (Nowak i in. 2003, skrót - O), listę regionalną
(Parusel i in. 1996, skrót - G.Śl.) oraz listę roślin zagrożonych Polski (Zarzycki, Szeląg 2006,
skrót - PL) z nieznacznymi uzupełnieniami. Nazewnictwo gatunków przyjęto za Mirkiem i in.
(2002).

Wykaz gatunków grzybów oparto na „Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych

zagrożonych w Polsce” (Wojewoda, Ławrynowicz 2006, skrót - PL) oraz regionalnej
„Czerwonej liście grzybów wielkoowocnikowych Górnego Śląska” (Wojewoda 1999, skróty:
G.Śl. - Górny Śląsk, O - województwo opolskie).

Na liście krajowej i regionalnej rośliny i grzyby podzielono w zależności od stopnia

zagrożenia na 5 kategorii: Ex - wymarłe i prawdopodobnie wymarłe, E - wymierające, V -
narażone na wymarcie, R - rzadkie oraz I - o nieokreślonym zagrożeniu. Natomiast na liście
wojewódzkiej stopnie zagrożenia gatunków podano w postaci nowych symboli literowych,
wyróżniając w ten sposób 7 kategorii zagrożenia (Głowaciński 1997): EX - wymarły, EW -
wymarły w wolnej przyrodzie, CR - krytycznie zagrożony, EN -zagrożony, VU - narażony,
NT - słabo zagrożone (bliskie zagrożeniu), LC - niższego ryzyka, DD - o danych
niedostatecznych, NE - nie waloryzowane pod kątem zagrożenia, ale ustępujące.

Charakterystyka florystyczna i mykologiczna miasta

Śląsk Opolski był od dawna przedmiotem badań florystycznych, które zostały

zapoczątkowane już w XVI w. m.in. przez Cromera z Nysy i Sebiza z Brzegu. Dopiero
jednak w drugiej połowie XVIII w. pojawiają się pierwsze zbiorcze opracowania Mattuschki
(1776) i Krockera (1787). Wymieniają one jeszcze niewielką liczbę gatunków i ich stanowisk.
Znacznie więcej danych przynoszą opracowania Wimmera, Grabowskiego (1827, 1828,
1829) i Wimmera (1844, 1857), a szczególnie Fieka (1881) i Schubego (1903).
Monograficzne dzieło ostatniego autora o aktualnym rozmieszeniu roślin na Śląsku
przedstawia 1616 gatunków roślin naczyniowych na przeszło 60 tys. stanowisk. W
pierwszych pracach florystycznych bardzo często pojawia się nazwa Opole. Trudno jest
jednak precyzyjnie określić czy lokalizacja ta rzeczywiście dotyczy dzisiejszych obszarów
miasta, czy dane te zostały przypisane Opolu jako stolicy dzielnicy, regionu (Oberschlesien,
Opole Bezirk). Wiele jednak danych odnosi się do niewielkich wiosek lub ich przysiółków,
które obecnie są częścią Opola. Takie dane są pewne. Warto podkreślić wielkie dzieło Karla
Bialuchy – kustosza Muzeum Przyrodniczego w Opolu i nauczyciela w jednym z opolskich
gimnazjów. Ten niemiecki badacz flory jest twórcą bezcennego zielnika zebranego w latach
1937-1943 w Opolu i okolicy (Nowak, Nowak 2005). To liczące 1678 arkuszy, z czego 1590
przypada na rośliny naczyniowe, herbarium należy do najcenniejszych w kraju. Etykiety
zielnikowe bardzo dokładnie opisują stanowiska zbioru i dzisiaj są bezcenną informacją
porównawczą.

Po drugiej wojnie światowej, poza gromadzeniem przez florystów Opolskiego

Towarzystwa Przyjaciół Nauk danych do „Rozmieszczenia roślin naczyniowych na Śląsku”
pod kierunkiem prof. Józefa Mądalskiego, pracami nad roślinnością segetalną (Michalak
1972, Anioł-Kwiatkowska 1998, Kącki i in. 1999), florą Wyspy Bolko (Żabska 1973, Spałek
1998), ekologią kruszczyka błotnego Epipactis palustris w kamieniołomie przy Cementowni
Odra (Mróz, Rudecki 1995), notatkami florystycznymi (np. Kuźniewski 1958, Serwatka
1962, Ciaciura 1968, Szotkowski 1968, Nowak i in. 2000, 2002), prowadzono systematyczne
badania jedynie nad florą synantropijną Opola (Michalak 1968, 1970, 1971, Szotkowski
1988). We wschodniej części miasta były również prowadzone przez Spałka (1999)
systematyczne badania nad rozmieszczeniem i warunkami występowania gatunków
chronionych i rzadkich. Prace geobotaniczne prowadzone są do dziś przez wielu botaników
skupionych przeważnie w jednostkach naukowo-badawczych Uniwersytetu Opolskiego.

Trzeba uznać, że miasto Opole jest obszarem o bardzo bogatej florze. Jest to wynik nie

tylko interesującego położenia pod względem przyrodniczym, ale także jego stołeczności.
Węzły komunikacyjne (transport drogowy, kolejowy i rzeczny) zawsze powodowały wzrost
liczebności imigrantów florystycznych, które często stawały się stałym elementem szaty
roślinnej danego miejsca. Tak też stało się w Opolu, gdzie w 1970 r. S. Michalak na samych
tylko stanowiskach synantropijnych zaobserwował 795 taksonów, czyli prawie połowę flory
województwa. Trudno ustalić pełną listę florystyczną miasta Opola chociażby ze względu na
zmieniające się granice miasta. Uwzględniając peryferyjnie położone łąki i lasy z pewnością
będzie to liczba zdecydowanie przekraczająca 1000 gatunków spontanicznie występujących

roślin (w tej liczbie nie uwzględnia się gatunków nasadzonych w ogrodach, parkach,
klombach itp. bowiem nie stanowią one przedmiotu zainteresowania ochrony przyrody).

Aż 24 gatunki występujące naturalnie na terenie miasta podlegają prawnej ochronie, w

tym 16 ścisłej. Ochronie międzynarodowej na mocy Konwencji Berneńskiej podlega salwinia
pływająca Salvinia natans stwierdzona w 2005 roku w jednym ze sztucznie przygotowanych
starorzeczy (A. Nowak npbl). Kilkadziesiąt gatunków występujących w Opolu wpisanych jest
na czerwoną listę gatunków ginących województwa opolskiego, w tym takie rzadkości w
skali kraju jak złoć polna Gagea arvensis, kąkol polny Agrostemma githago, stokłosa żytnia
Bromus secalinus i wiele innych. Niestety wiele z rarytasów florystycznych wyginęło. Należą
do nich wyjątkowo zagrożone w skali Polski i Europy goryczuszka błotna Gentianella
uliginosa, storczyk błotny Orchis palustris, gnidosz błotny Pedicularis palustris, kosaciec
syberyjsk Iris sibirica, kotewka orzech wodny Trapa natans, sasanka łąkowa Pulsatilla
pratensis, sasanka wiosenna Pulsatilla vernalis, sasanka otwarta Pulsatilla patens, zawilec
wielkokwiatowy Anemone sylvestris, tłustosz pospolity Pinquicula vulgaris, miłek szkarłatny
Adonis flammea czy skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia. Są to potencjalne gatunki do
projektów restytucji, gdyż siedliska, na których występowały częściowo dotrwały do
dzisiejszych czasów.

Zainteresowanie grzybami okolic Opola sięga końca XIX w. (Schroeter 1889, 1908). W

okresie powojennym nie prowadzono żadnych badań nad mykoflorą tego terenu. Dopiero w
ostatnich latach podjęto badania nad rozmieszczeniem i zasobami gatunków rzadkich i
ginących (Spałek, Nowak 1998, Nowak, Spałek 2001).

Chronione i rzadkie gatunki roślin
Gatunki chronione

Na terenie Opola stwierdzono występowanie 38 gatunków roślin prawnie chronionych, w

tym 25 chronionych ściśle i 13 chronionych częściowo. Są to:
- chronione ściśle:

−

Buławnik mieczolistny - Cephalanthera longifolia (L.) Fritsch; (PL-V, G.Śl.-E, O-VU),

−

Centuria pospolita - Centaurium erythraea Rafn; (G.Śl.-V, O-NT),

−

Centuria nadobna - Centaurium pulchellum (Sw.) Druce; (G.Śl.-V, O-EN),

−

Cieszynianka wiosenna - Hacquetia epipactis (Scop.) DC.; (PL-V, G.Śl.-V, O-EN),

−

Goździk pyszny - Dianthus superbus L. s. s.; (PL-V, G.Śl.-E, O-EN),

−

Kruszczyk błotny - Epipactis palustris (L.) Crantz; (PL-V, G.Śl.-V, O-VU),

−

Kruszczyk szerokolistny - Epipactis helleborine (L.) Crantz; (G.Śl.-R, O-LC),

−

Kukułka szerokolistna - Dactylorhiza majalis (Rchb.) P. F. Hunt & Summerh.;

(G.Śl.-V, O-NT),

−

Kukułka krwista – Dactylorhiza incarnata (L.) Soó; (O-EN),

−

Listera jajowata - Listera ovata (L.) R. Br.; (G.Śl.-R, O-NT),

−

Nasięźrzał pospolity - Ophioglossum vulgatum L.; (PL-V, G.Śl.-V, O-NT),

−

Orlik pospolity – Aquilegia vulgaris L. (O-VU),

−

Pływacz zwyczajny – Utricularia vulgaris L.,

−

Podkolan biały - Platanthera bifolia (L.) Rich.; (G.Śl.-V, O-NT),

−

Salwinia pływająca – Salvinia natans L.; (PL-V, G.Śl.-V, O-VU),

−

Skrzyp pstry - Equisetum variegatum Schleich.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Śniedek baldaszkowaty - Ornithogalum umbellatum L.; (G.Śl.-I, O-NT),

−

Śnieżyczka przebiśnieg - Galanthus nivalis L.; (G.Śl.-R),

−

Turzyca Davalla - Carex davalliana Sm.; (PL-V, G.Śl.-V, O-EN),

−

Turzyca rozsunięta - Carex divulsa (PL-R),

−

Wawrzynek wilczełyko - Daphne mezereum L.; (G.Śl.-V, O-LC),

−

Włosienicznik skąpopręcikowy – Batrachium trichophyllum (Chaix) Bosch; (O-EN),

−

Włosienicznik tarczowaty – Batrachium peltatum Schrank,

−

Zaraza czerwonawa – Orobanche lutea Baumg.; (O-EN),

−

Zimowit jesienny - Colchicum autumnale L.; (G.Śl.-V, O-LC),

- chronione częściowo:

−

Barwinek pospolity - Vinca minor L.; (O-LC),

−

Bluszcz pospolity - Hedera helix L.,

−

Bobrek trójlistkowy - Menyanthes trifoliata L.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum L.; (G.Śl.-R),

−

Grążel żółty - Nuphar lutea (L.) Sibth. & Sm.; (G.Śl.-R, O-LC),

−

Grzybienie białe Nymphaea alba L.; (O-NT),

−

Kalina koralowa - Viburnum opulus L.,

−

Konwalia majowa - Convallaria majalis L.,

−

Kopytnik pospolity - Asarum europaeum L.,

−

Kruszyna pospolita - Frangula alnus Mill.,

−

Porzeczka czarna - Ribes nigrum L.; (G.Śl.-R, O-NT),

−

Przytulia wonna - Galium odoratum (L.) Scop.,

−

Wilżyna ciernista - Ononis spinosa L.; (G.Śl.-V, O-VU).

Gatunki rzadkie

W Opolu występuje również wiele gatunków rzadkich i ginących zarówno w skali

województwa, jak i kraju. Najciekawsze z nich to:

−

Dymnica drobnokwiatowa - Fumaria vaillantii Loisel.; (O-EN),

−

Dziewięciornik błotny - Parnassia palustris L.; (G.Śl.-V, O-EN),

−

Farbownik polny - Anchusa arvensis (L.) M. Bieb.; (G.Śl.-R),

−

Jaskier wielki – Ranunculus lingua L.; (O-VU),

−

Kąkol polny - Agrostemma githago L.; (O-LC),

−

Kiksja oszczepowata - Kickxia elatine (L.) Dumort; (PL-E, G.Śl.-V, O-EN),

−

Kiksja zgiętoostrogowa - Kickxia spuria (L.) Dumort; (PL-E, G.Śl.-R, O-CR),

−

Koniczyna rozdęta – Trifolium fragiferum L.; (O-NE),

−

Krzyżownica gorzkawa – Polygala amarella Crantz.; (O-VU),

−

Kurzyślad błękitny - Anagallis foemina Mill.; (PL-V, O-EN),

−

Lepiężnik biały - Petasites albus (L.) Gaertn.; (G.Śl.-R, O-LC),

−

Lepiężnik różowy - Petasites hybridus (L.) Gaertn., B. Mey. & Scherb.; (O-LC),

−

Łączeń baldaszkowy - Butomus umbellatus L.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Miłek letni - Adonis aestivalis L.; (PL-V, G.Śl.-E, O-VU),

−

Miłek letni odm. cytrynowa – Adonis aestivalis var. citrinus L. (O-NE),

−

Mysiurek drobny – Myosurus minimus L.; (PL-V, O-EN),

−

Niezapominajka różnobarwna - Myosotis discolor Pers. (G.Śl.-I, O-VU),

−

Okrężnica bagienna Hottonia palustris L. (O-NT),

−

Ostrożeń siwy - Cirsium canum (L.) All.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Ostrzew spłaszczony – Blysmus compressus (L.) Panz. ex Link,

−

Ośmiał mniejszy - Cerinthe minor L.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Pępawa różyczkolistna - Crepis praemorsa (L.) Tausch; (G.Śl.-E, O-CR),

−

Pięciornik norweski – Potentilla norvegica L.; (O-EN),

−

Ponikło igłowate - Eleocharis acicularis (L.) Roem. & Schult.,

−

Ponikło skąpokwiatowe - Eleocharis quinqueflora (Hartmann) O. Schwarz; (G.Śl.-V, O-
EN),

−

Przetacznik lśniący - Veronica polita Fr.; (G.Śl.-V, O-EN),

−

Przetacznik rolny - Veronica agrestis L.; (G.Śl.-V),

−

Przetacznik trójlistkowy - Veronica triphyllos L.; (G.Śl.-R, O-LC),

−

Przetacznik wiosenny - Veronica verna L.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Przęstka pospolita - Hippuris vulgaris L.; (G.Śl.-V, O-EN),

−

Przytulia fałszywa - Galium spurium L.; (G.Śl.-I, O-VU),

−

Rdestnica alpejska Potamogeton alpinus Balb.; (PL-V, O-EN),

−

Rdestnica drobna Potamogeton pusillus s.str. L. (O-CR),

−

Rdestnica grzebieniasta - Potamogeton pectinatus L.; (O-NT),

−

Rdestnica stępiona - Potamogeton obtusifolius Mert. & W. D. J. Koch; (G.Śl.-V, O-NT),

−

Rzęśl hakowata - Callitriche hamulata Kütz. ex W. D. J. Koch; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Sitniczka szczecinowata - Isolepis setacea (L.) R. Br.; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Sitowie korzenioczepne - Scirpus radicans Schkuhr; (PL-V, G.Śl.-V, O-VU),

−

Sitowiec nadmorski - Bulboschoenus maritimus (L.) Palla; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Skalnica trójpalczasta – Saxifraga tridactylites L.; (O-EN),

−

Starzec gorczycznikowy – Senecio barbaraeifolius (Krock.) Wimm. & Grab.; (O-NE),

−

Stokłosa prosta - Bromus erectus Huds.; (G.Śl.-R, O-VU),

−

Stokłosa żytnia – Bromus secalinus L.; (PL-V, O-EN),

−

Świbka błotna – Triglochin palustre L.; (O-VU),

−

Tobołki przerosłe - Thlaspi perfoliatum L.; (G.Śl.-R, O-EN),

−

Turzyca nibyciborowata - Carex pseudocyperus L.; (G.Śl.-V, O-NT),

−

Turzyca wczesna – Carex praecox L.; (PL-V, O-VU),

−

Wełnianka szerokolistna Eriophorum latifolium Hoppe.; (O-EN),

−

Wilczomlecz drobny - Euphorbia exigua L. (O-NT),

−

Wilczomlecz sierpowaty - Euphorbia falcata L. (O-CR),

−

Wyka długożagielkowa - Vicia tenuifolia Roth; (G.Śl.-V, O-VU),

−

Zawilec żółty - Anemone ranunculoides L.; (O-LC),

−

Zdrojówka rutewkowata - Isopyrum thalictroides L.; (O-LC),

−

Złocień polny Chrysanthemum segethum L.,

−

Złoć łąkowa - Gagea pratensis (Pers.) Dumort.; (PL-V, O-NT),

−

Złoć polna - Gagea arvensis (Pers.) Dumort.; (PL-E, O-VU),

Chronione i rzadkie gatunki grzybów
Gatunki chronione

Na terenie Opola stwierdzono występowanie 6 gatunków grzybów objętych ochroną ścisłą.

Są to:

−

Czarka szkarłatna Sarcoscypha coccinea (Fr.); (PL-I, G.Śl.-R, O-R)

−

Gwiazdosz potrójny Geastrum triplex Jungh.; (PL-E, G.Śl.-E, O-E)

−

Purchawica olbrzymia Langermannia gigantea (Batsch.: Pers.) Rostk.

−

Smardz jadalny Morchella esculenta Pers.; (PL-R, G.Śl.-R, O-R)

−

Smardz półwolny Morchella semilibera (DC.: Fr.) Lév.; (PL-R, G.Śl.-R)

−

Sromotnik bezwstydny Phallus impudicus L.: Pers.

Obszary ostoi różnorodności florystycznej i mykologicznej

Inwentaryzacja i waloryzacja flory i grzybów na terenie miasta Opole wskazuje na

wstępowanie następujących obszarów stanowiących biocentra ochrony ich różnorodności:

−

Łąki w Nowej Wsi Królewskiej – położone z tyłu kościoła w południowej części
dzielnicy pomiędzy torowiskiem a wyrobiskiem margla w Groszowicach wraz z
przyległymi polami uprawnymi są jednymi z najcenniejszych ekosystemów Śląska
Opolskiego. Występuje tu wiele bardzo zagrożonych gatunków roślin naczyniowych, w
tym m.in. chronione ściśle goździk pyszny, kukułka szerokolistna, kukułka krwista (jedno
z 3 stanowisk w województwie opolskim), turzyca Davalla, nasięźrzał pospolity oraz
rzadkie gatunki takie jak kiksja oszczepowata, wilczomlecz drobny, ostrożeń siwy,
krzyżownica gorzkawa, świbka błotna, mniszek błotny i wiele innych,

−

Las Grudzicki – położony we wschodniej części miasta jest ostoją flory leśnej. Jest to
naturalny grąd o dobrze wykształconym runie z udziałem chronionych i rzadkich
gatunków takich jak wawrzynek wilczełyko, buławnik mieczolistny, kruszczyk
szerokolistny, podkolan biały, listera jajowata, nasięźrzał pospolity i lepiężnik biały,

−

Grudzicki Grąd – niewielki fragment grądu z najdalej na północ wysuniętym
stanowiskiem cieszynianki wiosennej. Oprócz cieszynianki rośnie tu także barwinek
pospolity, śnieżyczka przebiśnieg i śniedek baldaszkowaty,

−

Dolina Strugi Lutnia – to niewielka dolinka cieku wodnego, w którym swoje stanowiska
ma wiele zagrożonych i chronionych gatunków roślin, w tym. m.in. rdestnica alpejska,
włosienicznik skąpopręcikowy, grążel żółty, zimowit jesienny i rzęśl hakowata,

−

Kamionka Piast – to nieczynne wyrobisko margla, które w zurbanizowanym otoczeniu
odgrywa rolę lokalnego centrum bioróżnorodności. Występują tu silne populacje
kruszczyka błotnego, świbki błotnej, turzycy Oedera, centurii nadobnej, skrzypu pstrego,
wilżyny ciernistej, rdestnicy stępionej i pływacza zwyczajnego,

−

Kamionka Odra 1 – to położone w centrum miasta nieczynne wyrobisko margla będące
własnością czynnej Cementowni Odra. Na terenie wyrobiska odnotowano szereg
chronionych i ustępujących gatunków roślin, w tym: kruszczyka błotnego, rdestnicę
drobną, centurię nadobną, lepiężnika białego, listerę jajowatą, wełniankę szerokolistną,
skrzypa pstrego,

−

Sztuczne starorzecza w kanale Ulga – podczas prac regulacyjnych i modernizacyjnych
kanału Ulga w Opolu, na wysokości mostu w ciągu ul. Niemodlińskiej w ramach
kompensacji przyrodniczej wykopano 3 sztuczne zbiorniki mające za zadanie imitować
wcześniej zniszczone starorzecza. Zbiorniki te spełniły swoją funkcję. Już w kolejnym
okresie wegetacyjnym osiedliły się tu rzadkie rdestnice drobne i sitowiec nadmorski. W
następnych latach obserwowano tu także łączenia baldaszkowegi i chronioną
międzynarodową Konwencją Berneńską salwinię pływającą,

−

Pola uprawne pomiędzy osiedlem Chabry a Gosławicami – jest to kompleks
agrofitocenoz na typowych dla Opola rędzinach czarnoziemnych. Jest to cenne miejsce
występowania ginących w Europie chwastów segetalnych, w tym znanego z kilku miejsc
w Polsce miłka letniego w odmianie cytrynowej, kisji zgiętoostrogowej i kiksji
oszczepowatej, dymnicy drobnokwiatowej, wilczomlecza drobnego i wyki
długożagielkowej.

−

Łąki w Kolonii Gosławickiej – to kompleks łąk położony na wschód od stacji Opole-
Gosławice po obu stronach linii kolejowej do Kluczborka tuż za obwodnicą północną. Na
obszarze łąk zanotowano bardzo rzadkie w skali województwa gatunki roślin, w tym:
mysiurka polnego, złocienia polnego, kukułkę szerokolistną, listerę jajowatą, pięciornika
norweskiego i sitniczkę oszczepowatą.

Zasady biernej i czynnej ochrony walorów florystycznych w planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzennym

Zasady ogólne ochrony (do stosowania na terenie całego miasta)

Ochrona bierna

Ustala się następujące zasady ochrony biernej walorów florystycznych na terenie miasta

Opole:
1). Przestrzeganie obowiązującego prawa w zakresie ochrony przyrody, w tym ochrony
gatunkowej roślin.

Nie do przyjęcia są praktyki niszczenia populacji gatunków podlegających ścisłej

ochronie, jak miało to miejsce np. podczas budowy obwodnicy miasta w Gosławicach, gdzie
zlikwidowano niemal doszczętnie stanowisko chronionego storczyka – kukułki szerokolistnej.

2). Nadanie priorytetów w kolejności gatunkom chronionym konwencjami
międzynarodowymi (salwinia pływająca), następnie podlegającymi ochronie ścisłej,
zagrożonym (z czerwonej listy z priorytetem skali – krajowa – regionalna - lokalna i stopnia
zagrożenia – RE/EX-CR-EN-VU-NT-LC-DD) oraz chronionym częściowo.

3). Zabezpieczenie w dokumentach planistycznych i strategicznych potrzeb zachowania
różnorodności florystycznej.

Najważniejszym dokumentem wydaje się tu być miejscowy plan zagospodarowania

przestrzennego, w którym powinny być uwzględnione funkcje proprzyrodnicze na terenach
ostoi różnorodności florystycznej.

4). Objęcie ochroną obszarową wyznaczonych podczas inwentaryzacji i waloryzacji
przyrodniczej miasta obiektów, w tym przede wszystkim użytków ekologicznych i zespołów
przyrodniczo-krajobrazowych, a także stanowisk dokumentacyjnych.
Ochrona czynna

Ustala się następujące zasady ochrony czynnej walorów florystycznych dla terenu miasta

Opole:
1). Nadanie priorytetów w kolejności gatunkom chronionym konwencjami
międzynarodowymi (salwinia pływająca), następnie podlegającymi ochronie ścisłej,
zagrożonym (z czerwonej listy z priorytetem skali – krajowa – regionalna - lokalna i stopnia
zagrożenia – RE/EX-CR-EN-VU-NT-LC-DD) oraz chronionym częściowo we wszystkich
programach mających na celu zachowanie lub odtwarzanie bogactwa florystycznego.

2). Skupienie się na działaniach dotyczących wielu gatunków jednocześnie, np. koszeniu łąk
w Opolu – Nowej Wsi Królewskiej, które zapewni właściwy stan siedliska dla szeregu
cennych gatunków roślin.

3). Stosowanie miękkich technik, tj. np. koszenie a nie wypalanie, translokacje gatunków a
nie restytucje, restytucja zbiorowiska a nie siedliska itp. Im mniejsza ingerencja w środowisko
przyrodnicze tym lepiej przy zachowaniu możliwości osiągnięcia celu działania.

Zasady szczegółowej ochrony obszarów i obiektów mających znaczenie dla zachowania
walorów florystycznych Opola

Obszar miasta charakteryzuje się generalnie bardzo dużą wartością florystyczną.

Poszczególne jego tereny są jednak pod tym względem bardzo zróżnicowane. Poniżej
przedstawiono zasady ochrony na obszarach najcenniejszych, które należy zachować dla
ochrony różnorodności florystycznej.

Tabela 1. Zasady ochrony obszarów florystycznie cennych na terenie miasta Opole.

Obszary (obiekty) priorytetowe, o największych walorach florystycznych

Lp.

Obszar (obiekt)

Lokalizacja, walory, uwarunkowania,

Kierunki

zagospodarowania,
zalecenia ochronne

1

Łąki w Nowej Wsi
Królewskiej

położone z tyłu kościoła w południowej części
dzielnicy pomiędzy torowiskiem a
wyrobiskiem margla w Groszowicach wraz z
przyległymi polami.
Chronione ściśle goździk pyszny, kukułka
szerokolistna, kukułka krwista (jedno z 3
stanowisk w województwie opolskim), turzyca
Davalla, nasięźrzał pospolity; rzadkie kiksja
oszczepowata, wilczomlecz drobny, ostrożeń
siwy, krzyżownica gorzkawa, świbka błotna,
mniszek błotny i wiele innych.

koszenie co najmniej raz
na dwa lata późnym latem,
objęcie ochroną w formie
użytku ekologicznego

2

Kamionka Piast

To nieczynne wyrobisko margla, które w
zurbanizowanym otoczeniu odgrywa rolę
lokalnego centrum bioróżnorodności.
Występują tu silne populacje kruszczyka
błotnego, świbki błotnej, turzycy Oedera,
centurii nadobnej, skrzypu pstrego, wilżyny
ciernistej, rdestnicy stępionej i pływacza
zwyczajnego.

Wprowadzenie ochrony w
postaci

użytku

ekologicznego,
zabezpieczenie

przed

nadmiernym

i

rozproszonym
użytkowaniem
rekreacyjnym

Kamionka Odra 1

To położone w centrum miasta nieczynne
wyrobisko margla. Na terenie wyrobiska
odnotowano szereg chronionych i ustępujących
gatunków roślin, w tym: kruszczyka błotnego,
rdestnicę drobną, centurię nadobną, lepiężnika
białego, listerę jajowatą, wełniankę
szerokolistną, skrzypa pstrego.

Wprowadzenie ochrony w
postaci

użytku

ekologicznego.

Obszary (obiekty) ważne, o dużych walorach florystycznych

Lp.

Obszar (obiekt)

Lokalizacja, walory, uwarunkowania, (inne)

Kierunki
zagospodarowania,
zalecenia ochronne

1

Las Grudzicki

Położony w środkowo-wschodniej części
miasta. Jest to naturalny grąd o dobrze
wykształconym runie z udziałem chronionych i
rzadkich gatunków takich jak wawrzynek
wilcze łyko, buławnik mieczolistny, kruszczyk
szerokolistny, podkolan biały, listera jajowata,
nasięźrzał pospolity i lepiężnik biały.

objęcie ochroną w formie
obszaru

chronionego

krajobrazu. Stopniowe
przywracanie

składu

roślinności zgodnym z
siedliskiem i wzorcem
fitosocjologicznym.

2

Dolina Strugi Lutnia

To niewielka dolinka cieku wodnego, w
którym swoje stanowiska ma wiele
zagrożonych i chronionych gatunków roślin, w
tym. m.in. rdestnica alpejska, włosienicznik
skąpopręcikowy, grążel żółty, zimowit
jesienny i rzęśl hakowata.

objęcie ochroną w postaci
użytku ekologicznego.
Zabezpieczenie przed
regulacją, piętrzeniem,
zmianą hydrodynamiki
cieku.

Sztuczne starorzecza
w kanale Ulga

3 sztuczne zbiorniki mające za zadanie
imitować wcześniej zniszczone starorzecza.
Osiedliły się tu rzadkie rdestnice drobne i
sitowiec nadmorski, a także łączeń
baldaszkowy i chroniona międzynarodową
Konwencją Berneńską salwinia pływająca.

odtwarzanie

linii

brzegowej co 10-15 lat,
zabezpieczenie

przed

sztucznym zarybianie,
wprowadzenie ochrony w
postaci

użytku

ekologicznego.

Pola

uprawne

pomiędzy osiedlem
Chabry a Gosławicami

Jest to kompleks agrofitocenoz na typowych
dla Opola rędzinach czarnoziemnych. Cenne
miejsce występowania ginących w Europie
chwastów segetalnych, w tym znanego z kilku
miejsc w Polsce miłka letniego w odmianie
cytrynowej, kiksji zgiętoostrogowej i kiksji
oszczepowatej, dymnicy drobnokwiatowej,
wilczomlecza

drobnego

i

wyki

długożagielkowej.

wprowadzenie ochrony w
ramach programów rolno-
środowiskowych

(np.

utworzenie
agrorezerwatu),
zabezpieczenie

przed

eksploatacją surowców
węglanowych.

miłek letni, salwinia
pływająca, storczyk
krwisty, cieszynianka
wiosenna

miłek letni: pola m. osiedlem Chabry a
Gosławicami, pola wokół kamionki Silesia,
pola k. wysypiska odpadów komunalnych w
Groszowicach,
salwinia pływająca: sztuczne starorzecze,
pierwsze na północ od mostu nad kanałem
Ulga w ciągu ul. Niemodlińskiej,
storczyk krwisty: łąki za kościołem w Nowej
Wsi Królewskiej,
cieszynianka wiosenna: fragment grądu na
wschodnim krańcu zabudowy Grudzic.

przygotowanie programów
ochrony uwzględniających
biologię i potrzeby
siedliskowe wybranych
gatunków.

Obszary (obiekty) pozostałe, o średnich walorach florystycznych

Lp.

Obszar (obiekt)

Lokalizacja, walory, uwarunkowania, (inne)

Kierunki
zagospodarowania,
zalecenia ochronne

1

Grudzicki Grąd

Niewielki fragment grądu z najdalej na północ
wysuniętym stanowiskiem cieszynianki
wiosennej. Oprócz cieszynianki rośnie tu także
barwinek pospolity, śnieżyczka przebiśnieg i
śniedek baldaszkowy

objęcie ochroną w formie
użytku ekologicznego.
Stopniowe przywracanie
składu

roślinności

zgodnym z siedliskiem i
wzorcem
fitosocjologicznym.

2

Łąki w Kolonii
Gosławickiej

To kompleks łąk położony na wschód od stacji
Opole-Gosławice. Na obszarze łąk zanotowano
bardzo rzadkie w skali województwa gatunki
roślin, w tym: mysiurka polnego, złocienia
polnego, kukułkę szerokolistną, listerę
jajowatą, pięciornika norweskiego i sitniczkę
oszczepowatą.

Koszenie co najmniej raz
na 2 lata, objęcie ochroną
w postaci użytku
ekologicznego.

Źródło: opracowanie własne.

Program ochrony i zrównoważonego użytkowania zasobów florystycznych i grzybowych

Niniejszy program uwzględnia najpilniejsze zdaniem autorów działania o zasadniczym

znaczeniu dla zachowania i ewentualnego odtwarzania pełni różnorodności florystycznej
terenów miasta Opola. Wiele z poniższych zadań było już od wielu lat postulowane do
wprowadzenia w system prawa lokalnego, niestety bezskutecznie. Należy podkreślić
znaczenie niektórych kroków, takich jak np. wprowadzenie prawnej ochrony obszarowej dla
ostoi różnorodności florystycznej. Jest to logiczna i niezbędna konsekwencja inwentaryzacji
florystycznej.

Tabela 2. Program zachowania walorów florystycznych florystycznych i mykologicznych
terenu miasta Opole.

Lp.

Działanie

Opis działania, instrumenty realizacji, (inne)

Lata

1

wprowadzenie
prawnej ochrony
obszarowej

uchwała Rady Miasta po uprzednim przygotowaniu
tekstów uchwał z załącznikami mapowymi

2006-2007

2

przygotowanie
programów ochrony
dla wyznaczonych
gatunków
priorytetowych

np. dla miłka letniego, kukułki krwistej, salwinii
pływającej i cieszynianki wiosennej

2010

3

przygotowanie
projektów zachowania
siedlisk gatunków
chronionych i
ginących

koszenie regularne łąk w Nowej Wsi Królewskiej

corocznie lub co
dwa lata

4

przygotowanie i
realizacja projektów
restytucji gatunków
wymarłych

Program dotyczy taksonów, które występowały na
terenie miasta, do dnia dzisiejszego zachowały się ich
siedliska i istnieje duże prawdopodobieństwo
odtworzenia populacji. Gatunkami takimi mogą być
np. goryczuszka błotna, która występowała przed ok.
100 laty na wilgotnych łakach w Nowej Wsi
Królewskiej oraz przewiercień okrągłolistny, który
jeszcze przed ok. 20 laty rósł na polach narędzinowych
w okolicy os. Chabry i Gosławic.

2010

5

inwentaryzacja
florystyczna z
wykonaniem
checklisty flory miasta

Inwentaryzacja powinna objąć zarówno rośliny
naczyniowe, mszaki jak i grzyby wielkoowocnikowe

2015

6

przygotowanie folderu
promocyjno-
edukacyjnego o
walorach
florystycznych miasta
Opola.

Folder ma za zadanie ukazać wyjątkowe bogactwo
florystyczne Opola, głównie na zdjęciach, bez
zbędnych informacji. Opole jest jednym z
najciekawszych pod tym względem miast w Polsce i
warto się tym szczycić. Jest też stosunkowo dobrze
poznane pod względem przyrodniczym.

2007

7

utrzymanie lub
wykonanie
przyrodniczych
ścieżek edukacyjnych
uwzględniających
walory florystyczne
miasta

Zaprojektowane i opisane w 2000 roku ścieżki
przyrodniczo-dydaktyczne wciąż czekają na
zagospodarowanie. Byłyby dobrym uzupełnieniem
oferty edukacyjnej szkół wszystkich szczebli Opola

2009

Źródło: opracowanie własne.

Piśmiennictwo

1. Anioł-Kwiatkowska J. 1998. Wymieranie chwastów segetalnych ze zwiazku Caucalidion

daucoidis Tx. 50 na Śląsku Dolnym i Opolskim. W: Botanika polska u progu XXI wieku.
s. 11. Materiały sympozjum i obrad sekcji 51 Zjazdu PTB, Gdańsk.

2. Ciaciura M. 1968. Materiały zielnikowe z Compositae. Cz. II. Zesz. Przyr. OTPN 8: 3-13.
3. Dyrektywa 1992. Council Directive 92/43/EEC of 21 May 1992 on the Conservation of

Natural Habitats and of Wild Fauna and Flora. Official Journal of the European
Communities.

4. Faliński J. B. 1990. Kartografia Geobotaniczna. Cz. 1. Zagadnienia ogólne, kartografia

florystyczna i fitogeograficzna. Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw
Kartograficznych, Warszawa - Wrocław.

5. Fiek E. 1881. Flora von Schlesien. J. U. Kern’s Verl., Breslau.
6. Głowaciński Z. 1997. Nowe kategorie IUCN/WCU dla gatunków zagrożonych i

ginących. Chrońmy Przyr. Ojcz. 53(1): 60-66.

7. Kącki Z., Anioł-Kwiatkowska J., Dajdok Z. 1999. Kickxietum spuriae - nowy dla Polski

zespół chwastów segetalnych. Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polonica 6: 119-125.

8. Krocker A. J. 1787. Flora silesiaca senovata. Sumpt. Gwilielni Theophilii Kornii,

Vratislaviae.

9. Kuźniewski E. 1958. Notatki florystyczne ze Śląska Opolskiego. Fragm. Flor. et. Geobot.

3(2): 3-4.

10. Mattuschka H. G. 1776. Flora silesiaca. W. G. Korn, Leipzig.
11. Michalak S. 1968. Interesujące gatunki synantropijne z terenu miasta Opola. Fragm. Flor.

Geobot. 14(2): 177-187.

12. Michalak S. 1970. Flora synantropijna miasta Opola. Opol. Rocz. Muz. 4: 5-179.
13. Michalak S. 1971. Interesujące gatunki synantropijne z terenu miasta Opola. Część II.

Fragm. Flor. Geobot. 17(1): 11-16.

14. Michalak S. 1972. Nowe stanowiska gatunków synantropijnych z województwa

opolskiego. Opol. Rocz. Muz. 5:321-339.

15. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A. & Zając M. 2002. Flowering plants and

pteridophytes of Poland. A checklist. W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland 1, s. 442.
W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.

16. Mróz L., Rudecki A. L. 1995. Występowanie i warunki ekologiczne Epipactis palustris

(L.) Cr. w kamieniołomie przy Cementowni Odra w Opolu. Acta Univ. Wrat. 1717. Prace
Bot. 63: 101-111.

17. Nowak A., Nowak S. 2005. Katalog zielnika roślin naczyniowych Muzeum Śląska

Opolskiego, zbiory z lat 1829-1943 z terenów dzisiejszej Polski. Muz. Śl. Op.

18. Nowak A., Spałek K. 2001. Materials to the distribution of rare and interesting

macrofungi in the Opole Silesia. Natura Silesiae Superioris 5: 17-20.

19. Nowak A., Nowak S., Spałek K. 2000. Materiały do rozmieszczenia chronionych i

rzadkich gatunków roślin naczyniowych na Śląsku Opolskim. Natura Silasiae Superioris
4: 16-23.

20. Nowak A., Nowak S., Spałek K. 2002. Chronione i rzadkie gatunki roślin naczyniowych

Opola. Fragm.

21. Flor. Geobot. Polonica 9: 127-133.
22. Nowak A., Nowak S., Spałek K. 2003. Red list of vascular plants of Opole Province.

Opol. Scient. Soc., Nature Journal, 36: 5-20.

23. Parusel J. B., Wika S., Bula R. (red.) 1996. Czerwona lista roślin naczyniowych Górnego

Śląska. Raporty Opinie 1: 8-42.

24. Rozporządzenie 2004. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w

sprawie gatunków dziko rosnących roślin objętych ochroną. Dz. U. Nr 168, poz. 1764.

25. Schube T. 1903. Die Verbreitung der Gefässpflanzen in Schlesien, preussischen und

österreichischen Anteils. Druck von R. Nischowsky, Breslau.

26. Schroeter J. 1889. Die Pilze Schlesiens. I. J. U. Kern’s Verl., Breslau.

27. Schroeter J. 1908. Die Pilze Schlesiens. II. J. U. Kern’s Verl., Breslau.

28. Serwatka J. 1962. Notatki florystyczne ze Śląska. Cz. I. Kwart. Opol., Zesz. Przyr. OTPN

2: 81-85.

29. Spałek K. 1998. Ścieżka przyrodnicza na Wyspie Bolko w Opolu. Przyroda i Człowiek 8:

173-181.

30. Spałek K. 1999. Chronione i rzadkie rośliny naczyniowe w zbiorowiskach roślinnych

Równiny

31. Opolskiej. Praca doktorska, maszynopis. Uniwersytet Opolski, Opole.
32. Spałek K., Nowak A. 1998. Geastrum triplex Jungh. (Lycoperdales) na Śląsku Opolskim.

Natura Silesiae Superioris 2: 23-25.

33. Szotkowski P. 1968. Materiały florystyczne z Opolszczyzny za lata 1965 - 1966. Zesz.

Przyr. OTPN 8: 51-60.

34. Szotkowski P. 1988. Flora synantropijna portów rzecznych górnej Odry. Gliwice, Koźle,

Opole. Muz. Śl. Opol., Opole.

35. Wimmer F. 1844. Flora von Schlesien. Verl. von F. Hirt, Breslau.
36. Wimmer F. 1857. Flora von Schlesien. Breslau.
37. Wimmer F., Grabowski H. 1827. Flora Silesiae. I. Vratislaviae.
38. Wimmer F., Grabowski H. 1828. Flora Silesiae. II. Vratislaviae.
39. Wimmer F., Grabowski H. 1829. Flora Silesiae. III. Vratislaviae.
40. Wojewoda W. 1999. Czerwona lista grzybów wielkoowocnikowych Górnego Śląska.

Raporty Opinie 4: 8-51.

41. Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006. Red list of the macrofungi in Poland. ss. 53-70.

W: Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (red.) Red list of plants and fung in
Poland. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, Kraków.

42. Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland. ss. 9-20. W: Z.

Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (red.) Red list of plants and fung in Poland.
W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, Kraków.

43. Żabska Z. 1973. Zmiany roślinności wyspy Bolko w Opolu pod wpływem działalności

człowieka. Człowiek i Środowisko. ss. 173-192. Instytut Śląski w Opolu, Opole.