42

Renata KOZIEŁ
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

EDUKACJA MEDIALNA W OPINII RODZICÓW UCZNIÓW KLAS I-III SZKOŁY

PODSTAWOWEJ

Wprowadzenie
Celem edukacji w szkole podstawowej jest wspomaganie rozwoju dziecka

jako osoby i wprowadzanie go w życie społeczne. Do zadań pedagogów należy
m.in. kształtowanie w uczniach potrzeby i umiejętności dbania o własne ciało,
zdrowie i sprawność fizyczną, wyrabianie czujności wobec zagrożeń dla zdrowia
fizycznego, psychicznego i duchowego, a także uczenie właściwych zachowań w
sytuacjach zagrażających bezpieczeństwu uczniów.

1

Zagrożenia są zdarzeniami towarzyszącymi istotom żywym od początku ich

istnienia. Zagrożenia to czynniki oddziaływujące na dany system (np. jednostkę lub
grupę społeczną) dążące do zniszczenia go lub ograniczenia jego funkcji.

2

Zagro-

żenia psychologiczne i społeczne stanowią istotną kategorię problemów związa-
nych ze stosowaniem mediów i technologii informacyjnej w sferze edukacji. Są to
zagrożenia związane z funkcjonowaniem człowieka w sferze poznawczej, emocjo-
nalnej, wolicjonalno-refleksyjnej oraz w dziedzinie relacji interpersonalnych.

3

Problem „nadużywania” komputerów przez dzieci nie jest jeszcze w Polsce

tak widoczny, jak w Stanach Zjednoczonych. Jako przykład może posłużyć raport
Fool’s Gold: A Critical Look at Computers in Childhood opracowany przez organi-
zację „Alliance for Children”, w którym autorzy zwracają uwagę na cztery rodzaje
zagrożeń wynikających ze zbyt wczesnego i zbyt forsownego kontaktu dziecka
z komputerem. Są to zagrożenia związane z rozwojem fizycznym, emocjonalno-
społecznym, intelektualnym oraz moralnym.

4

Internet jest jednym z najnowocześniejszych i najczęściej obecnie stosowa-

nych mediów informacyjnych i komunikacyjnych, a więc i edukacyjnych.

5

W wielu

źródłach informacyjnych, a przede wszystkim w globalnej sieci komputerowej, jaką
jest Internet, obok informacji prawdziwych znajduje się wiele informacji niepraw-
dziwych i nieuporządkowanych, które są nie tylko bezużyteczne, ale szkodliwe
wychowawczo.

6

„Bezrefleksyjne i aksjologicznie obojętne korzystanie z Internetu

1

Por. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 6 listopada 2003 r. zmieniające

rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogól-
nego w poszczególnych typach szkół. http://www.mein.gov.pl/prawo/wszystkie/rozp_260.php (adres z dnia
20.02.2006)

2

Por. W. Kojs: Zagrożenie jako wyznacznik zmiany edukacyjnej oraz źródło nakazów, zakazów i po-

winności W: K. Denek, T. Koszczyc, M. Lewandowski (red.): Edukacja jutra. Wrocław 2003, s. 337

3

Por. A. Sankała: Psychologiczne i społeczne zagrożenia związane z zastosowaniem mediów i techno-

logii informatycznej w edukacji, W: Tanaś M. (red.): Pedagogika @ środki informatyczne i media. War-
szawa-Kraków 2004, s. 74

4

Por. Fool’s Gold: A Critical Look at Computers in Childhood, http://www.aliance-forchildhood.net/

projects/computers/computers_reports.htm (adres z dnia 03.05.2006)

5

J. Morbizter: Świat wartości w Internecie, http://www.tuo.agh.edu.pl/Aksjol_Int_AGH_JMorbitzer.pdf

(adres z dnia 7.11.2005)

6

Por. K. Żuchelkowska: Komputer w edukacji przedszkolnej W: T. Lewowicki, B. Siemieniecki (red.):

Współczesna technologia informacyjna i edukacja medialna. Toruń 2005, s. 263

43

prowadzi do powstawania antywartości, takich jak intelektualne i duchowe zniewo-
lenie, brak odpowiedzialności, fałsz”.

7

Zatem troska o zachowanie intelektualnej,

emocjonalnej i duchowej tożsamości wychowanka w społeczeństwie informacyj-
nym staje się ogromnym wyzwaniem, priorytetowym zadaniem zarówno nauczycie-
li, jak i rodziców.

8

Do życia w społeczeństwie informacyjnym należy i warto się

przygotować. Człowiek współczesny, również ten objęty oddziaływaniami eduka-
cyjnymi, musi nauczyć się pływać w „rzece informacji”, i to pod prąd, aby zachować
swoją tożsamość i odrębność.

9

Jednym ze sposobów zapobiegania negatywnym skutkom obecności mediów

elektronicznych w naszym życiu jest przygotowanie człowieka od najmłodszych lat
życia do właściwego korzystania z nich. W tym czasie kształtuje się wiele upodo-
bań i nawyków, które z biegiem lat stają się ważnymi elementami kultury osobistej,
elementami wpływającymi na rozwój osobowości, jak i decydującymi o kontaktach
społecznych.

10

B. Siemieniecki

11

podkreśla, iż rzetelna wiedza nabyta w szkole

przez uczniów, w ramach edukacji medialnej, może stanowić skuteczną obronę
przed zagrożeniami ze strony mediów, w tym przed manipulacją. Edukacja medial-
na, jego zdaniem ma do spełnienia następujące cele:

- wyrobienie dystansu intelektualnego do dostarczanych przez media infor-

macji;

- tworzenie u odbiorcy umiejętności analizy tych informacji;
- nabycie umiejętności poruszania się wśród ogromu informacji, trafnego

wydobywania wiadomości potrzebnych przy podejmowaniu decyzji;

- poznanie wiedzy o mediach, ich języku, warsztacie tworzenia komunikatu

medialnego;

- nabycie kompetencji rozpoznawania profilu ideowego mediów, ich genezy

powstania i rozwoju, a także struktury właścicielskiej;

- nabycie umiejętności utrzymania własnej tożsamości i kontroli nad swoimi

poczynaniami w sieci.

Rodzice uczniów klas I-III wobec edukacji medialnej
Pedagogizacja rodziców to działalność zmierzająca do stałego wzbogacania

posiadanej przez rodziców potocznej wiedzy pedagogicznej o elementy naukowej
wiedzy o wychowaniu dzieci i młodzieży.

12

Udzielanie pośredniej i bezpośredniej

pomocy rodzicom w ich działalności wychowawczej przyczynia się do ustawiczne-
go podnoszenia stopnia refleksyjności rodziców w ich działalności wychowawczej.
Wzbogacanie świadomości pedagogicznej rodziców podnosi jakość oddziaływania
wychowawczego rodziny. Dlatego też tak ważnym jest ukazywanie rodzicom pro-

7

J. Morbitzer: Świat wartości w Internecie, W: „Konspekt”, 18/2004, http://www.wsp.krakow.pl/konspekt/

18/wartosci.html (adres z dnia 22.03.2005)

8

Por. J. Morbitzer: Pedagogiczne konsekwencje budowania społeczeństwa informacyjnego W: „Eduka-

cja Medialna”, 2000, nr 2, s. 36

9

R. Kozieł: Trendy naszych czasów a ich odbicie w kształceniu młodego pokolenia W: A.W. Mitas

(red.): Media i edukacja w aspekcie globalizacji. Cieszyn 2003, s. 87

10

Por. S. Juszczyk: Człowiek w świecie elektronicznych mediów – szanse i zagrożenia. Katowice 2000,

s. 204

11

Por. B. Siemieniecki: Manipulacja informacją w mediach a edukacja, Toruń 2006, s. 18, 28-29;

B. Siemieniecki: Determinizm medialny a kompetencje medialne W: W. Strykowski (red.): Kompetencje
medialne społeczeństwa wiedzy. Poznań 2004

12

S. Kawula: Pedagogizacja rodziców W: W. Pomykało (red.): Encyklopedia Pedagogiczna. Warszawa

1997, s. 581

44

blemów związanych z wychowaniem ich dzieci, np. zagrożeń związanych z nieroz-
sądnym korzystaniem przez dzieci z komputera, a jednocześnie wskazywanie po-
zytywnych walorów rozsądnej, celowej pracy z komputerem i starannie dobranym
edukacyjnym oprogramowaniem.

W jaki sposób rodzice uczniów wczesnoszkolnych postrzegają możliwości

oraz zagrożenia ze strony mediów? Czy zgadzają się z tym, że rzetelna wiedza
nabyta przez ich dzieci w szkole, w ramach edukacji medialnej, może stanowić
skuteczną obronę przed zagrożeniami ze strony mediów, w tym przed manipula-
cją? Czy ich zdaniem szkoła powinna zapoznawać rodziców z zagrożeniami, jakie
czyhają na dzieci ze strony mediów oraz sposobami przeciwdziałania tym zagro-
żeniom? Co decyduje o przyzwoleniu rodziców na użytkowanie gier komputero-
wych lub oglądanie filmów przez ich dzieci?

Wyżej przytoczone pytania i tym podobne zostały zadane rodzicom dzieci

wczesnoszkolnych w skierowanym do nich kwestionariuszu ankiety. Należy dodać,
że sondaż diagnostyczny prowadzony był w małych miastach oraz wsiach woje-
wództwa śląskiego. W badaniach, które zostały przeprowadzone początkiem 2007
roku, swoje opinie wyraziło 93 rodziców. Średnia wieku rodziców, którzy wzięli
udział w badaniu to 34 lata. Wśród respondentów 11% stanowili ojcowie, a 89%
matki. Wykształcenie rodziców udzielających odpowiedzi przedstawia się następu-
jąco: 7% - podstawowe, 29% - zawodowe, 52% średnie, 5% - niepełne wyższe
i 7% - wyższe. Badani rodzice reprezentowali w większości rodziny pełne - 93%,
a 7% z nich rodziny niepełne. W rodzinach respondentów jest 1 dziecko (22%),
2 dzieci (52%), 3 dzieci (20%), 4 dzieci (4%) lub 5 dzieci (2%). Ankietowani rodzice
używają komputera tylko w domu (41%) lub pracy (14%), ale zdarza się, że używa-
ją go w domu i pracy (24%). Są i tacy rodzice, którzy w ogóle nie używają kompu-
tera (21%).

Tylko 4% rodziców stwierdziło, że ich dzieci nie mają żadnego dostępu do

komputera. Dzieci pozostałych badanych mają dostęp do komputera u kogoś (np.
u kolegi, w pracy rodziców itp.) – 12%, w szkole – 17% albo w domu – 67%. Dzie-
ci, które mają dostęp do komputera, wykorzystują go najczęściej do zabawy i nauki
(62%) albo też tylko do zabawy (33%), lub tylko nauki (5%). Rodzice stwierdzili, że
ich dzieci uczą się z komputerem tylko w domu (49%), w szkole (22%) albo też
w domu i szkole (29%). Spośród zajęć, w czasie których dzieci uczą się w szkole
z komputerem, rodzice uczniów wczesnoszkolnych najczęściej wymieniali zajęcia
zintegrowane (32%), świetlicę (30%), informatyczne koło zainteresowań (27%)
oraz zajęcia korekcyjno-wyrównawcze (11%).

Dzieci badanych rodziców, które mają możliwość korzystania z komputera

w domu robią to przeważnie w obecności rodziców (45%) lub starszego rodzeń-
stwa (17%), ale zdarza się, że samodzielnie bawią się lub/i uczą z komputerem
(38%). Przed ekranami komputera spędzają tygodniowo od 1 do 5 godzin (60%),
od 6 do 10 godzin (32%), rzadziej od 11 do 15 godzin (7%) lub od 16 do 20 godzin
(1%). W domu dzieci wczesnoszkolne korzystają z takich możliwości pracy z kom-
puterem, jak: poczta elektroniczna (1%), rozmowy (4%), zasoby Internetu (10%),
edukacyjne programy komputerowe (33%), gry komputerowe (51%) i inne (1%).

Ankietowani rodzice czerpią potrzebne informacje dotyczące wartościowych

programów edukacyjnych przede wszystkim z prasy (44%), w następnej kolejności
z Internetu (27%) lub od nauczyciela (21%). Wśród innych odpowiedzi (8%) zna-
leźli się znajomi, rówieśnicy ich dzieci oraz książki.

45

Tabela nr 1. Opinie rodziców dotyczące efektów stosowania komputera w szkole

Odpowiedzi rodziców:

Zastosowanie

komputera

do

nauki

w szkole:

Tak

Nie

Nie wiem

1. Pozwala na lepsze i trwalsze opanowanie

wiadomości i umiejętności

77%

15%

8%

2. Zapewnia wszechstronny rozwój dziecka

72%

14%

14%

3. Gwarantuje powodzenie dziecka w nauce
w kolejnych etapach edukacji

58%

21%

21%

4. Przygotowuje dziecko do lepszego funkcjo-

nowania w życiu społecznym

65%

19%

16%

Rodzice wyrażali swoje zdanie dotyczące spodziewanych efektów stosowania

komputera do nauki w szkole (zob. tabela 1). Większość z nich dostrzega możliwo-
ści związane z komputerowym wspomaganiem procesu kształcenia. Niektórzy
jednak wyrazili swoje wątpliwości zwłaszcza, co do zależności powodzenia w na-
uce w kolejnych etapach edukacji od stosowania komputera oraz przygotowania
dziecka do lepszego funkcjonowania w życiu społecznym, dzięki zastosowaniu
komputera w nauce szkolnej.

Ankietowani rodzice są zdania, że szkoła powinna zapoznawać rodziców

z zagrożeniami, jakie czyhają na dzieci ze strony mediów (w tym Internetu) oraz
sposobami przeciwdziałania tym zagrożeniom: 55% z nich – zdecydowanie tak,
33% - raczej tak, tylko 6% - raczej nie, a kolejne 6% rodziców nie ma zdania na ten
temat. Największe zagrożenie dla dziecka i jego rozwoju rodzice upatrują w Inter-
necie (77% respondentów), następnie w telewizji (20%), w trzeciej kolejności
w radio (2%), a najmniejsze zagrożenie dostrzegają w prasie (1%).

Rodzice proszeni byli również o dokonanie oceny zagrożeń, jakie może po-

wodować niekontrolowana przez dorosłych praca dzieci z komputerem. W ich opi-
nii nierozsądne korzystanie przez dzieci wczesnoszkolne z komputera może po-
wodować największe zagrożenie dla ich rozwoju moralnego (37% respondentów),
emocjonalno-społecznego (36%), następnie wskazywali na zagrożenia dla rozwoju
fizycznego (17%), a na samym końcu zagrożenia dla rozwoju intelektualnego
(10%).

Ankietowani rodzice są zdania, iż wprowadzenie przedmiotu „Edukacja me-

dialna” do nauki szkolnej, może przyczynić się do lepszego przygotowania dzieci
do właściwego odbioru informacji dostarczanych przez media, a tym samym sta-
nowić skuteczną obronę przed zagrożeniami ze strony mediów (61%). Tylko 9%
z nich odpowiedziało negatywnie, a 27% z nich nie ma zdania na ten temat, zaś
3% z nich było zdania, iż większą rolę w tej kwestii pełnią rodzice.

Zapytani o to, co decyduje o ich przyzwoleniu na użytkowanie gier kompute-

rowych lub oglądanie programów telewizyjnych przez ich dziecko, najczęściej od-
powiadali: dobre wyniki w nauce i zachowanie dziecka, odrobione zadanie domo-
we i wykonane obowiązki domowe przez dziecko, czas wolny dziecka, treści za-
warte w grach i filmach, dostosowanie gier i filmów do wieku dziecka, korzyści
płynące z gry lub filmu, np. uzupełnienie wiadomości szkolnych (walory poznaw-
cze), recenzje w prasie, opinie znajomych itp. Jednak 42% rodziców nie udzieliło
odpowiedzi na to pytanie, podobnie jak w przypadku pytania dotyczącego sposobu
kontrolowania pracy dziecka z komputerem oraz czasu spędzanego przed ekra-
nem telewizora (40%).

46

Niewielu rodziców zdaje sobie sprawę z tego, jak ważna jest rozmowa

z dzieckiem na temat oglądanych filmów oraz uważnego i mądrego korzystania
z komputera. Niektórzy z nich znajdują czas na wspólne korzystanie z nowocze-
snych mediów z dzieckiem. Do rzadkości należy wspólne podejmowanie decyzji
z dzieckiem, co do kupna gier komputerowych, czy oglądania programów telewi-
zyjnych. Są również i tacy rodzice, którzy nie ukrywają faktu, iż nie kontrolują tego,
ile czasu dziecko spędza przed monitorem komputera lub ekranem telewizora.
Tymczasem niekontrolowana przez dorosłych zabawa dziecka, np. przy kompute-
rze podłączonym do Internetu, może stać się przyczyną wielu nieprawidłowości we
wszystkich sferach jego rozwoju.

Konkluzje
Statystyczny Polak spędza w swym życiu przeciętnie dziesięć lat przed ekra-

nem telewizyjnym i co najmniej drugie tyle przed monitorem komputerowym.

13

Przeciętne dziecko w Polsce ogląda telewizję 4 godziny dziennie,

14

pomijając czas

spędzany przed komputerem. Większość dnia dziecko znajduje się poza oddziały-
waniem rodziców, tj. część dnia spędza w szkole, a następnie przed ekranem te-
lewizora lub monitorem komputera.

Powyższe rozważania skłaniają do refleksji dotyczącej istotnej roli nauczycieli

wczesnoszkolnych, a także rodziców w przygotowaniu młodego pokolenia do życia
w społeczeństwie informacyjnym. Troska o zachowanie intelektualnej, emocjonal-
nej i duchowej tożsamości wychowanków w społeczeństwie informacyjnym stanowi
odpowiedzialność, którą powinni podejmować rodzice wspólnie z nauczycielami.

Do tego zadania każdy nauczyciel wczesnoszkolny powinien być solidnie

przygotowany. Dlatego tak ważnym staje się podnoszenie jakości kształcenia
przyszłych nauczycieli klas początkowych w zakresie edukacji medialnej. Nie-
odzownym staje się wyposażanie ich w wiedzę o mediach oraz kształtowanie prak-
tycznych umiejętności dotyczących prowadzenia zajęć z uczniami wczesnoszkol-
nymi w tym zakresie. Ponadto, przygotowanie ich do organizowania spotkań
z rodzicami oraz stwarzania sprzyjającej atmosfery do dyskusji oraz wymiany opi-
nii, doświadczeń i istotnych informacji, związanych z racjonalnym i bezpiecznym
korzystaniem z nowoczesnych mediów, pomiędzy rodzicami i nauczycielem.

13

Por. M. Tanaś (red.): Pedagogika @ środki informatyczne i media. Warszawa-Kraków 2004, s. 9

14

Por. B. Siemieniecki: Manipulacja…, op. cit.