1

Zagadnienia do zaliczenia w ramach samokształcenia:

A. Zarys historii wychowania

1. Wychowanie w Starożytności
- wychowanie greckie
- wychowanie spartańskie
- wychowanie ateńskie
- wychowanie rzymskie
- wychowanie we wczesnym chrześcijaństwie
2. Wychowanie w Średniowieczu
- w okresie wczesnym
- w okresie rozkwitu i u schyłku epoki
- wychowanie na ziemiach polskich
3. Wychowanie w czasach nowożytnych
- wychowanie w duchu humanizmu
- wychowanie w XVII i XVIII wieku
- wychowanie w XIX i XX wieku

1. Bartnicka K., Szybiak I.: „Zarys historii wychowania”. Wydawnictwo Akademickie "Żak",
Warszawa 2001.
2. Okoń W.: „Wizerunki sławnych pedagogów polskich”. Wydawnictwo Akademickie "Żak",
Warszawa 2000.

2

B. Sylwetki pedagogów: (znajomość działalności wychowawczej
i oświatowej)

- H. Jordan
- A. Kamiński
- J. A. Komeński
- J. Korczak
- M. Grzegorzewska
- H. Radlińska

C.

Charakterystyka

procesu samowychowania i samokształcenia.

(materiały ksero od prowadzącego zajęcia)

Treści uwzględnione w ramach samokształcenia będą
wymagane na teście zaliczeniowym z pedagogiki.

3

PEDAGOGIKA

ORAZ

DYSCYPLINY

PEDAGOGICZNE

(gałęzie, działy)

4

Plan wykładu:

1. Wyjaśnienie pojęcia pedagogika

2. Omówienie 4 grup dyscyplin pedagogicznych (układ
poziomy) wg Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN:
- dyscypliny podstawowe
- dyscypliny szczegółowe
- dyscypliny odpowiadające różnym obszarom życia
człowieka
- dyscypliny pomocnicze i z pogranicza

3. Omówienie układu pionowego dyscyplin
pedagogicznych

5

Pedagogika – z j. greckiego

paidagogos; niewolnik

w starożytnej Grecji;

pais - dziecko, chłopiec

ago - prowadzę

etymologicznie oznacza:

prowadzenie chłopca

6

Pedagogika jest dyscypliną złożoną,
jest nauką; nauką o wychowaniu
i nauczaniu człowieka oraz o jego
wspieraniu w procesie rozwoju
i doskonalenia osobowości
(samorozwoju).

7

I grupa: PODSTAWOWE DYSCYPLINY

PEDAGOGICZNE:

(Klasyfikacja Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN)

1. Pedagogika ogólna
2. Historia oświaty i wychowania
3. Teoria wychowania
4. Dydaktyka

8

Pedagogika ogólna:

Przedmiotem badań są:

-

pedagogika jako nauka (istota, złożoność)

-

usytuowanie pedagogiki wśród innych nauk

-

analiza języka naukowego pedagogiki i jego rozwoju

-

analiza prądów, nurtów i kierunków w pedagogice

- opracowywanie metodologii badań pedagogicznych

9

Historia oświaty i wychowania:

(dzieje wychowania i myśli pedagogicznej)

-

opiera się na analizie różnych źródeł historycznych

i badaniach monograficznych

Nurty badawcze to:

* badanie historii i rozwoju szkolnictwa w Polsce

i w świecie

* analiza dziejów myśli pedagogicznej i doktryn

pedagogicznych, poglądów wybitnych myślicieli
i pedagogów w czasach przeszłych

* analiza rozwoju teorii i praktyki edukacyjnej

w Polsce

10

Teoria wychowania:

-

w

szerokim znaczeniu

jest rozumiana jako podstawa

tworzenia różnorodnych systemów wychowania

i wyprowadzania celów, zadań i ideałów wychowawczych

(zawartych w dziedzinach wychowania);

-

w

wąskim znaczeniu

jest dyscypliną, której głównym

przedmiotem jest kształtowanie postaw i cech osobowości

wychowanków łącznie ze stwarzaniem optymalnych

warunków rozwoju;
- formułuje cele wychowawcze
- projektuje sposoby działalności wychowawczej
- analizuje uwarunkowania powodzeń i porażek

wychowawczych

11

Dydaktyka: (gr. didasco)

- nauka o nauczaniu i uczeniu się czyli procesie

kształcenia
Wyróżniamy dydaktykę ogólną i dydaktyki szczegółowe czyli

metodyki nauczania poszczególnych przedmiotów

Przedmiotem badań

dydaktyki ogólnej

jest:

-

analiza i formułowanie celów kształcenia

- dobór treści kształcenia

-

badanie wartości poszczególnych zasad i metod kształcenia

- badanie przydatności środków dydaktycznych
- stosowanie i ocena mediów w dydaktyce
- organizacja procesu kształcenia i samokształcenia
- kontrola i ocena efektów kształcenia

12

II grupa: SZCZEGÓŁOWE DYSCYPLINY

PEDAGOGICZNE:

1

. Pedagogika rodziny

2. Pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna
3. Pedagogika szkolna
4. Pedagogika szkoły wyższej
5. Pedagogika ludzi dorosłych (andragogika)
6. Pedagogika specjalna
7. Teoria kształcenia równoległego (edukacja

równoległa)

8. Teoria kształcenia ustawicznego (edukacja

permanentna)

9. Pedagogika ludzi starszych (gerontagogika)

13

Pedagogika rodziny:

Przedmiotem badań jest rodzina jako podstawowe
środowisko życia i wychowania.

14

Pedagogika przedszkolna

i wczesnoszkolna:

- zajmuje się procesem wychowawczo-dydaktycznym
w przedszkolnych i wczesnoszkolnych grupach
wiekowych

- zasadniczym założeniem teoretycznym jest
integracja, która stanowi podstawę konstrukcji
i realizacji programów wychowawczych i
dydaktycznych

15

Pedagogika szkolna

:

Przedmiotem badań są:

- procesy edukacyjne w wyższych klasach szkoły
podstawowej, w gimnazjum, szkole ogólno-
kształcącej i zawodowej

- analiza szkoły jako środowiska wychowawczego,
działalności edukacyjnej i społecznej

16

Pedagogika szkoły wyższej:

- zajmuje się szkołami wyższymi jako instytucjami,
w których studenci zdobywają wyższe wykształcenie
i stopnie naukowe, biorą udział w badaniach
naukowych i popularyzacji wiedzy

17

Pedagogika dorosłych:

(andragogika – gr. aner, andros)

- nauka o wychowaniu i kształceniu dorosłych

- celem jest opracowywanie optymalnych rozwiązań
w zakresie doboru treści kształcenia i wychowania,
doboru metod i środków oraz efektywnych form
edukacji i wychowania w różnych środowiskach
ludzi dorosłych i zakładach pracy

18

Pedagogika specjalna:

-

nauka obejmująca procesy wychowania i nauczania osób

z deficytami rozwojowymi w sferze psychicznej lub/i fizycznej

-

zależnie od rodzaju deficytu wyróżniamy kilka działów/gałęzi

pedagogiki specjalnej:

* oligofrenopedagogika

(oligos - mały , niewykształcony, phren-

umysł)

*

pedagogika osób wybitnie uzdolnionych

*

tyflopedagogika

(gr. tyflos - ślepy)

*

surdopedagogika

(gr. surdus -głuchy)

Pedagogika specjalna cd

:

-

zależnie od rodzaju deficytu wyróżniamy kilka

działów/gałęzi pedagogiki specjalnej cd:

*

pedagogika rewalidacyjna

(lecznicza, rehabilitacyjna) – (re - znów,

ponownie; validus – sprawny, silny)

*

pedagogika resocjalizacyjna

(re - znów, socialis - uspołeczniony)

*

logopedia

(logos – język, nauka, pais - dziecko)

20

Teoria kształcenia równoległego:

-

obejmuje kształcenie i wychowanie przebiegające

równolegle do edukacji szkolnej

- uwzględnia potrzeby, oczekiwania i zainteresowania

uczestników, kieruje się zasadą dobrowolności, jest mniej

sformalizowana od edukacji szkolnej

- instytucje edukacji równoległej to: rodzina, grupa

rówieśnicza, placówki wspomagające rozwój dzieci

i młodzieży, instytucje upowszechniania kultury i sztuki,

mass media, instytucje społeczne świeckie i wyznaniowe

21

Teoria kształcenia ustawicznego:

-

zakłada, że kształcenie powinno trwać przez całe

życie człowieka (permanentnie)

- kształcenie to obejmuje aktualizację wiedzy
i sprawności (umiejętności), poszerzanie i pogłębianie
kwalifikacji ogólnych i zawodowych

22

Pedagogika ludzi starych:

(gerontagogika – gr. geron)

-

zajmuje się zagadnieniami dt. procesu starzenia się,

wychowania i edukacji osób tzw. trzeciego wieku;

osób starszych

- opracowuje metody organizacji czasu wolnego

ludziom starszym z wykorzystaniem działań
oświatowych i wychowawczych

23

III grupa: DYSCYPLINY PEDAGOGICZNE

ODPOWIDAJĄCE GŁÓWNYM OBSZAROM

ŻYCIA CZŁOWIEKA:

1. Pedagogika społeczna
2. Pedagogika kultury
3. Pedagogika pracy
4. Pedagogika zdrowia
5. Teoria wychowania technicznego
6. Teoria wychowania obronnego
7. Pedagogika czasu wolnego i rekreacji

24

Pedagogika społeczna:

- zajmuje się badaniem różnych warunków środowiskowych,

w jakich przebiegają procesy wychowawczo-opiekuńcze

człowieka od jego urodzenia do zakończenia życia

- zakresem zainteresowań pedagogiki społecznej są także

zagadnienia kompensacji wychowawczej i opiekuńczej,
m.in. w sytuacji sieroctwa i/lub złych warunków

wychowania w rodzinie

25

Pedagogika kultury:

- człowiek to przede wszystkim istota kulturalna,

uczestnicząca w procesie przeżywania i tworzenia

wartości

- proces kształcenia polega na przygotowaniu

człowieka do uczestnictwa w świecie wartości
kulturowych i rozwinięcia na tej podstawie sił
duchowych oraz do tworzenia nowych wartości

26

Pedagogika pracy:

-

przedmiotem badań jest praca ludzka, jej

różnorodne uwarunkowania, jej wpływ
wychowawczy na jednostkę

-

badania dotyczą m. in.: wpływu automatyzacji

produkcji na człowieka, dostosowywania stanowiska
pracy do człowieka, przystosowania pracownika do
warunków jego pracy

27

Pedagogika zdrowia:

Przedmiotem zainteresowań badawczych są:

-

społeczno-środowiskowe uwarunkowania zdrowia i choroby

- środowiskowe działania instytucjonalne i pozainstytucjona-

lne na rzecz zdrowia różnych grup społecznych

- proces wychowawczo-dydaktyczny ukierunkowa-

ny na doskonalenie zdrowia psychofizycznego,

społecznego i umiejętności życiowych sprzyjających

zdrowemu stylowi życia i poprawie jakości życia w każdym

okresie życia człowieka

28

Teoria wychowania obronnego:

- wychowanie obronne to system działalności szkoły,
instytucji paramilitarnych oraz samych wychowanków,
którego celem jest przygotowanie młodzieży do obrony
własnego kraju, właściwego reagowania w sytuacjach
zagrożenia militarnego oraz kształtowanie postaw
patriotycznych i obywatelskich

29

Teoria wychowania technicznego:

-

edukacja techniczna jest podsystemem w systemie

powszechnej i obowiązkowej edukacji ogólnej, której
istotą jest wspomaganie rozwoju wychowanków
przez ich udział w różnorodnych działaniach
technicznych organizowanych na terenie szkoły

- celem jest nabycie przez nich różnorodnych
umiejętności technicznych niezbędnych
w codziennym życiu i dalszej edukacji

30

Pedagogika czasu wolnego i rekreacji:

-

ma na celu pomagać wychowywać człowieka do

racjonalnego i konstruktywnego oraz efektywnego
wykorzystywania czasu wolnego poprzez różne
formy jego zagospodarowania

31

grupa IV: DYSCYPLINY PEDAGOGICZNE

POMOCNICZE i z POGRANICZA:

1. Pedagogika porównawcza
2. Pedeutologia
3. Polityka oświatowa
4. Ekonomika oświaty
5. Organizacja oświaty i wychowania
6. Filozofia wychowania
7. Psychologia wychowania
8. Socjologia wychowania
9. Biologia wychowania
10. Informatyka i cybernetyka edukacyjna

32

Pedagogika porównawcza:

- zajmuje się analizą i porównywaniem systemów
wychowawczych i oświatowych w różnych krajach
w powiązaniu z ich rozwojem polityczno-
ekonomicznym i społeczno-kulturalnym

33

Pedeutologia: (gr. paideutes -

nauczyciel)

- przedmiotem zainteresowań są zagadnienia
dotyczące nauczycieli: osobowość, dobór kandydatów
do zawodu nauczycielskiego, kształcenie,
dokształcanie i doskonalenie nauczycieli, praca
zawodowa nauczycieli

34

Polityka oświatowa:

- jej zadaniem jest określanie generalnych założeń,
celów, idei, funkcji, zasad i struktur określonej strategii
postępowania dla zaspokojenia aktualnych
i przyszłych potrzeb społeczeństwa w dziedzinie
oświaty

35

Ekonomika oświaty:

-

nauka, której zadaniem jest badanie związków i zależności

ekonomicznych występujących w dziedzinie oświaty

- celem badań jest ustalenie założeń dt. finansowania oświaty

przy wprowadzaniu różnych rozwiązań modelowych,

tak aby zapewnić społeczeństwu maksymalne korzyści

z oświaty

36

Filozofia wychowania:

- zajmuje się analizą filozoficznych podstaw nauk
o wychowaniu, w tym kwestii antropologicznych,
epistemologicznych i teleologicznych

37

Psychologia wychowania:

- zajmuje się badaniem psychologicznych zagadnień
kształcenia i wychowania

- zagadnienia te dotyczą: doboru treści kształcenia
i wychowania, procesu uczenia się, nauki czytania
i pisania, rozwijania zdolności, nabywania pojęć,
zainteresowań, przekonań i postaw

38

Socjologia wychowania:

- zajmuje się badaniem stosunków społecznych,
występujących w procesach wychowania i kształcenia
oraz w instytucjach wychowania bezpośredniego
i pośredniego

- zagadnienia socjologii wychowania to m.in.:
prawidłowości funkcjonowania układów
wychowawców i wychowanków, wpływ warunków
środowiska na te układy, społeczne przyczyny
zmienności celów i treści wychowania

39

Biologia wychowania:

Obszar badań to m.in.:

- problematyka zdrowia, stylu życia, zachowań zdrowotnych,

współczesnych zagrożeń zdrowia

-

główne problemy zdrowotne dzieci w wieku przedszkolnym

i szkolnym wraz ze sposobami zapobiegania im

- biologiczne uwarunkowania zaburzeń zachowania i niepowodzeń

szkolnych

- ocena postępu rozwoju fizycznego dziecka oraz wiązanie niepowodzeń

szkolnych z problemami zdrowotnymi i deficytami środowiskowymi

dziecka, wskazywanie działań zaradczych z uwzględnieniem

współpracy pedagogów, lekarzy i rodziców

40

Informatyka

i cybernetyka edukacyjna:

-

informatyka

zajmuje się m.in. przetwarzaniem informacji

przy użyciu systemów informatycznych, zastosowaniem

metod informatycznych w różnych dziedzinach działalności

człowieka

-

cybernetyka

to nauka o systemach sterowania oraz

o przekazywaniu i przekształcaniu informacji w tych

systemach

-

dyscyplina ta podejmuje próby wykorzystania osiągnięć tych

dziedzin w procesie szeroko rozumianej edukacji człowieka

41

Omówiony powyżej podział na

działy/gałęzie/dyscypliny pedagogiki

to

tzw. układ poziomy

42

Działy pedagogiki – układ pionowy

IV. Pedagogika

teoretyczna

III. Pedagogika

normatywna

II. Pedagogika opisowa

i eksperymentalna

I. Pedagogika empiryczna

lub praktyczna

43

I. Pedagogika empiryczna lub praktyczna – obserwuje, zbiera, bada całość
doświadczeń wychowawczych (od rodziców, wychowawców, nauczycieli
i innych osób mających doświadczenia wychowawczo-dydaktyczne)

II. Pedagogika opisowa i eksperymentalna – dział uwzględniający
doświadczenia, badający eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk
biologicznych, psychologicznych lub kulturowych związanych z wychowaniem

III. Pedagogika normatywna – na podstawie antropologii, aksjologii i teorii
kultury bada naturę człowieka, wytwory jego kultury i na tym tle ustala
wartości, ideały, cele, normy, którymi powinno się kierować wychowanie

IV. Pedagogika teoretyczna – czyli ogólna, jako dział najważniejszy dąży,
opierając się na materiale empirycznym, eksperymentalnym, normatywnym do
stosowania jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka

44

Bibliografia:

1. Ciechaniewicz W. red.: Pedagogika. Wyd. PZWL, Warszawa

2008.

2. Kwiatkowska B., Koc-Seniuch G.: Pedagogika nauka

o wychowaniu i kształceniu człowieka. [w] : Górajek- Jóźwik J.

red. Filozofia i teorie pielęgniarstwa. Lublin, Wyd. Czelej,

2007.

3. Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa, Wyd.

Żak, 1996.

4. T. Pilch red.: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Wyd.

Żak, 2003.