Ekonomia

Ekonomia

Ekonomia

Ekonomia

Ekonomia

Ekonomia

Ekonomia

Ekonomia

Pieniądz w gospodarce

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

WARSZAWA

2005

© Copyright by Dariusz Prokopowicz

2

Definicja pieni

ą

dza

Jest to środek umożliwiający

wymianę dóbr i usług

, a

jego funkcje może pełnić cokolwiek, co tylko jest
akceptowane przy tej wymianie.

Pieniądz to

powszechnie akceptowany

z mocy prawa

lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący
rolę powszechnego ekwiwalentu.

Pieniądz jest to pewien

wystandaryzowany towar

, za

pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone
dobra.

Pieniądz

3

Agregaty pieni

ą

dza w gospodarce

M1

M2

M3

PSL2

Podstawową miarą ilości pieniądza w wąskim ujęciu jest

agregat M1, który obejmuje banknoty i monety znajdujące się

w obiegu oraz wkłady na żądanie w walucie krajowej.

Agregat M2 jest kategorią pośrednią, uwzględniającą tylko

część wkładów terminowych – tzw. wkłady detaliczne

(utrzymywane na pokrycie przyszłych wydatków).

Agregat M3 obejmuje ponadto wkłady i lokaty terminowe.

Szerszym agregatem jest PSL2, który obejmuje M3 w walucie

krajowej, bony skarbowe i obligacje państwowe, wkłady w

towarzystwach budowlanych oraz depozyty podatkowe.

4

Potrzeba utrzymywania

pieni

ę

dzy

Motyw transakcyjny

Motyw przezorno

ś

ci

Motyw portfelowy

Moment uzyskania
przychodów nie jest zbie

ż

ny

z wydatkowaniem

Niemo

ż

no

ść

zaplanowania

nieprzewidzianych
wydatków.

Dywersyfikacja ryzyka w
kontek

ś

cie podejmowanych

inwestycji.

5

Funkcje pieni

ą

dza

Środek wymiany

Jednostka

rozrachunkowa

Środek tezauryzacji

Miernik odroczonych

płatności

1.

2.

3.

4.

6

Pieniądz spełnia w gospodarce głównie funkcję środka
wymiany.

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Środek wymiany

1.

Środek cyrkulacji, obiegowy

Korzyści, jakie osiąga społeczeństwo dzięki

wykorzystaniu pieniądza, możemy ocenić

wyobrażając sobie, iż mamy do czynienia z

gospodarką bezpieniężną

(inaczej –

barterową

).

7

W gospodarce bezpieniężnej nie występuje środek
wymiany. Wymiana ma charakter bezpośredni, co
oznacza, że jedne dobra są wymieniane na inne.

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Środek wymiany

1.

Środek cyrkulacji, obiegowy

Gospodarka

bezpieni

ęż

na

(barterowa)

Problemy z wymian

ą

towarów

Musiałaby wyst

ą

pi

ć

podwójna zbie

ż

no

ść

zapotrzebowania

8

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Środek wymiany

1.

Środek cyrkulacji, obiegowy

W tej funkcji pieniądz znajduje

powszechne zastosowanie

, tj.

pieniędzmi pracodawca płaci pracownikowi wynagrodzenie za pracę,
pieniędzmi kupujący płaci sprzedawcy za uzyskane dobro lub nabytą
usługę, za pieniądze producent sprzedaje swoje wyroby.

Powszechna akceptacja

pieniądza jako środka wymiany wynika z

tego, że każdy kto posiada odpowiednią ich ilość, może za nie kupić
potrzebne mu dobra i usługi zaspokajające różnorodne potrzeby.

Dzięki tej funkcji pieniądza zarówno towary jak i pieniądze są w

ciągłym ruchu

.

9

Pieniądz spełnia funkcję jednostki rozrachunkowej –
tj. standardowej jednostki miary za pomocą której
wyraża się ceny dóbr i usług.

Jednostka

rozrachunkowa

2.

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Na rynku wymiany pieniądz ujawnia się w postaci

ceny

, której

miarą są narodowe (obecnie i międzynarodowe np. euro)
jednostki pieniężne.

W tej funkcji pieniądz służy do wyrażania cen,

rejestrowania

długów

oraz prowadzenia rozliczeń między różnymi podmiotami

gospodarczymi.

Miernik wartości

10

Jednostka

rozrachunkowa

2.

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Jako środek (narzędzie) wymiany występował początkowo w
formie

pieniądza przedmiotowego

(towaru), następnie

monety, banknotu.

Jest narzędziem

pomiaru wartości towaru i usług

. Cena

informuje odbiorcę ile jednostek pieniężnych trzeba zapłacić
za nabycie określonego towaru lub świadczonej usługi.

Miernik wartości

11

Pieniądz spełnia funkcję przechowywania wartości (środka
tezauryzacji).

Służy do

gromadzenia

i przechowywania wartości

(bogactwa) w postaci pieniężnej lub kruszcowej (złoto).

W tej funkcji pieniądz pozwala dokonywać

transferu

wartości

z bieżącego okresu do okresów przyszłych.

Środek tezauryzacji

3.

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Aby pieni

ą

dz dobrze pełnił funkcj

ę ś

rodka wymiany,

musi zachowywa

ć

sw

ą

warto

ść

(sił

ę

nabywcz

ą

) w

transakcjach dokonywanych w przyszło

ś

ci.

Środek przechowywania wartości

12

Środek tezauryzacji

3.

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Jeżeli pracownik (dochodobiorca) uzyskuje określoną ilość pieniędzy w
postaci

płacy

, to może część tego dochodu przeznaczyć na bieżącą

konsumpcję, a część przechować.

Po zebraniu odpowiedniej kwoty może dokonać zakupu dobra, którego

cena

uniemożliwiała nabycie go za jedną miesięczną płacę.

W ten sposób pracownik,

gromadząc oszczędności

, przechowa przez

określony czas wartość gromadzonej sukcesywnie sumy pieniędzy dla
dokonania zakupu w przyszłości.

W sytuacji, gdy realizuje się ta funkcja pieniądza, wówczas pieniądz jest

czasowo wycofywany z obiegu

przez tych którzy go posiadają i tworzą się

tzw. oszczędności. W skali ogólnokrajowej środki te występują w postaci
rezerw.

Środek przechowywania wartości

13

Miernik odroczonych płatności – czyli pozwala ustalić

wartość przyszłych spłat (zadłużenia) długu.

Miernik odroczonych

płatności

4.

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Występuje przy płatnościach regulowanych

w późniejszym okresie

.

Wyraża on sumę, jaką należy zapłacić

w przyszłości

z tytułu

uzyskania np. kredytu.

Ta funkcja pieniądza wiąże się z jego zdolnością do regulowania
różnych zobowiązań z tytułu zaciągniętego

kredytu

, pożyczki ,

płacenia należnego podatku, składki ZUS lub kary pieniężnej itp.

Środek płatniczy

14

Miernik odroczonych

płatności

4.

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Środkiem płatniczym

staje się pieniądz z chwilą, gdy władza

państwowa nada mu moc zwalniania z ekonomicznych
zobowiązań.

Jako środek płatniczy pieniądz rozwinął się w wielu nowych
formach o

charakterze bezgotówkowym

np. weksli czeków, a

obecnie często w formie zapisów dokonywanych przez bank na
kontach uczestników procesu likwidacji zobowiązań (pieniądz
bankowy) w wyniku ich poleceń np. przelewy dyspozycyjne.

Środek płatniczy

15

Podstawową zatem właściwością
pieniądza jest jego zastosowanie jako

środka wymiany

.

W tym celu musi on spełniać funkcję

środka przechowywania wartości

.

Funkcje pieni

Funkcje pieni

ą

ą

dza

dza

Które funkcje pieni

ą

dza

s

ą

najistotniejsze?

Środek wymiany

Jednostka

rozrachunkowa

Środek tezauryzacji

Miernik odroczonych

płatności

1.

3.

2.

4.

Jest też zazwyczaj wygodnie, choć nie
we wszystkich sytuacjach,
wykorzystywać pieniądz w
charakterze

jednostki rozrachunkowej

oraz

miernika odroczonych płatności

16

Pojawienie si

ę

pieni

ą

dza w odległej przeszło

ś

ci

Pieniądz pojawił się jako pośrednik w procesach
wymiany wówczas, gdy nabrały one cech

masowej

powtarzalności

, regularności, a więc w okresie

przechodzenia od gospodarki naturalnej do towarowej.

Uczestnictwo pieniądza w wymianie pozwoliło zastąpić
dotychczasową

wymianę bezpośrednią

towaru na towar

dwoma odrębnymi, niezależnymi od siebie aktami: towar
- pieniądz i pieniądz - towar, co w istotny sposób
ułatwiło i wpłynęło na rozwój wymiany towarowej.

17

Ewolucja form pieni

ą

dza

- jako środka wymiany w systemach społeczno-gospodarczych:

1.

Gospodarka bezpieniężna

(barterowa) wymienna

2.

Pieniądz towarowy

[np. psie zęby, muszle, złoto, niewolnicy,

papierosy]

3.

Pieniądz symboliczny

[znak pieniężny] – we współczesnych

gospodarkach powszechnie akceptowany środek płatniczy

- banknoty

- bilon

4.

Pieniądz bezgotówkowy

5.

Pieniądz elektroniczny

6.

Pieniądz międzynarodowy

Prawne środki płatnicze

18

Dobra o zastosowaniu przemysłowym (złoto) bądź
konsumpcyjnym (papierosy), które równolegle
spełniają funkcję środka wymiany.

Stanowi warto

ść

sam w sobie.

Najcz

ęś

ciej jest dobrem szczególnie cenionym.

Wykorzystanie na szerok

ą

skal

ę

pieni

ą

dza towarowego

wymaga albo ograniczenia zakresu pozostałych zastosowa

ń

tego towaru, albo przeznaczenia zasobów rzadkich na
produkcj

ę

dodatkowych jego ilo

ś

ci.

Istniej

ą

jednak

ż

e mniej kosztowne sposoby umo

ż

liwiaj

ą

ce

społecze

ń

stwu wytwarzanie pieni

ą

dza.

Rodzaje pieni

Rodzaje pieni

ą

ą

dza

dza

Pieni

ą

dz towarowy

19

Pieni

ą

dz symboliczny

Jest to środek płatniczy, którego wartość, czy też siła
nabywcza, znacznie przewyższa koszt jego
wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż
pieniądz zastosowaniach

.

Wartość pieniądza symbolicznego
nadawana jest przez prawo.

Rodzaje pieni

Rodzaje pieni

ą

ą

dza

dza

Banknoty

Bilon

20

Pieni

ą

dz bezgotówkowy

Jest to środek wymiany, którego podstawą jest

wierzytelność przedsiębiorstwa lub osoby fizycznej

Rodzaje pieni

Rodzaje pieni

ą

ą

dza

dza

W okresie średniowiecza rozwój handlu międzynarodowego
wymusił pojawienie się pierwowzorów współczesnych czeków

Depozyt kruszców szlachetnych (wkład) u złotnika

Tytuły własności stają się wygodniejsze do przenoszenia niż złoto

U złotników pojawiło się zbyt wiele złota

Pojawia się kredyt bankowy

21

Niektóre rodzaje produktów bankowych, np. wkłady
bankowe

(co oznacza, że bank ma wobec nas dług).

Niektóre rodzaje papierów wartościowych, np. weksle i
czeki rozrachunkowe.

Kredyty i pożyczki w gospodarce

Specyficzną formą jest pieniądz elektroniczny

.

Rodzaje pieni

Rodzaje pieni

ą

ą

dza

dza

Pieni

ą

dz bezgotówkowy

22

Pieni

ą

dz elektroniczny

Specyficzną odmianą pieniądza bezgotówkowego, rozwijającą
się silnie w ostatnich latach jest pieniądz elektroniczny, który
występuje w różnych formach co wynika z różnorodności
operacji finansowych realizowanych w bankowych systemach
teleinformatycznych oraz wirtualnie (w sieci Internet).

Rozliczenia międzybankowe

w systemie ELIKSIR

Płatności elektroniczne realizowane

kartami bankowymi

Płatności dokonywane

w sieci Internet

Rodzaje pieni

Rodzaje pieni

ą

ą

dza

dza