Ekonomia

Ekonomia

Pieniądz w
gospodarce

Wykład

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

WARSZAWA

2005

© Copyright by Dariusz Prokopowicz

2

Zagadnienia tematu

1.   Definicja pieniądza
2.   Funkcje pieniądza
3.   Ewolucja form
pieniądza

3

Potrzeba utrzymywania

pieniędzy

Motyw transakcyjny

Motyw przezorności

Motyw portfelowy

Moment uzyskania

przychodów nie jest zbieżny
z wydatkowaniem

Niemożność zaplanowania

nieprzewidzianych
wydatków.

Dywersyfikacja ryzyka w

kontekście podejmowanych

inwestycji.

4

Funkcje pieniądza

Środek

wymiany

Jednostka

rozrachunkow

a

Środek

tezauryzacji

Miernik

odroczonych

płatności

1.

2.

3.

4.

5

Pieniądz spełnia w gospodarce
głównie funkcję środka wymiany.

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza

Środek

wymiany

1.

Środek cyrkulacji,

obiegowy



Korzyści, jakie osiąga
społeczeństwo dzięki
wykorzystaniu pieniądza, możemy
ocenić wyobrażając sobie, iż mamy
do czynienia z

gospodarką

bezpieniężną

(inaczej –

barterową

).

6

W gospodarce bezpieniężnej nie
występuje środek wymiany. Wymiana
ma charakter bezpośredni, co
oznacza, że jedne dobra są
wymieniane na inne.

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza

Środek

wymiany

1.

Środek cyrkulacji,

obiegowy

Gospodarka

bezpieniężna

(barterowa)

Problemy z wymianą

towarów

Musiałaby wystąpić

podwójna zbieżność

zapotrzebowania

7

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza

Środek

wymiany

1.

Środek cyrkulacji,

obiegowy



W tej funkcji pieniądz znajduje

powszechne

zastosowanie

, tj. pieniędzmi pracodawca płaci

pracownikowi wynagrodzenie za pracę,
pieniędzmi kupujący płaci sprzedawcy za
uzyskane dobro lub nabytą usługę, za pieniądze
producent sprzedaje swoje wyroby.



Powszechna akceptacja

pieniądza jako środka

wymiany wynika z tego, że każdy kto posiada
odpowiednią ich ilość, może za nie kupić
potrzebne mu dobra i usługi zaspokajające
różnorodne potrzeby.



Dzięki tej funkcji pieniądza zarówno towary jak i
pieniądze są w

ciągłym ruchu

.

8

Pieniądz spełnia funkcję jednostki
rozrachunkowej – tj. standardowej
jednostki miary za pomocą której
wyraża się ceny dóbr i usług.

Jednostka

rozrachunkow

a

2.

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza



Na rynku wymiany pieniądz ujawnia się w
postaci

ceny

, której miarą są narodowe

(obecnie i międzynarodowe np. euro)
jednostki pieniężne.



W tej funkcji pieniądz służy do wyrażania
cen,

rejestrowania długów

oraz

prowadzenia rozliczeń między różnymi
podmiotami gospodarczymi.

Miernik wartości

9

Jednostka

rozrachunkow

a

2.

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza



Jako środek (narzędzie) wymiany
występował początkowo w formie

pieniądza przedmiotowego

(towaru),

następnie monety, banknotu.



Jest narzędziem

pomiaru wartości towaru i

usług

. Cena informuje odbiorcę ile

jednostek pieniężnych trzeba zapłacić za
nabycie określonego towaru lub
świadczonej usługi.

Miernik wartości

10

Pieniądz spełnia funkcję przechowywania
wartości (środka tezauryzacji).



Służy do

gromadzenia

i przechowywania

wartości (bogactwa) w postaci
pieniężnej lub kruszcowej (złoto).



W tej funkcji pieniądz pozwala
dokonywać

transferu wartości

z

bieżącego okresu do okresów
przyszłych.

Środek

tezauryzacji

3.

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza

Aby pieniądz dobrze pełnił funkcję środka

wymiany, musi zachowywać swą wartość (siłę

nabywczą) w transakcjach dokonywanych w

przyszłości.

Środek przechowywania

wartości

11

Środek

tezauryzacji

3.

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza



Jeżeli pracownik (dochodobiorca) uzyskuje określoną
ilość pieniędzy w postaci

płacy

, to może część tego

dochodu przeznaczyć na bieżącą konsumpcję, a
część przechować.



Po zebraniu odpowiedniej kwoty może dokonać
zakupu dobra, którego

cena

uniemożliwiała nabycie

go za jedną miesięczną płacę.



W ten sposób pracownik,

gromadząc oszczędności

,

przechowa przez określony czas wartość
gromadzonej sukcesywnie sumy pieniędzy dla
dokonania zakupu w przyszłości.



W sytuacji, gdy realizuje się ta funkcja pieniądza,
wówczas pieniądz jest

czasowo wycofywany z obiegu

przez tych którzy go posiadają i tworzą się tzw.
oszczędności. W skali ogólnokrajowej środki te
występują w postaci rezerw.

Środek przechowywania

wartości

12

Miernik odroczonych płatności – czyli
pozwala ustalić wartość przyszłych
spłat (zadłużenia) długu.

Miernik

odroczonych

płatności

4.

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza



Występuje przy płatnościach regulowanych

w

późniejszym okresie

.



Wyraża on sumę, jaką należy zapłacić

w

przyszłości

z tytułu uzyskania np. kredytu.



Ta funkcja pieniądza wiąże się z jego
zdolnością do regulowania różnych
zobowiązań z tytułu zaciągniętego

kredytu

,

pożyczki , płacenia należnego podatku,
składki ZUS lub kary pieniężnej itp.

Środek płatniczy

13

Miernik

odroczonych

płatności

4.

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza



Środkiem płatniczym

staje się pieniądz z

chwilą, gdy władza państwowa nada mu
moc zwalniania z ekonomicznych
zobowiązań.



Jako środek płatniczy pieniądz rozwinął się
w wielu nowych formach o

charakterze

bezgotówkowym

np. weksli czeków, a

obecnie często w formie zapisów
dokonywanych przez bank na kontach
uczestników procesu likwidacji zobowiązań
(pieniądz bankowy) w wyniku ich poleceń
np. przelewy dyspozycyjne.

Środek płatniczy

14



Podstawową zatem

właściwością pieniądza

jest jego zastosowanie

jako

środka wymiany

.



W tym celu musi on

spełniać funkcję

środka

przechowywania
wartości

.

Funkcje

Funkcje

pieniądza

pieniądza

Które funkcje

pieniądza są

najistotniejsze?

Środek

wymiany

Jednostka

rozrachunkow

a

Środek

tezauryzacji

Miernik

odroczonych

płatności

1.

3.

2.

4.



Jest też zazwyczaj
wygodnie, choć nie we
wszystkich sytuacjach,
wykorzystywać pieniądz w
charakterze

jednostki

rozrachunkowej

oraz

miernika odroczonych
płatności

15

Pojawienie się pieniądza w odległej

przeszłości

Pieniądz pojawił się jako pośrednik
w procesach wymiany wówczas, gdy
nabrały one cech

masowej

powtarzalności

, regularności, a więc

w okresie przechodzenia od
gospodarki naturalnej do towarowej.



Uczestnictwo pieniądza w wymianie
pozwoliło zastąpić dotychczasową

wymianę bezpośrednią

towaru na

towar dwoma odrębnymi, niezależnymi
od siebie aktami: towar - pieniądz
i pieniądz - towar, co w istotny sposób
ułatwiło i wpłynęło na rozwój wymiany
towarowej.

16

Ewolucja form pieniądza

- jako środka wymiany w systemach
społeczno-gospodarczych:

1.  

Gospodarka bezpieniężna

(barterowa)

wymienna

2. 

Pieniądz towarowy

[np. psie zęby,

muszle, złoto, niewolnicy, papierosy]

3.

Pieniądz symboliczny

[znak pieniężny] –

we

współczesnych

gospodarkach

powszechnie

akceptowany

środek

płatniczy

-    banknoty

-    bilon

4.  

Pieniądz bezgotówkowy

5.  

Pieniądz elektroniczny

6.

Pieniądz międzynarodowy

Prawne środki

płatnicze

17

Dobra o zastosowaniu przemysłowym
(złoto) bądź konsumpcyjnym
(papierosy), które równolegle
spełniają funkcję środka wymiany.



Stanowi wartość sam w sobie.



Najczęściej jest dobrem szczególnie cenionym.



Wykorzystanie na szeroką skalę

pieniądza

towarowego

wymaga albo ograniczenia zakresu

pozostałych zastosowań tego towaru, albo
przeznaczenia zasobów rzadkich na produkcję
dodatkowych jego ilości.



Istnieją jednakże mniej kosztowne sposoby
umożliwiające społeczeństwu wytwarzanie pieniądza.

Rodzaje

Rodzaje

pieniądza

pieniądza

Pieniądz

towarowy

18

Pieniądz symboliczny

Jest to środek płatniczy, którego
wartość, czy też siła nabywcza,
znacznie przewyższa koszt jego
wytworzenia lub wartość jako towaru
w innych niż pieniądz zastosowaniach

.



Wartość pieniądza
symbolicznego nadawana
jest przez prawo.

Rodzaje

Rodzaje

pieniądza

pieniądza

Banknoty

Bilon

19

Pieniądz

bezgotówkowy

Jest to środek wymiany, którego
podstawą jest wierzytelność
przedsiębiorstwa lub osoby fizycznej

Rodzaje

Rodzaje

pieniądza

pieniądza



W okresie średniowiecza rozwój handlu
międzynarodowego wymusił pojawienie się
pierwowzorów współczesnych czeków



Depozyt kruszców szlachetnych (wkład) u
złotnika



Tytuły własności stają się wygodniejsze do
przenoszenia niż złoto



U złotników pojawiło się zbyt wiele złota



Pojawia się kredyt bankowy

20



Niektóre rodzaje produktów bankowych,
np. wkłady bankowe

(co oznacza, że bank

ma wobec nas dług).



Niektóre rodzaje papierów
wartościowych, np. weksle i czeki
rozrachunkowe.



Kredyty i pożyczki w gospodarce



Specyficzną formą jest pieniądz
elektroniczny

.

Rodzaje

Rodzaje

pieniądza

pieniądza

Pieniądz bezgotówkowy

21

Pieniądz

elektroniczny

Specyficzną odmianą pieniądza
bezgotówkowego, rozwijającą się silnie w
ostatnich latach jest pieniądz
elektroniczny, który występuje w różnych
formach co wynika z różnorodności
operacji finansowych realizowanych w
bankowych systemach
teleinformatycznych oraz wirtualnie (w
sieci Internet).



Rozliczenia międzybankowe

w systemie

ELIKSIR



Płatności elektroniczne realizowane

kartami bankowymi



Płatności dokonywane

w sieci Internet

Rodzaje

Rodzaje

pieniądza

pieniądza

22



ilość banknotów i bilonu znajdujących się
w obiegu, powiększona o rezerwy
gotówkowe banków komercyjnych.



tj. ilość gotówki dostarczonej przez bank
centralny zarówno bankom komercyjnym,
jak i sektorowi pozabankowemu.

Podaż

Podaż

pieniądza

pieniądza

Baza monetarna