1

1.Model gospodarki rynkowej i istota działania mechanizmu rynkowego.

Najważniejsze założenia modelu:
-większość zasobów jest własnością prywatną (kapitalizm)
-gospodarka składa się z 2 grup podmiotów (gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa)
-rynek dzieli się na rynek dóbr oraz rynek zasobów

W uproszczonym modelu gospodarki rynkowej gospodarstwa domowe oferują na rynku zasobów
usługi pracy oraz posiadanych zasobów naturalnych oraz finansowych, z kolei na rynku dóbr i usług
zgłaszają popyt w celu zaspokojenia własnych potrzeb konsumpcyjnych. Natomiast podmioty
gospodarcze zgłaszają popyt na pracę oraz zasoby posiadane przez gospodarstwa domowe, z kolei na
rynku dóbr i usług stanowią stronę podażową. W przeciwnym kierunku dochodzi do transferu
kapitału.
Najważniejszym elementem gospodarki rynkowej jest rynek.
Rynek jest zorganizowanym miejscem ( w sensie instytucjonalnym), gdzie dokonywane są akty kupna
i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr oraz generowana jest cena.

Funkcje rynku:
-obiektywna wycena różnych dóbr
-źródło informacji dla podmiotów gospodarczych
-warunek racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych
-umożliwia ustalenie się stanów równowagi w gospodarce
-weryfikator społecznej przydatności oraz mechanizm dostosowywania się produkcji do potrzeb

Możemy wyróżnić 3 główne typy gospodarki rynkowej:
Neoliberalna gospodarka rynkowa
Od strony teoretycznej współczesny neoliberalizm oparty jest na tzw. ekonomii podażowej Zadaniem
państwa w tej koncepcji nie jest stymulacja popytu, ale tworzenie warunków sprzyjających wzrostowi
podaży i aktywności wytwórców, Odrzuca niemal w całości państwową gestię w gospodarce.
Neoliberalizm jest reakcją na nadmierny interwencjonizm i jego ekonomiczne skutki - wzrost deficytu
budżetowego, długu publicznego i inflacji. Gospodarka powinna być wolna od ingerencji państwa w
mechanizm rynkowy, regulowana jedynie polityką pieniężno-kredytową banku centralnego i
potrzebami budżetu państwa.
Społeczna gospodarka rynkowa.
Głównym założeniem społecznej gospodarki rynkowej jest możliwość i konieczność pogodzenia
twardej logiki zasad liberalnej gospodarki rynkowej, swobodnego działania jej mechanizmów z
zabezpieczeniem określonego poziomu świadczeń socjalnych i zapewnieniem w ten sposób spokoju
społecznego. Odrzuca się jednak zarówno własność państwową, jak i ingerowanie państwa w
funkcjonowanie mechanizmów rynkowych
Socjaldemokratyczna (interwencjonistyczna) gospodarka rynkowa
Jej podstawą jest przyjęcie założenia tkwiącego w tzw. ekonomii dobrobytu, iż korzyści społeczne
wynikające z pewnego ograniczenia wolności gospodarczej będą większe niż straty. W praktyce
państwa realizujące ten model gospodarki rynkowej mają bardzo wysoką stopę redystrybucji
budżetowej, ogromne długi publiczne, nadmierne świadczenia socjalne, wysokie obciążenia fiskalne
przedsiębiorstw
W sferze społecznej model ten powoduje demoralizację części społeczeństwa, tzw. kulturę bezrobocia,
spadek aktywności i kreatywności.
Model ten, realizowany w większości krajów Europy Zachodniej odniósł jednak porażkę.

2. Podstawy decyzji ekonomicznych konsumenta i przedsiębiorcy.

Konsument to suwerenny podmiot gospodarczy podejmujący decyzje odnośnie konsumpcji w oparciu
o własne preferencje oraz istniejące ograniczenia obiektywne w postaci dochodu konsumenta oraz cen
rynkowych kupowanych dóbr.

2

Celem konsumenta jest osiągnięcie maksymalnego zadowolenia z konsumpcji dóbr, a jego miarą
użyteczność dóbr i usług.
Konsument musi dokonywać nieustannie wyborów między różnorodnymi produktami i usługami
zaspokajającymi jego potrzeby, biorąc pod uwagę ograniczoność zasobów będących do jego
dyspozycji. Konsument jako podmiot racjonalny opiera proces podejmowania decyzji na zasadzie
optymalizacji. Dokonując wyborów konsument dąży do osiągnięcia maksymalnych korzyści,
zadowolenia z konsumpcji dóbr, czyli użyteczności. Po przekroczeniu pewnej granicy konsumpcji
dalsze konsumowanie zacznie przynosić niezadowolenie konsumentowi. Konsument maksymalizujący
zadowolenie z konsumpcji będzie je zwiększał aż do momentu zerowej użyteczności marginalnej.

Podstawą wyboru konsumenta jest uporządkowany system preferencji. W rzeczywistości

popyt konsumenta na dane dobro zależy głównie od dochodu w momencie podejmowania decyzji oraz
ceny dóbr. Biorąc pod uwagę swoje preferencje dotyczące dóbr i uwzględniając posiadane zasoby
konsument poszukuje optimum, dzięki któremu osiągnie satysfakcję.

Celem działalności producenta jest maksymalizacja zysku lub też wartości przedsiębiorstwa.
Producent podejmuje decyzje w ramach danej technologii produkcji. Te warunki techniczne i
produkcyjne stanowią ograniczenia procesu produkcyjnego. Najważniejsze ograniczenia procesu
produkcyjnego to technologia i ceny czynników na rynku.

Przedsiębiorca może wydać całość środków na zakup siły roboczej, na zakup kapitału lub

zakup kombinacji wielkości czynników. Optymalna kombinacja czynników to tzw. Punkt równowagi
przedsiębiorstwa, w którym przedsiębiorstwo osiąga maksymalną produkcję przy danym koszcie
całkowitym.

Kieruje się zasadą optymalizacji, czyli poszukania najlepszej relacji między nakładami na

produkcję i efektami. Możliwości i zakres decyzji producenta zależą m.in. od tego, czy działa on na
rynku konkurencyjnym, czy też na rynku zmonopolizowanym.

Producent kupuje czynniki produkcji płacąc ceny rynkowe (wydatki, nakłady). Nakłady na

produkcję wyrażone w pieniądzu to koszty produkcji. Kapitał, który producent przeznacza na proces
produkcji przechodzi przez fazy:
1) zakup czynników produkcji (kapitał-pieniądze),
2) produkcja dóbr (kapitał-rzecz),
3) sprzedaż (kapitał-pieniądze).
Jeżeli różnica między sumą wydatkowaną w fazie pierwszej i trzeciej jest ujemna to producent osiąga
straty. Zadaniem producenta jest taki wybór kombinacji nakładów i efektów by różnica była dodatnia i
maksymalna bowiem osiągnięcie zysku jest podstawowym warunkiem rozwoju przedsiębiorstwa.
Zysk wpływa na możliwości inwestycyjne przedsiębiorstwa a jego wielkość i podział określają
samofinansowanie przedsiębiorstw. Ponadto wpływa on również na wielkość zatrudnienia i spełnia
rolę motywującą.

3. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej i monopolu.

KONKURENCJA DOSKONAŁA

Założenia:

a) Jednorodności produktów – produkty wszystkich producentów identyczne. W

rzeczywistości gosp. Znajdziemy produkty spełniające to założenie, ale jest ich niewiele(akcje
danej firmy, pszenica, ziemniaki:))

b) Pełnej mobilności czynników produkcji – brak barier wejścia/wyjścia przedsiębiorstwa do/z

danej gałęzi

c) Duża liczba sprzedających/kupujących – zmiana popytu(podaży) pojedynczego

nabywcy(producenta) nie ma wpływu na zmianę ceny rynkowej. Kupujący/sprzedający
akceptują cenę rynkową, jest ona dla nich wartością daną.

3

d) Doskonała informacja o rynku – sprzedający/kupujący mają doskonałą informację o

produkcie i cenie teraz i w przyszłości. W rzeczywistości zdobywanie informacji – dodatkowe
koszty.

CENA = PRZYCHÓD PRZECIĘTNY = PRZYCHÓD MARGINALNY

Równowaga w krótkim okresie
Przedsiębiorstwo znajdzie się w stanie równowagi jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie
rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk.

Maksymalizacja zysku

Zysk osiąga maksimum, jeżeli: PM = KM i KM jest rosnący

MONOPOL
Założenia:

a) Produkty jednorodne lub zróżnicowane – wytwarzane przez przedsiębiorstwo. Na

rynku nie występują ich bliskie substytuty.

b) Brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny – bariery

techniczne, ekonomiczne, administracyjno – prawne.

c) Jeden sprzedający, wielu kupujących.
d) Doskonała informacja o rynku.

CENA = PRZYCHÓD PRZECIĘTNY > PRZYCHÓD MARGINALNY

Maksymalizacja zysku

1) Warunek konieczny: PM = KM
2) Warunki wystarczające: KM rosnący, lub KM malejący, lecz wolniej niż PM.

Równowaga przedsiębiorstwa – konkurencja doskonała, a monopol.

Zakładamy, że koszty (krzywe KM i PM) są takie same, niezależnie od tego na jakim rynku znajduje
się przedsiębiorstwo.

WYKRES – Równowaga przedsiębiorstwa: konkurencja doskonała, a monopol.

4

Przedsiębiorstwo konkurencyjne osiąga równowagę w punkcie, gdzie KM = PM.

Dodatkowo PM = P (czyli linii popytu na wykresie).
W punkcie równowagi (pkt. D) przedsiębiorstwo wytwarza wielkość produkcji Q

k

i sprzedaje ją po

cenie P

k

. Zysk jednostkowy przedsiębiorstwa wynosi DE (różnica między P

k

i KCP w punkcie

równowagi), natomiast zysk całkowity równa się P

k

DEF.

Monopol znajduje się w równowadze w punkcie, gdzie KM = PM, przy czym PM jest

malejący. W punkcie równowagi monopol sprzedaje wielkość produkcji Q

m

po cenie monopolowej

P

m

. Zysk jednostkowy monopolu wynosi AB(P

m

-KCP), natomiast zysk całkowity równa się P

m

ABC.

Zasadnicze różnice:

1) Przedsiębiorstwo konkurencyjne wytwarza w stanie równowagi więcej produkcji, niż

monopol (Q

k

>Q

m

)

2) Cena sprzedaży monopolu jest większa niż cena sprzedaży produktów przedsiębiorstwa

doskonale konkurencyjnego (P

m

>P

k

)

3) Zysk monopolowy jest większy od zysku przedsiębiorstwa doskonałej konkurencji

(P

m

ABC>P

k

DEF)

Podobne różnice odnoszą się do stanów równowagi długookresowej. Wielkość przedsiębiorstwa
k.doskonałej jest „idealna”, natomiast monopol wytwarza mniej i posiada nadwyżkę zdolności
produkcyjnych w porównaniu do stanu idealnego. Jako, że monopol nie wykorzystuje w pełni
zdolności produkcyjnych, możliwych do osiągnięcia w długim okresie stąd mniejsze zaspokojenie
dobrobytu społecznego jest w monopolu niż w k.doskonałej.
Monopol osiąga większe zyski dzięki braku konkurencji. Mniejsza jest także presja na wprowadzenie
postępu technicznego, lecz w końcu także i ono będzie musiało wprowadzić bardziej efektywne
metody produkcji – pozycja monopolisty nie jest bezterminowa (substytuty, wygasa ochrona
patentowa itp.). Przedsiębiorstwo, które jest jednym z wielu producentów danego produktu musi
dostosowywać swe decyzje do ceny ukształtowanej na rynku (akceptuje ono cenę rynkową). Cena
sprzedaży jest dana więc przedsiębiorstwo może zwiększać zysk głównie przez obniżanie kosztów
produkcji. Przedsiębiorstwo musi wprowadzać usprawnienia technologiczne i ulepszać zarządzanie po
to, aby zmniejszać koszty. W długim okresie obniżka kosztów wymaga wprowadzenia do produkcji
nowych technologii, czyli zastosowania osiągnięć postępu technicznego.

4. Graniczne punkty rentowności przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonalej i
monopolu.

Zarówno w konkurencji doskonałej jak i w monopolu wyróżnia się zasadniczo dwa podstawowe
graniczne punkty rentowności. Pierwszy punkt to punkt rentowności gwarantujący zysk równy zeru,
natomiast drugi punkt graniczny to punkt zamknięcia przedsiębiorstwa osiągany gdy przychody w
punkcie równowagi zrównują się z kosztami zmiennymi.

W konkurencji doskonałej pierwszy punkt osiągany jest w momencie gdy cena, która jest

jednocześnie przychodem marginalnym zrówna się z kosztem marginalnym oraz kosztem całkowitym
przeciętnym, który w tym punkcie jest minimalny. Punkt zamknięcia w konkurencji doskonałej
osiągany jest w momencie gdy cena która jest jednocześnie przychodem marginalnym, równa się
kosztowi marginalnemu oraz kosztowi zmiennemu przeciętnemu który w tym punkcie osiąga
minimum.

W przypadku monopolu przedsiębiorstwo największy zysk generuje przy zrównaniu się

kosztu marginalnego z przychodem marginalnym. Przy ilości dla której KM zrówna się z PM
przedsiębiorstwo na podstawie wykresu popytu ustala cenę i porównuje ją z kosztami całkowitymi na
jednostkę produktu. Jeżeli KCP jest niższe od ceny przedsiębiorstwo uzyskuje zysk. Próg rentowności
dający zerowy zysk występuje, gdy KCP jest równe cenie. Punkt zamknięcia przedsiębiorstwa wystąpi
wtedy, gdy koszty zmienne na jednostkę produktu zrównają się cenie, a to oznacza, że firma przynosi
stratę równą kosztom stałym, czyli produkcja nie przynosi żadnej wartości dodanej i nie warto
prowadzić tego przedsiębiorstwa.

5

5. Problem kwantyfikacji dochodu narodowego. Czynniki i modele wzrostu gospodarczego.

Dochód narodowy-. inna nazwa dla Produktu Narodowego Netto, jest to suma dochodów wszystkich
obywateli oraz osób prawnych z siedzibą w danym kraju, uzyskanych z wykorzystania czynników
produkcji (ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług
pomniejszona o koszty amortyzacji (czyli koszty zużycia czynników produkcyjnych).

PKB oraz PNB uwzględniają jedynie inwestycje brutto, natomiast dochód narodowy jest

miarą produkcji uwzględniającą inwestycje netto( te które są przeznaczone na powiększenie
istniejącego kapitału). Częściej wykorzystywana jest jednak kategoria PNB, gdyż wyznaczenie
dochodu narodowego jest trudniejszym zadaniem. Trudności wynikają z braku możliwości
dokładnego oszacowania amortyzacji w skali makroekonomicznej. ( Podstawy ekonomii, R.
Milewski, s.343-344)
Wady dochodu narodowego

-Nie uwzględniają działalności w szarej strefie
-nie obejmuje produkcji wykonywanej samodzielnie w domu dla własnych potrzeb.
-nie uwzględnia różnic w sile nabywczej walut poszczególnych krajów
-nie przesądza o powszechnym dostępie do niektórych usług zapewniających bezpieczeństwo
socjalne np. edukacji
-nie informuje o ilości wolnego czasu do dyspozycji obywateli
-nie odzwierciedla stanu bezpieczeństwa obywateli

Ekonomiści wymieniają cztery podstawowe czynniki wzrostu gospodarczego (cztery „siły napędowe”
wzrostu). Są to:

– podaż pracy, jak i jakościowym – dyscyplina pracy, wykształcenie,

kwalifikacje motywacja),

kość środowiska),

– środki wykorzystywane w procesie produkcji, kapitał rzeczowy (maszyny, fabryki, drogi),

kapitał finansowy, kapitał ludzki,

Do najbardziej znanych modeli wzrostu gospodarczego należą:
- model Harroda (uzależnia wzrost gospodarczy od skłonności do oszczędzania, krańcowej
kapitałochłonności produkcji, stopy przyrostu naturalnego i postępu technicznego.
- model Domara (DN wzrasta w takich rozmiarach w jakich wzrastają zdolności wytwórcze
gospodarki)
- model Solowa (jedynym czynnikiem który ma znaczenie jest wzrost nakładów pracy)
- Model Kaleckiego (tempo wzrostu dochodu uzależnione jest od udziału inwestycji w dochodzie)
- model model Cobba-Douglasa – przyrost produkcji zależy nie tylko od liczby zużywanego kapitały i
od liczby zatrudnionych ale również od wzrostu produkcyjności kapitału i pracy.

6. Przepływy międzygałęziowe jako makroekonomiczny model gospodarki. Bilanse w
przepływach międzygałęziowych, ich wyznaczniki i konsekwencje.

Gospodarka narodowa składa się z wielu różnych gałęzi przemysłu powiązanych ze sobą. Produkty
jednych gałęzi mogą zostać wykorzystane przez inne gałęzie jako nakłady służące do produkcji
kolejnych produktów, bez tych nakładów produkcja nie była by możliwa. Przykład: przemysł
odzieżowy zgłasza zapotrzebowanie na bawełnę, wełnę, len itp.
Istnienie przepływów międzygałęziowych tworzy zapotrzebowanie na analizę nakładów i wyników w
skali poszczególnych gałęzi oraz w skali całej gospodarki.
Gospodarka narodowa stanowi agregat zasobów i strumieni składających się z kilku sprzężonych ze
sobą układów: produkcyjnego, usług oraz zagranicy, gospodarstw domowych, budżetu i banków,
które opisano za pomocą metody nakładów i wyników (input-output) w formie tabelarycznej
(szachownicowej).
I część tabeli – zawiera poszczególne transakcje między gałęziami w celu zaspokojenie popytu

6

pośredniego
II część tabeli – popyt końcowy – przedstawia poniesione wydatki, strukturę zakupów poszczególnych
gałęzi oraz restytucyjny’ odbiorcy inwestorzy
III część tabeli- przedstawia proces tworzenia produktu narodowego brutto – suma dochodów
uwzględnianych w przepływach czynników wytwórczych; przedstawia dochody tworzone w
poszczególnych gałęziach produkcyjnych
IV część tabeli- podział dochodu narodowego brutto pomiędzy poszczególne podmioty występujące
w gospodarce

Tabela pozwala na obliczenie mierników sprawności ekonomicznej poszczególnych gałęzi.

Bilans przepływów międzygałęziowych – rozwinięta forma syntetycznego bilansu tworzenia i
podziału produktu globalnego i dochodu narodowego. Na podstawie bilansu można zbadać strukturę
bezpośrednich i pośrednich nakładów bieżących oraz nakładów majątkowych oraz ich efektywność za
pomocą współczynników materiałochłonności, kapitałochłonności oraz majątkochłonności.
Model ten umożliwia między innymi podanie odpowiedzi na następujące pytania: "ile powinna
wynosić produkcja każdej z gałęzi gospodarki, aby całkowity popyt, składany zarówno przez sektor
produkcyjny jak i sektor gospodarstw domowych na dobra produkowane przez te gałęzie był
zaspokojony?" lub "o ile procent wzrośnie zapotrzebowanie na wyroby skórzane, pracę, maszyny, itp.
jeżeli zwiększymy produkcję butów o 10% ?".


7. Budżet państwa. Makroekonomiczne konsekwencje deficyty budżetowego i długu
publicznego.

Zgodnie z definicją z ustawy o finansach publicznych, budżet państwa jest rocznym planem dochodów
i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa,
sądów i trybunałów, administracji rządowej, uchwalonym w formie ustawy na okres roku
kalendarzowego. W związku z powyższą definicją, budżet państwa jest planem finansowym, co
oznacza, że jego treść dotyczy on przyszłych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów.
• Dochody stanowią w szczególności wpływy z podatków, ceł, wpłat z zysku przedsiębiorstw
państwowych, jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, NBP, różnych odsetek.
• Wydatki przeznaczane są głównie na: realizację zadań organów państwowych, subwencje i dotacje
dla JST i innych podmiotów.
• Przychody budżetu państwa pochodzą przede wszystkim z wpływów ze sprzedaży skarbowych
papierów wartościowych, zaciągniętych pożyczek i kredytów oraz z prywatyzacji majątku Skarbu
Państwa.
• Rozchodami są natomiast spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów
wartościowych, udzielone pożyczki.
Dochody i wydatki mają charakter bezzwrotny, zaś przychody i rozchody mają w zasadzie charakter
zwrotny. Stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokrycie w dochodach nazywany jest równowagą
budżetową. Odchyleniem od tej równowagi może być nadwyżka budżetowa lub deficyt budżetowy.
Ten ostatni występuje, gdy wydatki w budżecie są wyższe niż dochody.
- Aby pokryć deficyt budżetowy państwo musi pożyczać pieniądze. W ten sposób powstaje dług
publiczny, który z kolei prowadzi do zwiększenia tzw. Kosztów obsługi długu, czyli dalszego wzrostu
wydatków państwa. Dług publiczny stanowi bowiem całkowitą kwotę zadłużenia rządu w formie
należytej zapłaty z tytułu sprzedanych papierów wartościowych państwa w celu pokrycia deficytu.
- Wobec tego, głównym źródłem pokrycia deficytu budżetowego są zaciągane przez państwo długi na
rynku krajowym lub zagranicznym (pojawia się wówczas problem kosztów obsługi zadłużenia, czyli
odsetki, które zwiększają w następnych latach wydatki państwa).
- Następuje dodatkowy wzrost podaży rządowych papierów wartościowych na pokrycie dodatkowego
deficytu.
Do najczęściej wymienianych negatywnych skutków deficytu budżetowego należą:

- ryzyko monetyzacji deficytu (dotyczy to zwłaszcza tej jego części, która finansowana jest przez
bank centralny), co może grozić przyspieszeniem procesów inflacyjnych; obecnie w Polsce, podobnie

7

jak w wielu krajach, wprowadzono ustawowy(konstytucyjny) zakaz finansowania deficytu
budżetowego przez bank centralny;
- niebezpieczeństwo wpadnięcia w tzw. pułapkę zadłużenia w wyniku narastania długu publicznego i
kosztów jego obsługi; ma to miejsce wówczas, gdy bieżące obsługa długu nie jest finansowana
dochodami budżetu, lecz wymaga zaciągania nowych pożyczek (tzw. efekt „śnieżnej kuli”);
- wywoływanie efektu wypychania (crowding out effect), czyli wypieranie z rynku kapitałowego
prywatnych inwestorów na skutek wzrostu stopy procentowej, który to wzrost spowodowany jest
rosnącymi potrzebami pożyczkowymi państwa;
- możliwy wzrost stóp procentowych na krajowym rynku finansowym;
- negatywny wpływ na saldo obrotów bieżących (hipoteza tzw. bliźniaczego deficytu, tj. deficytu
budżetowego i deficytu w obrotach bieżących).

8.Rola banku centralnego i polityki pieniężnej w gospodarce rynkowej.

Polityka pieniężna jest jednym z elementów polityki gospodarczej i jest to działalność banku
centralnego prowadzona w imieniu państwa, a polegająca na wyborze pieniężnych celów
makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za
pomocą wykorzystania wybranych instrumentów.

Bank centralny pełni role:
- banku banków
- banku państwa
- emisyjną

Poprzez politykę pieniężną bank centralny wpływa na rozmiary pieniądza i kredytu w gospodarce.
Gromadzi rezerwy obowiązkowe banków komercyjnych, czyli część środków pieniężnych
zgromadzonych przez banki. Jeśli jednak zasoby pieniężne banków komercyjnych wymagają
uzupełnienia, wówczas bank centralny może udzielić im kredytu, przyjmując weksle (kredyt
redyskontowy) lub biorąc w zastaw papiery wartościowe (kredyt lombardowy). Bieżące czuwanie nad
płynnością banków komercyjnych i stopą procentową powoduje, że bank centralny przeprowadza z
nimi różne operacje na rynku pieniężnym, zwane operacjami otwartego rynku. Jednak najważniejszym
instrumentem banku centralnego jest stopa procentowa. Bank centralny ustala swą krótkoterminową
stopę procentową, która jest traktowana jako podstawowa cena pieniądza, wpływająca na inne stopy
procentowe na rynkach finansowych. Bank centralny ma też niekiedy wpływ na kurs walutowy - cenę
pieniądza wobec walut zagranicznych - jeśli bezpośrednio ustala poziom kursu walutowego. Wpływ
ten bywa jednak bardzo ograniczony, gdy kurs kształtuje się na rynku walutowym.
Strategia BCI opiera się na określeniu średnioterminowego celu inflacyjnego, do osiągnięcia którego
bank centralny dąży, wykorzystując wszystkie możliwe instrumenty i środki. Cel jest zwykle
określany w sposób ilościowy (np. w Polsce jako przedział - cel wynosi 2,5%+-1%; w strefie euro cel
określony jest jako mniejszy, lecz bliski 2%).
Instrumenty polityki pieniężnej (na podstawie działalności NBP):

-Stopy procentowe
-Operacje otwartego rynku
-Rezerwa obowiązkowa
-Operacje depozytowe-kredytowe



stopy procentowe

Stopa referencyjna NBP określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając
jednocześnie na poziom oprocentowania krótkoterminowych lokat na rynku niezabezpieczonych
depozytów międzybankowych.
Stopa lombardowa NBP wyznacza koszt pozyskania pieniądza w NBP- górny pułap wzrostu
rynkowych stóp overnight.
Stopa depozytowa NBP wyznacza oprocentowanie depozytu w NBP- dolny pułap spadku rynkowych
stóp overnight.

8

Stopy depozytowa i lombardowa NBP tworzą korytarz wahań stawki overnight, który jest
symetryczny względem stopy referencyjnej banku centralnego.



operacje otwartego rynku- Prowadzone są z bankami komercyjnymi z inicjatywy BC. Polegają na

zakupie/ sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny
rachunek przez bank centralny (bonów pieniężnych 7 dniowych). Ich celem jest utrzymywanie
krótkoterminowych stóp procentowych na poziomie określonym przez RPP.



rezerwa obowiązkowa- Stopa rezerw obowiązkowych określa, ile procent od każdej złotówki
zdeponowanej na rachunkach a vista lub terminowych banki komercyjne muszą przekazać na swój
rachunek w banku centralnym lub utrzymywać je w swojej kasie w formie zapasów gotówki na koniec
dnia. Są źródłem krótkoterminowego uzupełniania niedoborów płynności, jako kredyt lombardowy na
termin



operacje depozytowo-kredytowe- dokonywane z inicjatywy banków komercyjnych, stabilizują

zarówno poziom płynności na rynku międzybankowym jak i skalę wahań krótkoterminowych stóp
rynkowych. Banko mają możliwość lokowania nadwyżek wolnych środków w NBP w formie
depozytu na koniec dnia oraz są źródłem krótkoterminowego uzupełniania niedoborów płynności, jako
kredyt lombardowy na termin overnight (pod zastaw papierów wartościowych).

Polityka ekspansywna(miękka)- zmierza do tworzenia warunków sprzyjających wzrostowi podaży
pieniądza. Realizowana jest przez obniżenie stóp procentowych: lombardowej i redyskontowej, zakup
papierów wartościowych na otwartym rynku, obniżenie wskaźnika rezerw obowiązkowych. Prowadzi
to do potanienia kredytu.
Polityka restrykcyjna(twarda)- działanie na rzecz podrażania kredytów i zwiększanie trudności w
rozwijaniu działalności kredytowej, służące w rezultacie ograniczaniu podaży pieniądza w
gospodarce. Realizowana jest poprzez podwyżkę stóp procentowych, podwyższenie wskaźnika rezerw
obowiązkowych, sprzedaż lub emisję papierów wartościowych.

9.Relacje między inflacją i bezrobociem. Polityka gospodarcza wobec zjawiska inflacji i
bezrobocia.

Inflację definiuje się jako stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi
nabywane przez ludność. A.W Philips prowadził badania długookresowej zależności między stopą
inflacji a stopą bezrobociem. Badania te wykazały iż przy wysokiej stopie inflacji występuje niska
stopa bezrobocia i odwrotnie. Kształt krzywej Philipsa sugeruje że w polityce makroekonomicznej
można wybierać między wyższą stopą inflacji a niższym bezrobociem lub odwrotnie. Jeżeli państwo
pragnie zmniejszyć bezrobocie, musi zwiększyć wydatki, złagodzić restrykcje finansowe, aby ułatwić
dostęp do taniego pieniądza i zwiększyć skłonność do inwestowania. Te działania sprzyjają jednak
nakręcaniu inflacji. Chcąc z kolei ograniczać inflacje, państwo zwiększa dyscyplinę wydatków
budżetowych, zaś bank centralny, a za nim banki komercyjne zaczynają prowadzić restrykcyjną
politykę pieniężną. Te posunięcia prowadzą z kolei do recesji gospodarczej i wzrostu bezrobocia typu
koniunkturalnego.
Ekspansywna polityka fiskalna państwa prowadzi do wyższej stopy inflacji jak i oczekiwań
inflacyjnych ponieważ podmioty gospodarcze nabierają przekonania że wyższa stopa inflacji utrzyma
się także w przyszłości. Wyższa stopa inflacji prowadzi do spadku realnej wartości podaży pieniądza,
której skutkiem jest odpowiedni wzrost stopy procentowej. Rosnąca stopa procentowa zmniejsza
zarówno wydatki inwestycyjne przedsiębiorstw jak i wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych.
Wynikający stąd spadek popytu prowadzi do zmniejszenia produkcji, spadku zatrudnienia i wzrostu
bezrobocia. Proces ten będzie trwał do momentu, gdy faktyczna stopa bezrobocia zrówna się ze stopą
bezrobocia naturalnego.
Restrykcyjna polityka fiskalna państwa uruchomi mechanizm odwrotny czyli zrodzi niższe
oczekiwania inflacyjne wśród podmiotów gospodarczych i wzbudzi nadzieję że inflacja utrzyma się na
niskim poziomie w przyszłości. Niska stopa inflacji prowadzi do wzrostu realnej podaży pieniądza,
czego skutkiem jest obniżenie stopy procentowej. Spowoduje ona wzrost wydatków inwestycyjnych i
konsumpcyjnych, który przez wzrost popytu doprowadzi do wzrostu produkcji, zatrudnienia i tym

9

samym do spadku bezrobocia. Proces ten będzie trwał do osiągnięcia równowagi długookresowej ale
przy niższej stopie inflacji.

10. Źródła danych statystycznych oraz kryteria oceny ich jasności w badaniach ekonomicznych.

Celem zbierania danych jest dostarczenie materiału liczbowego, np. dla potrzeb badań naukowych,
analizy procesu produkcyjnego, sformułowania alternatywnych rozwiązań w procesie podejmowania
decyzji czy zaspokojenia ciekawości(cele poznawcze). Wielu badaczy korzysta z istniejących danych
publikowanych przez służby statystyki publicznej, instytucje, branże przemysłowe, organizacje, czy
też z informacji pochodzących z indywidualnych badań statystycznych. Coraz częściej korzysta się z
danych umieszczonych w Internecie.
Źródłami danych statystycznych w zależności od charakteru badania mogą być:
-sondaże,
-wywiady,
-ankiety,
-sprawozdawczość
-spisy

powszechne,

reprezentacyjne,
mikrospisy,

spisy

z

natury, ewidencyjne

-rejestry cywilne
-monitoring,
-obserwacja naukowa,
-eksperyment
-

rządowe

i

pozarządowe

dane

administracyjne;

-bazy danych
(Eurostatu, ONZ,
Banku Światowego,
IMF)
-reprezentacyjne
badania gospodarstw
domowych;

-protokoły wywiadów,
eksperymentów,
rejestracje obserwacji
-publikacje naukowe.
-systemy ewidencyjne

Kryterium

Podział w/g kryterium

przykłady

Pierwotne/wtórn
e

Pierwotne-to informacje statystyczne uzyskane
w trakcie specjalnie przeprowadzonego,
odrębnego badania( np. dane ze spisu
powszechnego, badanie rynku)
Wtórne- to materiał zaczerpnięty z innych,
wcześniej przeprowadzonych badań.

Pierwotne: dane statystyczne na
podstawie, których dana osoba
prowadzi bezpośrednie badania,
dane które podaje własnemu
opracowaniu

wtórne: opracowane już dane, które
wykorzysta do dalszej analizy lub
zebrania wielu opracowań w jedno

Ciągłość badań

Badania ciągłe- polega na stałym
notowaniu(rejestrowaniu) zjawisk masowych,
np. bieżąca rejestracja zdarzeń demograficznych,
notowań giełdowych, bieżąca aktualizacja
rejestrów administracyjnych.
Okresowe- robione są co pewien okres czasu
np. roku, kwartał. Ich przykładem jest badanie
aktywności ekonomicznej ludności, budżety
gospodarstw domowych, badanie średnich i
dużych przedsiębiorstw, ankieta małych(poniżej
10 zatrudnionych) podmiotów gospodarczych
Doraźne- badania odbywają się co kilka lat jak
np. spisy powszechne ludności, mikrospisy,
spisy rolne, spisy przedsiębiorstw, ankiety
rodzinne itd. I w takich badaniach przeważa
wywiad retrospektywny, który polega na
odnotowaniu zdarzeń z przeszłości.

Ciągłe: Notowanie zjawisk
masowych (np. notowania
giełdowe)

Okresowe: Badania wykonywane
co jakiś czas np. co roku (ankiety
małych i średnich przedsiębiorstw)

Doraźne: najczęściej badania
retrospektywne (oparte na badaniu
przeszłości) np. ankiety o sytuacji
firmy 2 lata temu

10

Kryterium

Podział w/g kryterium

przykłady

badanie pełne i
niewyczerpujące

Pełne- wyróżnić można tradycyjne i nowo
powstające. Nowymi źródłami danych są
rejestry administracyjne ( rejestr ludności
PESEL, podmiotów gospodarczych REGON,
KRS, bezrobotnych PULS, pomocy społecznej
POMOST, podatkowy PIT STATYSTYCZNY)

Niewyczerpujące (reprezentacyne)- mogą
stanowić źródło danych dodatkowych. I gdy
zostaną uzupełnione o rejestry administracyjne
mogą być wykorzystywane do estymacji
parametrów dla województw i regionów.

Pełne: dotyczą całej zbiorowości
(np. narodowy spis powszechny,
bieżąca statystyka zdarzeń
demograficznych ( zawarcie
małżeństwa, separacje, rozwody,
urodzenia, zgony i migracje),
bezrobocie rejestrowane)

Reprezentacyjne: na zasadzie
estymacji pośredniej z
reprezentacyjnej próbki badanych
jednostek np. Badanie Aktywności
Ekonomicznej Ludności (BAEL)

Dane pierwotne będą lepsze niż wtórne i jaśniejsze dla ekonomisty. Ciągłe badania przedstawią lepsze
i bardziej aktualne dane w badaniach ekonomicznych niż badania okresowe, w szczególności w
zmieniającej się gospodarce. Badania pełne są jaśniejsze, gdyż nie zawierają błędów w przybliżeniach
i opracowywaniu niepełnego badania statystycznego.

11. Parametry opisowe w analizie struktury zbiorowości.

Parametrem opisowym (charakterystyką, miarą) nazywamy liczbę, która w sposób syntetyczny określa
właściwości badanych zbiorowości statystycznych.
Parametry opisowe umożliwiają:
1) dokonanie sumarycznego opisu rozkładu cechy w zbiorowości statystycznej
2) porównanie

a) dwóch lub więcej zbiorowości pod względem rozkładu tej samej cechy
b) rozkładów dwóch lub więcej cech w ramach jednej zbiorowości

Do charakterystyk najczęściej wykorzystywanych przy opisie struktury zbiorowości należą:



miary średnie (przeciętne, położenia, poziomu wartości zmiennej) – służą do określenia tej
wartości zmiennej opisanej przez rozkład, wokół której skupiają się wszystkie pozostałe wartości
zmiennej



miary rozproszenia (zmienności, zróżnicowania, dyspersji) – służą do badania stopnia
zróżnicowania wartości zmiennej



miary asymetrii (skośności) – służą do badania kierunku zróżnicowania wartości zmiennej



miary koncentracji – służą do badania stopnia nierównomierności rozkładu ogólnej sumy

wartości zmiennej pomiędzy poszczególne jednostki zbiorowości lub do analizy stopnia skupienia
poszczególnych jednostek wokół średniej.

Do miar średnich zaliczamy:



parametry klasyczne

o

średnia geometryczna - gdy występują istotne różnice między obserwowanymi; jest to
pierwiastek n- tego stopnia z iloczynu wszystkich n- wartości,

o

średnia arytmetyczna - suma wartości wszystkich jednostek zbiorowości statystycznej
podzielona przez liczbę tych jednostek,

o

średnia harmoniczna - stosowana, gdy wartości jednostek zbiorowości podawane są w formie
odwrotności,

o

średnia potęgowa - wykorzystywana do konstruowania innych danych statystycznych



parametry pozycyjne

o

dominanta (modalna, wartość najczęstsza) – taka wartość zmiennej, która w damym
rozkładzie empirycznym występuje najczęściej.

o Kwartyle - wartości cechy badanej w zbiorowości, które dzielą ją na określone części pod

względem liczby jednostek.

11

Do miar dyspersji zaliczamy:



parametry klasyczne

o odchylenie standardowe - pierwiastek kwadratowy z wariancji, służy do wyznaczenia

zmienności badanej cechy w jednostkach, określa, o ile wszystkie jednostki danej zbiorowości
różnią się średnio od średniej artmetycznej

o wariancja - przyjmuje tylko wartości dodatnie, jest średnią arytmetyczną kwadratów odchyleń

poszczególnych wartości od średniej arytmetycznej

o

odchylenie przeciętne - określa o ile jednostki danej zbiorowości różnią się średno ze względu
na wartość cechy od średniej arytmetycznej



parametry pozycyjne

o empiryczny obszar zmienności (rozstęp, amplituda wahań)
o

odchylenie ćwiartkowe – opiera się na wartościach kwartyla pierwszego i trzeciego (Q3-Q1)/2

wymienione powyżej mierniki są parametrami bezwzględnymi.
Do względnych miar dyspersji zaliczamy współczynnik zmienności (iloraz bezwzględnej miary
dyspersji i odpowiednich wartości średnich) wyrażony w procentach, który w zależności od
zastosowanej techniki może być zaliczany do parametrów pozycyjnych lub klasycznych.
Miary asymetrii
Asymetrię rozkładu najłatwiej jest określić poprzez porównanie dominanty (D), mediany (Me) i
średniej arytmetycznych (x_)
Wyróżniamy:



rozkład symetryczny x=D=Me



asymetria prawostronna x>Me>D



asymetria lewostronna x<Me<D

Miary koncentracji: (Wyróżniamy dwa rodzaje koncentracji)



nierównomierny podział zjawiska w zbiorowości



koncentracja zbiorowości wokoło średniej (kurtoza)

miarą koncentracji jest współczynnik koncentracji Lorenza, który jest miarą niemianowaną i
zawiera się w przedziale 0<k<1.



k=0 – brak koncentracji



k=1 – koncentracja zupełna

12. Mierniki zależności między dwoma zmiennymi.
Wyróżniamy następujące rodzaje zależności:
 funkcyjna- zmiana wartości jednej zmiennej powoduje ściśle określoną zmianę drugiej zmiennej,
 stochastyczna- zależność miedzy dwoma zmiennymi losowymi, wraz ze zmianą wartości jednej

zmiennej zmienia się rozkład prawdopodobieństwa drugiej zmiennej:
 szczególnym przypadkiem zależności stochastycznej jest zależność korelacyjna - Badanie

związków korelacyjnych ma sens wtedy, gdy między zmiennymi istnieje więź przyczynowo-
skutkowa dająca się logicznie wytłumaczyć. Więź przyczynowo-skutkowa może mieć charakter
jednostronny (jedno zdarzenie jest przyczyną, drugie skutkiem, nie odwrotnie) lub dwustronny
(wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch zjawisk, przyczyny i skutki mogą zamieniać się
miejscami). Zależności dwóch niepowiązanych ze sobą zmiennych noszą nazwę korelacji
iluzorycznej lub pozornej.

Analiza związków powinna być zawsze dwukierunkowa:

 jakościowa,
 ilościowa.
Najpierw na podstawie analizy merytorycznej należy uzasadnić logiczne występowanie
związku między zmiennymi, a dopiero potem można przystąpić do określania siły i kierunku
zależności.

Miary korelacji opisują intensywność zależności miedzy danymi zmiennymi, a w przypadku
zależności liniowej dwóch zmiennych wskazują na jej kierunek.
Rachunek regresji bada kształt relacji zachodzących między zmiennymi.
Rachunek korelacji
1. Badanie współzależności pomiędzy dwoma cechami jakościowymi

12

a) Korelacja dodatnia – jednokierunkowe zmiany zmiennych (wartości badanych zmiennych

na ogół rosną/maleją)

b) Korelacja ujemna – różnokierunkowe zmiany zmiennych (wzrostom wartości jednego

szeregu statystycznego odpowiadają spadki wartości drugiego szeregu)

2. Mierniki współzależności dwóch mierzalnych cech:
Współzależność dwóch zmiennych można wyrazić liczbowo za pomocną wielu mierników. Wybór
miernika uzależniony jest m.in. od rodzaju cech, między którymi zależność jest badana, liczby
obserwacji, kształtu zależności. Najczęściej wykorzystywanymi miernikami są:

a) Wskaźniki korelacyjne Pearsona

wskaźnik przyjmuje wartości <0,1>, gdzie 0 oznacza brak korelacji. Im współczynnik bliższy jedności
tym silniejsza korelacja badanych zmiennych. Wskaźnik ten nie informuje o kierunku korelacji,
ponieważ zawsze przyjmuje wartości nieujemne. Może być używany zarówno do pomiaru korelacji
liniowej jak i nieliniowej, nawet wtedy, gdy jedna z cech (niezależna) jest niemierzalna.

b) współczynnik korelacji liniowej Pearsona (miara kierunku i natężenia współzależności

korelacyjnych dwóch cech mierzalnych)

współczynnik przyjmuje wartości <-1,1>. Ujemna wartość współczynnika świadczy o korelacji
ujemnej, dodatnia o korelacji dodatniej. Im wartość bezwzględna wskaźnika jest bliższa jedności tym
korelacja między zmiennymi jest silniejsza.
Kwadrat współczynnika korelacji nazywany jest współczynnikiem determinacji, który informuje o
tym, jaka część zmian zmiennej objaśnianej (skutek) jest wyjaśniona przez zmiany zmiennej
objaśniającej (przyczyna)

c) współczynnik korelacji nieliniowej Pearsona (stosujemy gdy zależność pomiędzy badanymi

cechami jest nieliniowa).

d) Współczynnik korelacji rang Spearmana

Współczynnik służy do opisu siły korelacji dwóch cech, zwłaszcza gdy mają one charakter jakościowy
i istnieje możliwość uporządkowania obserwacji empirycznych w określonej kolejności. Miarę tę
można stosować również do badania zależności między cechami ilościowymi w przypadku niewielkiej
liczby obserwacji. Specyfika tego miernika polega na konieczności dokonania rangowania, a więc
nadania numerów kolejnych liczb naturalnych uporządkowanym wartościom jednej ze zmiennych.
Współczynnik przyjmuje wartości <-1,1>, a jego interpretacja jest taka sama jak współczynnika
Pearsona.
Analiza regresji to metoda, pozwalająca na zbadanie związku pomiędzy różnymi zmiennymi i
wykorzystanie tej wiedzy do przewidywania nieznanych wartości jednych wielkości na podstawie
znanych wartości innych.

13. Metody wyodrębniania trendu w szeregach czasowych.

Szeregiem czasowym nazywamy zbiór wartości cechy w uporządkowanych chronologicznie różnych
momentach (przedziałach) czasu. Wśród wyróżniamy takiego jego składniki jak:

-tendencja rozwojowa (trend) - ogólny kierunek zmian zjawiska w czasie będący wynikiem

systematycznych, jednokierunkowych zmian (spadek lub wzrost) poziomu badanego zjawiska

-wahania okresowe - rytmiczne wahania poziomu badanego zjawiska o określonym cyklu

(okresie przebiegu)

-wahania koniunkturalne - systemowe wahania poziomu badanego zjawiska obserwowane w

dłuższych od roku okresach

-wahania przypadkowe - nieregularne, nieprzewidywalne zarówno co do kierunku jak i siły

zmiany poziomu badanego zjawiska
Istnieją dwie grupy metod wyodrębniania trendu z szeregu czasowego: mechaniczne oraz
analityczne.

1. Metody mechaniczne

średnia ruchoma zwykła - oblicza się z nieparzystej liczby sąsiadujących ze sobą wyrazów szeregu,
tak aby uzyskany wynik móc przyporządkować całkowitej wartości t znajdującej się w środku
uwzględnionego w obliczeniach przedziału czasowego:
średnia ruchoma ważona – poszczególnym okresom przypisuje różne wagi

13

średnie ruchome scentrowane - oblicza się z parzystej liczby sąsiadujących ze sobą wyrazów szeregu,
uwzględniając połowę wartości pierwszego wyrazu z danego cyklu wahań, następnie wszystkie
pozostałe wyrazy składające się na pełny cykl wahań oraz połowy wartości pierwszego wyrazu z
następnego cyklu wahań:
średnia wykładnicza - nadaje ona większą wagę bardziej aktualnym cenom, w związku z czym jest
średnią ważoną, ale przykładając coraz mniejszą wagę do bardziej odległych cen obejmuje
jednoczenie wszystkie dane dotyczące historii danego waloru.

2. Metody analityczne – MNK

Metoda najmniejszych kwadratów zakłada, że wyniki kolejnych pomiarów obarczone są pewnym
błędem statystycznym. Istotą tej metody jest znalezienie minimum dla sumy kwadratów różnic
wartości eksperymentalnych i nieznanej wartości prawdziwej danej mierzonej wielkości.Można ją
stosować dla wielu zmiennych. W najprostszym przypadku, dla jednej zmiennej wartość mierzona jest
stała, najczęściej jednak metodę najmniejszych kwadratów stosuje się, gdy zmiany mierzonej
wielkości opisane są funkcją liniową postaci y=ax+b (regresja), a także wtedy, gdy mierzona wielkość
podlega zmianie opisanej dowolną funkcją ciągłą. Wówczas najczęściej usiłuje się sprowadzić
zagadnienie do zależności liniowej, stosując odpowiednie transformacje zmiennych.

14. Podstawowe mierniki oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.

Analiza finansowa jest obok analizy techniczno-ekonomicznej elementem analizy ekonomicznej,
będącej filarem analizy działalności przedsiębiorstwa. Zadaniem analizy finansowej jest dostarczenie
informacji o wynikach i sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, niezbędnych w procesie zarządzania
oraz wykorzystywanych przez otoczenie przedsiębiorstwa: kredytodawców, kontrahentów,
inwestorów, audytorów, urzędy statystyczne itp.
Analiza finansowa opiera się przede wszystkim na danych ilościowych, które podlegają ocenie oraz
interpretacji w oparciu o ich zmiany oraz w porównaniu z innymi wielkościami. Źródłami danych są
więc sprawozdania finansowe, dane księgowe, wyniki poprzednich analiz oraz inne dokumenty.
Analizę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa można podzielić na:

1. Analizę wstępną, nazywaną inaczej bilansową polegającą na analizie pozycji zawartych w

bilansie oraz rachunku wyników, w której bada się strukturę majątkową, kapitałową oraz
kapitałowo-majątkową,. Można ją przedstawić w ujęciu statycznym lub dynamicznym. Do
wskaźników stosowanych w analizie wstępnej można zaliczyć między innymi: udział
aktywów trwałych w aktywach ogółem, udział zapasów/ należności/ aktywów obrotowych w
aktywach ogółem, obciążenie przedsiębiorstwa zobowiązaniami długoterminowymi, udział
kapitału własnego w pasywach ogółem, kapitał obrotowy netto, wskaźnik pokrycia majątku
trwałego kapitałem własnym, udział kapitału obrotowego w finansowaniu majątku trwałego.

2. Analizę wskaźnikową, będącą rozszerzeniem analizy wstępnej, składają się na nią:

• analiza płynności finansowej – czyli zdolności przedsiębiorstwa do regulowania zobowiązań

krótkoterminowych. Wśród wskaźników dot. analizy płynności finansowej przedsiębiorstwa można
wyróżnić:

- wskaźnik bieżącej płynności (aktywa bieżące/pasywa bieżące), którego wartość powinna

wynosić 1,2-2,0

- wskaźnik szybki ((aktywa bieżące - zapasy - rozliczenia międzyokresowe czynne)/ pasywa

bieżące)

• analiza aktywności – w której mierzy się sprawność działania przedsiębiorstwa, używa się

przy niej następujących wskaźników:

- wskaźnik rotacji należności

- wskaźnik regulacji zobowiązań

- wskaźnik obrotu zapasami
• analiza zadłużenia – opierająca się na wskaźniku:

- ogólnego zadłużenia (zobowiązania ogółem/ aktywa ogółem)

- zadłużenia kapitału własnego (zobowiązania ogółem/ KW)

- zadłużenia długoterminowego (zobowiązania długoterminowe/ KW)

14

- pokrycia zobowiązań odsetkowych
• analiza rentowności – ma na celu ocenę zdolności przedsiębiorstwa do generowania zysku i

posługujemy się z niej takimi wskaźnikami jak:

- ROA (zysk netto/ aktywa ogółem)

- ROE (zysk netto/ KW)

- wskaźnik obrotu aktywami (sprzedaż netto/ aktywa)
• analiza wartości rynkowej przedsiębiorstwa – pomaga przy ocenie pozycji jaką

przedsiębiorstwo zajmuje na rynku oraz w kształtowaniu jego wizerunku, wyróżnia się w niej
następujące wskaźniki:

- EPS (Earnings per Share) (zysk netto/ liczba wyemitowanych akcji)

- P/E cena akcji/ zysk na jedną akcję

- wskaźnik stopy dywidendy (dywidenda na akcje/ cena jednej akcji)

3. Analizę mierników syntetycznych. Ze względu na fakt, iż analiza wskaźnikowa jest złożona

oraz czasochłonna, opracowane zostały mierniki syntetyczne. Ich celem jest uproszczenie
procesu oceny, przyspieszenie procesu wydawania opinii, zgodność ocen oraz uwzględnienie
wielu obszarów działalności przedsiębiorstwa. Co więcej, analiza ta pozwala nie tylko na
ocenę sytuacji przedsiębiorstwa w przeszłości, ale także na oszacowanie jego stanu w
przyszłości.

15. Rachunkowość jako komponent systemu informacyjnego podmiotu gospodarczego.

Informacyjną funkcję rachunkowości powszechnie uważa się jako jej najważniejszą funkcję. Polega
ona na tworzeniu informacji finansowych o procesach gospodarczych zachodzących w jednostce i ich
dostosowywaniu do potrzeb informacyjnych użytkowników informacji. Informacje te służą
użytkownikom (zarządzającym) do podejmowania decyzji gospodarczych zwłaszcza finansowych
oraz rozliczania kierownictwa z odpowiedzialnego i efektywnego zarządzania powierzonym
majątkiem. Informacje finansowe są także po­trzebne użytkownikom zewnętrznym - właścicielom,
kredytodawcom, rządowi, społeczeństwu - wszystkim tym, którzy powierzyli swoje pieniądze
jednostce gospodarczej. Muszą być oni informowani o sytuacji finansowej i wynikach jednostki, w
której działalność zainwestowali swój kapitał. Zadaniem rachunkowości jest z jednej strony ocena
przeszłości - rejestracja, analiza i raportowanie przeszłych zdarzeń, z drugiej strony spojrzenie w
przyszłość - pomoc w zarządzaniu, podejmowaniu decyzji i kontroli, a więc obejmuje ona informacje
ex post i ex ante.
(W powszechnie używanych definicjach rachunkowość uważa się za system informacyjny, którego
podstawowym celem jest dostarczanie informacji finansowych o działalności podmiotu
gospodarczego. Informacyjną funkcję rachunkowości powszechnie uważa się jako jej najważniejszą
funkcję. Polega ona na tworzeniu informacji finansowych o procesach gospodarczych zachodzących w
jednostce i ich dostosowywaniu do potrzeb informacyjnych użytkowników informacji. Informacje te
służą użytkownikom (zarządzającym) do podejmowania decyzji gospodarczych zwłaszcza
finansowych oraz rozliczania kierownictwa z odpowiedzialnego i efektywnego zarządzania
powierzonym majątkiem. Informacje finansowe są także po­trzebne użytkownikom zewnętrznym -
właścicielom, kredytodawcom, rządowi, społeczeństwu - wszystkim tym, którzy powierzyli swoje
pieniądze jednostce gospodarczej. )
Rachunkowość może funkcjonować jako system informacyjny dla użytkowników wewnętrznych
(rachunkowość zarządcza) oraz jako system informacyjny dla użytkowników zewnętrznych
(rachunkowość finansowa). Bardzo ważnym elementem systemu informacyjnego podmiotu
gospodarczego jest rachunkowość zarządcza. Rachunkowość zarządcza jest system informacyjnym,
który dokonuje pomiaru działalności gospodarczej jednostki. Informacja generowana przez ten system
ma służyć prawidłowej ocenie sytuacji finansowej i dokonań jednostki przez użytkownika, którym jest
jej kierownictwo. Dla użytkowników zewnętrznych źródłem informacji jest przede wszystkim
rachunkowość finansowa. Rachunkowość finansowa jest regulowana przez akty prawne, w Polsce jest
to ustawa o rachunkowości, a jej efektem są przede wszystkim sprawozdania finansowe mające
jednolity format dla wszystkich podmiotów.

15

Rachunkowość funkcjonuje w ramach systemu informacyjnego przedsiębiorstwa. Wskazuje na to
dobitnie jej ogniskowanie się na zjawiskach, operacjach gospodarczych podejmowanych w skali
mikroekonomicznej. System informacyjny rachunkowości organizuje i przetwarza zbiory informacji,
których cecha jest możliwość wartościowego wyrażenia. Cecha ta decyduje o specjalnym charakterze
tego systemu i o jego szczególnej roli w zarządzaniu przedsiębiorstwem. Rachunkowość jest bowiem
podstawowym systemem informacji ekonomicznej każdego przedsiębiorstwa. Jej funkcjonowanie
służy zarówno wewnętrznym, jak i zewnętrznym interesariuszom, którzy wykorzystują generowane
przez ten system informacje do podejmowania różnych decyzji. W zależności od zakresu informacji
wejściowych, i od ich charakteru, od stosowanych procedur przetwarzania, rachunkowość może:

1. Rejestrować dokonane w przedsiębiorstwie transakcje i zdawać sprawę z ich skutków
2. Przeprowadzać złożone czynności obliczeniowe i przedstawiać na wyjściu informacje często

niepowtarzalne, dostosowane do określonego problemu decyzyjnego, o znacznie wyższym
stopniu przetworzenia, niż w pierwszym przypadku.

16. Pojęcie umowy i jej rodzaje.

Umowa (zwana też w prawie „kontraktem” ) - jest to czynność prawna co najmniej dwustronna,
polegająca na złożeniu zgodnych oświadczeń woli w celu wywołania określonych skutków prawnych
(powstanie, zmiana lub ustanie określonego stanu prawnego).
Podział (rodzaje) umów:

a) ze względu na liczbę stron:
- bilateralne (pomiędzy dwoma stronami) i multilateralne (więcej niż dwie strony),
b) ze względu na wywołanie określonych skutków prawnych:
-rozporządzające (powodują przeniesienie prawa własności) oraz zobowiązujące
(powodujące powstanie stosunku obligacyjnego np. umowa dzierżawy), może też wystąpić
umowa rozporządzająco – zobowiązująca (umowa kupna - sprzedaży),
W tym: umowy zobowiązujące podzielić można na :
- obustronnie zobowiązujące – na obu stronach umowy ciążą zarówno prawa jak i obowiązki
(np. umowa najmu), ponadto wśród tychże umów wyróżnić można umowy wzajemne – gdy
prawa i obowiązki są niejako symetryczne dla obu stron umowy (np. umowa kupna-
sprzedaży, gdy nabywca płaci zbywcy cenę rynkową przedmiotu, a ten – wydaje przedmiot
nabywcy) oraz
-jednostronnie zobowiązujące (np. umowa darowizny), obowiązki ciążą na jednej ze stron

umowy,

c) ze względu na sposób uregulowania w przepisach prawnych:
-nazwane, inaczej typowe (uregulowane szczegółowo w przepisach prawa, np. umowa najmu,
umowa kupna-sprzedaży) oraz nienazwane (opierają się głównie na zasadzie swobody umów-
jest to jedna z podstawowych zasad prawa zobowiązań, pozwalająca podmiotom na
kształtowanie stosunku prawnego zgodnie z ich wolą),
d) -odpłatne (np. umowa pożyczki) i nieodpłatne (np. umowa użyczenia)
e) ze względu na zależność istnienia umowy od innej umowy:
- samoistne (istnieją niezależnie od istnienia innej umowy), np. umowa gwarancji oraz
- adhezyjne (ich istnienie uzależnione jest od istnienia innej umowy, o granicach umowy
adhezyjnej rozstrzyga każdorazowo zakres umowy podstawowej), np. umowa poręczenia,
e) ze względu na uzależnienie umowy od istnienia ważnej przyczyny prawnej:
- kauzalne (np. umowa poręczenia)
-abstrakcyjne (istnienie umowy nie jest uzależnione od przyczyny
f) ze względu na uzależnienie skuteczności umowy od określonego zachowania podmiotu
umowy:
- realne (dochodzą do skutku po złożeniu zgodnych oświadczeń woli i po wydaniu rzeczy, np.
użyczenie),
-konsensualne (dochodzą do skutku po złożeniu zgodnych oświadczeń woli)
g) Do umów nazwanych, wymienionych w KC należą, m.in.: umowa najmu, kupna-
sprzedaży, użyczenia, dzierżawy, pożyczki, leasingu, darowizny, dożywocia...

16

17. Sposoby nabywania własności.

Własność – podstawowe prawo rzeczowe.
Właściciel może robić z własnością wszystko zgodnie ze swoimi upodobaniami i wolą o ile działania
nie łamią obowiązującego prawa.
Nabycie prawa własności może wynikać z prawa:
a) administracyjnego: wywłaszczenie, nacjonalizacja
b) karnego
c) cywilnego.
Możemy wyróżnić dwie główne grupy nabycia praw własności:
a) pierwotne
b) pochodne.
Pierwotne – nabycie prawa własności odbywa się w sposób niezależny od prawa poprzedniego
właściciela i czyichkolwiek uprawnień. Prawo poprzedniego właściciela wygasa i powstaje nowe
prawo własności, niezależne od jakichkolwiek zobowiązań/obciążeń poprzedniego właściciela.
Wśród pierwotnych sposobów nabycia można wyróżnić:
a) nacjonalizacje – Skarb Państwa na mocy ustawy nacjonalizacyjnej nabywa określoną kategorię
dóbr (przykład: dekret o majątkach opuszczonych i poniemieckich)
b) pobieranie pożytków naturalnych – np. owoców z drzewa
c) przemilczenie – nabycie lub utrata własności na skutek niewykonywania prawa przez osobę
uprawnioną przez okres przewidziany w ustawie (nieodebrane pieniądze, papiery wartościowe itp.
przepadają na rzecz SP)
d) wywłaszczenie – dotychczasowy właściciel zostaje pozbawiony swojego prawa własności, które
nabywa państwo
e) zasiedzenie – nabycie własności na skutek ciągłości jej posiadania przez określony prawem czas (20
lat dla nieruchomości w dobrej wierze, 30 dla nieruchomości w złej mierze)
f) znalezienie – rzecz znalezioną należy oddać (staroście?) i uprawiony podmiot wzywa właściciela do
odbioru rzeczy, dla znalazcy 10% wartości znaleźnego, jeśli właściciel się nie zgłosi w ciągu roku (2
jak nie można go zawiadomić) to całość własności z wyjątkiem pieniędzy, kosztowności i innych
wartościowych rzeczy
g) akcesja – wszystko co połączone z nieruchomością należy do właściciela nieruchomości; przy
rzeczach ruchomych inaczej, jeśli koszt wykonania większy niż koszt materiałów to do wytwórcy
należy prawo chyba, że działa w złej mierze; jak rzeczy pomieszane to współwłasność
Pochodne – nowy właściciel wywodzi swe prawo z prawa poprzedniego właściciela. Następstwo
prawne, nabywa się całokształt praw i obowiązków poprzedniego właściciela (obciążenia
ograniczonym prawem rzeczowym tez przechodzą). Przykłady:
a) umowa (darowizny, sprzedaży, zamiany, pożyczka..)
b) dziedziczenie – prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną
lub kilka osób, spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku,
c) nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych

18. Rodzaje dóbr generujących współczesne nierówności społeczne. Dychotomiczne nierówności
społeczne.

Nierówności społeczne dotyczą sytuacji, gdy ludzie są nierówni sobie pod względem cech

społecznych (a nie indywidualnych), czyli charakteru grupy społecznej do której należy lub pozycji
społecznej, którą zajmuje – chodzi o nierówność dostępu (lub szans dostępu) do społecznie cenionych
dóbr. Społecznie cenione dobra to dobra powszechnie upragnione, których zasób jest ograniczony:
a) Dobra materialne (bogactwo) – ich posiadanie jest upragnione dlatego, że:



są one niezbędne do zaspokojenia elementarnych i uniwersalnych wymogów życiowych
(pożywienia, ubrania, schronienia itp.)

17



kultura wymaga ich posiadania, definiując pewne obiekty jako pożądane - kulturowa
fetyszyzacja samego posiadania (ideologia konsumpcjonizmu)



pomagają one zdobyć inne cenione przez ludzi wartości

b) Władza – panowanie, wpływ na innych ludzi



Posiadanie władzy daje poczucie siły, przewagi, potęgi, znaczenia, bezpieczeństwa



Jest ona także wymienialna na inne dobra, np. na pieniądze.

c) Prestiż – szacunek, uznanie społeczne, akceptacja, aplauz, sława



Idea prestiżu opiera się na tym, że niektórzy są postrzegani jako lepsi od innych

Te trzy dobra – BOGACTWO, WŁADZA I PRESTIŻ – dzielą ludzi najbardziej, są najważniejsze
przy generowaniu nierówności społecznych
d) Wykształcenie – jego wartość wynika z:



satysfakcji, jakie daje wiedza zaspokajająca typowy dla ludzi impuls ciekawości



jego funkcji instrumentalnej (pomocniczej w stosunku do wszystkich trzech wartości
podstawowych) – wykształcenie jest w nowoczesnym społeczeństwie jednym z
najważniejszych i uznanych społecznie mechanizmów awansu majątkowego: uzyskania lepszej
pracy, lepszych zarobków, wyższego standardu życiowego

e) Zdrowie i sprawność fizyczna – wartość autoteliczna (wartość sama w sobie); dobre

samopoczucie jest źródłem bardzo silnej samoistnej satysfakcji, ale też warunkiem wszystkich
pozostałych wartości. Na ogół choroba lub niesprawność uniemożliwiają osiągnięcie i
wykorzystanie tych dóbr.

Nierówności w społeczeństwie mają charakter gradacyjny lub dychotomiczny.

Dychotomiczna wizja nierówności (biegunowa): obraz społeczeństwa, w którym podkreśla się
przeciwstawność dwóch klas społecznych: właścicieli środków produkcji i pracowników
pozbawionych własności. Istnieją trzy najważniejsze odmiany nierówności dychotomicznych:



Przeciwstawienie klas właścicieli (burżuazja) i klas pracownicza (proletariat). Własność, przynosząc
zysk i samopomnażając się kosztem pracowników, otwiera zasadniczo nierówny, uprzywilejowany
dostęp do wszystkich innych społecznie pożądanych dóbr: bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia,
zdrowia. Klasa właścicieli ma wyższe możliwości konsumpcyjne, uzyskuje wpływ na władzę
państwową („panowanie klasowe"), zabezpieczając swoje interesy przez prawo (np. przez gwarancje
własności prywatnej w konstytucji), wymusza szacunek, uznanie czy zazdrość innych, stać ją na
najlepsze wykształcenie, ma dostęp do ochrony zdrowia i wyrafinowanych form rekreacji.



Przeciwstawienie grup większościowych i mniejszości (a w szczególności narodów i mniejszości
etnicznych). Obcość rasowa czy kulturowa dyktuje odrzucenie asymilacyjnych aspiracji, a to pogłębia
izolację, zamknięcie się grupy mniejszościowej, umocnienie jej tożsamości i solidarności
wewnętrznej, integrowanie wokół symboli odrębności, separatystycznych ideologii czy przywódców,
prowadzi do pojawienia się kontr przesądów skierowanych przeciwko większości, organizowania się
do walki o swoje interesy i nieuchronnej eskalacji konfliktu.



Przeciwstawienie płci - mężczyzn i kobiet. Kulturowo zdefiniowane i uwypuklone cechy związane z
różnicą płci, podkreślające odmienność sytuacji społecznej, predyspozycji zawodowych, szans na
awans, wzorów kariery, kwestie dotyczące feminizmu i emancypacji. Dalej więc utrzymuje się - choć
w coraz łagodniejszych formach - nierówność dostępu do dochodów, władzy, prestiżu, wykształcenia
(doskonalenia zawodowego).

19. Pozytywne i negatywne konsekwencje nakładania się formalnych i nieformalnych sieci
powiązań w organizacji.

Formalne sieci powiązań, wiążą się bezpośrednio z oficjalnymi kontaktami występującymi

między pracownikami poszczególnych struktur organizacji, natomiast nieformalne to wszelkiego
rodzaju kontakty na tle osobistym występujące między członkami organizacji. Największym
problemem stojącym przed organizacjami, jest natura człowieka i ludzkiego działania, ponieważ to
właśnie ludzie tworzą organizację.
Pozytywne konsekwencje nakładania się sieci powiązań:

18



przyjemna atmosfera pracy, podejście do organizacji jako do wspólnoty ludzi, którym wzajemnie
na sobie zależy, oraz który dbają o dobro swojej organizacji



współpraca między członkami organizacji, wymiana doświadczeń, wiedzy, wzorców



wzajemna motywacja do osiągania lepszych wyników



łatwość aklimatyzacji nowych członków organizacji, pod warunkiem, że grupa jest otwarta na
przyjmowanie nowych członków



praca w organizacji, w której panuje atmosfera zrozumienia, jako zaprzeczenie teorii że praca
jest z natury nieprzyjemna



ułatwienie stworzenia środowiska, do którego każdy może wnieść wkład do granic swojej
możliwości



zachęcenie pracowników do pełnego uczestnictwa w sprawach dla organizacji szczególnie
ważnych, możliwość rozszerzenia zakresu samokierowania i samokontroli podwładnych, co może
prowadzić do dodatkowej korzyści jaką jest zadowolenie z pracy w pełni wykorzystującej
potencjał jednostki



rozwój kultury przedsiębiorstwa, polegającej na podobnym pojmowaniu i identyfikacji własnej
organizacji, wspólnym ukierunkowaniu i wartościach



większa akceptacja rozwiązań przez ludzi uczestniczących w rozwiązywaniu problemu i
będących zainteresowanymi w jego powodzeniu



lepsze zrozumienie decyzji i mniejsza możliwość zniekształcenia informacji

Negatywne konsekwencje nakładania się sieci powiązań:



różnice w charakterach czy światopoglądach prowadzą do powstawania konfliktów,
kwestionowania poleceń, negacji, podważania wcześniej stworzonych teorii celem konkurowania
z innymi jednostkami z organizacji



ryzyko zrodzenia się niezdrowej rywalizacji (indywidualne dążenie członków do przetrwania i

zapewnienia sobie bytu)



zatarcie się zależności występujących między pozycjami zajmowanymi przez dane jednostki, co
może prowadzić to zmniejszenia efektywności zarządzania



alienacja członków organizacji, którzy różnią się charakterem czy sposobem bycia od reszty
grupy



zbytnie uzależnienie funkcjonowania organizacji od kontaktów prywatnych między
poszczególnymi jej członkami



skupienie poszczególnych członków na zaspokajaniu jedynie swoich indywidualnych potrzeb,
które mogą koligować z potrzebami innych członków



ryzyko podejmowania przedwczesnych i nie zawsze trafnych decyzji przez zespoły



możliwość zdominowania poczynań grupy przez jedną osobę (formalnego, nieformalnego
przywódcę)



możliwość wysuwania sprzecznych rozwiązań (co na pewnym etapie jest zjawiskiem
pozytywnym motywującym grupę do działania)

20. Kryzys zaufania publicznego (instytucjonalnego) we współczesnym społeczeństwie.

Zaufanie społeczne (rozumiane jako przekonanie, że większość nawet nieznanych osób jest uczciwa,
pomocna i zasługuje na zaufanie) jest ważnym elementem kapitału społecznego, który z kolei
przyczynia się do społecznego i ekonomicznego rozwoju społeczeństw.

Poziom zaufania w krajach postkomunistycznych jest zwykle niższy niż być powinien.

Wynika to głównie z uwarunkowań historycznych. Poziom zaufania w siedmiu krajach dotkniętych w
przeszłości komunizmem okazał się znacznie niższy niż w 17 krajach, które nie miały za sobą takich
doświadczeń. Zaproponowano i sprawdzono dwa wyjaśnienia, dlaczego doświadczenie komunizmu
obniża zaufanie społeczne. Wyjaśnienie kulturowe w kategoriach obniżonego poziomu
indywidualizmu oraz wyjaśnienie ekonomiczne w kategoriach obniżonego poziomu dobrobytu. Choć
kraje postkomunistyczne cechuje obniżenie zarówno indywidualizmu, jak i dobrobytu, analizy

19

mediacyjne wykazały, że tylko obniżenie dobrobytu (dochód narodowy brutto per capita) wyjaśnia
spadek zaufania społecznego w tych krajach.

W Polsce zaufanie społeczne to instytucji publicznych było bardzo niskie na początku lat 90-

tych, tuż przed rokiem 2000 zaufanie społeczne było już jednak bardzo wysokie. Kryzys finansowy
ponownie zachwiał zaufanie społeczeństwa tym razem nie tylko do polityków, ale w głównej mierze
do instytucji finansowych.

Obecnie nieufność społeczna wynika głównie z widocznej korupcji, nepotyzmu, zamkniętego

dostępu do niektórych zawodów oraz upadkiem wielu autorytetów. Duże i nieograniczone zaufanie
Polacy deklarują jedynie w stosunku do członków najbliższej rodziny. Z badań CBOS wynika, że
otwartość na innych ludzi i zaufanie w sferze instytucjonalnej wiążą się z poziomem materialnym
respondentów. Wśród polityków duże zaufanie wzbudzają lokalni działacze. A po katastrofie w
Smoleńsku wzrosło zaufanie to niemal wszystkich znanych polityków.

Obecnie głównym ‘sprawcą’ kryzysu zaufania w społeczeństwie są media. Często nie

wgłębiają się w konkretny temat, traktując go bardzo pobieżnie i wykorzystując tylko potrzebne dla
siebie fragmenty danego zagadnienia. Media wzbudzają tym samym niepewność wśród swoich
odbiorców, która w wielu wypadkach jest bezpodstawna.

Teoria zaufania wskazuje na cztery ogólne czynniki, decydujące o pojawieniu się kultury

nieufności:

społeczne o rozmaitych źródłach.

W Polsce brakuje pewności prawa. Przepisy zbyt często się zmieniają, a instytucje egzekwujące prawo
są za mało efektywne - łatwo więc zostać oszukanym. Dlatego ludzie zabezpieczają się przed
nieuczciwymi partnerami w biznesie - wycofują się z transakcji, które choć trochę wydają się
ryzykowne, ograniczają kontakty z różnymi instytucjami np. bankami.

których adresaci naszego zaufania

byliby odpowiedzialni i które wymuszałyby ich wiarygodność,