UNIWERSYTET WROCA
AWSKI
WYDZIAA
NAUK SPOA
ECZNYCH
INSTYTUT POLITOLOGII
PRZEWODNIK DO STUDIOWANIA
PROBLEMATYKI
SAMORZ
DU I POLITYKI LOKALNEJ
WYKA
ADY
III ROK  STUDIA STACJONARNE
SPECJALNOŚCI: ADMINISTRACJA PUBLICZNA, MARKETING POLITYCZNY,
MEDIA I DZIENNIKARSTWO, PRZYWÓDZTWO POLITYCZNE,
SA
UŻBY ZAGRANICZNE.
(Edycja 4)
Opracowanie: Andrzej Ferens
WROCA
AW 2014-2015
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 2
Andrzej Ferens � Wszelkie prawa zastrzeżone. Bez zgody autora nie wolno reprodukować i przekazywać w
żadnej postaci ani za pomocą jakichkolwiek środków elektronicznych czy mechanicznych włącznie z
fotokopiowaniem i nagrywaniem, ani za pomocą innego systemu pozyskiwania i odtwarzania informacji żadnej
części tego opracowania.
SAMORZ
D I POLITYKA LOKALNA.
(Studia stacjonarne w Instytucie Politologii. III rok.)
Czas trwania zajęć: 1 semestr, 60 godzin zajęć, 30 godzin wykładów i 30 godzin ćwiczeń.
Forma zajęć: wykłady, ćwiczenia i warsztaty.
Opis przedmiotu. Zasadniczymi celami jakie mają być osiągnięte w trakcie procesu dydaktycznego
jest: 1. zapoznanie studentów ze stanem współczesnej wiedzy w zakresie istoty, struktur i
mechanizmów funkcjonowania władzy i polityki lokalnej w Polsce i na świecie, 2. kształtowanie
ogólnej wiedzy w zakresie znajomości różnorodnych rozwiązań władztwa samorządowego w Europie
i na świecie, 3. kształtowaniu postawy polegającej na dostrzeganiu i uznaniu wysokiej rangi lokalizmu
i samorządności terytorialnej jako znaczących wartości ładu demokratycznego we współczesnych
systemach politycznych. Zakres tematyczny przedmiotu został podzielony na trzy zasadnicze działy:
zagadnienia teorii i metodologii lokalnych systemów politycznych, problematykę różnorodnych
wariantów organizacji i funkcjonowania władzy lokalnej w systemach demokracji parlamentarnej
oraz zagadnienia władzy i polityki lokalnej w systemie politycznym Rzeczpospolitej Polskiej.
Zakres wiadomości wymaganych w ramach przedmiotu obejmuje wiedzę dotyczącą następujących
zagadnień:
- społecznych podstaw lokalnych systemów politycznych, istoty władzy i polityki lokalnej i samorządu
terytorialnego,
- modeli władzy lokalnej we współczesnym świecie,
- znajomości wybranych systemów władzy lokalnej w demokracjach parlamentarnych,
- transformacji władzy i polityki lokalnej w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej,
- struktury i mechanizmów działania władzy i polityki lokalnej w Polsce,
- podstawowych procesów politycznych zachodzących w strukturach władzy lokalnej,
- tendencji przemian władzy i polityki lokalnej we współczesnym świecie.
Forma zaliczenia przedmiotu: zaliczenie i egzamin. W przypadku egzaminu student ma możliwość
wyboru jego formy. Pierwsza polega na pisemnym opracowaniu, w trakcie 2 godzinnej sesji, eseju
problemowego, na wskazany przez egzaminatora temat, pozostający w związku z tematyką
specjalności. Druga forma to egzamin ustny /rozmowa egzaminacyjna/, która polega na
zaprezentowaniu wiedzy i umiejętności związanych z rozwiązaniem kwestii zawartych w dwóch
wylosowanych problemach /o ogólnej i specjalnościowej tematyce/.
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 3
WYKA
ADY
I. CZ
ŚĆ TEORETYCZNA I METODOLOGICZNA.
1. Wprowadzenie do problematyki władztwa lokalnego we współczesnym świecie.
Polityka lokalna i system władzy lokalnej jako problem badawczy współczesnej nauki.
Nauka o polityce i inne dyscypliny wobec problematyki władzy lokalnej. Specyfika
politologicznego opisu i wyjaśniania zjawisk władzy lokalnej.
2. Lokalny system społeczny. Terytorialne systemy społeczne - zbiorowość
terytorialna - społeczność terytorialna-społeczność lokalna. Podstawowe pojęcia oraz
kategorie metodologiczne i teoretyczne stosowane w opisie i analizie lokalnych
systemów społecznych. Różne ujęcia społeczności lokalnej. Społeczność lokalna i jej
przemiany we współczesnych społeczeństwach z uwzględnieniem Polski.
Literatura podstawowa:
Lewenstein B., Wspólnota społeczna a uczestnictwo lokalne, Warszawa 1999.
Społeczności lokalne. Teraz
niejszość i przyszłość, pod red. B. Jałowieckiego, W.
A
ukowskiego, Warszawa 2006 /artykuły: Z. Rykiela, Globalność a lokalność, s.57-67, P.
Starosta, O pożytkach płynących z badania społeczności lokalnych na podstawie programu
Polska Lokalna, s.83-107/.
Szmatka J., Małe struktury społeczne, Warszawa 2007, rozdz. I i II, s. 15-89.
Starosta P., Społeczne skutki globalizacji w: Globalizacja pod. red. J. Klicha, Kraków
2001, s. 41-64.
Literatura uzupełniająca:
Bauman Z., Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja, Studia
Socjologiczne, 1997 nr 3.
Podmiotowość społeczności lokalnych, pod red. R.Cichockiego, Poznań 1996.
Społeczności lokalne. Teraz
niejszość i przyszłość, pod red. B. Jałowieckiego, K.Z.
Sowy, P. Dutkiewicza, Warszawa 1989 /artykuły: K.Z.Sowy, Zmierzch i odrodzenie się
lokalizmu w XX stuleciu, s.23-43, A.Turskiej, Kreatywne i destrukcyjne czynniki aktywności
grup lokalnych, s.102-118/.
Turowski J., Społeczność lokalna, Studia Socjologiczne 1977 nr 3, s. 105 i nast.
Olszewska-Dyoniziak B., Metodologiczne i socjologiczne problemy badań nad
społecznościami lokalnymi, Studia Socjologiczne 1972 nr 1, s. 99-137.
3-4. Lokalna wspólnota polityczna. Społeczność lokalna jako wspólnota polityczna.
Konceptualizacja pojęcia. Empiryczny poziom analizy lokalnych wspólnot
politycznych. Partycypacja lokalna i jej wymiary. Podziały społeczne politycznie
doniosłe na poziomie lokalnym i ich polityczne konsekwencje. Spór o kondycję
lokalnych wspólnot politycznych w Polsce.
Literatura podstawowa:
Gieorgica J.P., Tarkowski J., Żółtaniecki R., Władza i polityka lokalna, Warszawa 1980,
s. 183-189.
Porębski L., Behawioralny model władzy, Kraków 1996, rozdz. V , s. 113 - 145.
Swianiewicz P., Klimska U., Mielczarek A., Nierówne koalicje  liderzy miejscy w
poszukiwaniu nowego modelu zarządzania rozwojem, Wydawnictwo Scholar 2004, rozdz. 2.
Swianiewicz P., Kto rządzi gminą? Teorie lokalnej władzy politycznej, Samorząd
Terytorialny 2000, nr 3.
Śmigielska J., Teatr władzy lokalnej, Warszawa 2004, s. 11-40.
Literatura uzupełniająca:
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 4
Babbie, E., Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa 2007, /rozdz. 5, 8, 9, 10,
11/.
Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D., Metody badawcze w naukach społecznych,
Zysk i S-ka, Poznań 2001 / rozdz. 3, 9, 10, 12/.
Sztumski, J., Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995 /cz. II
rozdz. 2, 3, 5, 6, 7, 8/.
5 - 6. Władza lokalna i samorząd terytorialny we współczesnych systemach
politycznych. Czy istnieje sprzeczność między tym co lokalne i globalne? Totalitarne i
autorytarne reżimy polityczne wobec interesów lokalnych. Demokracje
parlamentarne a interesy lokalne. Samorząd terytorialny jako systemowa wartość
polityczna. Samorząd terytorialny jako polityczno-prawny i organizacyjny wyraz
interesów lokalnych. Frakcjonalizacja a konsolidacja przestrzenna i funkcjonalna
systemów politycznych. Samorząd terytorialny a państwo. Atrybuty samorządu
terytorialnego. Standardy europejskie w zakresie struktury i mechanizmów działania
samorządu lokalnego. Wartości podstawowe samorządu terytorialnego i demokracji
lokalnej.
Literatura podstawowa:
Europejska Karta Samorządu Lokalnego z dnia 15.X.1985 r. /Dz.U. 1994 r., nr 124,
poz. 607/.
Ferens A., Władza lokalna w Europie (wybrane aspekty struktur, funkcji i procesów)
w: Europejska administracja publiczna pod red. R. Wiszniowskiego, Wrocław 2005, s. 61-75.
Samorząd terytorialny w Europie Zachodniej, pod. red. L. Rajcy, Wydawnictwo Elipsa,
Warszawa 2010, s.13-26.
Smith G., Życie polityczne w Europie Zachodniej, Warszawa 1992, Wymiar
terytorialny, s.293-330.
Swianiewicz P., Klimska U., Mielczarek A., Nierówne koalicje  liderzy miejscy w
poszukiwaniu nowego modelu zarządzania rozwojem, Wydawnictwo Scholar 2004, rozdz. 2.
Swianiewicz P., Kto rządzi gminą? Teorie lokalnej władzy politycznej, Samorząd
Terytorialny 2000, nr 3.
Śmigielska J., Teatr władzy lokalnej, Warszawa 2004, s. 11-40.
Literatura uzupełniająca:
Millon-Delsol Ch., Zasada pomocniczości, Kraków 1995, rozdz. III, s. 54-74.
Samorząd lokalny  dobro publiczne, red. J. Kleer, Warszawa 2008, s. 7-24.
Wartości podstawowe samorządu terytorialnego i demokracji lokalnej, Warszawa
1997.
Zgud Z., Zasada subsydiarności w prawie europejskim, Kraków 1999.
II.CZ
ŚĆ PORÓWNAWCZA.
7 - 8. Typologia władztwa lokalnego we współczesnych systemach politycznych.
Elementy różnicujące poszczególne warianty. Aspekty strukturalne i funkcjonalne: 1.
typy ładów politycznych w układach lokalnych /charakterystyka lokalnych scen
politycznych w zależności od wielkości jednostki osiedleńczej, mono- i policentryczne
układy, warianty demokracji bezpośredniej i pośredniej/ 2. lokalne ciała
przedstawicielskie i wykonawczo-zarządzajace / formy organizacyjnych i
funkcjonalnych zależności/ 3. partie polityczne, grupy interesów w lokalnych
systemach politycznych 4. systemy wyborcze 5. struktury organizacyjne administracji
samorządowej i rządowej, relacje między nimi 6. zakres i formy partycypacji obywateli
w lokalnym życiu politycznym. 7. Zakres władztwa lokalnego.
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 5
Literatura podstawowa:
Piasecki A.K., Samorząd terytorialny i wspólnoty lokalne, PWN Warszawa 2009, s. 56-
101.
Samorząd terytorialny w Europie Zachodniej, pod. red. L. Rajcy, Wydawnictwo Elipsa,
Warszawa 2010, s.13-26.
Smith G., Życie polityczne w Europie Zachodniej, Warszawa 1992, Wymiar
terytorialny, s.293-330.
Swianiewicz P., Modele samorządu terytorialnego w Krajach Europy Zachodniej oraz
Środkowowschodniej - próba generalizacji, Studia Regionalne i Lokalne 2002 nr 4.
Literatura uzupełniająca:
Ostrom V., Tiebout Ch.M., Waren R., Organizacja rządu w aglomeracjach
wielkomiejskich: analiza teoretyczna w: V.Ostrom, Federalizm amerykański, Warszawa 1994,
s. 137-138, 144 -158.
Wartości podstawowe samorządu terytorialnego i demokracji lokalnej, Warszawa
1997, s. 16-42, 137-146.
Chrabąszcz R., Hausner J., Mazur S., Administracja publiczna w wybranych krajach
Europy Środkowo-wschodniej, Kraków 2003.
9-10. Transformacja władzy lokalnej w systemach politycznych Europy Środkowej i
Wschodniej. Mechanizm tranzycji politycznej - aspekty polityczne i prawne.
Transformacja władzy lokalnej w Polsce. Ewolucja od scentralizowanego i
upaństwowionego systemu społecznego do rozwiązania samorządowego. Pojęcie
transformacji /transformacja jako gra społeczna/. Transformacja a tranzycja. Proces
transformacji i jego podstawowe parametry /dynamika i tempo zmian, sterowalność -
żywiołowość, społeczne koszta zmian, metody, podmioty transformacji, poziom zmian
politycznych (instytucjonalnych) a poziom społeczny. Obszary przekształceń w
układach lokalnych /struktury, funkcje, dziedziny/. Zasadnicze cele transformacji
władzy lokalnej. Fazy tranzycji. 1. Faza przygotowawcza reform. 2. Faza wyboru
wariantu reform. 3. Implementacja. 4. Monitoring. 5. Modyfikacje rozwiązań.
Literatura podstawowa:
Chrabąszcz R., Hausner J., Mazur S., Administracja publiczna w wybranych krajach
Europy Środkowo-wschodniej, Kraków 2003.
Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.,
Warszawa 2009, s. 31 - 62.
Ferens A., Transformacja władzy lokalnej w Polsce w latach 90 w: Samorząd
Terytorialny 1994 nr 10, s. 18-25.
Pokładecki J., Samorząd terytorialny w warunkach transformacji systemu
politycznego w Polsce, Wydawnictwo UAM, Poznań 1996, s. 35-125.
Przemiany polityczne lat dziewięćdziesiątych, pod red. J.J. Wiatra, Warszawa 1999, s.
99-137.
Regulski J., Samorząd III Rzeczypospolitej. Koncepcje i realizacja, Warszawa 2000.
Regulska J., Regulski J., Reforma samorządowa w Europie Środkowej i Wschodniej -
sukcesy i porażki w: Europa Środkowo-Wschodnia. Region, państwa i społeczeństwa w
procesie transformacji, pod red. J. A. Rybczyńskiej, Lublin 2000, s. 176 - 198.
Literatura uzupełniająca:
Ferens A., Władza lokalna w procesie przejścia do demokracji na przykładzie Polski,
Czech, Słowacji i Węgier w: Demokracje Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie
porównawczej, pod red., A. Antoszewskiego i R. Herbuta, Wrocław 1998.
Jałowiecki B., Narodziny demokracji w Polsce lokalnej, Warszawa 1990.
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 6
Regulski J., Samorząd terytorialny: skąd i dokąd?, Samorząd Terytorialny 1991 nr , s.
104 i nast.
III. WA
ADZA LOKALNA I SAMORZ
D TERYTORIALNY W POLSCE.
11. Mechanizmy kreacji władzy w lokalnym systemie politycznym. Lokalny rynek
polityczny. Lokalne strategie i kampanie polityczne. Wybory samorządowe, ich
funkcje, przebieg i polityczne konsekwencje. Większościowa i proporcjonalna formuła
wyborcza. Bezpośrednie wybory organu wykonawczo-zarządzającego i ich skutki
polityczne dla lokalnych scen politycznych.
Literatura podstawowa:
Alberski R., Antoszewski A., Cichosz M., Ferens A., Lisicka H., Skrzypiński D., Solarz R.
Wybory samorządowe do rad gmin w 2002 roku w Województwie Dolnośląskim, Wrocław
2003.
Raciborski, J., Polskie wybory, Warszawa 1997, s. 116-129.
Piasecki, A., K., Wybory parlamentarne, samorządowe, prezydenckie 1989-2002,
Toruń 2002, s. 129-215.
Rywalizacja o prezydenturę w miastach Dolnego Śląska, pod red. D. Skrzypińskiego,
Wydawnictwo Marina Wrocław 2012.
Śmigielska J., Teatr władzy lokalnej, Warszawa 2004, s. 41-77.
Wybory samorządowe na Dolnym Śląsku w 2006 roku. Wzorce rywalizacji w
lokalnych systemach politycznych, pod red. R. Alberskiego, Wrocław 2008.
Literatura uzupełniająca:
Borucka J., Skrzypiński D., Polityka skuteczna. Marketingowa analiza sukcesu
wyborczego, Wrocław 1995.
Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw z dnia
16.07.1998 r. /Dz.U. nr 95, poz. 602/.
Ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza i prezydenta miasta z dnia
27.10.2001 r. /Dz.U. nr 113, poz. 984/.
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy /Dz.U. 2011 r., nr 21 poz. 112/.
12-13. Formułowanie, procesy decyzyjne i realizacja lokalnej polityki publicznej.
Artykulacja i reprezentacja interesów w lokalnym systemie politycznym. Mechanizm
polityczny podejmowania decyzji i jego przekształcenia. Typologia procedur
decyzyjnych. Mechanizm polityczny podejmowania decyzji. Instrumenty realizacji
lokalnej polityki publicznej. Egzekwowanie odpowiedzialności politycznej na poziomie
lokalnym  mit czy rzeczywistość?
Literatura podstawowa:
Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.,
Warszawa 2009, s. 289 - 322.
Ferens A., Macek I., Proces decyzyjny w strukturach władzy lokalnej, w: Proces
decyzyjny w administracji publicznej, pod red. L. Habudy, Wrocław 2000, s. 129 - 142.
Ferens A., Zgud-Pawelec E., Reforma administracji publicznej w Polsce. Wybrane
aspekty zmian systemowych i ich skutki w: Administracja i polityka. Administracja w procesie
przemian, pod red. A. Ferensa i I. Macek, Wrocław 2002.
Halamska M., Reprodukcja czy wymiana? Przekształcenia lokalnych elit politycznych
w Polsce w latach 1990-1998, Warszawa 2001.
Kantyka Z., Wróbel S., Władza polityczna w gminie w: Władza lokalna a problemy
rozwoju samorządności i decentralizacji w Polsce, pod red. P. Dobrowolskiego, Katowice
2000.
Śmigielska J., Teatr władzy lokalnej, Warszawa 2004, s. 77-114.
Literatura uzupełniająca:
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 7
Przemiany polityczne lat dziewięćdziesiątych, pod red. J.J. Wiatra, Warszawa 1999, s.
99-137.
Regulski J., Samorząd III Rzeczypospolitej. Koncepcje i realizacja, Warszawa 2000.
Reforma terytorialnej organizacji kraju, pod red., G. Gorzelaka, B. Jałowieckiego, M.
Steca, Warszawa 2001.
Władza lokalna a problemy rozwoju samorządności i decentralizacji w Polsce, pod
red. P. Dobrowolskiego, Katowice 2000.
Władza lokalna po reformie samorządowej, red. J.J. Wiatr, Warszawa 2002.
Kantyka Z., Wróbel S., Władza polityczna w gminie w: Władza lokalna a problemy
rozwoju samorządności i decentralizacji w Polsce, pod red. P. Dobrowolskiego, Katowice
2000.
14-15. Bilans i próba oceny przekształceń władztwa lokalnego i reformy
samorządowej w Polsce na tle tendencji europejskich i światowych. Cele reformy
samorządowej i proces ich osiągania. Szanse i zagrożenia reformy samorządowej.
Zasadnicze obszary zmian systemowych. Spór o kształt powiatu, województwa.
Kształt systemowy powiatowej i wojewódzkiej sceny politycznej. Efekty społeczne i
polityczne wdrażania rozwiązań samorządowych w Polsce.
Literatura podstawowa:
Dobrowolski P., Między centralizmem a samorządnością w: Władza lokalna a
problemy rozwoju samorządności i decentralizacji w Polsce, pod red. P. Dobrowolskiego,
Katowice 2000, s. 11-38.
Cele i skuteczność reformy administracji publicznej w RP a latach 1999-2001, pod
red. A. Piekary, Warszawa 2003.
Dolnicki B., Samorząd terytorialny, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.,
Warszawa 2009, s. 31 - 62.
Emilewicz J., Wołek A., Reformatorzy i politycy. Gra o reformę ustrojowa 1998
widziana oczami jej aktorów, Warszawa 2000.
Reforma terytorialnej organizacji kraju: dwa lata doświadczeń, pod red. G. Gorzelaka,
B. Jałowieckiego, M. Steca, Warszawa 2001.
J.Regulski, Samorząd III Rzeczypospolitej. Koncepcje i realizacja, Warszawa 2000.
Literatura uzupełniająca:
Samorząd gminny w Polsce. Doświadczenia i perspektywy. Pr. zb. pod red. B.
Nawrota i J. Pokładeckiego, Poznań 1999.
Władza lokalna a problemy rozwoju samorządności i decentralizacji w Polsce, pod
red. P. Dobrowolskiego, Katowice 2000.
Gilowska Z., Jak dokończyć reformę samorządową? Gdańsk-Lublin 1996.
Państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne. Program decentralizacji funkcji państwa i
rozwoju samorządu terytorialnego, Samorząd Terytorialny 1997, nr 7 s. 3-89.
IV. INNE PROPOZYCJE TEMATYCZNE.
Marketingowe podejście w zarządzaniu jednostką samorządową /marketing
terytorialny i komunalny/. Rynek lokalny i sposoby jego postrzegania. Marketing
komunalny (wewnętrzny i zewnętrzny) jako element procesu zarządzania w
samorządzie. Zarządzanie gminnym sektorem publicznym. Produkt gminny
/komunalny/ i jego rozumienia.
Literatura podstawowa:
Czornik M., Promocja miasta, Wyd. AE w Katowicach, Katowice 2000.
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 8
Władza lokalna a media, pod red. S. Michałowskiego, W. Micha, Wydawnictwo UMCS
2006, rozdz. II i III.
Szromik A., Marketing terytorialny: miasto i region na rynku, Wydawnictwo Wolters
Kluwer Polska, Warszawa 2007, s. 13-110.
Zeman-Miszewska E., Wspólnota lokalna wobec konkurencji międzyregionalnej 
podstawy marketingu terytorialnego, Samorząd Terytorialny 2001, nr 11.
Literatura uzupełniająca:
Cudowski B., Czech E., Marketing w administracji publicznej w RFN, Samorząd
Terytorialny, nr 4 z 1994.
Giedrojć K., Public relations w administracji, brimw.
Markowski T., Zarządzanie rozwojem miasta, Warszawa 1999, r. 1, 6, 7.
Obrębalski M. (red), Marketingowa strategia rozwoju przestrzeni, AE Wrocław,
Wrocław 1998.
Aktywność obywatelska w lokalnej polityce publicznej. Partycypacja publiczna i jej
rozumienie. Formy partycypacji społecznej na poziomie lokalnym. Aktywność
obywatelska w praktyce samorządowej  bariery i sposoby ich przełamywania. Od
demokracji przedstawicielskiej do demokracji partycypacyjnej. Deliberacja lokalna. E-
demokracja lokalna  szansa czy miraż? Administracja partycypacyjna.
Literatura podstawowa:
Demokracja bezpośrednia w samorządzie terytorialnym pod red. M., Marczewskiej-
Rytko, i S. Michałowskiego, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012.
B. Lewenstein, Wspólnota społeczna a uczestnictwo lokalne, Warszawa 1999.
Partycypacja obywatelska w życiu społeczności lokalnej. Stan, bariery, rekomendacje,
pod red. G. Prawelskiej-Skrzypek, Kraków 1996.
Piasecki A.K., Samorząd terytorialny i wspólnoty lokalne, PWN Warszawa 2009, s.
351-381.
Wartości podstawowe samorządu terytorialnego i demokracji lokalnej, Warszawa
1997.
Literatura uzupełniająca:
R. Alberski, (red.), Wybory samorządowe na Dolnym Śląsku w 2006 roku. Wzorce
rywalizacji w lokalnych systemach politycznych, Wydawnictwo Profil, Wrocław 2008.
Grochem o ścianę ...? Polityka informacyjna samorządów terytorialnych, pod red. J.
Regulskiej, Warszawa 1995.
J. Raciborski (red.), Praktyki obywatelskie Polaków, Wyd. IFiS PAN Warszawa 2010, s.
273-322.
Mechanizmy artykulacji interesów w lokalnych strukturach władzy. Procesy
decyzyjne i ich typologia. Polityczne uwarunkowania ich przebiegu i skutki społeczne.
Przetarg o zasoby będące w dyspozycji rad i organów wykonawczych gmin.
Literatura podstawowa:
Demokracja bezpośrednia w samorządzie terytorialnym pod red. M., Marczewskiej-
Rytko, i S. Michałowskiego, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012.
A. Ferens, R. Wiszniowski, Władza lokalna w systemie politycznym RP w: Polityka w
Polsce w latach 90. Wybrane problemy, pod red. A. Antoszewskiego i R. Herbuta, Wrocław
1998, Rozdz. IX s. 185-209.
Korzenie demokracji. Partie polityczne w środowisku lokalnym, pod red. M.
Grabowskiej i T. Szawiela, Warszawa 2000.
Pietrzko B., Potrzeby wspólnot lokalnych w warunkach transformacji ustrojowej w:
Władza lokalna a problemy rozwoju samorządności i decentralizacji w Polsce, pod red. P.
Dobrowolskiego, Katowice 2000, s. 66-92.
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 9
Wróbel S., Partycypacja polityczna członków społeczności lokalnych w: Władza
lokalna a problemy rozwoju samorządności i decentralizacji w Polsce, pod red. P.
Dobrowolskiego, Katowice 2000, s. 66-92.
Przemiany polityczne lat dziewięćdziesiątych, pod red. J.J. Wiatra, Warszawa 1999, s.
99-137.
Wróbel S., Artykulacja interesów w społecznościach lokalnych w: Polityczne życie
lokalne, pod red. J.Wodza, Katowice 1994.
Konflikty w lokalnych systemach politycznych. Polityczno-prawne sposoby ich
regulacji. Typologia konfliktów na lokalnej scenie politycznej. Podmiotowa i
przedmiotowa charakterystyka konfliktów /aktorzy, przedmiot konfliktów, dynamika
konfliktów/. Mediacje i negocjacje jako formy ich rozstrzygania. Referendum gminne.
Arbitraż.
Literatura podstawowa:
P. Buczkowski, P. Matczak /red./, Konflikt nieunikniony. Wspólnoty i władze lokalne
wobec konfliktów spowodowanych rozwojem, Poznań 2001.
Macek I., Konflikty ekologiczne w: Polityka ochrony środowiska ... , op. cit., s. 69-96.
Solarz R., Negocjacje jako sposób rozwiązywania konfliktów, j.wyżej, s. 106 - 119.
Międzynarodowe aspekty funkcjonowania władz lokalnych. Wspólnoty europejskie
wobec problemów lokalnych i regionalnych. Formy współpracy międzysamorządowej.
Sieci współpracy europejskiej. Euroregiony i współpraca bilateralna, Europejska
Konferencja władz Lokalnych i Regionalnych. International Union of Local Authorities
/IULA/. Europejskie Karty Samorządu Lokalnego i Regionalnego. Europejska Karta
Regionów Granicznych i Transgranicznych. Tendencje zmienności władzy lokalnej we
współczesnych systemach politycznych. Podsumowanie zajęć.
Literatura podstawowa:
Dumała H., Transnarodowe sieci terytorialne w Europie, Wydawnictwo UMCS,
Lublin 2012, s. 25-217.
Polityka regionalna Unii Europejskiej w praktyce krajów członkowskich, I. Pietrzyk
/red./, Wydawnictwo AE Kraków 1999.
Ross C., Władze lokalne a lobbying w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Elipsa,
Warszawa 2000.
Literatura uzupełniająca:
Jasiński P., Europa jako szansa: Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej instrumenty
a władze lokalne i regionalne, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 2000.
Jasiński P., Ross C., Unia Europejska a władze lokalne i regionalne, Wydawnictwo
Elipsa, Warszawa 2000.
Polska lokalna wobec integracji europejskiej, red. Z. Mach, D. Niedz
wiedzki, Kraków
2001.
BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTU.
Akty prawne
Europejska Karta Samorządu Lokalnego z dnia 15.X.1985 r. /Dz.U. 1994 r., nr 124,
poz. 607/.
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy /Dz.U. 2011 r., nr 21 poz. 112/.
Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (tekst jednolity Dz.U. z
1996 r. nr 13, poz. 74 z póz
n. zmianami).
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 10
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. nr
91, poz. 578).
Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa Dz.U. z 1998 r. nr 9,
poz. 576).
Wybrane pozycje bibliograficzne dotyczące problematyki samorządu terytorialnego i
władzy lokalnej.
- Administracja i polityka. Administracja w procesie przemian, pod red. A. Ferensa i I. Macek,
Wrocław 2002.
- R. Alberski, A. Antoszewski, i inni, Wybory do rad gmin na Dolnym Śląsku, Wrocław 2001.
- R. Alberski, A. Antoszewski, M. Cichosz, A. Ferens, H. Lisicka, D. Skrzypiński, R. Solarz,
Wybory samorządowe do rad gmin w 2002 roku w Województwie Dolnośląskim, Wrocław
2003.
- J. Bartkowski, A. Kowalczyk, P. Swianiewicz, Strategie władz lokalnych, Warszawa 1990.
- J. Bartkowski, Samorząd terytorialny w: J. J. Wiatr, J. Raciborski, J.Bartkowski B. Frątczak-
Rudnicka, J. Kilias, Demokracja polska 1989-2003, Warszawa 2003.
- H. Baldersheim, Samorządy lokalne krajów skandynawskich w okresie przejściowym,
Samorząd Terytorialny 1994, nr 1/2, s. 100-108.
- Z. Bauman, Globalizacja, Warszawa 2000.
- Z. Bauman, Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja, Studia Socjologiczne,
1997 nr 3.
- Cele i skuteczność reformy administracji publicznej w RP a latach 1999-2001, pod red. A.
Piekary, Warszawa 2003.
- K. Chorąży, Zagadnienia ustroju lokalnego Francji, Lublin 1998, Wydawnictwo  Verba s.c.
- R. Chrabąszcz, J. Hausner, S., Mazur, Administracja publiczna w wybranych krajach Europy
Środkowo-wschodniej, Kraków 2003.
- Demokracja bezpośrednia w samorządzie terytorialnym pod red. M., Marczewskiej-Rytko, i
S. Michałowskiego, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2012.
- Demokracja lokalna w krajach Europy Środkowo-Wschodniej pod red. A. Miszczuka, Lublin
1995, s. 14-23.
- B. Dolnicki, Samorząd terytorialny, Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska Sp. z o.o.,
Warszawa 2009.
- A. Ferens, I. Macek, Proces decyzyjny w strukturach władzy lokalnej w: Administracja i
polityka. Proces decyzyjny w administracji publicznej, pod red. L. Habudy, Wrocław 2000.
- A. Ferens, Władza lokalna w procesie przejścia do demokracji na przykładzie Polski, Czech,
Słowacji i Węgier w: Demokracje Europy Środkowo-Wschodniej w perspektywie
porównawczej, pod red., A. Antoszewskiego i R. Herbuta, Wrocław 1998.
- A. Ferens, Władza lokalna w Europie (wybrane aspekty struktur, funkcji i procesów) w:
Europejska administracja publiczna pod red. R. Wiszniowskiego, Wrocław 2005, s. 61-75.
- A. Ferens, R. Wiszniowski, Władza lokalna w systemie politycznym RP w: Polityka w Polsce
w latach 90. Wybrane problemy, pod red. A. Antoszewskiego i R. Herbuta, Wrocław 1998,
Rozdz. IX s. 185-209.
- A. Ferens, E. Zgud-Pawelec, Reforma administracji publicznej w Polsce. Wybrane aspekty
zmian systemowych i ich skutki w: Administracja i polityka. Administracja w procesie
przemian, pod red. A. Ferensa i I. Macek, Wrocław 2002.
- J. P. Gieorgica, J. Tarkowski, R. Żółtaniecki, Władza i polityka lokalna, Warszawa 1980.
- Globalizacja pod. red. J. Klicha, Kraków 2001.
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 11
- Gmina w wybranych państwach Europy Zachodniej, pod. red. J.Jeżewskiego, Wrocław
1995.
- B. Jałowiecki, Narodziny demokracji w Polsce lokalnej, Warszawa 1990.
- B. Jałowiecki, M.S. Szczepański, Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej, Wyd.
Scholar, Warszawa 2002.
- Korzenie demokracji. Partie polityczne w środowisku lokalnym, pod red. M. Grabowskiej, T.
Szawiela, Warszawa 2000.
- B. Lewenstein, Wspólnota społeczna a uczestnictwo lokalne, Warszawa 1999.
- Ch. Millon-Delsol, Zasada pomocniczości, Kraków 1995.
- Oblicza decentralizmu, pod red. J. Iwanka, Katowice 1996.
- D. Osborne, T. Gaebler, Rządzić inaczej, Poznań 1994.
- Partycypacja obywatelska w życiu społeczności lokalnej. Stan, bariery, rekomendacje, pod
red. G. Prawelskiej-Skrzypek, Kraków 1996.
- A. K., Piasecki, Samorząd terytorialny i wspólnoty lokalne, Warszawa 2009.
- A. K., Piasecki, Wybory parlamentarne, samorządowe, prezydenckie 1989-2002, Toruń
2002.
- Podmiotowość społeczności lokalnych, pod red. R.Cichockiego, Poznań 1996.
- J. Pokładecki, Samorząd terytorialny w warunkach transformacji systemu politycznego w
Polsce, Poznań 1996.
- L. Porębski, Behawioralny model władzy, Kraków 1996, rozdz. V.
- Promowanie rozwoju lokalnego i regionalnego, pod red. B. Winiarskiego, L. Patrzałka,
Warszawa 1994.
- Przemiany polityczne lat dziewięćdziesiątych, pod red. J.J. Wiatra, Warszawa 1999.
- Przywództwo lokalne a kształtowanie demokracji partycypacyjnej, pod red. K., Kuć-
Czajkowskiej i S. Michałowskiego, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2008.
- J. Raciborski, Polskie wybory, Warszawa 1997.
- Reforma terytorialnej organizacji kraju, pod red., G. Gorzelaka, B. Jałowieckiego, M. Steca,
Warszawa 2001.
- J. Regulska, J. Regulski, Reforma samorządowa w Europie Środkowej i Wschodniej - sukcesy
i porażki w: Europa Środkowo-Wschodnia. Region, państwa i społeczeństwa w procesie
transformacji, pod red. J. A. Rybczyńskiej, Lublin 2000.
- Rywalizacja o prezydenturę w miastach Dolnego Śląska, pod red. D. Skrzypińskiego,
Wydawnictwo Marina Wrocław 2012.
- Samorząd terytorialny. Ale jaki? pod red. A. Lutrzykowskiego, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 2009.
- Samorząd terytorialny w Polsce i w Europie, praca zbiorowa pod red. J. Sługockiego,
Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009.
- J. Regulski, Samorząd III Rzeczypospolitej. Koncepcje i realizacja, Warszawa 2000.
- Samorząd terytorialny III Rzeczpospolitej. Dziesięć lat doświadczeń, pod red. S.
Michałowskiego, Lublin 2002.
- Samorząd gminny w Polsce, pod red. B. Nawrota i J. Pokładeckiego, Poznań 1999.
- Samorząd w Polsce. Istota, formy zadania, pod red. S. Wykrętowicza, Poznań 2000.
- Samorząd terytorialny w Europie Zachodniej, pod. red. L. Rajcy, Wydawnictwo Elipsa,
Warszawa 2010.
- G. Smith, Życie polityczne w Europie Zachodniej, Warszawa 1992.
- Społeczności lokalne i rozwój lokalnej demokracji, pod red. M. Barańskiego, Katowice 1993.
- Społeczności lokalne. Teraz
niejszość i przyszłość, pod red. B. Jałowieckiego, K.Z. Sowy, P.
Dutkiewicza, Warszawa 1989.
- Społeczności lokalne w perspektywie integracji europejskiej, red. R. B. Woz
niak, Koszalin
2000.
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 12
- Subsydiarność. Red. D. Mielczarek, Warszawa 1996, cz. III.
- P. Swianiewicz, U. Klimska, A. Mielczarek, Nierówne koalicje  liderzy miejscy w
poszukiwaniu nowego modelu zarządzania rozwojem, Wydawnictwo Scholar Warszawa
2004.
- J. Szmatka, Małe struktury społeczne, Warszawa 2007.
- A. Szromik, Marketing terytorialny: miasto i region na rynku, Wydawnictwo Wolters Kluwer
Polska, Warszawa 2007.
- J. P. Tarno, M. Sieniuć, J. Sulimierski, J. Wyporska, Samorząd terytorialny w Polsce,
Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2002.
- Tradycja i współczesne odmiany samorządności, red. naukowa D. Walczak-Duraj, Zeszyty
Naukowe Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku, Płock 1999, nr 11.
- Wartości podstawowe samorządu terytorialnego i demokracji lokalnej, Warszawa 1997.
- Władza lokalna a problemy rozwoju samorządności i decentralizacji w Polsce, pod red. P.
Dobrowolskiego, Katowice 2000.
- Władza lokalna po reformie samorządowej, red. J.J. Wiatr, Warszawa 2002.
- Władza lokalna w warunkach demokracji, pod red. J.J. Wiatra, Warszawa 1998.
- Władza i społeczności lokalne a reforma samorządowa w Polsce, pod red. P.
Dobrowolskiego, S. Wróbla, Katowice 1995.
- E. Wojciechowski, Zarządzanie w samorządzie terytorialnym, Wyd. Difin, Warszawa 2003.
- J. Wojnicki, Samorząd lokalny w Polsce i w Europie, Wyższa Szkoła Humanistyczna w
Pułtusku, Pułtusk 2008.
- S. Wójcik, Samorząd terytorialny w Polsce w XX wieku, Lublin 1999.
- Wybory samorządowe na Dolnym Śląsku w 2006 roku. Wzorce rywalizacji w lokalnych
systemach politycznych, pod red. R. Alberskiego, Wrocław 2008.
- L. Zacharko, Prywatyzacja zadań publicznych gminy. Studium administracyjnoprawne,
Katowice 2000. Rozdz. 3.
- Z. Zgud Zasada subsydiarności w prawie europejskim, Kraków 1999.
Polecane publikacje dostępne w Internecie dotyczące polityki lokalnej i samorządu
terytorialnego:
- ABC samorządu terytorialnego (poradnik nie tylko dla radnych), red. B. Imiołczyk,
FRDL, Warszawa 2014:
http://www.frdl.org.pl/pliki/frdl/document/publikacjeFRDL/Poradnik%20dla%20radn
ych_ABC_samorzadu.pdf
- Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie
samorządności terytorialnej w Polsce, MSAP, Kraków, 2013:
http://www.msap.uek.krakow.pl/doki/publ/raport_dysfunkcje.pdf
- Narastające dysfunkcje, zasadnicze dylematy, konieczne działania. Raport o stanie
samorządności terytorialnej w Polsce T.II, MSAP, Kraków, 2014:
http://www.msap.uek.krakow.pl/doki/publ/dysfunkcje_2.pdf
A. Ferens, Samorząd i polityka lokalna 13
Wybrane adresy internetowe stron samorządowych:
1. http://www.coe.int/t/Congress/default_en.asp
2. http://cor.europa.eu/pl/Pages/home.aspx
3. http://www.mistia.org.pl
4. http://www.samorzad.pap.pl
5. http://www.fapa.com.pl
6. http://www.frdl.org.pl
7. http://www.burmistrz.pl
8. http://www.abrys.pl
9. http://www.bazagmin.pl
10. http://www.infor.pl
11. http://www.gminy.wkc.pl
12. http://www.federacja.krakow.pl
13. http://www.municipium.pl
14. http://www.miastawinternecie.pl
15. http://www.zpp.pl
16. http://www.zmp.poznan.pl
17. http://www.zgwrp.org.pl
18. http://www.jst.pl
19. http://www.ork.pl
20. http://www.partners.org.pl
21. http://www.ratusz.pl
22. http://www.infoport.pl
strony mediów i wybrane portale internetowe:
1. http://www.rzeczpospolita.pl
2. http://www.gazeta.pl
3. http://www.wspolnota.org.pl
4. http://www.gazetasamorzadu.infor.pl