Stefan Żeromski, Popioły, oprac. Irena Maciejewska, Ossolineum, Wrocław rozbiorze), wspomnienia z dawniejszej przedakcji (walka o niepodległość),
1996. Nardzewski jako konfederat barski; Piotr Olbromski (uczestnik powstania
kościuszkowskiego)
I. Geneza
Szczepan Trepka z 2 tomu: konfiskata majątku za działalność publiczną, uczy
inspiracje Mickiewiczowskie (imię bohatera: Adam) chłopów na obywateli (oświecenie, samodzielność ekonomiczna, obrona
polskości; program organicznikowski; ekspediuje Rafała i Krzysia na wojnę)
dzieje walk Polaków o niepodległość (materiały z b-ki, gdzie prac.; problem
żołnierza-chłopca z armii Napol., póz
niej buntownika-wolnościowca, ściętego przedakcja z walkami o wolność (dziedzictwo dla młodych): Konf. Barska 
przez pana feudalnego  egzekucja Michcika), zryw niepodległ. Insur. Kościuszk.  Legiony
materiały o kampaniach napoleońskich panorama społeczno-historyczna, szlachecka Pl. przełomu wieków, życie,
mentalność (Wyrwy Nardzewskiego, Tarniny starego Olbromskiego, obu
druk w  Tyg. Ilustrowanym 1902-1903; w całości (3 t.) w 1904
przeciętnych szlachciców, tradycyjnych, dobre i złe cechy, np. Nrdz jako
II. y
ródła historyczne
konfederat, ale nie umie się wyrzec przywilejów i nie chce uwłaszczenia, Olbr
85 pamiętników i 60 lektur (ważne: Pan Tadeusz, Wojna i pokój), słowniki,
jako patriacha, skostniały)
roczniki
Piotr Olbromski jako chudopachołek, dzierżawi majątek (Wygnanka), żyje
wydarzenia historyczne, rzeczywiste
prawie jak chłop (umiera tam)
kampania włoska 1807, hiszpańska 1807-1808, polska 1806-1807, opis
życie porozbiorowej Wawy; arystokr. dwór księcia Gintuła w Grudnie; dom
historyczny (trochę jak podręcznik, np. bitwa pod Raszynem), reportaż
szlachecki rodziny Cedrów
historyczny
żywot poczciwego szlachcica
Napoleon, dowódcy wojskowi, organizatorzy Legionów, armia Księstwa
sprawa chłopska  waga, dramatyzm; zmniejszenie pańszczyzny nie podoba
Warszawskiego; gen. DÄ…browski we WÅ‚oszech i w Polsce (obraz wg tradycji
się szlachcie (znęcanie się jako przykład dla nieposłusznych); rozdz.
Mickiewiczowskiej: wielki, prawy żołnierz)
Egzekucja, tu Michcik, traktowany przez przyjaciół jak wolny, ale należny mu
III. Cenzura
folwark po śmierci Piotra Olbromskiego bierze szlachcic Chłuka i bije
asekuracyjna autocenzura, przemilczenia, niedopowiedzenia, niejasne aluzje,
Michnika; samowola i przywileje szlachty, chłopi-niewolnicy (krzywdzone
peryfrazy, mowa ezopowa
masy)
cenzura słów: Polska, ojczyzna, walka o wolność i niepodległość, [przym.]
dyskurs Krzysztofa i Szczepana Trepki  oświec. i pozytyw. o oświacie dla
polski (zamiast tego: sarmacki), rozbiory, Rosja i wojska rosyjskie, Kościuszko,
chłopca, prawach obywatelskich (bo już raz była rabacja)
Królestwo Polskie, wojska napoleońskie w Polsce
niepodległości nie zapewni tylko szlachta! (cały naród musi walczyć,
wspomnienia Nardzewskiego o konfederacji i wrogu, ale bezimiennych
wszystkie klasy)
(faktycznie: 1786 i Rosjanie); Sułkowski mówi o powrocie do kraju na pogrzeb
Żydzi  Uryś jest pracowity, mądry, karczuje nieużytki
(chodzi o rozbiory)
Warszawa  kontrasty (hulaszcze życie magnatów i szlachty wokół księcia
zatajony udział wojsk rosyjskich w walce (z Napoleonem), jest tylko
Józefa; kontrastowa przemiana księcia w armii napol., śmierć za ojczyznę;
 nieprzyjaciel ; równoczesne walki z Prusakami i Rosjanami omijają tych
inne środowisko oświeconych, książę Gintułt, major de With, obaj masoni,
drugich (akcja w zaborze austriackim)
rozmyślają nad życiem, filozofia i egzystencja, tradycja oświeceniowa,
IV. Panorama Polski na przełomie XVIII i XIX wieku
wolnomularstwo, loża Izys)
podtytuł: Powieść z końca XVIII i początku XIX wieku  temat: nie tylko wojny
wątek miłosny i namiętności  Helena i Rafał; kobieta jako obiekt miłości,
napoleońskie i udział Polaków
tylko postrzegana przez Rafała; siła i piękno uczucia na tle natury (poznanie
główni bohaterowie: Rafał (gł.!) i Krzysztof, walka o wolność kraju (2 tom)
na kuligu, miłość od 1 wejrzenia; póz
niej spotkanie nocne, gdy Rafał na
tom 1  przygotowanie bohaterów do walki; obraz Polski przełomu wieków;
cmentarzu jest napadnięty przez wilki, ginie jego koń, choruje, zostaje
polowanie i kulig = świat szlachecki, sarmackie bytowanie, zabawa, bezmyślne i
wygnany z domu; długie rozstanie; spotkanie w czasie obrzędów masońskich,
hulaszcze życie (Nardzewski = superszlachciura); nowy typ człowieka w
gdy Helena jest cudzą żoną i ucieka z Rafałem; uciekają w Tatry, Helena rzuca
opozycji: praca umysłowa i fizyczna, docenianie jej; akcja w 1797 (2 lata po 1.
się w przepaść; miłość przeciw normom obyczajowym, metafizyczna,
krytyczny stosunek do wojen napol.  wojna jest skuteczna (przemiany hist. i
tajemnicza); Rafał w 2 części zmienia się w  kochanka Ojczyzny
społ.-ekonom.; fr. idee rewol.  postęp społ., wolność dla chłopów; utworzenie
V. Młodopolska powieść historyczna
Ks. Warsz.), ale z natury zła, niesie śmierć, wyzwala złe instynkty, cierpienie,
nie ma wyrazistej akcji romansowo-przygodowej, wÄ…tek romansowy znika na niszczy
rzecz wojennego
wojna  wysiłek rzesz ludzi, mas ludowych (obdartych chłopów); refleksje nt.
nie ma pragmatycznego łańcucha zdarzeń, ale wybór motywów epickich (cz. 1  wojny nowoczesnej (udział mas, nie tylko pl., też hiszp. i wł., na San
wydarz. romansowe, 2  historyczne; panorama życia); fabuła o budowie Domingo)
nieciągłej, skokowej, luz
ne epizody, poetyka fragmentu o własnej fabule
legenda napol.  nie samo krzepienie serc poprzez efektowne zwycięstwa;
(polowanie, kulig, egzekucja  to nawet tytuły rozdz.); wybór niektórych
pokazuje, jak wykorzystywano legionistów (wcielenie do armii austriackiej po
zdarzeń hist. (te, które dokumentują wolę obrony zagrożonej niepodległości;
wydaniu ich w Mantui), wojska cesarskie grabiły, kradły, niszczyły; ironiczna
Konf. Barska, Insur., Legiony)
walka na San Domingo; racje Francuzów wątpliwe moralnie (w walce z
popioły życia narodowego: Polska sarmacka, tradycjonalistyczna (Nardz, stary Hiszpanami); zburzenie mitu
Olbr), hulaszcza (Wawa księcia Pepiego), egoistyczna (pałac w Grudnie, dwór w
rozróżnienie: wojna w obronie kraju (Hiszpanie)  wojna zaborcza (Francuzi)
Olszynie)
postawa Gintuła (mason) wobec wojny: ideowy przeciwnik przemocy,
Polska nowa, walcz. o niepodl.  bezimienni żołnierze, demokraci (Piotr
pacyfista, humanitarna pomoc żołnierzom, protest wobec niszczenia
Olbromski, Józef Sułkowski, Henryk Dąbr.)
Sandomierza
rozdziały z akcją i opisowe (kulig, chata, polowanie), też przerywniki liryczne
walki na terenie Hiszp. i Pl. inne: wojna niesprawiedliwa  sprawiedliwa;
(opis lasu, nocy zimowej, wiosny) Ä…ð nieciÄ…gÅ‚a powieść epicko-liryczna (jak
inna technika pisarska: w Pl. starcia wrogich armii, relacje są ogólnikowe,
Ludzie bezdomni)
nieindywidualne (bez szczegółów), perspektywa historyka; nadrzędny cel:
zw. z Panem Tadeuszem  polowanie z ogarami (pocz.); młodzi walczący w odzyskać niepodl. (więc nie może być pełny realizm)
1812 (końc.)
tylko bitwa pod Raszynem (tu Rafał) i obrona Sandomierza (książę Gintuł)
1
idea narodowowyzwoleńcza  tradycja konf., insur., napoleońska
jest szczegółowa i drastyczna, chociaż widok z oddalenia, estetyzacja
2
panorama życia szlacheckiego (codzienność, odświętność, nauka, zwyczaje)
wojny zagraniczne: opisane z bliska, poprzez doświadczenie jednostek
3
opisy przyrody jako ekwiwalentu Ojczyzny, pejzaż (też ważny dla Mł. Pl.)
(Gintułt, Krzysztof, Wyganowski, Ojrzyński), zmagania obrońców miast
wolność  tylko przez walkę zbrojną
(Mantua, Saragossa) z najez
dz
cą, obraz zła wojny, drastyczny (mordowanie
powieść szlachecka (ale tu negat. obraz szl.) i młody bohater, wchodzący w kobiet, starców, pacjentów), niszczenie kultury, pisarz-humanista (widzi
życie, walczący prawdę, udział Polaków, usprawiedliwienie rewolucji wobec wroga)
VII. Napoleon
część 2 (od połowy 2 tomu)  kampanie napoleońskie na terenie Polski (+ Hiszp.
i Wł.); od wyprawy Rafała i Krzysztofa na wojnę (powieść wojenna); narracja widziany z oddali, na przeglądach wojsk, wśród okrzyków (Vive l empereur!),
autorska (autor-historyk)  bóg wojny (t. 1, tak go widzi adiutant Sułkowski: nieulękły, nadludzka siła i
potęga, jak Zeus gromowładny, godzi nieomylnie, wiedzie świat ku nowemu,
część 1  pryzmat widzenia świata Rafała (narracja personalna)
ku odrodzeniu, demokracji  hasła rewolucji fr., wolność)
VI. Stosunek Żeromskiego do wojen napoleońskich
wiara prostych żołnierzy (Jacek Gajkoś) w dowódcę, poczucie bliskości z nim,
Krzysztof Cedra
utożsamienie, on uporządkuje świat, zniesie poddaństwo, feudalizm, głosi
Trepka  pozytywista, orał, siał i przez pracę chciał podnosić kraj
równość
cywilizacyjnie; popiera wyprawę młodych na wojnę (bo starzy Polacy są
Sariusz Ojrzyński (wiara i utożsamienie się; emisariusz wolności w imię
spodleni, handlują ziemią z Prusakami, dają się zniemczyć, z
le traktujÄ…
Napoleona)
chłopów); walka o niepodległość = o zachowanie honoru (przywołana tradycja
walk zbrojnych o niepodl.; romantyczne budzenie instynktu walki, wartość Krzysztof Cedro (cesarz  heros z eposu, rycerz jak Roland, twórca Manifestu,
poświęcenia; ale nie popiera bezkrytycznie) znoszący prześladowania religijne, feudalizm, przywileje klasowe  widzi, że
po to musiał walczyć i teraz umiera, by krwią żołnierzy cesarz zjednał sobie
masy), chce wiedzieć, że nie walczy dla obcych, ale dla odzyskania własnej
w 2 części  medium zdarzeń wojennych (obraz Wawy, przebieg kampanii
ziemi (cesarz mu to obiecuje i dotrzymuje; w Pl. w czasie przybycia posÄ…gowy,
napol., scena ruszenia na wojnÄ™ z RosjÄ…)
jak z granitu lub metalu, wódz
, Bóg, legendarny)
rozdwojenie: subtelny wobec przyrody i miłości, uczone dysputy + zwykły
wojny napoleońskie  realistycznie: grabieże, niszczenie, zabory dla podbitych;
rębajło, uczestnik burd; charakter warunkowany przez czynniki zewnętrzne
ale też cesarz = symbol nadziei; kontrast: ideologia (hasła rew. fr.)  legenda
książę Gintułt [vita contemplativa]  wychowanek Szkoły Rycerskiej;
Napoleona
walczył o niepodl., póz
n. więzień carski; tu obserwator i komentator rzeczyw.,
wiara w sens czynu militarnego
nieaktywny; refleksje filoz. i historiozof.; siła sprawcza różnych działań i
VIII. Bohaterowie
doznań Rafała (wprow. go w środow. Grudna, Krakowa, Wawy); wędruje po
Rafał Olbromski [vita activa]  radość, siła, rozmach życiowy; młodzieńcza Polsce i świecie i obserwuje ludzi, szuka prawdy i sensu życia, wędrowiec
fantazja, chęć do życia (na początku nieukierunkowana); silny i piękny,
I dyskusja o romant.-modern. pojęciu czynu i słowa (działanie i myślenie) w
niedekadent; doświadcza świata w pełni, nie stosuje się do konwencji i ciasnych
Paryżu z Józefem Sułkowskim, też żołn. z 1792, adiut. Napoleona (Gint. 
schematów; najpierw na polowaniu (siła, zręczność); tańce, adoruje Helenę; brak
obserwator; Sułk.  czyn wojskowy przy Napol.), esteta, przeciwnik rewolucji,
zainteresowania nauką książkową (która go nie czyni lepszym ani bardziej
wojny; najpierw zmieniać siebie, potem innych (a nie rewol.)  przezwycięż.
patriotycznym); żywiołowy; cechy sarmackie (siła, męstwo, fantazja, poczucie
zło w sobie; Sułk. go przekonał
dumy i honoru); odważna wyprawa na zimową rzekę (za to wyrzucony ze
udział w ruchu wolnomularskim (mason); cel: doskonalenie świata poprzez
szkoły); zuchwałe prawie szaleństwo; demitologizacja bohatera, wojna go nie
rozwój osobowości i zbratanie ludzi; wolność, równość, braterstwo; walka z
uwzniośla (nie jest odważniejszy); nocna eskapada do ukochanej (śnieżyca,
fanatyzmem i nietoler. relig.; samodoskonalenie; walka narod.wyzwol.; wÄ…tek
wilki, zmierzenie siÄ™ z naturÄ…); kochanek 2 kobiet (wyzwanie obyczajowe)
tajemniczej organizacji, konspiracji; świecka myśl filoz.
rycerz śrdw., szaleństwo (romant.), szlachecka samowola, Nietzscheański
rozpatruje  sprawy wieczne , a nie doraz
ne; czerpie z wierzeń perskich (walka
nadczłowiek (moc);  mierzenie się z naturą (silniejszy niż ona, wg słów
światła i ciemności, Ormuzda i Arymana), z pism Ojców Kościoła (Hieronim;
Heleny), piękny i straszny; drwina z norm świata i wartości moralnych,
Augustyn  dysputa z manicheizmem, byt nie jest wieczną wojną; zło
obyczajowych  łamanie ślubów i przysiąg (porywa cudzą żonę, nie boi się
pochodzi z wolnej woli czł.), manicheizm (dwoistość świata; byt = wojna;
nikogo i niczego, nie ma wyrzutów sumienia); moralność nadczłowieka; Helena
ciągły ruch materii, mroczne żywioły w człowieku; zło pochodzi od Boga), nie
(niewolnica wojownika,  służebnica , M  siła i piękno instynktów i
rozstrzyga między Augustynem a manich.! (Unde malum?  bez odp.; w
namiętności w dzikiej naturze; śmierć Heleny, więzienie Rafała, który po  burzy
książce pokazane, w czym się ono przejawia, jak z nim walczyć); zło =
zmysłów wraca do  normalności dopiero na wojnie)
krzywda bliz
niego (zło społeczne, wojenne, egzystenc.: cierp., śmierć, umiera
harnaś Mocarny ( nadczłowiek ) w więzieniu mówi o woli mocy, sile ducha,
Piotr Olbromski, Helena de With i in.)
większe możliwości działania
próbuje zaradzić złu wojny  pomaga w Mantui, Wenecji, Sandomierzu
doznania krańcowych, graniczne: miłość i śmierć, wielka namiętność, egzaltacja,
masoński motyw Eleuzis  konc. natury, wieczne przemiany, odradzanie się;
zmierzenie się ze śmiercią Heleny i możliwością własnej śmierci, doświadczenie
major de With mówi o micie Demeter i Kory (Demeter  praziarno,
egzystencjalne [= duch modern.], transcendencja w kontakcie z przyrodÄ…
niewyczerp. siła); czł. jako el. ciągu wiecznej przemiany materii; Rafał 
(rozważania pod niebem nocą; poczucie jedności z naturą)
wcielenie siły natury; pochwała życia (Gint., Rafał), śmierć = zło, życie =
Rafał jako antydekadent, uosobienie sił życiowych
sacrum
szlachcic  wyszumiał się i idzie do walki, która jest jego przeznaczeniem; na
Krzysztof Cedro  przyjaciel i kuzyn Rafała, jego zwierciadło (fiz. i psych.
końcu pracowity ziemianin, uprawiający ziemię po przodkach, odbudowuje dom
słabszy, podziwia jego siłę, męstwo, zuchwałość; ulega mu, daje się
przemiana Gustawa w Konrada, kochanka w żołnierza; różne etapy zmiany: wykorzyst., pomaga finans.; razem w szkole, odrabia zad. Rafała); środow.:
słucha wuja Nardzewskiego (o zmaganiach o wolność przed 1. rozbiorem), dwór zamożnej szlachty, patriot. przeszł. ( dziwak Szczepan Nekanda
poznaje ciężkie życie brata Piotra w Wygnance, opowiadanie Ojrzyńskiego Trepka); poprzez jego losy widziana wojna napol. w Hiszp. (krwawa,
(legionista, kaleka wojenny) bezwgl.); antyteza Rafała (wrażliwy, delikatny, łagodny, współcz. bliz
nim i
chłopom, dobre serce, nie korzysta z przywilejów stanowych: karierę wojsk.
zaczyna od szereg.); zaciÄ…ga siÄ™ do wojska wbrew woli ojca; sentym. i egzalt.
Gintułt protest. przeciw burzeniu przez Sokolnickiego kościoła w
miłość; nie jest samodz. boh., ale służy rozwojowi fabuły
Sandomierzu (św. Popioły; ale Sokolnicki poświęca je dla życia miasta)
charakterystyka socjologiczna boh.  przebywanie z innymi, różne środow.
odbudowa domu spalonego przez Austriaków w 1809 (zakończ. powieści),
szlach. (Rafał poch. ze szlch. drobnej, jednowiosk.  wieś Tarniny, też u Piotra
organiz. nowego, spokojnego życia
Wygnanka i dwór wuja Nardz. w Wyrwach; szl. zamożna  Olsztyn, Stokłosy
mit eleuzyński  major de With: o rolniczych pracach Rafała (mit Demeter;
Cedrów, arystokraci Gintułowie w Grudnie)
porwanie Kory-ziarna; powracanie jej na wiosnę, odradzanie się; powrac. siła
Rafał i Gintułt  pewna komplik. psychol.; postaci 2 planu  stałe cechy
natury)
wuj Nardzewski: typ  starej daty (wolność kraju  konf. barska; ale
ogień  Feniks, odradza się z popiołów (Nekanda wysyła Krzysia do armii
konserwatysta społ., np. batoży Zawiślaka)
napol. i poczucie miłości-krzywdy odradza mu się w sercu)
ojciec Rafała  autorytarny, patriarchalny, despota (wobec rodziny i poddanych;
miłość-krzywda  miłość ojczyzny starego żołnierza, która każe zniewolonym
wyklął Piotra za nowinki ze Szkoły Rycerskiej, wygnał Rafała)
walczyć; nakaz wiary w sens walki o niepodl. i odrodzenie ojczyzny
Szczepan Trepka-Nekanda  dziwak (nieprzystos., odludek), niepodległośc.
generacja popowstań.  wyrosła z popiołów, ma w sobie iskry
romantyk i prepozytywista
optymizm: dwuczłonowe zakończenie  Rafał odbudowuje dom, Rafał i Krzyś
odludki też: Nardzewski i Piotr Olbromski; odmienność = nieprzystos. do
walczÄ… w 1812
niewoli, niezgoda na niÄ…, demonstrowanie tego (ezopowa figura walczÄ…cych za
X. Popioły jako epos krajobrazu narodowego
wolność); Piotr i Nardz. uczą Rafała obywatelstwa (uświadomienie w sprawach
zdanie rozpocz.: Ogary poszły w las  nawiąz. do Pana Tad., ks. 4; tu Rafał
ojczyzny); Trepka wyprawia Rafała i Krzysia na wojnę (chociaż jego żywiciel,
chłonie wielki świat puszczy, ale nie sprawdza się na polowaniu (na niedz
w.);
stary Cedro, chce dla syna posadki na dworze cesarza austr.)
paralele do PT
boh. z ludu: chłopi-żołnierze Gajkoś i Michcik + rzesze bezimiennych w
ambicje: ogarnąć cały los narodowy w ważnym, przełom. momencie historii
Legionach Dąbr., strzelec Kacper we dworze w Wyrwach; dzielni żołnierze,
(pierwsze walki narod.-wyzwol.)
wierni słudzy swych panów; walczą za wolność kraju na równi ze szlachtą;
cenzura nie pozwalała pisać wprost o hist., więc napisał epos o lesie i
walczy też gołota (np. Ojrzyński herbu Syriusz); Michcik chce realizacji zasady
krajobrazie Jð; czÅ‚k w naturze, zw. z ziemiÄ…
egalitaryzmu społ. (za to zost. zbatożony w Wygnance po śmierci Piotra);
przyroda jako bohater; na pocz. Puszcza Świętokrzyska, póz
niej wiele opisów
Gajkoś (chce nowego, demokrat. porządku świata, wolności społ.)
przyrody Pl. (Wisła, Kielecczyzna, panorama ziemi sandomierskiej po drodze
niepodległość  tylko dzięki walce całego narodu, wsz. klas
Rafała do Wygnanki, opis Tatr przy ucieczce z Heleną, Podtatrze, ziemia
boh. kobiece  tylko w postrzeganiu M (obiekt pożądania); samodzielna psych.
sanocka, Małopolska, Ruś Czerwona  tu spotk. z Krzysiem Cedrą wrac. z
jest tylko Zofka, sis Rafała
Wiednia)
boh. 2 planu: fikcyjne lub hist. (szkicowo, tylko w jakiejś chwili działania, przez
Rafał podróż. po kraju i widzi przyrodę (naoczność opisów); też pejzaże eur.
pryzmat widzenia boh. fikc.; Dąbr. i Sułk. przedst. dzięki Gintułtowi; Sokolnicki
w perspektywie Gintułta lub Krzysia
przedst. dzięki adiutantowi, Rafałowi)
pejzaż = stan duszy
IX. Symbol naczelny Popiołów
konc. człowieka jako istoty biologicznej, zw. z przyrodą, realizującej w niej
słowo  popiół  23x w tekście, symboliczne, popularny motyw
los (życie w naturze, tęsknota za nią, instynkty, nieskrępowanie cywilizacją)
spopiel. ciała: śmierć Piotra; śmierć Heleny
ziemia-ojczyzna (naród bez państwa; tożsamość narod.), ziemia  język 
spopiel. uczuć (przemijanie, biologizm, nie ma romant. wiecznej miłości);
tradycja; zapis przeżycia przyrody ojczystej (piękno, wartość, chwała)
przemijanie egzystencji
mała ojczyzna-kielecczyzna; szlachta bytująca wśród natury, wieś, lasy, pola
plan społ.-narod.: umierają ludzie, ale idea zostaje (idea Piotra  walka o
(Nardz. w Wyrwach, Piotr w Wygnance, Trepka w Olszynie i Stokłosach 
niepodl. ojczyznę, na nowo ożywiona; Rafał walczy o wolność Ks. Warsz.,
każdy z nich walczył za niepodl., zaszywają się na wsi, by nie pamiętać o
bitwa pod Raszynem, kontynuuje  życie Piotra)
historii i zaborcach); Wygnanka (wygnanie z ojczyzny)
popioły i iskry, które w nich tkwią (nowe życie); nowy ogień
przyroda uosabia polskość; jej przeżycie = przeż. polskości; natura neoromant.
= stan duszy, opis emocjon., poetycki (epitety potrójne, inwersje, instrum.
dz
więk., metaf., np. Gór Świętokrz.); natura jako świątynia, przestrzeń sacrum
narracja odautorska  polszcz. pocz. XX w. + archaiz., bogactwo, synonimy,
(por. do katedry), odwieczna i królewska, spersonifik., pełna mocy, odporna, ma
figury retor., rytmiz. (powtórz.), eufornie, kunszt. metaf.
pamięć przeszłości (utracona chwała, wolność, potęga; symbol. brak orła,
niewola)
zła część puszczy  miejsce upiorów o północy
zakorzenienie w mitycznej dawnoÅ›ci; polowanie Ä…ð wyznacznik stylu życia
szlach.
puszcza  żywi lud (matka żywicielka), należy do niego, odwieczna
współzależn.; austriacki urzędnik chce nią zawładnąć = niewykonalne (iroczna
opo starego chłopa)
paralele: metaf. opisy przyrody i realist. opisy przestrzeni życia ludzi
Wisła  żywioł wody, świątynia (kra  potrzaskane fragm.); inicjacja Rafała w
życie (poznanie śmiert. zagrożenia, gdy z własnej pustoty ryzykował); żywioł
święty, otchłań, irracjon. fascynacja
RafaÅ‚ Ä…ð też żywioÅ‚ zimowej zamieci (wicher, Å›nieżyca, wilki)
nadczłowiek  nadmiar sił witalnych, obdarzony przez naturę, radość życia,
walka z żywiołem, sprawdzanie  mocy
odpowiedniość stanu natury i ducha ludzkiego (groza, śmierć; radość, miłość);
oddanie stanu Rafała, a przez niego  zbiorowości
natura jako przedmiot patriotyzmu
Rafał  w przyrodzie inicjacja w życie, poznanie siebie, doznanie namiętnej
miłości, zmierzenie się ze śmiercią, radość i pojednanie ze światem
pejzaż nastrojowo-symbol. (młpl.)
XI. Język powieści
istota narodu (jedna klasa społ., równość, wspólnota ziemi, historii, tradycji,
języka)
język wspólnoty, oddaje życie duchowe, chęć przetrwania, jest ojczyzną,
zakorzen. w historii
archaiz., zwroty gwarowe, inwersje, cytaty; każdy boh. ma swój język (cechy
hist., społ., indywid.)
szl. sarmacka (wtręty łac.: Nardz.); polszcz. wiejska (cześnik Olbromski i jego
tow. na kuligu,  gruba wersja sarmac.); dwór śr.zamożny (stary Cedro w
Stokłosach, sentym. kultura fr.; sis Krzysia śpiewa pios. fr.); dwór w grudnie
(polszcz. sarmac.  Chłuka  i fr.; arystokraci)
gwara młpl. (strzelec Kacper w Wyrwach, chłopi, Gajkoś, żołnierze z Legionów)
i góralska (cały rozdz. Władza  o filoz. konc. woli jako siły napęd.; tu zbójnicy
= odpow. silnego, pierwotn. człka; tłum. przez Witkiewicza)  w nich ważne
treÅ›ci ideowe (Kacper o trwaniu narodu, GajkoÅ› o sensie walki o wolność) Ä…ð
chłopi jako część narodu, idee w ich języku (a nie wystyliz.)