STEFAN ŻEROMSKI POPIOA
Y
I Stefan Żeromski
Urodził się 14 paz
dziernika 1864 we wsi Strawczyn (woj. kieleckie) w zubożałej rodzinie
szlacheckiej. Nauki elementarne pobierał w szkole wiejskiej w Psarach, w 1874 wstąpił do
gimnazjum w Kielcach. Dwunastoletni pobyt w gimnazjum (nauczycielem języka i literatury
polskiej był Antoni Gustaw Bem) nie zakończył się zdaniem egzaminu maturalnego. Pracował jako
guwerner, udzielał korepetycji, systematycznie prowadził dzienniki. Jesienią 1886 zapisał się do
warszawskiej Szkoły Weterynaryjnej, brał udział w pracach tajnych organizacji, w tym w Związku
Młodzieży Polskiej. Z braku środków materialnych zmuszony był porzucić studia weterynaryjne;
podjął pracę nauczyciela domowego w dworach szlacheckich na Kielecczyz
nie, Mazowszu,
Podlasiu i w Nałęczowie. W Nałęczowie poznał swoją przyszłą żonę, Oktawię z Radziwiłłów
Rodkiewiczową, która mu ułatwiła nawiązanie kontaktów literackich. Jesienią 1892 roku objął
posadę zastępcy bibliotekarza w Muzeum Polski w Rapeswillu. Czteroletni pobyt w Szwajcarii
umożliwił m.in. poznanie materiałów archiwalnych do dziejów polskiej emigracji XIX wieku, tutaj
też nawiązał bliskie znajomości z politykami, związanymi z ówczesnym ruchem socjalistycznym.
W tym okresie ukazują się pierwsze książki "Rozdzióbią nas kruki, wrony" (1895), Opowiadania
(1895), Syzyfowe prace (1897). W latach 1897-1904 pracował w bibliotece Ordynacji Zamoyskich
w Warszawie. Po roku 1904 sytuacja materialna pozwoliła mu zająć się wyłącznie działalnością
pisarską; przebywa w Nałęczowie, Zakopanem, we Włoszech, na trzy lata przenosi się do Paryża.
Po powrocie do kraju w 1912 osiada w Zakopanem, gdzie spędza lata pierwszej wojny światowej.
W tym okresie rozwodzi się z Oktawią Żeromską, nawiązuje związek Anną Zawadzką. Jesienią
1818 przenosi się do Warszawy. W okresie plebiscytu na Warmii i Mazurach razem z Janem
Kasprowiczem bierze udział w agitacji na rzecz przyłączenia tych ziem do Polski. W 1920 zakłada
Towarzystwo Przyjaciół Pomorza. Pełni funkcje korespondenta wojennego w czasach wojny
polsko-bolszewickiej. Zabiera publicznie głos w kwestiach publicznych, atakowany przez prawicę
polityczną. Był inicjatorem projektu Akademii Literatury, założyciel Straży Piśmiennictwa
Polskiego i polskiego oddziału PEN-Clubu (1924), współtwórca i pierwszy prezes Związku
Zawodowego Literatów Polskich. Niepowodzeniem kończą się starania o przyznanie mu Nagrody
Literackiej Nobla. Umiera 20 listopada 1925 roku w Warszawie. Pogrzeb Stefana Żeromskiego 23
listopada 1925 stał się manifestacją narodową, pisarza pochowano na warszawskim cmentarzu
ewangelicko-reformowanym.
Posługiwał się pseudonimami: Maurycy Zych, Józef Katerla.
Twórczość: do roku 1898: "Rozdzióbią nas kruki, wrony" (1895), Opowiadania - m.in. Doktór
Piotr, Zmierzch, Siłaczka, Zapomnienie (1895), Promień (1897), Syzyfowe prace (1897); 1898-
1910: Ludzie bezdomni (1899), Popioły (1903), Dzieje grzechu (1908) Duma o hetmanie (1908),
dramaty: Róża (1909), Sułkowski (1910), Sen o szpadzie (1906); 1910-1919: Uroda życia (1912),
Wierna rzeka (1912); trylogia Walka z szatanem: Nawracanie Judasza, Zamieć (1916), Charitas
(1919), poemat Wisła (1918), fragment powieściowy Wszystko i nic (1914); publicystyka: Początek
świata pracy (1918), Projekt Akademii Literatury Polskiej (1918), Organizacja inteligencji
zawodowej (1919); lata 1919-1925: Przedwiośnie (1924), Puszcza jodłowa (1925), dramaty:
"Ponad śnieg bielszy się stanę" (1920), Biała rękawiczka (1921), Turoń (1923), "Uciekła mi
przepióreczka..." (1924), publicystyka: Snobizm i postęp (1922), Bicze z piasku (1925).
Zabierał głos we wszystkich istotnych dla polskiej kultury i myśli sprawach; ekspresywny styl
(określany mianem "żeromszczyzny"), skłonność do naturalizmu, podejmowanie tematów
drażliwych obyczajowo zyskały mu niemało przeciwników; o znaczeniu jego poglądów świadczą
najlepiej trwające nadal polemiki i spory, a także kolejne ekranizacje powieści (m.in. Dzieje
grzechu - 1933, reż. H. Szaro, 1975 reż. W. Borowczyk; Popioły 1965, reż. A. Wajda).
II Opracowanie Popiołów
Na podstawie J. Paszek Tekst i styl  Popiołów , S. Zabierowski Ze studiów nad Żeromskim 
 Popioły + internet
Popioły:
" Powieść zaczęła się ukazywać w odcinkach warszawskiego Tygodnika Ilustrowanego w
czerwcu 1902 roku (ówczesnym redaktorem Tygodnika był Ignacy Matuszewski)
" Wiadomo z listów Żeromskiego do żony, że impulsem do tworzenia nowego dzieła był
pejzaż tatrzański
" Prawdopodobnie plan powieści powstał już w Raperswilu, a więc przed rokiem 1897; tamże
zaczął Żeromski gromadzić do niej materiały historyczne, o czym świadczy wykorzystanie
zbiorów Leonarda Chodz
ki. Pracę tę kontynuował póz
niej na marginesie swych zajęć w
bibliotece Zamoyskich w Warszawie. Do pisania powieści przystąpił latem 1898 r
" Utworem Żeromskiego, którego tło historyczne wyprzedza o kilka lat materię hist.
Popiołów jest opowiadanie O żołnierzu tułaczu.
" Powieść ukazała się w zaborze rosyjskim  Żeromski był zmuszony zastosować tzw. język
ezopowy (pisarz nie mógł wspominać o tym, że wojska rosyjskie były naszym
przeciwnikiem; w sposób aluzyjny wprowadzał bohaterów narodowych, którzy znalez
li się
na liście cenzora  Tadeusz Kościuszko, Jan Henryk Dąbrowski)
" y
ródła, z których Żeromski korzystał podczas pracy nad Popiołami: Pamiętnik historyczny
legionów polskich Amilkara Kosińskiego, Listy znakomitych polaków, dziennik historyczny i
korespondencja polowa generała Michała Sokolnickiego 1809 r.
" W powieści wykorzystano folklor i gwarę góralską (zafascynował się nią Żeromski dzięki
Witkiewiczowi)  wprowadza zbójników tatrzańskich, gwarę, opisuje stroje  pisarz
korzystał z osiągnięć Witkiewicza, Matalkowskiego, Eliasza-Radzikowskiego
" Elementy folkloru rodzinnych stron Zeromskiego (Góry Świętokrzyskie, Sandomierskie) 
gwara podlaska
" Stylizacja archaiczna powieści obejmuje takie zjawiska jak synchroniczna i diachroniczna
wieloznaczność, współwystępowanie archaizmów leksykalnych i figur stylistycznych (np.
metaforyka biblijna)
" Język artystyczny: niejasny symbol, przewaga epitetu nad metaforą i porównaniem,
archaizmy i quasi-archaizmy,erudycyjne barbaryzmy leksykalne, kalki językowe,
neologizmy
" Styl impresjonistyczny (np. niekonsekwencje psychiczne w postępowaniu bohaterów 
zwłaszcza Rafała Olbromskiego, opisy przyrody) miesza się z realizmem (np.
przygotowania do walki) oraz naturalizmem (mówi się nawet o hiperbolizacji naturalizmu 
uszczegółowienie opisów zbijania)
Popioły powstały w okresie trwającego jeszcze szczytowego rozwoju tego typu powieści. Stoją one
w opozycji do konwencji gatunku. Nie jest to jednak opozycja prosta (w niektórych fragmentach
Popioły podtrzymują, a nawet wyjaskrawiają konwencje).
Popioły  ciąg zdarzeń nie osadzonych w zespole faktów je przygotowujących, zdarzenia
niespodzianie wprowadzone na scenę powieści i niespodziewanie z niej wycofane (np. liczne i
przełomowe spotkania Rafała: z Heleną, Krzysztofem, z panią Ołowską).
Mówić więc można o dezintegracji Popiołów w zakresie sukcesywnego układu fabuły.
- Fabuła Popiołów posiada  punkty zerowe , w których nawiązane szeregi zdarzeniowe się
wyczerpują, a żaden zarys schematyczny nie zapowiada ciągów dalszych. Upodabnia to powieść do
cyklu nowelistycznych elementów, wiązanych  addytywnie według wzorca powieści
epizodycznej, przy pomocy głównego bohatera.
- wątki równoległe można w Popiołach kontaktować z dziejami głównego bohatera przy pomocy
nadrzędnych sensów dzieła (nie na za sadzie przyczynowych powiązań fabularnych)
- Fabularność Popiołów nie mieści się w tradycyjnych schematach powieści historycznej, takich
jak: przeciwstawienie dwu obozów zróżnicowanych narodowo lub politycznie albo paralelność
struktury prywatnych losów bohatera wobec sytuacji ogólnej.
- nie ma też wyraz
nej korelacji dziejów bohaterów powieści z rozwijaną panoramą społeczeństwa.
- zamiast schematów walki wrogich obozów oraz równolegle kształtujących się konfliktów rywali
miłosnych występuje w przeważnej części prymitywny i nieustrukturowany ciąg przygód
awanturniczych
- poszczególne fazy tekstu Popiołów interpretowane są częściej przez odniesienie do najbliższego
kontekstu niż do pewnego kodu (- schemat fabularny)
- w układzie tak niezorganizowanym, jak fabuła Popiołów, poszczególne elementy są słabo
powiązane z całością, mało przewidywalne, ale za to dzięki swej niespodzianości bardziej
 informatywne , tj. bardziej atrakcyjne same w sobie
- dość wyraz
nie zarysowuje się podział utworu na części:
1) obejmującą dzieje Rafała przed włączeniem się w tok wydarzeń wojennych
2)  militarną : od przekroczenia przez galicyjskich ochotników granicy Księstwa, poprzez
formowanie się polskich pułków wiedzie ich droga  ku morzu , a potem równolegle szlakiem
hiszpańskim i szlakiem wojny polsko  austriackiej.
W 2) - czynnik integracji: powszechnie znany schemat historii militarnej + antycypacje
naruszające tok chronologiczny, a pozwalające skupić na małym odcinku rozciągnięte na dużą
część dzieła procesy  np. rozdział Na wojence dalekiej czy zainscenizowane narady wojenne.
Część  militarna wydaje się być konsekwentniej zintegrowana niż pierwsza. Dla podkreślenia
powiązań z częścią pierwszą i losami bohatera  retrospekcje, powracają pod koniec powieści
dawno zagubione wątki: (pojawia się znów Michcik, służący Piotra, ginie wuj Rafała 
Nardzewski, Zofka Olbromska spotyka upragnionego w marzeniach księcia Gintułta).
W wydarzeniach końcowych  analogie do wypadków wcześniejszych.
To wszystko świadczy o czasowym nasuwaniu się na siebie faz dzieła, o ich synchronizacji.
Strukturę fabularną utworu cechuje podstawowa antytetyczność: nieciągłej, skokowej, bogatej w
niespodzianki, nieuschematyzowanej budowie niemal całej części  przedwojennej odpowiadają w
części  militarnej ciągłość i uległość wobec kronikarskiego schematu.
Równowaga pomiędzy przewidywalnością a niespodzianką, podporządkowaniem schematom
fabularnym i historycznym a autonomią epizodu, dążeniem do naocznej rekonstrukcji a tendencjami
do budowania wiedzy syntetycznej  nie była realizowana na żadnym etapie powieści.
Antytetyczność  także pod względem pewnych całości, których elementy układają się w
uporządkowanie przedmiotowe.
Takimi całościami są:
a) tzw postacie powieściowe  zespoły, na które składają się luz
ne informacje
b) fragmenty opisowe
Desubstancjalizacja niektórych postaci Żeromskiego, ujmowanie osobowości jako przepływu
elementów wymiennych, pozostających w ruchu. Strumieniowa, heraklitejska koncepcja człowieka
(jednorodna  plazma )
- postać Rafała zbudowana jest ze składników sprzecznych. Niesubstancjalność tej postaci polega
na istnieniu w świecie doznań wiązanych z Rafałem dominującej, ponadosobowej warstwy, która
może wchodzić również w skład treści psychicznych innych postaci (księcia Gintułta, częściowo
Krzysztofa Cedry, nawet Heleny de With)
- ponadosobowa  plazma przeżyciowa, słynna  liryczność Żeromskiego  interpretowana jako
 urywki lirycznego pamiętnika autora zespół elementów wewnętrznego świata bohatera
modernistycznego.
- wiele wariantów jest równie prawdopodobnych; odczuwania i zachowania mogę być
niespodziane, zaskakujące, a ich podmioty wielowarstwowe i skomplikowane.
- duża część tzw. elementów opisowych uczestniczy w  plazmie ponadosobowych treści
- opis  twór hybrydyczny, płynny, nieprzewidywalny
- istnieje jednak grupa postaci ostro zarysowanych, przewidywalnych  są to drugoplanowe figury:
Stary Olbromski, Trepka, Stary Cedro. Stanowią one wyrazistą całość zespołową; zbiór
reprezentantów postaw w Polsce doby napoleońskiej .
Uschematyzowanie dwustopniowe:
1) w płaszczyz
nie indywidualnej
2) w systemie społecznym
1. postacie drugoplanowe: zamknięte, łatwo rozpoznawalne
2. postacie centralne (RAFAA
): niesubstancjalne, płynne
Brak ogniwa pośredniego  postaci ukazywanych w rozwoju (a to było charakterystyczne dla
realistycznej powieści w. XIX)
 Dwa bieguny całości przestrzennych :
1. elementy opisowe zsubiektywizowane
2. elementy opisowe przesadnie uschematyzowane, z geograficzną pedanterią
Narrator i narracja (batalistyczne partie)
1. relacje historyka zorientowanego w przebiegu całej kampanii (współzachodzenie równoczesnych
działań na różnych scenach teatru wojny) TU: wypowiadanie przewidywań i ocen
2. personalny punkt widzenia narratora TU: zbliżenie narratora do roli  oka postaci , które
prowadzi do:
a) najpełniejszego utożsamienia perspektywy narratora i bohatera  opanowanie sposobu widzenia
bohatera przez perspektywę narratora
b) głębokiego zanurzenia narratora w świat doznań postaci; narrator staje się podmiotem
opowiadania
Dominowanie tendencji do obierania personalnego punktu widzenia narratora.
1. i 2. odpowiednik antynomii powieści historycznej (ujawnianie powiązań, użyczanie sensów, ale z
drugiej strony  konwencja  utrudnionej komunikacji , która służyć ma rekonstrukcji świata
przedstawionego). Splecenie rekonstrukcji elementów epoki z techniką narracji personalnej dało
powieść o inicjacji społecznej.
Antytetyczny charakter narracji: rozgraniczenie relacji o wydarzeniach jednorazowych od relacji
o wypadkach powtarzających się.
Streszczenia (skróty czasowe) - na początku rozdziałów.
Niejednorodność narracji Popiołów:
1.  liryzm , tendencje liryczne całych rozdziałów
2. przesuwanie się w kierunku dramatu (rozmowa Gintułta z Piotrem Olbromskim i z Dąbrowskim)
3. ciążenie pewnych części w stronę relacji pamiętnikarskiej, kronikarskiej
Zasadniczy rys narracji: skłonność do polaryzacji, zajmowanie przez narratora pozycji krańcowych,
stosowania metod opowiadania gatunkowo zróżnicowanych.
Polaryzacja postaw narratora sięga najwyższej warstwy sensów dzieła: koncepcje odnoszące się do
społecznej i ideowej struktury czasów napoleońskich w Polsce. Np. egoizm klasowy
(odziedziczony po czasach konfederacji barskiej, po wielką szkołę Legionów)
- problem niejednoznaczności powiązania pojęcia  lud z pojęciem walki o niepodległość
- destruktywna teza o komplikacji, wieloznaczności, a nawet absurdzie procesów historycznych
Popioły a dokumenty i konstrukcje historyczne
Proporcja między dokumentaryzmem a odtwarzaniem indywidualnym  to tendencja właściwa XIX
wiecznej powieści historycznej, ale w Popiołach znalazła ona wyraz tylko w niewielkim stopniu.
Złączenie wspomnień z pamiętnikarstwem dało najbardziej  klasyczne rozdziały: W górach i
Kulig. W dalszych częściach tradycyjne umiarkowanie zachowane tylko w dwóch sprawach:
1. bohaterowie pozostali  nie znanymi historii ,
2. postacie wybitne pojawiły się epizodycznie w swoich właściwych historycznie funkcjach
Rozmieszczenie, ilość, waloryzacja elementów dokumentarnych  proporcje pogwałcone:
1. z jednej strony: części reprodukujące indywidualne dane topograficzne wg z
ródeł, itd.
2. z drugiej: elementy życia wewnętrznego, partie opisowo  krajobrazowe  bez powiązania z
historycznymi losami człowieka.