Studia pierwszego stopnia
Nazwa przedmiotu:
Kierunek: Zarządzanie
FINANSE PUBLICZNE
Semestr V
Wykład II: Jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych formami organizacyjno-prawnymi jednostek
sektora finansów publicznych są:
" jednostki budżetowe
" gospodarstwa pomocnicze
" zakłady budżetowe
" fundusze celowe.
Jednostki budżetowe są takimi jednostkami funkcjonowania sektora finansów publicznych,
które pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na
rachunek budżetu, przy którym funkcjonują, czyli budżetu państwa lub budżetu jednostki
samorządu terytorialnego. Oznacza to, iż funkcjonują w oparciu o zasadę budżetowania
brutto. Są one tworzone i likwidowane przez ministrów, kierowników urzędów centralnych i
wojewodów (państwowe jednostki budżetowe) lub przez organy stanowiące jednostek
samorządu terytorialnego (gminne, powiatowe i wojewódzkie jednostki budżetowe).
Podstawą ich gospodarki finansowej jest plan dochodów i wydatków nazywany planem
finansowym.
Jednostki budżetowe funkcjonują przy budżecie państwa i budżetach jednostek samorządu
terytorialnego. W tej formie mogą działać:
urzędy (kancelarie) naczelnych organów państwowych
urzędy administracji rządowej jednostek samorządu terytorialnego
sądy, prokuratury i więzienia,
szkoły, zespoły szkół podstawowych i średnich,
zakłady opiekuńczo wychowawcze,
szpitale i inne placówki służby zdrowia,
domy pomocy społecznej,
jednostki dróg publicznych,
parki narodowe,
dyrekcje gospodarki wodnej,
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład II strona 2
niektóre jednostki obsługi rolnictwa.
Gospodarstwem pomocniczym jest wyodrębniona z jednostki budżetowej część jej
działalności podstawowej lub jej działalność uboczna. Gospodarstwo pomocnicze jest
wyodrębnione organizacyjnie i finansowo z  macierzystej jednostki budżetowej. Działa ono
na zasadzie budżetowania netto. Jest tworzone i likwidowane przez kierownika jednostki
budżetowej po wcześniejszym uzyskaniu zgody ministra, kierownika urzędów centralnych i
wojewody lub przez organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (gminne,
powiatowe i wojewódzkie jednostki budżetowe). Tworząc gospodarstwo pomocnicze
określony zostaje przedmioty działalności wyodrębniony z zakresu działalności jednostki
budżetowej oraz przydzielony mu majątek. Plan finansowy, będący podstawą prowadzenia
przez gospodarstwo gospodarki finansowej określa przychody, wydatki, rachunek wyników,
stan środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Zmiany w planie finansowym w trakcie
roku budżetowego są możliwe pod warunkiem, iż zaplanowana kwota wpłaty do budżetu w
związku z tym się nie zmieni. Gospodarstwo pomocnicze może być częściowo finansowane
przez dotacje przedmiotowe, które mogą być przyznawane również na pierwsze wyposażenie
dla nowego gospodarstwa pomocniczego. Gospodarstwo świadczy swoje usługi na rzecz
macierzystej jednostki, po kosztach własnych lub na zewnątrz, na zasadach komercyjnych. Po
zamknięciu roku budżetowego gospodarstwo wpłaca do budżetu, przy którym funkcjonuje
połowę wypracowane zysku. W formie gospodarstw pomocniczych mogą działać:
- hotele pracownicze
- ośrodki wypoczynkowe organów administracji
- warsztaty przy jednostkach wojskowych, szkołach, zakładach karnych lub
opiekuńczych i przy innych placówkach,
- zakłady obsługi organów administracji państwowej.
Gospodarstwa pomocnicze są formą komercjalizacji jednostek budżetowych. Pozwalają,
bowiem na to, aby przy jednostce budżetowej, która nie prowadzi działalności komercyjnej,
prowadzona była działalność w pełni lub częściowo komercyjna. Pozwala to na
efektywniejsze wykorzystanie środków i zasobów, jakie znajdują się w dyspozycji sektora
finansów publicznych oraz racjonalną gospodarkę tymi składnikami majątku poprzez
powiązanie możliwości wydatkowych z osiąganymi efektami.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład II strona 3
Zakłady budżetowe odpłatnie wykonują wyodrębnione z budżetu zadania, a koszty swojej
działalności pokrywają z własnych przychodów, czyli funkcjonują na zasadzie budżetowania
netto. Są tworzone i likwidowane na takich samych zasadach jak jednostki budżetowe.
Zakłady budżetowe prowadzą swoją gospodarkę finansową w oparciu o roczny plan
finansowy, obejmujący przychody i wydatki stanowiące koszty działalności oraz stan
środków obrotowych i rozliczenia z budżetem. Nowotworzonemu zakładowi budżetowemu
może być przyznana jednorazowa dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
Dotacje przyznawane w poszczególnych latach nie mogą przekroczyć 50% dochodów
zakładu. Na koniec okresu rozliczeniowego (roku budżetowego) zakład budżetowy dokonuje
wpłat do budżetu kwot nadwyżek środków obrotowych ustalonych na koniec tego okresu. W
ustalonym na dany rok budżetowy planie finansowym mogą być dokonywane w trakcie roku
zmiany pod warunkiem jednak, iż nie spowodują one zmniejszenia ustalonej wcześniej kwoty
wpłaty do budżetu, ani konieczności zwiększenia ustalonej wcześniej kwoty dotacji. Oznacza
to, iż zakład budżetowy może w trakcie roku zwiększyć poziom wydatków, pod warunkiem,
że wzrosną jego dochody w stosunku do zaplanowanych.
W formie zakładów budżetowych mogą działać na przykład:
przy budżecie państwa:
- ośrodki szkolenia i dokształcania kadr
- zakłady obsługi rolnictwa
- placówki wypoczynkowe dla dzieci i młodzieży
- Polska Agencja Prasowa
przy budżetach jednostek samorządu terytorialnego
- instytucje użyteczności publicznej: zakłady komunikacji miejskiej, zakłady
oczyszczani miasta, wodociągi,
- przedszkola.
Fundusze celowe są odrębnymi od budżetu państwa tak zwanymi parabudżetami. Są
powoływane do funkcjonowania ustawami. Powoływane są w celu realizacji wyodrębnionych
zadań publicznych. Ich dochodami są przydzielone im dochody publiczne, a wydatki są
finansowane z tych dochodów. Fundusz celowy może działać jako osoba prawna lub być
wyodrębnionym rachunkiem w dyspozycji wyznaczone do tego przez ustawę organu.
Fundusze celowe mogą być wyodrębnione z budżetu państwa. Są wtedy państwowymi
funduszami celowymi. Mogą być też wyodrębnione z budżetu jednostki samorządu
terytorialnego i są wtedy gminnymi, powiatowymi lub wojewódzkimi funduszami celowymi.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład II strona 4
Podstawą gospodarki finansowej funduszu celowego jest jego roczny plan finansowy.
Wydatki funduszu mogą być dokonywane tylko w ramach posiadanych środków
finansowych, które obejmują bieżące przychody, a w tym również dotacje z budżetu państwa
lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz pozostałości środków z okresów
poprzednich. Jeżeli ustawa tworząca fundusz przewiduje taką możliwość to fundusz celowy
może zaciągać kredyty i pożyczki. Przykładami obecnie funkcjonujących państwowych
funduszy celowych są: Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych, a przykładem funduszu wojewódzkiego jest Wojewódzki Fundusz
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Podstawowym powodem tworzenia w sektorze finansów publicznych funduszy
celowych jest, poprzez wydzielenie zadania i przypisanie mu z
ródeł dochodów, zapewnienie
jego realizacji w sposób ciągły. Uzyskuje się to dzięki temu, iż co roku przy uchwalaniu
budżetu nie są podejmowane decyzje o realizacji zadania. Realizacja takiego zadania nie jest
uzależniona od środków, jakimi w danym roku budżetowym budżet dysponuje, od będącej
aktualnie u władzy opcji politycznej, od nacisków społecznych. Jednak tworzenie i
funkcjonowanie funduszy celowych ma też szereg wad. Ogranicza środki w dyspozycji
budżetu, usztywnia go poprzez przypisanie na stałe konkretnemu celowi konkretnego z
ródła
dochodu, a tym samym wyłączenie tych środków z możliwości swobodnego decydowania o
ich przeznaczeniu. Niewykorzystane środki na rachunku funduszu, jakie pozostaną na nim na
końcu roku przechodzą na rok następny. Niemożliwe jest ich wykorzystanie na inny cel,
nawet, jeżeli nie ma on z
ródła finansowania. Należy również zwrócić uwagę na to, iż
wyłączając część środków z dochodów budżetu dysponent środków budżetowych przestaje
mieć nad nimi kontrolę, w takim zakresie jak nad pozostałymi dochodami. Stwarza to
warunku do wielu nieprawidłowości w gospodarce finansowej. Tworzenie funduszy celowych
wiąże się z rozdrobnieniem środków publicznych.
Funkcje finansów publicznych:
1. fiskalna-dostarczanie podmiotom publicznym środków finansowych na realizacje ich
zadań,
2. funkcja redystrybucyjna-gromadzenie środków finansowych głównie budżetowych przez
określony fundusz (budżet) i rozdzielaniu ich określonym podmiotom,
3. funkcja stymulacyjna-oddziaływanie na zachowanie podmiotów przy pomocy rozwiązań i
strumieni finansowych,
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład II strona 5
4. funkcja ewidencyjno-kontrolna-kontrola przebiegu procesów gospodarczych za pomocą
analizy kształtowania się przepływów finansowych,
5. funkcja alokacyjna-podział zasobów pomiędzy dobra prywatne i społeczne, w którym
ustala się strukturę dóbr społecznych,
6. funkcja stabilizacyjna-utrzymywanie stabilizacji makroekonomicznej za pomocą polityki
budżetowej.
Wykład opracował dr Jacek Uchman
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.