Studia pierwszego stopnia
Nazwa przedmiotu:
Kierunek: Zarządzanie
FINANSE PUBLICZNE
Semestr V
Wykład VII: System finansowy jednostek samorządu terytorialnego
Reaktywowanie samorządu terytorialnego po II wojnie światowej należy uznać za jedną z
najważniejszych decyzji, której celem miała być decentralizacja państwa, przez co rozumie
się proces przekazywania zadań przez centralne organy państwa jednostkom administracji
niższego szczebla, łącznie z rozszerzaniem zakresu ich uprawnień do samodzielnego
podejmowania decyzji. System administracji zdecentralizowanej polega na tym, iż obok
administracji rządowej istnieje szereg innych podmiotów, które wykonują administrację
samodzielnie. Takimi podmiotami są przede wszystkim związki publicznoprawne, czyli
samorząd.
Od pojęcia decentralizacji należy odróżnić pojęcie samodzielności.  Samodzielność
gminy oznacza przede wszystkim prawo do wykonywania zadań publicznych w imieniu
własnym i na własną odpowiedzialność.
Elementem nadanej gminom samodzielności jest samodzielność finansowa
obwarowana gwarancjami prawnymi samodzielnego prowadzenia gospodarki finansowej w
określonych ustawowo ramach, zarówno odnośnie pozyskiwania dochodów jak i realizowania
wydatków, a także prowadzenia tej gospodarki w oparciu o własny budżet.
Dochody i wydatki jednostek samorządu terytorialnego
Budżet jednostki samorządu terytorialnego
O konstrukcji budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi ustawa o finansach
publicznych, zgodnie, z którą budżet jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz
przychodów i rozchodów, a także przychodów i wydatków zakładów budżetowych,
gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz środków specjalnych i funduszy
celowych tej jednostki samorządu terytorialnego. Różnica między dochodami a wydatkami
budżetu jednostki samorządu terytorialnego stanowi nadwyżkę lub deficyt tego budżetu.
Uchwała budżetowa może również określać limity wydatków na wieloletnie programy
inwestycyjne, których wykaz stanowi załącznik do uchwały budżetowej. Załącznik ten
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VII strona 2
powinien dla każdego programu określać jego nazwę, cel i zadania, które będą finansowane z
budżetu gminy, jednostkę organizacyjną realizującą program lub koordynującą jego
wykonywanie, okres realizacji programu, łączne nakłady finansowe, wysokość wydatków w
roku budżetowym oraz dwu kolejnych latach. W budżetach na lata objęte programem
powinien znalez
ć się zapis określający nakłady na jego realizację w wysokości
umożliwiającej terminowe zakończenie przedsięwzięcia.
Dochody gmin
Zgodnie z przepisami ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dochodami
jst są:
1. dochody własne
2. subwencja ogólna
3. dotacje celowe z budżetu państwa
dochodami j.s.t. mogą być:
1. środki pochodzące ze z
ródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi
2. środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej
3. inne środki określone w odrębnych przepisach
I. DOCHODY WA
ASNE JST:
A. dochody własne gmin:
1. podatki
od nieruchomości
rolny
leśny
od środków transportowych
karta podatkowa
od spadków i darowizn
od czynności cywilno-prawnych
2. opłaty
skarbowa
eksploatacyjna
targowa
miejscowa
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VII strona 3
uzdrowiskowa
od posiadania psów (od 2008 r.)
inne pobieranych na podstawie odrębnych ustaw, są to:
-opłata adiacencka
-opłaty za zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych
-inne
3. dochody
jednostek budżetowych
wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych
4. dochody z majątku gminy
-wynajem, dzierżawa majątku
-odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych,
5. udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa:
39,34% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie
gminy,
6,71% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych i jednostek organizacyjnych
bez osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy
6. spadki, zapisy i darowizny
7. dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych odrębnymi przepisami
8. 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z
zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami
9. odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę
10. odsetki od nieterminowo regulowanych należności, stanowiących dochody gminy
11. dotacje z budżetów innych jst
12. inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów
B. dochody własne powiatów
1. wpływy z opłat
2. udział w PIT: 10,25%
3. udział w CIT: 1,4%
4. dochody jednostek budżetowych, wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw
pomocniczych
5. dochody z majątku
6. odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VII strona 4
7. spadki, zapisy, darowizny
8. dochody z kar pieniężnych i grzywien
9. 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań
z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami
10. odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat
11. odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochód powiatu
12. dotacje z budżetów innych j.s.t.
13. inne na podstawie odrębnych przepisów
C. dochody własne województw
1. udział w PIT: 1,6%
2. udział w CIT: 15,9%
3. dochody jednostek budżetowych, wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw
pomocniczych
4. dochody z majątku
5. odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych
6. spadki, zapisy, darowizny
7. dochody z kar pieniężnych i grzywien
8. 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań
z zakresu administracji rządowej i innych zadań zleconych ustawami
9. odsetki od pożyczek udzielanych przez województwo
10. odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochód powiatu
11. dotacje z budżetów innych j.s.t.
12. inne na podstawie odrębnych przepisów
II. SUBWENCJA OGÓLNA
subwencja ogólna dla gmin
1. część wyrównawcza
2. część równoważąca
3. część oświatowa
subwencja ogólna dla powiatów
1. część wyrównawcza
2. część równoważąca
3. część oświatowa
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VII strona 5
subwencja ogólna dla województwa
1. część wyrównawcza
2. część regionalna
3. część oświatowa
III. DOTACJE CELOWE Z BUDŻETU PAC
STWA OTRZYMYWANE PRZEZ JST:
1. na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej oraz inne zlecone ustawami
2. na zadania realizowane na mocy porozumień z organami administracji rządowej
3. na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz
skutków klęsk żywiołowych
4. na finansowanie zadań własnych lub dofinansowanie zadań własnych
5. na realizację zadań wynikających funduszów umów międzynarodowych
6. z funduszów celowych
WYDATKI GMIN:
Jednostki samorządu terytorialnego realizują przekazane im zadania publiczne dzięki
środkom finansowym, jakie zostały oddane im do dyspozycji. Jednostki samorządu
terytorialnego wydatkują środki znajdujące się w ich dyspozycji zgodnie z przepisem ustawy
o finansach publicznych stanowiącym, iż wydatki budżetów jednostek samorządu
terytorialnego są przeznaczane na realizację zadań określonych w ustawach, a w
szczególności na:
1. zadania własne,
2. zadania z zakresu administracji rządowej i inne zlecone jednostkom samorządu
terytorialnego ustawami,
3. zadania przyjęte do realizacji w drodze umowy lub porozumienia,
4. zadania realizowane wspólnie z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
5. pomoc rzeczową lub finansową dla innych jednostek samorządu terytorialnego, określoną
przez organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.
zadania własne gmin:
" ład przestrzenny, gospodarka terenami oraz ochrona środowiska i przyrody,
gospodarka wodna
" gminne drogi, ulice, mosty, place oraz organizacja ruchu drogowego
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VII strona 6
" wodociągi i zaopatrzenie w wodę, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków
komunalnych, utrzymanie czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypiska
i unieszkodliwianie odpadów komunalnych, zaopatrzenie w energię elektryczną i
cieplną oraz gaz
" lokalny transport drogowy
" ochrona zdrowia
" pomoc społecznej, w tym ośrodki i zakłady opiekuńcze,
" gminne budownictwo mieszkaniowe
" oświata, w tym szkoły podstawowe, przedszkola i inne placówki oświatowo-
wychowawcze
" kultura, w tym biblioteki gminne i inne placówki upowszechniania kultury
" kultura fizyczna, w tym tereny rekreacyjne i urządzenia sportowe i turystyka
" targowiska i hale targowe
" zieleń gminna i zadrzewienia
" cmentarze gminne
" porządek publiczny i ochrona przeciwpożarowa
" utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów
administracyjnych
" zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej
(ustawa o samorządzie gminnym)
zadania własne powiatów:
" edukacja publiczna
" promocja i ochrona zdrowia
" pomoc społeczna, polityka prorodzinna, wspieranie osób niepełnosprawnych,
" transport zbiorowy i drogi publiczne
" kultura, kultura fizyczna i turystyka
" geodezja, kartografia, kataster, gospodarka nieruchomościami, administracja
architektoniczno budowlana
" rolnictwo, ochrona środowiska i przyrody, gospodarka wodna, leśnictwo i rybactwo
śródlądowe
" ochrona przeciwpowodziowa, przeciwpożarowa i zapobieganie innym
nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VII strona 7
" przeciwdziałanie bezrobociu oraz aktywizacja lokalnego rynku pracy
" współpraca z organizacjami pozarządowymi
" zadania powiatowych służb, inspekcji i straży
(ustawa o samorządzie powiatowym)
zadania własne województw:
" określanie strategii rozwoju województwa
" prowadzenie polityki wewnątrzregionalnej
" edukacja publiczna (szkolnictwo policealne, zakładanie warunków prowadzenie
wyższych szkół zawodowych)
" promocja warunków ochrona zdrowia,
" wspieranie rozwoju kultury oraz ochrona i racjonalne wykorzystywanie dziedzictwa
narodowego
" zagospodarowanie przestrzenne i modernizacja terenów wiejskich
" drogi publiczne (modernizacja, utrzymanie, ochrona)
" ochrona środowiska i gospodarka wodna
" pomoc społeczna (instytucje warunków zasięgu wojewódzkim)
" tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynków pracy
" utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej
" pozyskiwanie i łączenie środków finansowych publicznych i prywatnych w celu
realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej
" wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia
obywateli, wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki
(ustawa o samorządzie województwa)
Ustawa o finansach publicznych określając elementy konstrukcji budżetu jednostek
samorządu terytorialnego obok wydatków wymienia również rozchody. Rozchodami są spłaty
otrzymanych kredytów i pożyczek, wykup papierów wartościowych oraz udzielone z budżetu
pożyczki. Pozostałe środki wydatkowane w budżetu są wydatkami.
DEFICYT BUDŻETU JST
Budżet JST jest rocznym planem jej dochodów i wydatków, mogącym wykazywać trzy
rodzaje sald: dodatnie, gdy dochody przewyższają wydatki, ujemne, gdy dochody są niższe
od wydatków i saldo zerowe, gdy wielkość dochodów i wydatków jest taka sama.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VII strona 8
W ustawie o finansach publicznych określone zostały cele, na sfinansowanie, których
jednostki samorządu terytorialnego mogą zaciągać kredyty i pożyczki oraz emitować papiery
wartościowe. Celami tymi są:
1) sfinansowania deficytu budżetu jednostki samorządu terytorialnego;
2) spłata wcześniej zaciągniętych zobowiązań;
3) wykonywania innych operacji finansowych związanych z długiem jednostki
samorządu terytorialnego;
4) sfinansowania udzielonych przez jednostkę samorządu terytorialnego pożyczek;
5) przeprowadzenia postępowania ostrożnościowego lub naprawczego, realizowanych
na podstawie odrębnych przepisów.
Przyczyny deficytu budżetowego
Przyczyn deficytu budżetowego można dopatrywać się zarówno po stronie dochodowej
budżetu jak i wydatkowej: zbyt małe w stosunku do wydatków dochody, ale też zbyt duże
wydatki w stosunku do środków, jakimi jst dysponują.
Przyczyny niedostatecznych dochodów to mała wydajność przypisanych gminie z
ródeł
dochodów, znikoma możliwość wpływania przez jst na poziom swoich dochodów własnych,
oraz obciążanie gmin zadaniami zleconymi bez zapewnienia środków niezbędnych do ich
realizacji. Najistotniejszą zaś przyczyną deficytu leżącą po stronie wydatkowej jest
konieczność finansowania rozwoju jst. Podejmowane inwestycje wymagają znacznych
nakładów, częstokroć przekraczających możliwości finansowe jst w jednym roku
budżetowym.
Zasada zrównoważonego budżetu
Jedną z zasad dotyczących budżetu jst jest zasada równowagi budżetowej. Dopuszcza ona
uchwalanie budżetu zamykającego się saldem ujemnym z koniecznością wskazania w
uchwale budżetowej z
ródła finansowania tak powstałego deficytu. W efekcie tego kwota
przychodów równa się kwocie rozchodów. Przy stosunkowo dużej sztywności dochodów i
wydatków budżetów jst, w sytuacji konieczności finansowania rozwoju, uchwalanie budżetu
deficytowego jest częstą praktyką.
Możliwości zrównoważenia budżetu
Uchwalenie budżetu zamykającego się saldem ujemnym jest możliwe dzięki finansowaniu z
zewnętrznych z
ródeł zwrotnych. Ustawa o finansach publicznych określa możliwe sposoby
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VII strona 9
pokrycia deficytu jednostki samorządu terytorialnego. Otóż deficyt ten może być pokryty
przychodami pochodzącymi z:
1. sprzedaży papierów wartościowych
2. kredytów zaciąganych w bankach krajowych,
3. pożyczek,
4. prywatyzacji majątku jednostki,
5. nadwyżki jej budżetu z lat ubiegłych.
DA
UG JEDNOSTEK SAMORZ
DU TERYTORIALNEGO:
Formami zaciągania długu przez jednostki samorządu terytorialnego są:
kredyty
pożyczki
emisja papierów wartościowych.
Dług zaciągany przez jednostki samorządu terytorialnego jest częścią długu publicznego i
jako taki podlega limitowaniu. Celem wprowadzenia ustawowych limitów zadłużenia
jednostek samorządu terytorialnego jest kontrola wielkości państwowego długu publicznego i
gospodarki finansowej tych jednostek oraz ograniczenie ryzyka ich niewypłacalności.
Limity prawne poziomu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego
I. maksymalny poziom długu jst na koniec roku budżetowego to 60% dochodów
wykonanych budżetu jst (art.170 ust. o fp)
w trakcie roku budżetowego dług jst na koniec kwartału nie może przekraczać 60%
planowanych dochodów budżetu jst;
II. limit obsługi zadłużenia w roku budżetowym: (art. 169 ust. o fp): łączna kwota
przypadających w danym roku budżetowym
1. spłat rat kredytów i pożyczek, wraz z odsetkami od nich
2. wykupu papierów wartościowych wyemitowanych na:
a. finansowanie planowanego deficytu budżetu
b. na spłatę wcześniej zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wykup papierów
wartościowych wraz z odsetkami od tych papierów wartościowych
3. potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jst poręczeń i gwarancji
to max. 15% dochodów budżetu jst planowanych na dany rok budżetowy
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VII strona 10
Limit obsługi zadłużenia w roku budżetowym jest obniżany do poziomu 12% dochodów
budżetu jst, gdy państwowy dług publiczny przekroczy 55% PKB
Wyjątek: gdy obciążenia wynikają z zobowiązań zaciągniętych przed data ogłoszenia relacji
j.w.
Wykład opracował dr Jacek Uchman
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.