Studia pierwszego stopnia
Nazwa przedmiotu:
Kierunek: Zarządzanie
FINANSE PUBLICZNE
Semestr V
Wykład VI: Budżet państwa
Budżet państwa to powiązany z innymi planami, zatwierdzony przez parlament, plan
finansowy najwyższej rangi zawierający, w ujęciu klasyfikacyjnym, zestawienie dochodów i
wydatków państwa w określonym przedziale czasu.
Budżet państwa to też plan działalności finansowej państwa jako podmiotu władzy,
uchwalany na rok kalendarzowy w formie ustawy, dla zapewnienia realizacji założeń polityki
społeczno-gospodarczej państwa, przyjętych przez parlament.
Budżet państwa jest trudny do jednoznacznego i pełnego zdefiniowania. Dlatego zostały
przedstawione dwie definicje stosowane w teorii finansów publicznych. Każda z nich kładzie
nacisk na nieco inne jego cechy, przy czym każda jest prawidłowa. Dla lepszego
zobrazowania, czym jest budżet państwa w Polsce, poniżej zamieszczona została również
definicja prawna.
Budżet państwa to roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:
organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli i
ochrony prawa; sądów i trybunałów; budżet państwa jest uchwalany w formie ustawy
budżetowej na okres roku kalendarzowego, zwanego dalej "rokiem budżetowym".
Ustawa budżetowa: ustawa budżetowa stanowi podstawę gospodarki finansowej państwa w
roku budżetowym; określa prognozę dochodów budżetu państwa oraz limit wydatków
budżetu państwa; ustala: a) deficyt budżetu państwa oraz z
ródła jego pokrycia, b) limity
zatrudnienia osób objętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń w państwowych
jednostkach budżetowych, c) przychody i rozchody budżetu państwa, d) dotacje celowe dla
jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu administracji rządowej,
zadań inspekcji i straży oraz innych zadań zleconych odrębnymi ustawami, e) zakres i kwoty
dotacji przedmiotowych.
Ustawa budżetowa zawiera także:
1) zestawienie przychodów i wydatków zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych
jednostek budżetowych;
2) plany finansowe państwowych funduszy celowych;
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 2
3) plany finansowe jednostek podsektora rządowego, (inne państwowe lub samorządowe
osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań
publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego)
4) wykaz programów wieloletnich;
5) wykaz programów operacyjnych oraz wykaz programów finansowanych z udziałem:
a. środków pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i
Europejskiego Funduszu Rybołówstwa;
b. środków:
" Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej "Sekcja Gwarancji",
" Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji,
" Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów wiejskich;
c. niepodlegających zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa
członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA):
" Norweskiego Mechanizmu Finansowego,
" Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
" Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego;
d. innych środków.
6) wykaz inwestycji wieloletnich;
7) wykaz wydatków budżetu państwa na współfinansowanie programów i projektów,
z udziałem:
a. środków pochodzących z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności
i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa;
b. środków:
" Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej "Sekcja Gwarancji",
" Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji,
" Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich;
c. niepodlegających zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa
członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA):
" Norweskiego Mechanizmu Finansowego,
" Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
" Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego;
d. innych środków.
8) wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i celowe oraz kwoty dotacji;
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 3
9) wykaz wieloletnich limitów zobowiązań w kolejnych latach realizacji Narodowego Planu
Rozwoju 2004-2006 oraz programów operacyjnych wraz z wykazem wieloletnich limitów
wydatków realizowanych w ich ramach;
10) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków:
a. pochodzących ze z
ródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, (inne niż środki z
pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o
Wolnym Handlu (EFTA));
b. przeznaczonych na realizację programów przedakcesyjnych;
c. niepodlegające zwrotowi, z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA): a) Norweskiego
Mechanizmu Finansowego, b) Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru
Gospodarczego, c) Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego;
d. innych.
11) zestawienie programów i projektów realizowanych ze środków pochodzących z funduszy
strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa, w podziale na
poszczególne okresy realizacji i z
ródła pochodzenia środków na ich realizację; w odniesieniu
do programów zestawienie sporządza się według kategorii interwencji funduszy struktu-
ralnych.
Ustawa budżetowa może ustalać plany finansowe innych jednostek podsektora rządowego.
Funkcje budżetu
I. podstawowe
pomocnicze
II.
1. ekonomiczne:
redystrybucyjna
fiskalna
alokacyjna
stabilizacyjna
bodz
cowa
2. kontrolne:
kontrolna
koordynacyjna
kredytowa
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 4
3.polityczne:
ustrojowa
demokratyczna
prawna
Ustawa o finansach publicznych definiuje pojęcia dochodów i wydatków oraz przychodów i
rozchodów budżetu. Zgodnie z nią:
Dochodami budżetu państwa są:
1) podatki i opłaty, które zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowią dochodów
jednostek samorządu terytorialnego, przychodów funduszów celowych oraz innych
jednostek sektora finansów publicznych;
2) cła;
3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek SP;
4) wpłaty z tytułu dywidendy;
5) wpłaty z zysku NBP;
6) wpłaty nadwyżek dochodów własnych państwowych jednostek budżetowych,
nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części
zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych;
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, o ile odrębne przepisy nie
stanowią inaczej;
8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze dotyczące
składników majątkowych SP, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
9) odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych,
o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na
centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;
11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
12) grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile zgodnie z odrębnymi przepisami nie
stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych;
13) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa;
14) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw, niestanowiące przychodów (w
rozumieniu art. 5 ust. 1 pkt 4 lit. a i b), o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
15) inne dochody określone w odrębnych ustawach lub umowach międzynarodowych;
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 5
16) środki pochodzące z:
a. funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu
Rybołówstwa;
b. środki:
- Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej "Sekcja Gwarancji",
- Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji,
- Europejskiego Funduszu Rolniczego Rozwoju Obszarów Wiejskich;
- niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA):
" Norweskiego Mechanizmu Finansowego,
" Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
" Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego;
" inne środki, po ich przekazaniu na rachunek dochodów budżetu państwa.
Wydatki budżetu państwa są przeznaczane na:
1) utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;
2) zadania wykonywane przez administrację rządową;
3) funkcjonowanie sądów i trybunałów;
4) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;
5) dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;
6) środki wpłacane do budżetu UE, zwane dalej "środkami własnymi UE";
7) subwencje dla partii politycznych;
8) dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;
9) obsługę długu publicznego;
10) finansowanie programów i projektów, na których realizację uzyskano środki z:
a. funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybołówstwa;
b. Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej "Sekcja Gwarancji",
Europejskiego Funduszu Rolniczego Gwarancji, Europejskiego Funduszu Rolniczego
Rozwoju Obszarów Wiejskich;
c. niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA):
" Norweskiego Mechanizmu Finansowego,
" Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego,
" Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego;
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 6
d. inne środki.
11) realizację Wspólnej Polityki Rolnej;
z budżetu państwa są finansowane także zadania określone w odrębnych ustawach i umowach
międzynarodowych.
Wydatki budżetowe mają różny charakter. Można je poklasyfikować na wiele sposobów.
Poniżej przedstawiona klasyfikacja ma istotne znaczenie dla zrozumienia istoty wydatków
budżetowych oraz jest przydatna w ich analizie i analizie salda.
I. Klasyfikacja wydatków według fazy podziału dochodu narodowego:
1. rzeczywiste (nabywcze) - wydatkowanie środków budżetowych przez dokonywane
organy budżetowe na własny rachunek na konsumpcję lub na inwestycje. Oznaczają one
przekazanie części środków budżetowych sektorowi prywatnemu lub są przesunięciem
środków w sektorze publicznym.
1.1. rzeczywiste według ich efektów:
a. bieżące - ich efektem jest konsumpcja, mają charakter wydatków:
- osobowych
- rzeczowych
b. inwestycyjne - ich efektem jest przyrost majątku sektora publicznego
2. transfery (inaczej wydatki redystrybucyjne), to przesunięcie środków pomiędzy
różnymi podmiotami sektora finansów publicznych
II. według cechy powtarzalności
1. zwyczajne: są dokonywane z budżetów zwyczajnych, gromadzone w drodze poboru
stałych dochodów głównie podatków, są stałe i powtarzalne, są przeznaczane na
działalność bieżącą;
2. nadzwyczajne: są dokonywane z budżetów zwyczajnych, gromadzone głównie w
drodze zaciągania długu publicznego, są jednorazowe o charakterze przejściowym;
III. klasyfikacja o charakterze obowiązkowym zgodna z klasyfikacją budżetową dzielącą
wydatki na dokonywane w ramach działów, rozdziałów i paragrafów oraz części
budżetowych;
IV. według cechy odpłatności:
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 7
a. nieodpłatne - mają charakter jednostronny, z ich przekazaniem nie wiąże się przepływ
ekwiwalentu, są dokonywane na rzecz osób fizycznych lub innych podmiotów, np.
zasiłki, subwencje,
b. odpłatne - są związane ze wzajemnym świadczeniem ze strony beneficjenta tych środków,
np. płace, zakupy towarów i usług,
V.
1. dokonywane w trybie prywatno-prawnym: pozostające pod regulacjami ustawy o finansach
publicznych, np. dotacje i subwencje,
2. podlegające innym przepisom
a. podmiotowe i przedmiotowe,
b. wyrównawcze (ich wysokość i przyznanie zależy od uznania podmiotu dokonującego
wydatków) i zobiektywizowane (przyznawane na podstawie jednoznacznych
kryteriów)
c. na zadania własne i zlecone (jeżeli beneficjentem środków jest jednostka samorządu
terytorialnego)
d. o charakterze celowym (np. dotacja celowa dla gmin na realizację określonego
zadania) i o charakterze ogólnym (np. subwencja ogólna dla gmin).
Przychodami budżetu państwa są:
uzyskane kredyty i pożyczki
środki z emisji papierów wartościowych: bonów skarbowych i obligacji skarbowych
środki z prywatyzacji
zwrot udzielonych z budżetu pożyczek.
Rozchodami budżetu państwa są:
spłata rat otrzymanych kredytów i pożyczek
wykup papierów wartościowych
udzielone z budżetu pożyczki
płatności wynikające z odrębnych ustaw, których z
ródłem finansowania są przychody
z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu
terytorialnego;
inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 8
Zasady budżetowe są zgłaszanymi przez teoretyków i praktyków postulatami, zgodnie z
którymi powinna być prowadzona gospodarka budżetowa. Część z nich ma charakter czysto
teoretyczny, część jest w randze obowiązujących przepisów, część zaś, mimo, iż nie jest
ukonstytuowana prawnie jest w ramach gospodarki budżetowej przestrzegana.
Zasady te to przede wszystkim:
Zasada jedności formalno prawnej: wymóg uchwalania budżetu w jednym akcie prawnym.
Zgodnie z tym postulatem budżet ma być jednym łącznym dokumentem budżetowym i w tym
jednym dokumencie powinny być ujęte wszystkie dochody i wydatki publiczne.
Obecnie, przy rozległym i wielokierunkowym działaniu państwa zasada ta nie jest bo nie
może być przestrzegana w sposób bezwzględny. Wymaga znacznych korekt, modyfikacji i
wyłączeń od definicji. W budżecie państwa nie jest ujęta cała gospodarka środkami
publicznymi, a ta jej część która jest sprawowana na szczeblu centralnym (patrz ustawowa
definicja budżetu). Zasada ta jest realizowana również w tym wymiarze, że zarówno budżet
państwa jak i budżetu jednostek samorządu terytorialnego są konstruowane zgodnie z nią.
Zasada powszechności wymaga, aby całość dochodów i wydatków organów i jednostek
publicznych wiązała się z budżetem metodą budżetowania brutto. W praktyce nie wszystkie
organy i jednostki publiczne wiążą się z budżetem w postulowany sposób, a tylko ich część.
Zarówno na szczeblu centralnym, jak i na szczeblu jednostek samorządu terytorialnego takie
jednostki sektora finansów publicznych jak jednostki budżetowe są w ten sposób powiązane z
budżetem.
Zasada zupełności łączy w sobie zasady jedności formalno prawnej i powszechności.
Oznacza ujmowanie w jednym akcie prawnym wszystkich dochodów i wydatków jednostek
publicznych oraz to, że budżet obejmuje całość dochodów i wydatków publicznych.
Zalety zasady zupełności:
pozwala na ustalenie całokształtu dochodów i wydatków publicznych oraz pozwala na
stwierdzenie czy występuje między mini równowaga czy jej brak,
pozwala na uniknięcie kont pozabudżetowych i w ten sposób poprawia efektywność
kontroli parlamentu nad gospodarką budżetową,
umożliwia efektywną i racjonalną kontrolę i ocenę gospodarki budżetowej,
w sposób jasny i prosty pokazuje całokształt gospodarki finansowej państwa,
pozwala na analizę i wyodrębnienie różnych rodzajów zobowiązań,
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 9
Obecnie, podobnie jak w przypadku zasady jedności formalno prawnej, nie jest możliwe
bezwzględne stosowanie i przestrzeganie zasady zupełności. Nie jest możliwe skonstruowanie
jednego, całościowego aktu prawnego, jakim byłby budżet. Oprócz niego funkcjonuje zawsze
wiele załączników, tabel i objaśnień do budżetu. Wśród nich są np. plany i prognozy
gospodarcze.
Zasada gospodarki budżetowej oznacza, iż jednostka organizacyjna całość swoich
dochodów odprowadza do budżetu, a wszystkie jej wydatki są pokrywane ze środków z
budżetu. Nie ma tu powiązania pomiędzy jej dochodami, a wydatkami. Zasada ta sprawdza,
się w takiej sytuacji, gdy jednostka organizacyjna nie generuje dochodów w ogóle lub zbyt
mało, aby sfinansować swoje funkcjonowanie i realizację postawionych przed nią zadań.
Zasada budżetowania brutto jest praktycznym wyrazem realizacji zasady powszechności.
Zasada gospodarki pozabudżetowej (rozwiązanie odmienne od gospodarki budżetowej)
oznacza, iż jednostka organizacyjna odprowadza do budżetu nadwyżkę dochodów nad
wydatkami, a ewentualny deficyt jest finansowany z budżetu, przy którym funkcjonuje. W
Polsce zgodnie z tą zasadą funkcjonują zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze.
Zasada funduszowania: jedną z form gospodarki w sektorze finansów publicznych jest
gospodarka funduszowa. Jest ona prowadzona poprzez fundusze celowe, które dysponują
wydzielonymi środkami publicznymi na realizację określonego zadania lub zadań.
Cechy funduszu celowego:
wyodrębnienie prawno-organizacyjne
samodzielność finansowa poprzez wyodrębnienie z
ródeł dochodów
fundusz może być finansowany przez znaczną grupę zróżnicowanych podmiotów:
osoby fizyczne, podmioty gospodarcze, ...
fundusz powoływany jest w celu realizacji określonego zadania
działalność ma charakter ciągły poprzez systematyczność dochodów i ciągłe
realizowanie określonych zadań
finansowanie ma charakter finansowanie netto
wydatki mogą mieć charakter zwrotny bądz
bezzwrotny
niewykorzystane środki nie wygasają ale przechodzą na następne okresy i wtedy mogą
być wykorzystywane. Funkcjonowanie funduszy celowych jest zgodne z zasadą
zupełności, choć przeczy zasadzie jedności formalno-prawnej budżetu i jedności
merytorycznej.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 10
zalety:
możliwość angażowania znacznie szerszej grupy  dostawców  środków niż w przypadku
zasilania budżetu
swobodniejsze dysponowanie środkami
możliwość wykorzystania inwencji i inicjatywy zarządzających funduszem, co nie jest
możliwe w przypadku wydatkowania środków z budżetu
możliwość przenoszenia środków na lata następne
możliwość zabezpieczenia realizacji celów ważnych ale  słabych politycznie -nie
mających dużej siły przebicia, gdyby były finansowane z budżetu nie zawsze
znajdowałyby z
ródła finansowania
uniezależnienie realizacji pewnych celów od opcji politycznej
wady:
ryzyko umknięcia kontroli parlamentu
utrudnieni koncentracji zasobów finansowych i wykorzystywanie ich wg hierarchii celów
(bo środki w budżecie są uszczuplone o oddane do dyspozycji funduszowi, a przez to na
jakiś cel może nie być pieniędzy)
może występować sytuacja rozproszenie zadań
może dochodzić do sytuacji, w której finansowane będą zadani mniej ważne (z funduszu)
kosztem ważniejszych (finansowanych z budżetu)
usztywnienie budżetu-niemożność przesuwania środków pomiędzy celami, jeżeli w
jakimś funduszu wystąpi nadwyżka, a na inny cel nie środków to pieniądze nie są
alokowane;
Zasada funduszowania polega więc na przypisywaniu konkretnym wydatkom konkretnych
dochodów. Jej przeciwieństwem jest:
Zasada niefunduszowania, polega na przeznaczaniu całej kwoty dochodów na ogół
wydatków bez przyporządkowania, jakie występuje w rozwiązani poprzednim.
W Polsce przyjęto zasadę niefunduszowania budżetu, jednak dopuszczalne jest tworzenie
funduszy celowych. Obowiązujące rozwiązanie jest, więc kompromisem: przy budżecie
niefunduszowanym funkcjonuje kilkanaście funduszy celowych. Jest to podyktowane
zaletami, jakie wiążą się z funduszowaniem i których nie można osiągnąć przy budżecie
niefunduszowanym.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 11
Zasada jedności merytorycznej (równowagi budżetowej) postuluje równowagę pomiędzy
dochodami, a wydatkami budżetu.
Zasada szczegółowości (specjalizacji): postulat uchwalania budżetu nie tylko poprzez
zestawienie globalnych kwot dochodów i wydatków, ale również w sposób szczegółowy, w
celu efektywnej kontroli i wykonania. Podział (poklasyfikowania) dochodów i wydatków na
różne ich grupy wg przyjętych kryteriów (rodzajowych i ekonomicznych) rodzaje stosowany
jest na wszystkich etapach procedury budżetowej, przy opracowywaniu i uchwalaniu budżetu,
przy jego wykonaniu i na etapie sprawozdawczości oraz kontroli. Pozwala to również na
porównywanie poszczególnych wielkości budżetowych w czasie to znaczy do okresów
wcześniejszych, ale jest też przydatne na etapie prognoz.
W Polsce zasada szczegółowości jest ukonstytuowana przepisami ustawy o finansach
publicznych i jest realizowana poprzez obowiązującą klasyfikację budżetową. Klasyfikacja
budżetowa jest sposobem podziału dochodów i wydatków, czyli ich poklasyfikowaniem.
Zgodnie z ustawą o finansach publicznych oraz rozporządzeniem w sprawie klasyfikacji
budżetowej dochody i wydatki publiczne oraz przychody i rozchody klasyfikuje się wg
działów i rozdziałów, określających rodzaj działalności, oraz paragrafów określających rodzaj
dochodu, przychodu, wydatku i rozchodu.
Oprócz tego budżet państwa składa się z części. To tzw. podział resortowy. Części
odpowiadają: organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów
oraz administracji rządowej. W częściach ujmuje się również:
subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
rezerwę ogólną i rezerwy celowe,
obsługę długu Skarbu Państwa,
przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki
budżetowej.
Klasyfikacja budżetowa jest podstawą stworzenie planu kont rachunkowości budżetowej.
Przykłady:
Części: Kancelaria Prezydenta RP
NIK
Ministerstwo Finansów
Dział: Oświata i wychowanie Rozdział: szkoły podstawowe
Bezpieczeństwo publiczne policja
Kultura i sztuka muzea
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 12
Paragrafy:
Dochodów: podatek dochodowy os osób fizycznych
cła
wpłaty z zysku NBP
wydatków: to kwoty przeznaczane na konkretne wydatki.
Zasada jednorocznego uchwalania budżetu: budżet opracowywany jest i uchwalany na
okresy roczne zwane latami budżetowymi. O roczności budżetu stanowi ustawa o finansach
publicznych:  budżet państwa jest rocznym planem... . Zasada ta obowiązuje w całym
sektorze finansów publicznych, więc również budżety jednostek samorządu terytorialnego
mają charakter roczny  budżet jednostki samorządu terytorialnego jest uchwalany ... na rok
budżetowy. W Polsce rok budżetowy pokrywa się z rokiem kalendarzowym.
SALDO BUDŻETOWE
Efektem zestawienia kwot dochodów i wydatków budżetu jest saldo, które może mieć trojaki
charakter:
1. nadwyżka budżetowa,
2. równowaga budżetowa,
3. deficyt budżetowy.
Nadwyżka budżetowa występuje, gdy dochody przewyższają wydatki budżetu w skali roku
budżetowego. Może być wykorzystana do spłaty zaciągniętych zobowiązań lub może być
z
ródłem finansowania deficytu w latach następnych.
Równowaga budżetowa to taka sytuacja w budżecie, w którym wydatki i rozchody mają
z
ródła finansowania w dochodach i przychodach.
Deficyt budżetowy planowany to sytuacja, gdy wydatki przewyższają dochody budżetu.
Konieczne jest wtedy znalezienie z
ródeł jego finansowania.
Deficyt budżetowy przejściowy oznacza sytuację przejściowego braku środków w budżecie
spowodowaną niedopasowaniem w czasie wpływów i wypływów środków do i z budżetu.
Aby móc ocenić sytuację budżetu dokonuje się pogłębionej jego analizy. Analizuje się
również skalę, treść i przyczyny sald budżetowych. Aby było to możliwe oblicza się różne
rodzaje sald.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 13
Rodzaje sald budżetowych:
saldo kredytowe - w tym ujęciu budżet jest zrównoważony, gdy w ciągu roku państwo nie
zwiększyło stanu zobowiązań. Saldo to ustala się poprzez porównanie strony dochodowej i
wydatkowej budżetu, z tym jednak, że nie uwzględnia się nadwyżek z poprzednich okresów
oraz zaciągniętych nowych zobowiązań, a także środków wydatkowanych na obsługę
zadłużenia i nadwyżek lokowanych na rachunkach bankowych.
saldo majątkowe - nie uwzględnia się dochodów ze sprzedaży majątku publicznego i długu
zaciągniętego na realizację inwestycji. Saldo to pozwala na stwierdzenie czy zmieniła się
wartość majątku państwa i pozwala w budżecie wydzielić budżet bieżący i inwestycyjny.
saldo ogólne = saldo kredytowe
saldo krajowe - to saldo ogólne pomniejszone o zagraniczne rozliczeni budżetu. Pozwala ono
stwierdzić czy oraz na ile rozliczenia z zagranicą wpływają na równowagę budżetową. Jest to
bardzo ważne, gdyż przy długu wewnętrznym następuje przesunięcie środków między
podmiotami krajowymi, a przy długu zewnętrznym następuje odpływ kapitałów za granicę.
saldo nominalne i realne - rozróżnia się je z powodu inflacji, po to aby wyeliminować jej
wpływ na wielkości dochodów, wydatków i salda budżetu. Dokonuje się tego poprzez
porównanie wielkości budżetowych do wielkości makroekonomicznych, np. do PKB w
cenach bieżących. Zjawiska inflacyjne powodują deprecjację długu chyba, że jest on
indeksowany o wskaz
nik inflacji, np. poprzez oparcie rentowności obligacji skarbowych o
wskaz
nik inflacji.
Deficyt budżetowy
Analizując deficyt budżetowy należy mieć na uwadze fakt, iż:
okres jednego roku budżetowego to zbyt mało, aby jednoznacznie stwierdzić, jakie są
przyczyny zachodzących zjawisk,
rok budżetowy nie pokrywa się cyklami koniunkturalnymi, a fazy cyklu koniunkturalnego
wpływają na budżet,
deficyt może być deficytem budżetu bieżącego lub inwestycyjnego lub ustalonego na
jeszcze inne sposoby i dlatego należy dokonać właściwej jego interpretacji i ustalić jego
przyczyny w tym kontekście,
deficyt budżetu powinien być rozpatrywany na tle sytuacji w całym sektorze finansów
publicznych,
należy również pamiętać o powiązaniach pomiędzy budżetem a polityką monetarną.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 14
Skutki deficytu budżetowego mogą mieć różny charakter i w różny sposób oddziaływać na
gospodarkę. I tak mogą to być skutki zaplanowane i niezaplanowane. Przykładem
zaplanowanych skutków może być wzrost zatrudnienia . Skutki zaplanowane mają
pozytywny charakter. Drugi przypadek, nieprzewidziane efekty mogą wystąpić, gdy
przyczyną deficytu są inne czynniki niż bieżąca polityka fiskalna. Mogą być wywołane na
przykład recesją. Następstwa te mogą być negatywne lub pozytywne. Skutki deficytu można
również podzielić na te o charakterze krótkookresowym i długookresowym. Należy również
pamiętać, iż skutki zależą od sposobu finansowania deficytu.
Rodzaje deficytów budżetowych:
deficyty rzeczywiste-faktyczna nierównowaga między dochodami, a wydatkami, taka że
wydatki są wyższe,
deficyty strukturalne-to wielkości symulowane, deficyt, który może się pojawić przy
pełnym wykorzystaniu sił wytwórczych w gospodarce,
deficyty cykliczne-są efektem wpływu cyklu koniunkturalnego na dochody i wydatki, w
sytuacji gdy gospodarka nie funkcjonuje przy pełnym wykorzystaniu sił wytwórczych w
gospodarce.
Nierównowaga budżetowa to sytuacja, gdy występuje deficyt budżetowy. W literaturze
przedmiotu zwykło się nie określać tym mianem sytuacji nadwyżki budżetowej. Więc
zarówno nadwyżka jak i równowaga w budżecie to sytuacje, gdy budżet jest zrównoważony.
Na równowagę budżetową pływa bardzo wiele czynników. Każda z wielkości, jaka wpływają
na dochody i wydatki przekłada się na saldo budżetowe, czyli równowagę budżetu.
Czynniki równowagi budżetowej:
1. ekonomiczne:
po stronie dochodów są to:
a. czynniki ekonomiczne realne: działalność gospodarcza i inne zjawiska powodujące
powstanie podatków
b. czynniki ekonomiczne systemowe: wielkość podatków, ich przedmiot, ...
c. wynikające z bieżącej polityki gospodarczej państwa: pozasystemowe sposoby
oddziaływania na dochody, ulgi podatkowe, ...
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 15
po stronie wydatków są to:
a. poziom wydatków na sferę publiczną,
b. poziom wydatków na sferę usług,
c. poziom wydatków na sferę gospodarki narodowej;
2. organizacyjne
a. budowa systemu funduszy publicznych; zasady i tytuły przepływów między
funduszami publicznymi (np. między budżetem państwa, a budżetami gmin)
b. wewnętrzna struktura organizacyjna systemu budżetowego (z
ródła i tytuły
przepływów między elementami systemy finansów publicznych)
c. pozabudżetowe fundusze publiczne (zasady funkcjonowania i powiązania między
nimi)
3. techniczne
a. techniki planowania dochodów,
b. techniki planowania wydatków,
c. techniki gromadzenia dochodów,
d. techniki rozdysponowywania wydatków,
4. polityczne
to wpływ polityki na budżet, np. poprzez polityczne uwarunkowania wysokości
pobieranych podatków lub polityczne uwarunkowania dokonywania wydatków.
Warunki przywracania równowagi budżetowej
Przydatność i skuteczność sposobów przywracania równowagi budżetowej zależy od wielu
czynników. Można wśród nich wymienić:
czas, jaki upłynął od momentu pojawienia się czynnika powodującego nierównowagę do
czasu podjęcia odpowiednich działań im zapobiegających,
prawidłową ocenę rozwoju dalszej sytuacji w wykonaniu budżetu, na tej podstawie
podejmowane są działania łagodzące skutki zaistniałych zakłóceń,
prawidłowy dobór metod wpływania na nierównowagę,
czas, jaki jest niezbędny do podjęcia działań legislacyjnych.
Dług publiczny to finansowe zobowiązanie władz publicznych (państwa lub innych władz
publiczno-prawnych) z zaciągniętych kredytów, pożyczek i emisji papierów wartościowych.
Podstawową przyczyną długu publicznego jest zaciągnięcie zobowiązań na sfinansowanie
deficytu budżetowego.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 16
Tak rozumiany dług publiczny jest więc sumą zobowiązań zaciągniętych przez skarb państwa
na sfinansowanie deficytu w budżecie państwa i przez jednostki samorządu terytorialnego na
sfinansowanie deficytu w ich budżetach. Ustawa o finansach publicznych określa
maksymalny dopuszczalny poziom długu publicznego jako 60% PKB. Ale już, gdy osiąga on
poziom 50% PKB podejmowane są działania ostrożnościowe polegające na limitowaniu
długu i deficytów budżetowych jednostek sektora finansów publicznych.
Przyczyny długu publicznego:
1. utrzymujący się deficyt budżetowy,
2. wzmożone wydatki budżetowe w pewnym okresie, spowodowane np. klęskami
żywiołowymi, kryzysem gospodarczym,...
3. wykorzystywanie deficytu budżetowego jako narzędzia interwencjonizmu państwowego,
4. przyczyny polityczne: rząd finansuje wydatki długiem, a nie podwyższonymi podatkami,
5. pułapka zadłużenia.
Konsekwencje długu publicznego:
to przede wszystkim konieczność obsługi zobowiązań czyli spłata odsetek i zwrot długu
(dług kosztuje),
dług zagraniczny powoduje redystrybucję dochodu narodowego pomiędzy krajami. Może
być wręcz narzędziem uzależnienia jednego kraju od drugiego,
dług zagraniczny powoduje redystrybucję dochodu narodowego wewnątrz kraju, w
społeczeństwie,
powoduje pomniejszenie w przyszłych okresach zdolności do wydatkowania środków; to
może powodować konieczność zaciągania nowych zobowiązań na spłatę wcześniejszych,
(dług uzależnia)
może dojść do przeniesienia konsekwencji długu na przyszłe pokolenia (gdy dług ma
charakter długoterminowy), jednak to stwierdzenie nie jest jednoznaczne, gdyż może
zdarzyć się, iż dopiero przyszłe pokolenia będą korzystać z efektów inwestycji
finansowanych z zaciągniętego długu.
Ze względu na skutki długu ważny jest cel, na który został on zaciągnięty. W ten sposób
powinny być finansowane wydatki inwestycyjne, których efekty wykraczają poza bieżący rok
budżetowy. (np. Inwestycja w budowę autostrad. Efekty takiej inwestycji będą znacznie
dłuższe niż okres roku budżetowego, a często i czas spłaty zaciągniętych na ten cel
zobowiązań.) Niedopuszczalne jest wykorzystywanie długu na bieżącą konsumpcję.)
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 17
Klasyfikacje długu publicznego:
dobrowolny i przymusowy,
krajowy i zagraniczny,
krótkoterminowy i długoterminowy.
Instrumentami zaciągania długu budżetu państwa są:
obligacje skarbowe,
bony skarbowe,
skarbowe papiery oszczędnościowe,
kredyty bankowe,
pożyczki.
Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w
kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanym według wartości nominalnej, po
upływie okresu, na jaki został wyemitowany. Celem jego emisji jest sfinansowanie
krótkoterminowego braku środków w budżecie, czyli deficytu przejściowego. W
szczególnych przypadkach, poprzez operację rolowania (rolowanie papierów wartościowych
polega na emisji nowych papierów wartościowych w momencie wykupu poprzedniej emisji i
uregulowania nimi zobowiązań z tytułu wykupu starej emisji) może służyć finansowaniu
deficytu budżetu. Instrumenty te pozwalają na zachowanie bieżącej płynności budżetu. Są
przedmiotem obrotu na rynku pierwotnym (przetargi) i wtórnym (obrót pomiędzy kolejnymi
nabywcami). Rentowność bonów zależy od stopy dyskonta, a ta jest wypadkową sił popytu i
podaży, czyli zainteresowania potencjalnych nabywców tymi instrumentami (są to w
większości banki), stopnia płynności w sektorze bankowym i systemie finansowym w ogóle,
możliwości alternatywnych inwestycji. Podaż zależy od potrzeb pożyczkowych budżetu, od
ich skali, pilności, możliwości pozyskania środków w inny sposób.
Rynkiem pierwotnym dla bonów skarbowych są przetargi organizowane przez agenta emisji -
Narodowy Bank Polski. Potencjalni nabywcy składają przed przetargiem swoje oferty
zawierające: minimalną wartość bonów, które chcą nabyć oraz cenę zakupu, po której ma
zostać zawarta transakcja w przypadku przyjęcia oferty. Wybór ofert jest dokonywany przez
Ministerstwo Finansów. O ostatecznych wynikach przetargu decyduje wielkość zgłoszonego
popytu, proponowane ceny i skala potrzeb budżetu państwa. Bony sprzedawane są z
dyskontem tzn. po cenie niższej od nominału. Różnica pomiędzy nominałem, a ceną
transakcji nazywana jest dyskontem. Wysoki popyt sprawia, że odrzucenie części ofert po
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład VI strona 18
najniższej cenie (najwyższej wartości dyskonta) obniża się stopa rentowności bonów. Niski
natomiast popyt zwiększa stopień realizacji zleceń skutkiem, czego wzrasta ich rentowność.
Ze względu na duże nominały, krąg nabywców ogranicza się do dużych, instytucjonalnych
nabywców, którzy dysponują znacznymi zasobami i chcą je ulokować na krótki termin. Obrót
tymi instrumentami jest niematerialny tzn. rejestrowane są stany posiadania poszczególnych
nabywców bonów na kontach depozytowych prowadzonych przez NBP w ramach
Centralnego Rejestru Bonów Skarbowych. Są one korzystną formą inwestowania.
Charakteryzują się wysokim stopniem płynności. Powszechny jest obrót nimi na rynku
wtórnym - poza aukcjami w NBP.
Obligacja skarbowa jest papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju lub za
granicą, oprocentowanym w postaci dyskonta lub odsetek. Obligacja skarbowa sprzedawana
jest na rynku pierwotnym: 1) z dyskontem; 2) według wartości nominalnej; 3) powyżej
wartości nominalnej i wykupywana po upływie okresu, na jaki została wyemitowana.
Obligacje skarbowe są papierami wartościowymi emitowanymi przez Skarb Państwa w celu
pozyskania środków dla pokrycia deficytu w budżecie państwa. Pierwsza emisja miała
miejsce w 1989 roku. Były to instrumenty, którymi można było zapłacić za akcje
prywatyzowanych firm państwowych. Odsetki naliczane są od wartości nominalnej obligacji.
Obrót jest niematerialny. Właściciele obligacji otrzymują świadectwo depozytowe ten stan
potwierdzające. Wykup następuje w ustalonych wcześniej terminach ze środków
pochodzących z budżetu państwa. Często stosowanym przy ich wykupie rozwiązaniem jest
tak zwane rolowanie, czyli przy wykupie obligatariusze otrzymują nie środki pieniężne, ale
obligacje kolejnej emisji.
Skarbowy papier oszczędnościowy jest skarbowym papierem wartościowym oferowanym
do sprzedaży osobom fizycznym. Nabywcami skarbowych papierów oszczędnościowych
mogą być również stowarzyszenia, inne organizacje społeczne i zawodowe oraz fundacje
wpisane do rejestru sądowego, a w przypadku nierezydentów, również wpisane do innego
rejestru urzędowego, o ile warunki emitowania tak stanowią. Skarbowy papier
oszczędnościowy może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym albo może być
przedmiotem obrotu tylko pomiędzy osobami fizycznymi, o ile warunki emitowania tak
stanowią. Skarbowe papiery wartościowe zbywane są na rynku pierwotnym odpłatnie. Emisja
następuje z dniem rozliczenia zaoferowanych do nabycia skarbowych papierów
wartościowych oraz w kwocie równej wartości nominalnej zbytych papierów wartościowych.
Wykład opracował dr Jacek Uchman
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.