Studia pierwszego stopnia
Studia pierwszego stopnia
Nazwa przedmiotu:
Kierunek: Zarządzanie
Kierunek: Zarządzanie
FINANSE PUBLICZNE
CZNE
Semestr V
Semestr V
Wykład I: Finanse publiczne
FINANSE PUBLICZNE to gałąz
prawa publicznego badająca publiczne zasoby pieniężne
i normy je określające oraz operacje tymi publicznymi zasobami. Obejmują one:
organizację finansową państwa,
opracowanie, uchwalanie, wykonanie, kontrolę budżetu,
dochody i wydatki publiczne,
organizacje i operacje skarbu państwa,
organizacje finansową i operacje finansowe zdecentralizowanych związków
publiczno- prawnych (jednostek samorządu terytorialnego).
Finanse publiczne są również finansową stroną działalności sektora publicznego. To też
gromadzenie i rozdzielanie przez związki publiczno-prawne zasobów pieniężnych. Ich istotą
jest tworzenie trwałej materialnej podstawy egzystowania poszczególnych związków
publiczno-prawnych oraz umożliwienie im spełnienia ich funkcji społecznych.
Finanse publiczne zgodnie z art. 3 ustawy o finansach publicznych obejmują procesy
związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, a w
szczególności:
1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
2. wydatkowanie środków publicznych
3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
4. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu jst
5. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
6. zarządzanie środkami publicznymi
7. zarządzanie długiem publicznym
8. rozliczenia z budżetem UE.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład I strona 2
Finanse publiczne jako nauka są gałęzią prawa publicznego, której przedmiotem jest
badanie norm dotyczących publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami.
Przedmiotem finansów publicznych jest: państwo, związki państw, publiczne organizacje
międzynarodowe, jednostki samorządu terytorialnego. Stąd podział finansów publicznych na:
finanse państwa i finanse samorządu terytorialnego, oraz finanse jednostkowe-
poszczególnych ogniw władzy i administracji państwowej, a także finanse zbiorcze-danego
regionu, terytorium itp.
Przedmiot finansów publicznych: redystrybucja dochodu narodowego i majątku
narodowego: przejmowanie przez państwo lub inny związek publiczno-prawny części
dochodów indywidualnych (lub nawet majątków) od podmiotów w celu sfinansowania
funkcjonowania aparatu państwowego. Finanse publiczne to też gromadzenie i wydawanie
środków pieniężnych przez związki publiczno-prawne na realizację ich zadań.
Publiczne zasoby pieniężne. Pojęcie to jest trudne do jednoznacznego określenia. Można je
opisać poprzez ich cechy:
1) mają postać pieniężną lub papierów wartościowych,
2) znajdują się w gestii instytucji publicznych,
3) stanowią własność tych podmiotów lub tylko są w ich posiadaniu,
4) są przeznaczone na realizację funkcji państwa.
Jeżeli te instytucje nie wykorzystują prerogatyw państwowych (a zachowują się jak osoba
prywatna) to środki uczestniczące w takich zjawiskach finansowych nie są publicznymi, a
prywatnymi zasobami.
Często zamiennie stosuje się pojęcie fundusze publiczne. Obejmuje ono:
1. budżet państwa,
2. budżety regionalne i lokalne,
3. pozabudżetowe fundusze publiczne,
4. fundusze ubezpieczeń społecznych.
Finanse publiczne a finanse prywatne:
Przedmiotem finansów prywatnych jest majątek wykorzystywany wg prawa prywatnego, tj.
będące własnością osób fizycznych lub innych podmiotów prywatnych. Różnice między
finansami prywatnymi, a publicznymi:
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład I strona 3
1. państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i nie podlega przymusowi
w zakresie wydatków; osoby prywatne nie dysponują przymusem dla zapewnienia sobie
dochodów, a państwo może egzekwować od nich  długi (podatki),
2. finanse wyrażają się w pieniądzu, którego gestorem jest państwo, osoby prywatne zaś nie
mają na nie żadnego wpływu,
3. finanse publiczne są zorientowane na realizację interesów ogółu (ich równowaga i
przemieszczanie są regulowane przez interwencję państwa i wyznaczane przez władzę
państwową); finanse prywatne są zorientowane na realizację dochodu, (ich równowaga i
przemieszczanie są regulowane przez prawa gospodarki rynkowej: podaży i popytu na rynku
finansowym, które określają stopę procentową)
4. różnią się skalą i dlatego mogą mieć one różne reperkusje w gospodarce.
Sektor publiczny funkcjonuje w sposób nierozerwalny od sektora prywatnego.
Ustawa jednostek finansach publicznych nie definiuje tego pojęcia dosłownie, zawiera ona w
art.4 definicję sektora finansów publicznych. Zgodnie z nią sektor finansów publicznych
tworzą:
1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli
państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,
2. gminy, powiaty i samorząd województwa, oraz ich związki,
3. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek
budżetowych,
4. państwowe i samorządowe fundusze celowe,
5. państwowe szkoły wyższe,
6. jednostki badawczo-rozwojowe,
7. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
8. państwowe i samorządowe instytucje kultury,
9. ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze,
10. NFZ,
11. PAN i tworzone przez nie jednostki organizacyjne,
12. inne państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych
ustaw w celu wykonania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków
i spółek prawa handlowego.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład I strona 4
Podmioty te można poklasyfikować wg dwóch kryteriów. Są to:
1. kryterium podporządkowania (art. 4 ust. o fp)
2. kryterium formy prawnej (art. 19 ust. o fp)
ad. 1. wg kryterium podporządkowania:
a. podsektor rządowy (państwowy)
b. podsektor samorządowy
c. podsektor ubezpieczeń społecznych.
podsektor rządowy obejmuje:
1. organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli
państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,
2. PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,
oraz jednostki wskazane poniżej, dla których organem założycielskim lub nadzorującym
jest organ administracji rządowej albo inne jednostka zaliczana do podsektora rządowego:
3. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek
budżetowych,
4. państwowe fundusze celowe,
5. państwowe szkoły wyższe,
6. jednostki badawczo-rozwojowe,
7. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
8. państwowe instytucje kultury,
9. inne państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych
ustaw w celu wykonania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i
spółek prawa handlowego;
podsektor samorządowy obejmuje:
1. gminy, powiaty i samorząd województwa (jst), oraz ich związki, oraz jednostki
wskazane poniżej, dla których organem założycielskim lub nadzorującym jest jst:
2. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek
budżetowych,
3. samorządowe fundusze celowe,
4. samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
5. samorządowe instytucje kultury,
6. inne państwowe i samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych
ustaw w celu wykonania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i
spółek prawa handlowego,
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład I strona 5
podsektor ubezpieczeniowy obejmuje:
1. ZUS, KRUS i zarządzane przez nie fundusze,
ad. 2. wg kryterium formy prawnej
a. podmioty sektora publicznego będące niezależnymi instytucjami, mające osobowość
prawną, tzn. mogące działać na własny rachunek, ponoszące odpowiedzialność za swoje
zobowiązania;
b. jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, działające w imieniu i na rachunek
publicznej osoby prawnej, która daną jednostkę utworzyła;
Podstawową przyczyną wyodrębnienia sektora publicznego są potrzeby ludzkie i ich
różnorodny charakter. Wszyscy zgłaszany cały szereg potrzeb. Przykładem jednej z nich
może być potrzeba odzieży. Inną jest potrzeba edukacji dzieci w szkole podstawowej. Jeszcze
inną potrzeba obrony kraju. Pierwsza z wymienionych potrzeb jest i może być z
powodzeniem realizowana w drodze wydatków prywatnych. Druga z nich może być
realizowana w drodze wydatków prywatnych (prywatne szkoły podstawowe), ale są pewne
powody, dla których jest ona realizowana w drodze wydatków publicznych. Trzecia nie może
być realizowana w drodze wydatków prywatnych, a tylko wydatki publiczne są w stanie taką
potrzebę zaspokoić (nie tylko ze względu na skalę środków potrzebnych do ich realizacji).
Ale aby dokonywać wydatków publicznych konieczne jest zgromadzenie odpowiednich
funduszy. Jest to możliwe tylko poprzez przejęcie części dochodów znajdujących się w
dyspozycji sektora prywatnego. W ten sposób, jakie pozostają do jego dyspozycji ulegają
ograniczeniu. Im więcej potrzeb będzie realizowanych w drodze wydatków publicznych tym
bardziej ograniczone zostaną środki, jakimi dysponować będzie sektor prywatny. Dlatego
skala funkcjonowania i zakres sektora publicznego nie jest dla gospodarki obojętna. Poprzez
te decyzje wywierany jest wpływ na konsumpcję, oszczędności i inwestycje.
Podsumowując, można stwierdzić, iż przyczyną wyodrębnienia sektora publicznego jest
konieczność zaspokajania potrzeb, które inaczej niż w drodze wydatków publicznych nie
byłaby zaspokojona. Dzięki sektorowi publicznemu możliwe jest funkcjonowanie państwa i
realizacja postawionych przed nim funkcji. Za podziałem potrzeb idzie podział dóbr na dobra
publiczne i dobra prywatne. Dobra publiczne mają dwojaki charakter. Są to:
1. czyste dobra publiczne-nie mogą być one wytworzone w ramach gospodarki prywatnej i
efektywnie rozalokowane przez mechanizm rynkowy. Przykładem są: obrona narodowa,
bezpieczeństwo publiczne, oświetlenie ulic, itd.
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.
FINANSE PUBLICZNE wykład I strona 6
2. dobra pożądane - mogą być one wytworzone w ramach gospodarki prywatnej i efektywnie
rozalokowane przez mechanizm rynkowy, ale są pewne korzyści uzasadniające ich
wytwarzanie w drodze wydatków publicznych. Przykładem są: edukacja dzieci w szkole
podstawowej, opieka medyczna. Może to oznaczać, iż to samo dobro będzie wytwarzane
przez gospodarkę publiczną i prywatną.
Wykład opracował dr Jacek Uchman
Materiały dydaktyczne stworzone przez Wyższą Szkołę Zarządzania i Bankowości w Poznaniu nr Rej. MEN 9/92. Wszelkie prawa zastrzeżone 
wykorzystanie poza programem nauczania we WSZiB zabronione bez zgody właściciela wyrażonej na piśmie. Powyższe nie dotyczy studentów
Programu SIN we WSZiB. Przygotowane w oparciu o know-how programu Zarządczego Herkules firmy PASSAT - Paweł Pietrzyk.