Rynek pracy.

Bezrobocie

Wykład 8

dr Katarzyna Szarzec

1

Wykład 8

LITERATURA zalecana, w szczególności:

- Podstawy ekonomii / red. nauk. R. Milewski, E. Kwiatkowski, rozdział 14.

- A. Baszyński, D. Piątek, K. Szarzec, Makroekonomia. Rynek w

gospodarce (ćwiczenia i przykłady), rozdział 8.

- Makroekonomia. Zagadnienia wybrane / red. nauk. W. Jarmołowicz,

Wydawnictwo AE w Poznaniu, Poznań 2006, Rozdział 11.

Praca – główna przyczyna bogactwa

narodów

• Adam Smith: bogactwo każdego narodu zależy od

dwóch okoliczności:

po pierwsze od umiejętności, sprawności i znawstwa, z

jakim swą pracę zazwyczaj wykonuje;

2

jakim swą pracę zazwyczaj wykonuje;

po drugie, od stosunku liczby tych, którzy pracują

użytecznie, do liczby tych, którzy tego nie czynią.

A. Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów,

Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1954, t. 1, s. 3.

Struktura ludności w wieku produkcyjnym

Ludność w wieku

produkcyjnym

3

Aktywni zawodowo

(zasób siły roboczej)

Bierni zawodowo

Zatrudnie ni

Bezrobotni

Zasób siły roboczej – od czego zależy

• wzrost liczby ludności kraju poprzez przyrost

naturalny, migracje;

• zwiększenie stopnia aktywności zawodowej

ludności (wzrost udziału osób zatrudnionych i
szukających aktywnie pracy w ogólnej liczbie
ludności kraju):

4

ludności kraju):

– ustawowe granice wieku produkcyjnego
– aktywizacja zawodowa kobiet
– stan zdrowia społeczeństwa
– udział i czas kształcenia młodzieży w szkolnictwie

ś

rednim i wyższym

• czas pracy zatrudnionych

(np. Francuz przeciętnie

pracuje o 500 h rocznie mniej niż Japończyk, bo 35-
godzinny tydzień pracy, 50 dni urlopu)

Klasyczna teoria wyznaczania zatrudnienia

i produkcji

• krótkookresowa funkcja produkcji – maksymalna wartość

produkcji, jaką przedsiębiorstwa mogą wytworzyć z danej
wielkości nakładów czynników wytwórczych

Y=A f(K,L)

• Właściwości funkcji produkcji:

5

• Właściwości funkcji produkcji:

– dla danych wartości A i K, istnieje dodatnia korelacja między

zatrudnieniem (L) i produktem (Y)

– malejące przychody dla zmiennego nakładu tj. siły roboczej (L) –

wzrost zatrudnienia wiąże się z malejącym produktem krańcowym
siły roboczej;

– przesuwa się w górę, jeśli zwiększa się nakład kapitału (K) i/ lub

następuje wzrost produkcyjności nakładów (wzrost wartości A –
ulepszenie technologiczne)

Funkcja produkcji

Y=Af(K,L)

Y

Y’=A’f(K,L)

6

L

Y

–

produkt

K – kapitał

L – praca

A – wskaźnik łącznej

produkcyjności

czynników wytwórczych

(technologia)

Rynek pracy_1

• Popyt na pracę (LD) – wynika z funkcji produkcji i jest

odwrotnie proporcjonalny do realnej stawki płac (w/P).

• Podaż pracy (LS) – praca jest dla osób ją wykonujących

zajęciem „przykrym”, dlatego podaż pracy rośnie (maleje)
wraz ze wzrostem (spadkiem) płac realnych.

7

wraz ze wzrostem (spadkiem) płac realnych.

• Odchylenia od stanu równowagi (LD ≠ LS) są

automatycznie korygowane przez zmianę realnej stawki
płac – równowaga oznacza stan pełnego wykorzystania
zdolności wytwórczych.

• Bezrobocie ma charakter dobrowolny.

Rynek pracy_2

w/P

LS

LD

w/P

2

LD<LS

LD – popyt na pracę

8

L

w/P

E

E

0

w/P

1

w/P

2

LD>LS

LS – podaż pracy

w/P – stawka płacy

realnej

L – zasób siły roboczej

Rynek pracy – podstawowy wykres

w/P

LS

LD

w/P

2

LD<LS

LD – popyt na pracę

LS – podaż pracy

w/P – stawka płacy

9

L

w/P

E

E

0

w/P

1

LD>LS

w/P – stawka płacy
realnej

L – zasób siły roboczej

Przepływy i zasoby na rynku pracy

Zatrudnieni (Z)

Bezrobotni (B)

Bierni zawodowo (NS

r

)

1

2

3

4

6

5

7

10

Bierni zawodowo (NS

r

)

1 – zwolnieni z pracy, rezygnujący z pracy;

2 – ponownie i nowo zatrudnieni;

3 – renciści;

4 – podejmujący pierwszą pracę i wracający na rynek pracy;

5 – rezygnujący z poszukiwań pracy;

6 – nowo wchodzący i wracający na rynek pracy;

7 – zmieniający pracę

Prawo i statystyka rynku pracy

• Ustawa z dnia 20 IV 2004 r. o promocji

zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
obowiązującą od 1 VI 2004 r. (Dz. U. Nr 99, poz.
1001) z późniejszymi zmianami. Osoby
zarejestrowane w urzędach pracy

• reprezentacyjne Badanie Aktywności

11

• reprezentacyjne Badanie Aktywności

Ekonomicznej Ludności (BAEL) - osoby w
wieku 15 lat i więcej, będące członkami
gospodarstw domowych w wylosowanych
mieszkaniach; badanie prowadzi się metodą
obserwacji ciągłej – w każdym tygodniu w ciągu
całego kwartału.

Definicja bezrobotnego wg Ustawy…

Bezrobotni zarejestrowani to osoba to osoby niezatrudnione i niewykonujące innej pracy

zarobkowej, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy
(bądź jeśli są to osoby niepełnosprawne — zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia co
najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy), nieuczące się w szkole, z wyjątkiem
szkół dla dorosłych lub szkół wyższych w systemie wieczorowym albo zaocznym,
zarejestrowane we właściwym dla miejsca zameldowania (stałego lub czasowego)
powiatowym urzędzie pracy oraz poszukujące zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej,
jeżeli m.in.:

•

ukończyły 18 lat,

•

nie ukończyły: kobiety — 60 lat, mężczyźni — 65 lat,

•

nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty

12

•

nie nabyły prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty
szkoleniowej, renty socjalnej, nie pobierają świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego,
ś

wiadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego,

•

nie są właścicielami lub posiadaczami (samoistnymi lub zależnymi) nieruchomości
rolnej o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych, nie podlegają
ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub
domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2
ha przeliczeniowe,

•

nie podjęły pozarolniczej działalności lub nie podlegają — na podstawie odrębnych
przepisów — obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia
społecznego rolników,

•

nie uzyskują miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego
wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów od środków pieniężnych
zgromadzonych na rachunkach bankowych.

Bezrobotny

• Bezrobotni – osoby w wieku

produkcyjnym (w Polsce: 16–60 lat dla
kobiet i 16–65 lat dla mężczyzn), które są
zarejestrowane w urzędzie pracy, zdolne i
chętne do podjęcia pracy i – pomimo

13

chętne do podjęcia pracy i – pomimo
poszukiwań – nie znajdują jej.

• Stopa bezrobocia (b) – odsetek zasobu siły

roboczej, pozostającej bez pracy, czyli:
b = (bezrobotni/ aktywni zawodowo)

×

100.

A

K

T

Y

WN

A

Z

A

WO

D

O

WO

W

WY

B

R

A

N

Y

C

H

K

R

A

JA

C

H

W

2004R

.

14

L

U

D

N

O

Ś

Ć

A

K

T

Y

WN

A

Z

A

WO

D

O

WO

W

WY

B

R

A

N

Y

C

H

K

R

A

JA

C

H

W

2004R

.

Ź

ródło:

GUS

Typy bezrobocia z/w na przyczynę

• klasyczne;

• frykcyjne;

• strukturalne;

15

• strukturalne;

• wynikające z niedostatecznego popytu

globalnego.

Bezrobocie klasyczne

• przyczyna: zbyt wysoki poziom płac w stosunku

do płac równowagi z powodu działalności
związków zawodowych lub ustawodawstwa
określającego poziom płac minimalnych.

• LD<LS – bezrobocie klasyczne

16

• LD<LS – bezrobocie klasyczne

w/P

L

LS

LD

w/P

E

E

0

w/P

1

w/P

2

LD<LS

LD>LS

Bezrobocie frykcyjne

• jest skutkiem zmian zachodzących na rynku pracy

po stronie popytu na pracę i podaży pracy z
powodu braku doskonałej informacji, naturalne
dostosowania na rynku pracy;

• krótkookresowy charakter;

17

• krótkookresowy charakter;

• tworzony przede wszystkim przez osoby

zmieniające pracę, poszukujące nowego, lepiej
płatnego lub interesującego zatrudnienia.

Bezrobocie strukturalne

• niedostosowania struktury popytu i podaży

na rynku pracy ze względu na kwalifikacje,
regionalne rozmieszczenie

18

regionalne rozmieszczenie

• pewne zawody zanikają, gdy np. postęp

techniczny powoduje spadek
zapotrzebowania na tego rodzaju
umiejętności lub popyt na dane dobra
maleje.

„Nietypowy” rynek pracy…

• „Nietypowy” rynek pracy – nawet w równowadze

występuje na nim nadwyżka podaży nad popytem.
Jest to bezrobocie naturalne.

• Bezrobocie naturalne – bezrobocie wynikające z

niedoskonałości rynku pracy, takich jak brak

19

niedoskonałości rynku pracy, takich jak brak
doskonałej informacji czy brak mobilności siły
roboczej.

• Do bezrobocia naturalnego zaliczamy: bezrobocie

frykcyjne, strukturalne.

Rynek pracy

płaca
realna
w/P

w *

E

F

AJ

LF

LD – popyt na pracę

LF - podaż pracy
(jaka liczba osób
należy do zasobu
siły roboczej w
zależności od

20

N

1

N*

0

siła robocza

w *

LD

zależności od
poziomu płacy
realnej)

AJ - ilu ludzi
przyjmuje oferty
pracy w zależności
od wysokości płacy
realnej

EF – bezrobocie naturalne

Bezrobocie klasyczne

płaca
realna

w*

AJ

LF

w

1

A

B

C

E

21

N

1

0

siła robocza

LD

N

2

gdy w

1

to: AB – bezrobocie klasyczne, BC – naturalne

Bezrobocie wynikające z niedostatecznego

popytu globalnego

(keynesowskie, koniunkturalne,

przymusowe, nierównowagi)

• przyczyna – niedostateczny popyt globalny,

produkcja poniżej potencjalnej i mniejszy
popyt na pracę przy danym poziomie płacy;

22

popyt na pracę przy danym poziomie płacy;

• rynek pracy – sztywności płac (monopole, ZZ)

• przy danym poziomie płac nie wszystkie osoby

chętne do pracy znajdują zatrudnienie.

• może być też efektem słabej koniunktury

gospodarczej.

Bezrobocie wynikające z niedostatecznego

popytu globalnego

w/P

LD

LF

A – stan pełnego

zatrudnienia

23

zasób siły roboczej

B

A

B – zatrudnienie przy

produkcji niższej od

potencjalnej

BA – bezrobocie

keynesowskie

Bezrobocie dobrowolne i przymusowe

• Bezrobocie dobrowolne tworzone przez osoby,

które nie podejmują zatrudnienia przy danych
stawkach płac mimo istnienia wolnych miejsc
pracy:

– bezrobocie frykcyjne;

24

– bezrobocie frykcyjne;
– bezrobocie strukturalne;
– bezrobocie klasyczne.

• Bezrobocie przymusowe – osoby, które akceptują

ukształtowane na rynku płace i są gotowe do
podjęcia pracy, ale nie mogą znaleźć zatrudnienia.

Naturalna stopa bezrobocia wg M. Friedmana

poziom, jaki by wynikał z walrasowskiego układu
równań równowagi ogólnej, pod warunkiem, że
byłyby w nich uwzględnione aktualne cechy
strukturalne rynków siły roboczej i towarów,
łącznie z wadliwościami rynkowymi,

25

łącznie z wadliwościami rynkowymi,
stochastyczną zmiennością popytu i podaży,
kosztem zbierania informacji o wolnych miejscach
pracy i rozmiarach wolnej siły roboczej, kosztem
jej mobilności itp.

Ź

ródło: M. Friedman, The Role of Monetary Policy, „American Economic

Review”, March 1968, w tłumaczeniu A. Szeworskiego, za: B. Snowdon,
H. Vane, P. Wynarczyk, Współczesne nurty teorii makroekonomii,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 174.

Sposoby przeciwdziałania bezrobociu

Aktywna polityka państwa (wykorzystanie instrumentów

ekonomicznych):

• polityka makroekonomiczna – fiskalna i monetarna.
• polityka mikroekonomiczna – zespół instrumentów

mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy
oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły
roboczej (charakter selektywny). Instrumenty:

26

roboczej (charakter selektywny). Instrumenty:

– roboty publiczne,
– subsydiowanie zatrudnienia - refundowanie kosztów zatrudniania

nowych pracowników;

– pożyczki dla przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy,
– szkolenia zawodowe,
– usługi pośrednictwa - biura pracy.

Polityka pasywna – zasiłki dla bezrobotnych

Skutki bezrobocia

• Ekonomiczne:

– straty, jakie ponosi gospodarka z tytułu, tego że część

ludzi zdolnych do pracy i gotowych ją podjąć,
pozostaje poza zasobami pracy (niepełne wykorzystanie
zasobu, niższe wpływy podatkowe, niższe )

– koszty finansowe związane z bezrobociem –

27

– koszty finansowe związane z bezrobociem –

funkcjonowanie urzędów pracy, zasiłki, system
socjalny,

• Społeczne: konflikty społeczne, przestępczość,

zachowania patologiczne

Są też skutki pozytywne bezrobocia dla

gospodarki…

Stopa bezrobocia w Polsce

20,019,0

25

początek

transformacji

tempo wzrostu

PKB: 7% (95), 6%

(96) 6,8% (97)

tempo wzrostu

PKB: 1% (01),

1,4% (02)

napływ wyżu demograficznego na

rynek pracy…; modyfikacja statystyk

rynku pracy o wyniki Spisu

Powszechnego

Od maja 2004 r. - Polska

w UE, a Polacy w UK,

Irlandii…

Dobra koniunktura w PL

kryzys rosyjski

28

6,1

11,5

13,6

15,716,014,9

13,6

10,5 9,6

13,0

15,0

17,418,1

20,019,0

17,6

14,9

0

5

10

15

20

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

%

kryzys rosyjski

Najważniejsze cechy polskiego bezrobocia

_1

• Duże zróżnicowanie terytorialne natężenia

bezrobocia (np. województwo warmińsko-
mazurskie contra małopolskie, Warszawa
contra Łomża)

29

contra Łomża)

• Bezrobocie dotyka ludzi młodych (w wieku

25-34 lata – stanowią około 27% ogółu
zarejestrowanych bezrobotnych).

• Wśród bezrobotnych dominują osoby o

niskim poziomie wykształcenia (ok. 60%
zawodowe i niższe).

Najważniejsze cechy polskiego bezrobocia

_2

• Duży udział bezrobocia długotrwałego (ok.

połowa bezrobotnych to osoby poszukujące pracy
powyżej 12 miesięcy).

• Wysoki udział bezrobotnych zamieszkałych na

30

• Wysoki udział bezrobotnych zamieszkałych na

wsi. (ok. 40% bezrobotnych mieszka na wsiach;
szacowane bezrobocie ukryte na wsi wynosi 0,8 –
1,2 mln osób).

• Niski udział bezrobotnych posiadających

uprawnienia do otrzymywania zasiłku dla
bezrobotnych (ok. 12%).

Przyczyny wzrostu/ spadku bezrobocia

w Polsce

• transformacja gospodarcza

– było to 17 lat temu, ale…

• postęp technologiczny

• wyż demograficzny

31

• wyż demograficzny

• koniunktura gospodarcza

• napływ zagranicznych inwestycji

bezpośrednich (ZIB)

• emigracja…

„Za pracą”:

• lata 50/60 XX w. – napływ
emigrantów z krajów Maghrebu do
Francji

• swobodny przepływ pracy w UE:

Migrują pracownicy,

migruje i praca …

32

• swobodny przepływ pracy w UE:
Polacy w Irlandii i UK

Praca migruje:

• przepływ ZIB – tam gdzie tańsza
siła robocza, mniejsze restrykcje,
niższe koszty – offshoring;

Offshoring – zjawisko przenoszenia działalności

gospodarczej w sektorze produkcji i usług za granicę;
eksport kapitału i miejsc pracy.

Kraj

Liczba planowanych

i już zlikwidowanych

miejsc pracy

Offshoring

w

wybranych

krajach UE w okresie I 2002-
III 2006

Offshoring

w

wybranych

sektorach w UE w okresie I
2002-III 2006

Sektor

Liczba planowanych i

już zlikwidowanych

miejsc pracy

33

miejsc pracy

Francja

9793

Irlandia

2150

Niemcy

14068

W.Brytania

32549

Włochy

2863

Polska (V 04-

III 06)

710

miejsc pracy

Usługi finansowe

18792

Przemysł
elektryczny

9418

Poczta i
telekomunikacja

9170

Przemysł
samochodowy

8829

Przemysł metalowy
i maszynowy

8392

Przemysł włókienn.
i skórzany

5338

Ź

ródło: W.Nowara, Zjawisko offshoringu w krajach

UE, w: Gospodarka w warunkach integracji

europejskiej, red. M.Kruszka, US, Szczecin 2006.

Podsumowanie

• Różne modele rynku pracy i bezrobocia –

ale przede wszystkim różne koncepcje
człowieka gospodarującego

• Bezrobocie – dobrowolne czy przymusowe?

34

• Prawo i państwo ma chronić pracownika,

ale nie przed samą pracą…

• Jaki charakter ma w Polsce bezrobocie,

skoro stopa bezrobocia wynosi 15%, a
przedsiębiorcy nie mają kogo zatrudnić…?

Pytania…?

dr Katarzyna Szarzec

35